Docsity
Docsity

Przygotuj się do egzaminów
Przygotuj się do egzaminów

Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity


Otrzymaj punkty, aby pobrać
Otrzymaj punkty, aby pobrać

Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium


Informacje i wskazówki
Informacje i wskazówki

Notatki z języka polskiego | Matura 2025, 2026, 2027, Egzamin maturalny z Język polski

Sprzedam profesjonalne notatki maturalne z języka polskiego – sprawdzone i zatwierdzone przez egzaminatora CKE. Jeśli zależy Ci na wysokim wyniku z matury z polskiego i chcesz uczyć się efektywnie, te notatki są dokładnie tym, czego potrzebujesz. Przejrzyste, szczegółowe i zgodne z wymaganiami egzaminacyjnymi. Dlaczego warto? * Format PDF – Wszystko w jednym miejscu, łatwe do wydrukowania lub korzystania na urządzeniach elektronicznych. * Spis treści – Ułatwia szybkie wyszukiwanie potrzebnych informacji. Przykładowy spis treści możesz zobaczyć w galerii. * Kompleksowość – Zawierają opracowania lektur, szczegółowe analizy utworów poetyckich oraz motywy, które pomogą Ci w części pisemnej matury. * Pewność sukcesu – Materiały są zgodne z wymaganiami CKE, co gwarantuje solidne przygotowanie. * Wersja 1 – 20 zł: Lektury obowiązkowe (poziom podstawowy). Jest również możliwość zakupu jednej opracowanej lektury, na której ci zależy: * 1 opracowana lektura - 5zł (poziom podstawowy)

Typologia: Egzamin maturalny

2024/2025

W sprzedaży od 23.11.2024

notatki-maturalne
notatki-maturalne 🇵🇱

1 dokument

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Notatki z języka polskiego | Matura 2025, 2026, 2027 i więcej Egzamin maturalny w PDF z Język polski tylko na Docsity! WERSJA 1 POZIOM PODSTAWOWY LEKTURY 1 LEKTURY OBOWIĄZUJĄCE NA POZIOMIE PODSTAWOWYM.......................................... 4 Mitologia, cz. I Grecja.........................................................................................................5 ❖ MIT O POWSTANIU ŚWIATA.................................................................................. 5 ❖ MIT O SYZYFIE.......................................................................................................6 ❖ MIT O PROMETEUSZU.......................................................................................... 7 ❖ MIT O ORFEUSZU I EURYDYCE........................................................................... 9 ❖ MIT O TANTALU....................................................................................................10 ❖ MIT O DEDALU I IKARZE..................................................................................... 11 ❖ MIT O TEZEUSZU I ARIADNIE.............................................................................13 ❖ MIT O DEMETER I KORZE...................................................................................14 ❖ MIT O RODZIE LABDAKIDÓW............................................................................. 15 ❖ MIT O HERAKLESIE............................................................................................. 17 ❖ MIT O WOJNIE TROJAŃSKIEJ............................................................................ 19 ❖ MIT O JAZONIE I MEDEI...................................................................................... 20 ❖ MIT O ODYSEUSZU............................................................................................. 21 Księga Rodzaju................................................................................................................ 24 Księga Hioba.................................................................................................................... 26 Księga Koheleta............................................................................................................... 28 Księga Psalmów - Psalm 146...........................................................................................29 Szczęśliwy, kto ufa Bogu..................................................................................................29 Pieśń nad Pieśniami.........................................................................................................30 Apokalipsa św. Jana.........................................................................................................31 Antygona.......................................................................................................................... 32 Iliada.................................................................................................................................34 Lament świętokrzyski....................................................................................................... 36 Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią......................................................................... 37 Pieśń o Rolandzie............................................................................................................ 38 Makbet..............................................................................................................................40 Skąpiec.............................................................................................................................43 Do króla............................................................................................................................ 45 Ptaszki w klatce................................................................................................................46 Romantyczność................................................................................................................47 Dziady cz. II......................................................................................................................48 Dziady cz. III.....................................................................................................................50 Pan Tadeusz.....................................................................................................................54 Balladyna..........................................................................................................................58 Zemsta............................................................................................................................. 61 Lalka.................................................................................................................................63 Zbrodnia i kara................................................................................................................. 67 Potop................................................................................................................................ 71 Wesele............................................................................................................................. 73 Chłopi - TOM 1: Jesień.....................................................................................................75 2 Mitologia, cz. I Grecja Autor: Jan Parandowski Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne/Antyk Typ utworu: Proza fabularna/Mit *książka/fabuła ❖MIT O POWSTANIU ŚWIATA Mit o powstaniu świata zaczyna się od Chaosu, z którego wyłonili się pierwsi bogowie — Uranos (niebo) i Gaja (ziemia). Ich potomkami byli tytani, cyklopi i sturęcy. Uranos, obawiając się potęgi cyklopów, strącił ich do Tartaru. Gaja, rozgniewana na męża, postanowiła zemścić się i rozpoczęła spisek przeciwko Uranosowi. Kronos, jeden z jej synów, zaatakował ojca, obalił go i przejął władzę. Z krwi Uranosa, która rozlała się na ziemię, powstały Erynie, boginie zemsty. Uranos przepowiedział Kronosowi, że jego własny syn również odbierze mu władzę. Kronos, bojąc się tej przepowiedni, postanowił połykać każde swoje dziecko zaraz po jego narodzinach. Jednak kiedy urodziło się szóste dziecko, Reja, żona Kronosa, podstępnie podała mężowi kamień zawinięty w pieluchy, który ten połknął, myśląc, że to dziecko. Reja uciekła na ziemię, gdzie modliła się do Gai o pomoc. Gaja odpowiedziała, uderzając berłem o skałę, z której wypłynął strumień wody. Reja wykąpała niemowlę i nadała mu imię Zeus, po czym udała się na Kretę, gdzie zostawiła dziecko w jaskini, aby dorastał pod opieką nimf. Karmiła go koza Amaltea, której złamany róg Zeus zamienił później w róg obfitości, darując mu moc spełniania wszelkich życzeń. Gdy Zeus dorósł, postanowił stawić czoła ojcu. Poradził matce, by podała Kronosowi środek na wymioty. Kiedy Kronos wypił miksturę, zwrócił wszystkie dzieci, które wcześniej połknął: Hadesa, Posejdona, Herę, Demeter i Hestię. Zjednoczeni, dzieci Kronosa rozpoczęły walkę z ojcem i jego armią. Po długiej i zaciętej bitwie, Kronos został pokonany i zniknął, a Zeus objął panowanie nad światem. ❖Motywy w Micie o Stworzeniu Świata: 1. Motyw stworzenia świata: 1.1 Chaos jako pierwotny stan istnienia, z którego wyłonili się pierwsi bogowie i ukształtowała się struktura świata. 5 1.2. Stopniowe porządkowanie i tworzenie kosmosu przez Uranosa, Gaję i ich potomków. 2. Motyw walki pokoleń: 2.1. Konflikt między Uranosem a Kronosem. 2.2. Walka Zeusa z Kronosem, symbolizująca nieuchronną rywalizację i zmianę władzy w rodzinie. 3. Motyw zemsty: 3.1. Gaja spiskuje przeciwko Uranosowi jako akt zemsty za krzywdę wyrządzoną jej dzieciom. 3.2. Erynie powstałe z krwi Uranosa, uosabiające wieczną zemstę. 4. Motyw przepowiedni: 4.1. Uranos przepowiadający, że Kronos zostanie obalony przez własnego syna. 4.2. Kronos próbujący zapobiec spełnieniu przepowiedni przez połykanie swoich dzieci. 5. Motyw matki: 5.1. Reja jako matka, która chroni swoje dziecko (Zeusa), ratując go przed Kronosem. 5.2. Jej spryt i determinacja w działaniu przeciwko mężowi dla dobra dziecka. 6. Motyw walki dobra ze złem: 6.1. Bitwa Zeusa i jego rodzeństwa z Kronosem i jego sojusznikami, będąca alegorią zwycięstwa nowego porządku nad starym. ❖MIT O SYZYFIE Mit o Syzyfie opowiada historię króla Koryntu, który był ulubieńcem bogów, ale zginął przez swoją słabość do plotek. Gdy wracał z Olimpu, dzielił się z innymi informacjami, które usłyszał na uczcie. Pewnego razu zdradził coś, co było bardzo ważne dla Zeusa, co rozwścieczyło boga. Zeus wysłał Tanatosa, boga śmierci, aby ukarał Syzyfa. Jednak Syzyf, chcąc uniknąć śmierci, zastawił pułapkę na Tanatosa i uwięził go, przez co ludzie przestali umierać. 6 Hades, władca podziemi, poskarżył się Zeusowi, a ten wysłał Aresa, by uwolnił Tanatosa. Gdy Syzyf umierał, nakazał swojej żonie, by nie pochowała go, co uniemożliwiło mu przejście do Hadesu. Błąkając nad brzegiem Styksu, Syzyf skarżył się Plutonowi, władcy podziemi, że jego żona go nie pochowała. Wzruszony Pluton pozwolił mu wrócić na ziemię, by ukarał małżonkę. Syzyf wykorzystał okazję, by uciec i żył bardzo długo, jednak ostatecznie bogowie przypomnieli sobie o nim. Tanatos ponownie przybył, by zabrać Syzyfa do podziemi, gdzie spotkała go surowa kara. Musiał wnieść na stromą górę wielki kamień, ale za każdym razem, gdy prawie docierał na szczyt, kamień spadał na sam dół. Tak było w kółko, ponieważ kamień nigdy nie dotarł na wierzchołek, a Syzyf musiał zaczynać męczącą drogę od nowa, co stało się jego wieczną, beznadziejną karą. ❖Motywy w Micie o Syzyfie: 1. Motyw kary: 1.1. Syzyf został skazany na wieczną karę w podziemiach za swoje przewinienia wobec bogów. 1.2. Wnoszenie kamienia jako symbol niekończącej się pracy i cierpienia. 2. Motyw buntu: 2.1. Syzyf jawnie sprzeciwiał się boskim wyrokom i próbował unikać śmierci, działając wbrew porządkowi ustalonemu przez bogów. 3. Motyw śmierci: 3.1. Tanatos jako personifikacja śmierci i próby Syzyfa, by uniknąć nieuchronnego losu. 3.2. Zawieszenie śmierci na ziemi przez uwięzienie Tanatosa. 4. Motyw cierpienia: 4.1. Syzyf cierpi przez wieczną, bezowocną pracę jako odzwierciedlenie konsekwencji swoich czynów. ❖MIT O PROMETEUSZU Mit o Prometeuszu opowiada o jednym z tytanów, który sprzeciwił się bogom i przyniósł ludziom wielki dar — ogień. Prometeusz stworzył człowieka z gliny, pomieszanej z łzami i iskrami ukradzionymi z rydwanu Słońca, nadając mu 7 Menady, dzikie wyznawczynie Dionizosa. Muzy, przejęte śmiercią Orfeusza, pozbierały kawałki jego ciała i pogrzebały je u stóp Olimpu. ❖Motywy w Micie o Orfeuszu i Eurydyce: 1. Motyw miłości: 1.1. Miłość Orfeusza do Eurydyki jako siła napędzająca jego działania. 1.2. Tragiczna miłość, której nie udało się przezwyciężyć losu. 2. Motyw śmierci: 2.1. Śmierć Eurydyki jako początek dramatycznych wydarzeń. 2.2 Próba odzyskania ukochanej z królestwa zmarłych. 3. Motyw sztuki: 3.1. Niezwykły talent Orfeusza, którego muzyka miała moc wzruszania ludzi, natury i bogów. 3.2. Muzyka jako narzędzie do wpływania na losy świata i zdobywania przychylności bogów. 4. Motyw podróży: 4.1. Wyprawa Orfeusza do Hadesu w poszukiwaniu Eurydyki. 4.2. Podziemia jako przestrzeń, gdzie miłość i odwaga zostają wystawione na próbę. 5. Motyw cierpienia: 5.1. Cierpienie Orfeusza po utracie Eurydyki, które znajduje wyraz w jego muzyce. 5.2. Tragiczny koniec Orfeusza, rozszarpanego przez Menady. ❖MIT O TANTALU Mit o Tantalu opisuje losy króla, który, podobnie jak Syzyf, miał przywilej uczestnictwa w ucztach na Olimpie. Tantal cieszył się sympatią bogów, którzy przymykali oko na jego występki, w tym wykradanie boskiego nektaru i ambrozji, które pokazywał swoim dworzanom, chcąc wzbudzić ich podziw. Jego chciwość i brak szacunku dla bogów doprowadziły jednak do tragicznych konsekwencji. 10 Chcąc przetestować wszechwiedzę bogów, Tantal zaprosił ich na ucztę, której głównym daniem miała być pieczeń z jego własnego syna, Pelopsa. Bogowie natychmiast rozpoznali, że zostali oszukani, i z wyjątkiem Demeter, która z powodu żalu po utracie swojej córki Persefony, nie była w pełni świadoma, nikt nie tknął potrawy. Demeter zjadła łopatkę Pelopsa. Bogowie przywrócili Pelopsa do życia, a brakującą łopatkę zastąpili piękną częścią wykonaną z kości słoniowej. Tantal za swoją zbrodnię został surowo ukarany. Skazano go na wieczne cierpienie w Tartarze – miejscu pełnym pięknych drzew owocowych i wody. Za każdym razem, gdy próbował zaspokoić głód, gałęzie z owocami oddalały się poza jego zasięg, a woda znikała, gdy chciał się napić. Tantal został skazany na wieczną mękę, pozostając w zasięgu pragnienia i głodu, których nigdy nie mógł zaspokoić. ❖Motywy w Micie o Tantalu: 1. Motyw kary: 1.1. Wieczna kara Tantala w Tartarze jako symbol cierpienia za przewinienia. 1.2. Głód i pragnienie w zasięgu ręki, ale niemożliwe do zaspokojenia. 2. Motyw pychy: 2.1. Pycha Tantala, która skłania go do wystawienia bogów na próbę. 2.2 Próba wzbudzenia podziwu dworzan kosztem świętości boskich darów. 3. Motyw sprawiedliwości: 3.1. Kara Tantala jako przykład boskiej sprawiedliwości wobec śmiertelników, którzy złamali zasady. 3.2. Odnowienie życia Pelopsa jako akt boskiej mocy i naprawy. 4. Motyw głodu: 4.1. Niezaspokojony głód i pragnienie Tantala jako metafora wiecznego cierpienia i żalu. ❖MIT O DEDALU I IKARZE Mit o Dedalu i Ikarze opowiada historię genialnego wynalazcy i artysty Dedala, pochodzącego z Aten. Dedal był twórcą słynnego labiryntu, w którym król 11 Minos trzymał Minotaura. Chociaż Minos darzył Dedala dużą sympatią, nie chciał pozwolić mu na powrót do ojczyzny. Z tęsknoty za Atenami Dedal postanowił uciec, a dla siebie i swojego syna Ikara stworzył skrzydła z ptasich piór sklejonych woskiem. Przed podróżą ojciec ostrzegł Ikara, by nie leciał ani za wysoko, ani za nisko – zbyt wysoki lot mógł stopić wosk w skrzydłach, a zbyt niski sprawiłby, że pióra nasiąknęłyby wodą. Jednak Ikar, podekscytowany lataniem, zignorował ostrzeżenia i wzbił się zbyt wysoko. Słońce stopiło wosk, a pióra zaczęły odpadać. Ikar spadł do morza i zginął. Wyspę, na której stracił życie, nazwano Ikarią. Dedal udał się na Sycylię, gdzie znalazł schronienie i stał się budowniczym na dworze tamtejszego króla. Po kilku latach, król Minos przybył na Sycylię, aby odzyskać Dedala, jednak zginął w trakcie walk. Dedal dożył późnej starości, a jego tragiczna historia o synu Ikara stała się przestrogą przed nadmierną ambicją i brawurą. ❖Motywy w Micie o Dedalu i Ikarze: 1. Motyw ambicji: 1.1. Ikar jako symbol nadmiernej ambicji i ignorowania ostrzeżeń. 1.2. Przestroga przed lekkomyślnym dążeniem do wolności bez rozwagi. 2. Motyw ojca i syna: 2.1. Relacja między Dedalem a Ikarem, ukazująca miłość, troskę i tragiczne konsekwencje nieposłuszeństwa. 3. Motyw wolności: 3.1. Skrzydła jako narzędzie dążenia do wolności i przekraczania granic. 3.2. Ucieczka Dedala i Ikara jako wyraz tęsknoty za swobodą. 4. Motyw przestrogi: 4.1. Ostrzeżenie Dedala jako symbol doświadczenia i mądrości. 4.2. Ignorowanie przestróg przez Ikara prowadzące do tragedii. 12 3. Motyw straty i cierpienia: 3.1. Strata córki przez Demeter, która cierpi, a jej ból jest odzwierciedlony w wysychającej ziemi, która przestaje wydawać plony. Cierpienie matki jest symbolizowane przez nieurodzaj i brak życia w naturze. 4. Motyw zemsty: 4.1. Demeter rzuca klątwę na ziemię, która przestaje rodzić plony. Złość matki w wyniku porwania córki ma bezpośredni wpływ na świat przyrody. 5. Motyw cyklu natury: 5.1. Mit tłumaczy zmiany pór roku jako odzwierciedlenie losów Persefony: kiedy jest z matką (wiosna i lato), natura kwitnie, a kiedy wraca do Hadesu (jesień i zima), przyroda obumiera. ❖MIT O RODZIE LABDAKIDÓW Mit o rodzie Labdakidów opisuje tragiczną historię jednego z najsłynniejszych rodów w mitologii greckiej, który wywodził się od Labdakosa, ojca Lajosa, króla Teb. Wyrocznia przepowiedziała Lajosowi, że zginie z ręki swojego syna, który ożeni się z własną matką. Aby temu zapobiec, król rozkazał porzucić nowo narodzonego chłopca, któremu przebito stopy. Dziecko, odnalezione przez pasterzy, zostało przyjęte na wychowanie przez królową Koryntu i nazwane Edypem. Kiedy Edyp dorósł, udał się do wyroczni, która ostrzegła go, że zabije ojca i poślubi matkę. Przekonany, że chodzi o przybranych rodziców z Koryntu, opuścił miasto. W trakcie podróży spotkał nieznajomego mężczyznę, z którym wszedł w konflikt i zabił go. Dotarłszy do Teb, Edyp rozwiązał zagadkę Sfinksa, czym wybawił miasto od potwora. W nagrodę został królem i poślubił Jokastę, wdowę po zabitym Lajosie, nieświadomy, że jest to jego matka. Po latach, klęski nawiedziły Teby, a wieszcz Tejrezjasz ujawnił, że ich źródłem jest zbrodnia Edypa. Okazało się, że mężczyzna, którego zabił, to jego ojciec Lajos, a Jokasta jest jego matką. Wstrząśnięty Edyp oślepił się i udał na tułaczkę. 15 Synowie Edypa, Polinik i Eteokles, zgodzili się rządzić Tebami na zmianę, lecz Eteokles odmówił ustąpienia po roku. Polinik wyjechał do Argos, gdzie z pomocą teścia zaatakował Teby. W bratobójczej walce obaj zginęli, a władzę objął Kreon. Ten uznał Polinika za zdrajcę i zakazał jego pochówku, co złamała siostra Polinika, Antygona. Za nieposłuszeństwo Kreon skazał ją na śmierć, co zakończyło tragiczną historię rodu Labdakidów. ❖Motywy w Micie o Rodzie Labdakidów: 1. Motyw przeznaczenia: 1.1 Przepowiednia wyroczni, która zapowiada, że Lajos zginie z ręki swojego syna i że ten ożeni się z własną matką, stanowi główny motyw tragicznych wydarzeń w rodzie Labdakidów. Mimo prób unikania przeznaczenia, los i tak się wypełnia. 2. Motyw próby uniknięcia przeznaczenia: 2.1. Lajos, aby zapobiec przepowiedni, porzuca swojego syna, Edypa, co stanowi próbę ingerencji w losy. Jednak ta decyzja nie zapobiega spełnieniu przepowiedni, co podkreśla nieuchronność przeznaczenia w mitologii greckiej. 3. Motyw porzucenia: 3.1. Edyp, porzucony przez ojca, zostaje wychowany przez królową Koryntu. Jego nieświadomość dotycząca swojego pochodzenia prowadzi do tragicznych wydarzeń, w tym do nieświadomego zabicia ojca i poślubienia matki. 4. Motyw klątwy: 4.1. Edyp, nieświadomie winny zbrodni, staje się ofiarą klątwy, która nawiedza jego rodzinę. Jego upadek jest konsekwencją zarówno jego własnych działań, jak i klątwy ciążącej na jego rodzie. 5. Motyw nieposłuszeństwa: 5.1. Antygona, sprzeciwiając się decyzji Kreona, wykazuje się nieposłuszeństwem i lojalnością wobec brata, co prowadzi do jej skazania na śmierć. Motyw ten podkreśla konflikt między lojalnością rodzinną a obowiązkiem wobec władzy. 16 6. Motyw rodziny: 6.1. Historia rodu Labdakidów skupia się na trudnych relacjach rodzinnych, lojalności między rodzeństwem (Antygona w stosunku do brata Polinika) oraz między rodzicami a dziećmi, co prowadzi do tragicznych konsekwencji. ❖MIT O HERAKLESIE Mit o Heraklesie w mitologii Jana Parandowskiego opowiada o niezwykłym bohaterze, który był synem Zeusa i Alkmeny. Już jako dziecko Herakles wykazał się niezwykłą siłą, zabijając dwa węże, które wysłała na niego Hera — bogini, która nienawidziła go i prześladowała przez całe jego życie. Herakles nie miał zamiłowania do książek, wolał uczyć się rzemiosła wojennego. W młodości, w przypływie gniewu, zabił swojego pedagoga. Z tego powodu jego ojczym, Amfitrion, wygnał go z domu, a Herakles musiał paść owce w górach. Herakles rósł w siłę, a kiedy wybuchła wojna, walczył dzielnie dla króla Teb. W nagrodę król dał mu swoją córkę za żonę. Jednak pewnego dnia, w napadzie szaleństwa, Herakles zabił swoją żonę i dzieci. By odpokutować swoje grzechy, udał się do wyroczni delfickiej, która nakazała mu odbyć służbę u króla Eurysteusa i wykonać dwanaście prac, aby oczyścić się z win. Eurysteus zlecił Heraklesowi następujące zadania: 1. Zdobycie skóry lwa z Nemei 2. Zabicie hydry lernejskiej 3. Sprowadzenie łani ceryntyjskiej do Myken 4. Złapanie dzika erymantejskiego 5. Oczyszczenie stajni Augiasza 6. Przepędzenie roju ptaków spod Stymfalos 7. Sprowadzenie byka kreteńskiego 8. Przyprowadzenie klaczy króla Diomedesa 9. Zdobycie pasa Hipolity 10.Sprowadzenie wołów Gerionesa 11.Zdobycie złotych jabłek pilnowanych przez Hesperydy 12.Sprowadzenie Cerbera z Hadesu Po wykonaniu tych dwunastu prac Herakles postanowił ożenić się po raz drugi. Udział w zawodach łuczniczych, gdzie nagrodą była ręka królewny, zakończył 17 do rywalizacji między Herą, Ateną i Afrodytą. Ostateczne rozstrzygnięcie przeprowadza Parys, który wybiera Afrodyta, co zapoczątkowuje wydarzenia wojny trojańskiej. 2. Motyw zemsty: 2.1. Hektor zabija Patroklosa, co prowadzi do zemsty Achillesa. Achilles zabija Hektora i zhańbi jego ciało, co pokazuje intensywność nienawiści i zemsty w czasie wojny. 3. Motyw odwagi: 3.1. Liczne bohaterskie postawy, jak działania Achillesa, Hektora, Parysa, Menelaosa i Odyseusza, które pokazują odwagę, strategię i poświęcenie na polu bitwy. 4. Motyw zdrady: 4.1. Kasandra i Laokoon ostrzegają przed koniem trojańskim, ale Trojanie ignorują ich ostrzeżenia, co kończy się ich zgubą. 5. Motyw przebaczenia: 5.1. Menelaos, po odnalezieniu Heleny, początkowo ma zamiar ją zabić za zdradę, ale ostatecznie wybacza jej, co pokazuje złożoność relacji i emocji związanych z wojną. ❖MIT O JAZONIE I MEDEI Mit o Jazonie i Medei opowiada o losach Jazona, bohatera i wodza Argonautów, oraz Medei, potężnej czarodziejki. Jazon przybył na dwór króla Ajetesa po złote runo, a zakochana w nim Medea pomogła mu zdobyć cenny przedmiot dzięki cudownemu balsamowi, który uczynił go niezwyciężonym podczas trudnych prób. Po powrocie do rodzinnego Jolkos Medea odmłodziła ojca Jazona, Ajzona. Córki Peliasa, brata Ajzona i uzurpatora tronu, poprosiły ją o podobną przysługę dla swojego ojca. Wiedząc o zbrodniach Peliasa przeciwko rodzinie Jazona, Medea postanowiła się zemścić. Zainscenizowała proces odmładzania, jednak celowo użyła niewłaściwych ziół i namówiła córki Peliasa, aby zabiły ojca, co doprowadziło do jego śmierci w makabryczny sposób. Kiedy prawda wyszła na 20 jaw, mieszkańcy Jolkos odwrócili się od Jazona i Medei, zmuszając ich do ucieczki. Wędrując, para dotarła do Koryntu, gdzie Jazon zakochał się w córce króla Kreona, Kreuzie, i postanowił się z nią ożenić. Porzucona Medea udawała opanowanie i podarowała Kreuzie zatrutą szatę jako prezent ślubny. Gdy dziewczyna założyła ją, szata zaczęła palić jej ciało, co doprowadziło do bolesnej śmierci. W akcie desperacji i zemsty Medea zabiła również swoje dzieci z Jazonem, a następnie uciekła do Aten. Dalsze losy Jazona nie są znane. ❖Motywy w Micie o Jazonie i Medei: 1. Motyw miłości: 1.1. Medea zakochuje się w Jazonie i pomaga mu zdobyć złote runo, a później zostaje przez niego zdradzona, gdy Jazon postanawia poślubić Kreuzę. Miłość i zdrada są głównymi motorami działań Medei. 2. Motyw zemsty: 2.1. Medea, chcąc zemścić się na Peliasie, wykorzystuje swoją magię, by zabić go w sposób okrutny, co jest częścią jej zemsty za krzywdy wyrządzone jej rodzinie przez Peliasa. 3. Motyw śmierci: 3.1. Śmierć Kreuzy w wyniku zatrutej szaty oraz makabryczna śmierć Peliasa są wyrazem brutalności działań Medei, która posuwa się do ekstremalnych kroków w zemście. ❖MIT O ODYSEUSZU Mit o Odyseuszu opowiada historię króla Itaki, który dzięki swojej pomysłowości i sprytowi przyczynił się do zwycięstwa Greków w wojnie trojańskiej, wykorzystując podstęp z drewnianym koniem, który wprowadzono do Troi, a wypełniony był greckimi żołnierzami. Po zakończeniu wojny Odyseusz ruszył w długą podróż powrotną do domu, do swojej żony Penelopy i syna Telemacha, za którymi bardzo tęsknił. Podczas swojej podróży, Odyseusz napotkał wiele niebezpieczeństw i przygód. Jego statek trafił na wyspę Cyklopów, której mieszkańcy, olbrzymy o jednym oku, byli bardzo niebezpieczni. Najpotężniejszy z nich, Polifem, uwięził 21 Odyseusza i jego towarzyszy, planując ich zjeść. Odyseusz sprytnie przedstawił się jako „Nikt”, napoił Polifema winem i oślepił go rozżarzonym drewnem. Potem przywiązał swoich towarzyszy do brzuchów baranów i udało mu się uciec. Po ucieczce jednak, Odyseusz, pełen dumy, zdradził swoje imię, co sprawiło, że Polifem, wzywając ojca Posejdona, rzucił na niego klątwę, prosząc boga o zemstę. W ciągu dziesięciu lat pełnych niebezpiecznych przygód, Odyseusz spotkał ludożerców, Kirke — czarodziejkę, która zamieniła jego towarzyszy w świnie, a także odwiedził krainę zmarłych, gdzie wróżbita Tejrezjasz przekazał mu wskazówki, jak bezpiecznie wrócić do domu. Musiał podróżować, aż trafi do ludu, który nigdy nie widział morza. Później, Odyseusz stawił czoła syrenom, których pieśń zwodziła żeglarzy, prowadząc ich na rafy. Dzięki sprytowi swoich towarzyszy, którzy zatkali uszy, oraz przywiązaniu siebie do masztu, uniknął niebezpieczeństwa. Następnie zmierzył się z potworami, Scyllą i Charybdą, tracąc sześciu towarzyszy. Kiedy dotarł do wyspy słońca, jego towarzysze zjedli bydło poświęcone Heliosowi, co sprowadziło gniew boga słońca, a w wyniku burzy zginęli wszyscy oprócz Odyseusza. Po dziewięciu dniach dryfowania, Odyseusz dotarł do wyspy Ogigii, gdzie nimfa Kalipso, zakochana w nim, zatrzymała go na wiele lat. Jednak po ośmiu latach Hermes nakazał jej, by pozwoliła Odyseuszowi wrócić do domu. Odyseusz zbudował tratwę, jednak Posejdon wzburzył morze, a bohater, wyczerpany, trafił na wyspę Scherię, zamieszkiwaną przez Feaków, którzy przetransportowali go do Itaki, gdzie czekała na niego żona Penelopa. W czasie jego nieobecności, zalotnicy starali się zdobyć jej rękę, a ona, wierna mężowi, zwodziła ich, obiecując małżeństwo, jeśli najpierw uszyje szatę pośmiertną dla swojego ojca. W nocy przerabiała to, co zrobiła w ciągu dnia. Odyseusz, pod postacią biednego żebraka, wrócił do swojego domu, gdzie nikt go nie rozpoznał, oprócz starego psa Argosa, który, poznając swojego pana po głosie, zmarł ze szczęścia. Po powrocie do pałacu, Odyseusz wziął udział w turnieju łuczniczym, który miał wyłonić męża Penelopy. Jako jedyny strzelił strzałą przez otwory w rzędzie toporów. Zwycięzca został ujawniony, a po przywróceniu swojego wyglądu, Odyseusz dokonał zemsty na zalotnikach, zabijając ich wszystkich. 22 3. Motyw harmonii: 3.1. Proces stworzenia jest dokładnie zaplanowany i przebiega w określonym porządku, który ma na celu osiągnięcie doskonałości. Wszystko, co stwarza Bóg, ma swoje miejsce i rolę w większej całości. 3.2. Porządek w stwarzaniu symbolizuje harmonię i celowość świata, a także podkreśla mądrość i miłość Boga. 4. Motyw światłości i ciemności: 4.1. Akt oddzielenia światła od ciemności to jeden z pierwszych aktów stworzenia. Symbolizuje początek porządku, a także podział między dobrem a złem, światłem a ciemnością, co może być rozumiane także w sensie duchowym. 4.2. Światłość symbolizuje dobro, życie i prawdę, a ciemność – chaos i nieporządek. 25 Księga Hioba Autor: Nieznany Epoka: Antyk (Stary Testament) Typ utworu: Poemat ❖Opracowanie: Księga Hioba wiąże się z pojęciem teodycei, czyli refleksji nad jednoczesnym istnieniem miłosiernego i kochającego Boga oraz obecnością zła na świecie. Głównym tematem Księgi jest postawa człowieka wobec cierpienia. Hiob, będący głównym bohaterem utworu, zmaga się z bólem w samotności i niezrozumieniu otoczenia. Jego przyjaciele i żona starają się znaleźć przyczyny spadających na niego nieszczęść, sugerując, że musi być winny i ukarany przez Boga. Tymczasem Hiob – mimo że doświadczył momentów buntu i zadawał trudne pytania o sprawiedliwość Boga – pozostaje wierny Stwórcy i z wiarą przechodzi próbę. Nigdy nie traci ufności, za co zostaje przez Boga wynagrodzony. Księga Hioba jest również filozoficzną i teologiczną rozważaniem nad tajemnicą cierpienia. Przedstawia dramat ludzkiej egzystencji i pyta o sens niesprawiedliwości. Hiob uczy się pokory wobec niepojętych dróg Boga, jak również siły i wytrwałości w obliczu bólu i utraty. W nawiązaniu do tej Księgi powstał frazeologizm „hiobowa wieść”, oznaczający straszną wiadomość, informację o katastrofie lub nieszczęściu. ❖Motywy w Księdze Hioba: 1. Motyw cierpienia: 1.1. Hiob doświadcza wielkich cierpień, zarówno fizycznych, jak i duchowych, które są wyrazem tajemnicy istnienia zła w świecie. Cierpienie Hioba staje się centralnym tematem utworu, będąc nie tylko próbą jego wytrwałości, ale także próbą teodycei – wyjaśnienia istnienia zła w obliczu Boga, który jest miłosierny. 1.2. Cierpienie Hioba stawia pytanie o sens bólu i cierpienia w ludzkim życiu, a także o sprawiedliwość Boga. 26 2. Motyw sprawiedliwości: 2.1. Księga Hioba jest klasycznym przykładem teodycei, czyli rozważania nad problemem istnienia Boga, który jest jednocześnie dobry i wszechmocny, a zarazem dopuszcza zło i cierpienie w świecie. 2.2. Przyjaciele Hioba oskarżają go o grzech, który spowodował jego nieszczęścia, co odzwierciedla tradycyjne przekonanie, że cierpienie jest karą za grzech. Hiob broni swojej niewinności, pytając o sens niesprawiedliwości. 3. Motyw pokory: 3.1. Mimo licznych cierpień i prób Hiob nie traci wiary w Boga, choć nie rozumie przyczyn swojego cierpienia. Pokazuje to jego wewnętrzną siłę i wytrwałość w wierze, nawet w obliczu niezrozumiałego cierpienia. 3.2. Hiob uczy pokory wobec niepojętych dróg Boga, a także tego, że człowiek nie zawsze musi rozumieć Boże zamysły, aby zachować wiarę. 4. Motyw nagrody: 4.1. Po długich cierpieniach Hiob zostaje wynagrodzony przez Boga. Zostaje obdarzony większymi majątkami i rodziną, a jego życie staje się ponownie błogosławione. Motyw nagrody za wierność podkreśla, że mimo iż cierpienie jest niezrozumiałe, ostatecznie Bóg dostrzega i wynagradza wiernych, którzy wytrwają w wierze. 5. Motyw przemiany: 5.1. Hiob przechodzi duchową przemianę – z człowieka pełnego buntu, który kwestionuje sens swojego życia i cierpienia, staje się osobą pokorną, która uznaje Bożą mądrość. Ta przemiana stanowi jeden z kluczowych elementów utworu, ukazując, że w obliczu cierpienia człowiek może zbliżyć się do Boga i znaleźć sens w swoim losie. 27 Pieśń nad Pieśniami Autor: Nieznany/Król Salomon Epoka: Antyk (Stary Testament) Typ utworu: Pieśń ❖Opracowanie: Jest to miłosny poemat biblijny, ukazujący dialog między Oblubienicą i Oblubieńcem. Dwoje zakochanych wyraża w nim swoją wielką miłość, tęsknotę i namiętność, posługując się niezwykle poetyckim językiem, pełnym metafor związanych ze światem przyrody – roślinami, zwierzętami i krajobrazami. Oblubieniec, często przedstawiany jako pasterz, bywa także określany mianem króla. Oblubienica występuje w różnych metaforycznych odsłonach, takich jak księżniczka, ogród czy winnica. Ten poemat jest interpretowany nie tylko jako wyraz ziemskiej miłości, lecz także jako symboliczne przedstawienie miłosnej relacji Boga z Narodem Wybranym. Ukazuje historię odwrócenia się narodu od Boga, jego nawrócenie i powrót do łask, przypominający świeżość i radość pierwszej miłości oraz zaślubin. "Pieśń nad Pieśniami" jest często odczytywana zarówno w kontekście mistycznym, jak i duchowym, pełniąc rolę alegorii miłości Bożej do człowieka. ❖Motywy w Pieśni nad Pieśniami: 1. Motyw miłości: 1.1. Miłość Oblubieńca i Oblubienicy ukazana jako głęboka, namiętna, pełna tęsknoty i zachwytu nad pięknem ukochanej osoby. 2. Motyw przyrody: 2.1. Liczne metafory i obrazy przyrodnicze, takie jak winnica, ogród, kwiaty czy krajobrazy, podkreślają harmonię i piękno miłości. 3. Motyw tęsknoty: 3.1. Oblubieniec i Oblubienica często wyrażają tęsknotę za swoją obecnością, co nadaje poematowi intymny i emocjonalny charakter. 4. Motyw nawrócenia: 4.1. Historia powrotu Oblubienicy do Oblubieńca symbolizuje nawrócenie i ponowne zjednoczenie z Bogiem. 30 Apokalipsa św. Jana Autor: Anonimowy Epoka: Antyk (Nowy Testament) Typ utworu: Literatura apokaliptyczna ❖Opracowanie: Apokalipsa to wyjątkowy rodzaj literatury biblijnej, który zawiera prorocze wizje związane z końcem świata oraz próbujące wyjaśnić sens historii ludzkości. W strukturze utworu wyróżniają się różne cykle, takie jak: siedem listów do siedmiu Kościołów, siedem pieczęci, siedem trąb, siedem znaków, siedem czasz i plag. Jednym z najbardziej rozpoznawalnych obrazów Apokalipsy św. Jana jest wizja czterech jeźdźców, którzy symbolizują różne katastrofy, które spadną na Ziemię w czasie nadchodzącego końca świata. Każdy z nich ma swoje znaczenie: pierwszy, na białym koniu, symbolizuje zwycięstwo Ewangelii; drugi, na koniu czerwonym, oznacza wojnę; trzeci, na czarnym koniu, symbolizuje głód; czwarty, na koniu trupiobladym, to personifikacja śmierci. Apokalipsa zapowiada także Sąd Ostateczny. Zanim jednak nadejdzie koniec, pojawią się różne znaki, takie jak przybycie czterech jeźdźców, a także grad, ogień i upadek gwiazdy Piołun. Wszystkie te obrazy są zapowiedzią nadchodzących katastrof i nadzwyczajnych wydarzeń, które mają zwiastować ostateczny koniec czasów. ❖Motywy w Apokalipsie św. Jana: 1. Motyw końca świata: 1.1. Prorocze wizje końca czasów, ukazujące katastrofy, przemiany i ostateczny Sąd Ostateczny. 2. Motyw nadziei: 2.1. Pomimo wizji zagłady, zapowiedź zwycięstwa Boga i zbawienia dla wierzących. 3. Motyw walki dobra ze złem: 3.1. Wizja ostatecznego starcia między siłami Boga a Szatanem, zakończona zwycięstwem dobra. 31 Antygona Autor: Sofokles Epoka: Antyk Typ utworu: Tragedia ❖Streszczenie: Polinejkes wraz z Eteoklesem giną w bratobójczej walce o władzę nad Tebami, którą przejął Kreon. Odmawia on pochówku zdrajcy – Polinejkesa, nakazując pozostawienie ciała na pastwę dzikich zwierząt. Tylko obrzęd pochowania ciała zmarłego pozwoli, by Charon mógł przewieźć ją na drugą stronę Styksu. Zaś kto nie dokonał obrzędu, sprowadzał na siebie karę bogów. Rozkaz królewski łamie siostra zdrajcy – Antygona, choć druga siostra Ismena odmawia jej pomocy. Gdy okazuje się, że rozkaz króla został złamany, Kreon zapowiada srogie ukaranie zdrajcy. Decydując się na symboliczny pochówek, Antygona uchroniła ciało brata przed dzikimi zwierzętami i zapewniła spokój jego duszy. Złapana dziewczyna tłumaczy swój czyn przed Kreonem: “Współkochać przyszłam, nie współnienawidzić”. Wspiera ją Ismena, chcąc wziąć część winy na siebie. Jednak Kreon skazuje tylko Antygonę na śmierć. Syn Kreona, a narzeczony Antygony stara się namówić ojca na zmianę decyzji, jednakże ten pozostaje nieugięty. Po rozmowie z wróżbitą, Kreon decyduje się na zmianę wyroku, bojąc się ściągniętych nieszczęść na rodzinę królewską. Jest już jednak za późno. Antygona czekając na śmierć, sama się powiesiła. Gdy Hajmon, narzeczony dziewczyny, dowiedział się o jej śmierci, sam popełnił samobójstwo. Następnie matka Hajmona, Eurydyka popełniła samobójstwo, gdy odkryła, że jej syn nie żyje. ➔ Konflikt prawa państwowego z prawem boskim: Kreon stara się rządzić w sposób sprawiedliwy, mając na względzie interes państwa. Antygona staje po stronie praw odwiecznych. Wina Kreona jest winą tragiczną, gdyż chciał dobrze, lecz jego czyny odwróciły się przeciw niemu. Wartość instytucji państwowej jest ważniejsza nad interesami jednostki. ❖Motywy w Antygonie: 1. Motyw przeznaczenia: 1.1. Losy bohaterów wydają się nieuniknione. Antygona, mimo 32 ❖Motywy w Iliadzie: 1. Motyw gniewu: 1.1. Gniew Achillesa rozpoczyna spór z Agamemnonem i wpływa na przebieg wojny. 1.2. Po śmierci Patroklosa gniew przeradza się w żądzę zemsty na Hektorze. 2. Motyw honoru: 2.1. Konflikt Achillesa i Agamemnona pokazuje, jak ważny jest honor wśród wojowników. 2.2. Hektor walczy z Achillesem, mimo że wie, iż przegra – kieruje nim duma i poczucie obowiązku. 3. Motyw śmierci: 3.1. Śmierć Patroklosa jest punktem zwrotnym, motywującym Achillesa do powrotu do walki. 3.2. Pojedynek Achillesa z Hektorem i bezczeszczenie ciała Hektora symbolizują tragedię wojny. 4. Motyw zemsty: 4.1. Zemsta Achillesa na Hektorze jest brutalna i podkreśla wpływ emocji na losy wojny. 4.2. Zemsta ukazana jako niszcząca zarówno dla jednostki, jak i otoczenia. 5. Motyw współczucia: 5.1. Spotkanie Achillesa z Priamem ukazuje ludzki aspekt wojny – żałobę i pojednanie. 5.2. Współczucie Achillesa dla Priama prowadzi do wydania ciała Hektora. 35 Lament świętokrzyski Autor: Anonimowy Epoka: Średniowiecze Typ utworu: Lament ❖Opracowanie: Jest to średniowieczny utwór, który przedstawia Matkę Boską w kontekście jej cierpienia i rozpaczy po śmierci Jezusa, ukazując ją w bardzo ludzkim wymiarze. W utworze wyraźnie widać motyw doloryzmu, czyli cierpienia Matki Bożej, które staje się centralnym elementem tej pieśni. Matka Boska zwraca się do swojego ukochanego syna, Jezusa, wyrażając bezsilność i rozpacz po jego śmierci, a także z pretensjami do Archanioła Gabriela. To zwiastowanie, które miało przynieść jej radość, stało się teraz przyczyną ogromnego cierpienia i tragedii. Maria, pełna gniewu, żalu, bezradności i miłości, apeluje do innych matek, by modliły się do Boga, aby oszczędził im podobnego losu. Jej słowa są pełne emocji – ukazują gniew wobec niesprawiedliwości, ból matki tracącej swoje dziecko i bezradność wobec boskiego planu. Utwór w pełni oddaje dramatyczny obraz matki, która przeżywa niewyobrażalny ból z powodu śmierci swojego niewinnego syna. Lamentacja, jako forma żalu i skargi, jest głównym tonem tego dzieła, w którym Matka Boska, będąca symbolem cierpienia, prosi o współczucie i litość, wzywając innych do zrozumienia jej tragedii. ❖Motywy w Lamencie świętokrzyskim: 1. Motyw cierpienia: 1.1. Matka Boska wyraża swój ból i rozpacz po śmierci Jezusa, ukazując się jako symbol uniwersalnego matczynego cierpienia. 1.2. Doloryzm – przedstawienie Marii jako współcierpiącej z Jezusem, podkreślając jej ludzką stronę. 2. Motyw macierzyństwa: 2.1. Maria ukazana jako matka, która doświadcza ogromnego bólu z powodu straty dziecka. 2.2. Apel do innych matek, by modliły się o uniknięcie podobnej tragedii. 36 Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią Autor: Anonimowy Epoka: Średniowiecze Typ utworu: Dialog wierszowany ❖Opracowanie: Anonimowy tekst wierszowany, który łączy się z charakterystycznym dla średniowiecza zjawiskiem zafascynowania śmiercią. “Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” zawiera nawiązanie do motywu danse macabre (taniec śmierci). Przedstawiano Śmierć zwykle w postaci kościotrupa prowadzącego za sobą korowód roztańczonych ludzi, reprezentujących wszystkie stany społeczne. Utwór ma formę dialogu między uczonym Polikarpem, a Śmierci, z którą chciał się spotkać. W jej obliczu Polikarp zadaje banalne pytania. Rozmówczyni uświadamia mu swą nieograniczoną moc, ukazując świat poddany jej działaniom. Wobec śmierci wszyscy ludzie są równi, bo umieranie dotyczy wszystkich. ❖Motywy w Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią: 1. Motyw śmierci: 1.1. Śmierć ukazana jako nieunikniona i wszechmocna siła, która dotyka wszystkich bez względu na status społeczny. 1.2. Nawiązanie do danse macabre – idea równości wobec śmierci, symbolizowana przez roztańczony korowód postaci różnych stanów. 2. Motyw marności życia: 2.1. Przypomnienie o przemijalności życia i doczesnych dóbr, które nie mają znaczenia w obliczu śmierci. 2.2. Przesłanie o konieczności przygotowania duchowego na śmierć. 37 Makbet Autor: William Szekspir Epoka: Renesans Typ utworu: Tragedia ❖Streszczenie: Dramat Szekspira "Makbet" to opowieść o zgubnych skutkach nieposkromionej żądzy władzy i wewnętrznych wyborach, które decydują o losie człowieka. Sztuka ukazuje, jak osobiste ambicje i nieopanowana żądza władzy mogą prowadzić do tragedii – zarówno osobistej, jak i narodowej. Na początku poznajemy Makbeta jako dzielnego wojownika, który po zwycięskiej bitwie spotyka trzy wiedźmy. Te przepowiadają mu wielką przyszłość – obiecują królewską władzę. Zasiane w jego umyśle ziarno ambicji szybko rozkwita, zwłaszcza podsycane przez jego żonę, Lady Makbet. To ona, pełna żądzy władzy i determinacji, przekonuje go do popełnienia zbrodni. Po krótkim wahaniu Makbet zabija Dunkana, a winę za morderstwo zrzuca na królewskich strażników. Kiedy królewscy synowie uciekają w obawie przed niebezpieczeństwem, Makbet obejmuje tron. Rządy Makbeta szybko stają się krwawym reżimem. Dręczony poczuciem winy i podejrzeniami, zleca zabójstwo swojego przyjaciela Banka, który mógł znać prawdę o królewskiej zbrodni. Duch Banka powraca, przerażając Makbeta i uświadamiając mu, że jego zbrodnie nigdy nie pozostaną w ukryciu. Makbet szuka ukojenia u wiedźm, które ponownie podsycają jego pychę i obiecują, że nie grozi mu żadne niebezpieczeństwo ze strony „człowieka zrodzonego z łona kobiety” – dopóki las Birnamski nie ruszy przeciwko niemu. Makbet traci wszelkie hamulce, a jego małżeństwo rozpada się pod ciężarem wyrzutów sumienia. Lady Makbet, ogarnięta obłędem, próbuje zmyć wyimaginowaną krew ze swoich rąk i w końcu odbiera sobie życie. Tymczasem Malkolm i Makduf, z pomocą angielskiej armii, szykują się do obalenia tyrana. Ich wojska, ukryte za gałęziami z lasu Birnamskiego, podchodzą pod zamek Makbeta – przepowiednia się spełnia. W finałowym starciu Makbet staje do walki z Makdufem, który ujawnia, że urodził się przez cesarskie cięcie – nie jest więc „zrodzony z łona kobiety”. To czyni go narzędziem zemsty i spełnienia wyroku przeznaczenia. Makbet ginie, a 40 tyrania jego rządów dobiega końca. Malcolm, prawowity dziedzic tronu, przywraca porządek w królestwie. ❖Motywy w Makbecie: 1. Motyw władzy: 1.1. Makbet pragnie zdobyć władzę i jest gotów na wszystko, by ją utrzymać. Jego ambicje prowadzą go do zabójstwa Dunkana i przejęcia tronu. 1.2. Jego rządy stają się tyranią – Makbet zleca morderstwo Banka, by nie stracić władzy i wciąż czuć się bezpiecznie na tronie. 2. Motyw ambicji: 2.1. Makbet, pod wpływem przepowiedni wiedźm, staje się obsesyjnie ambitny. Jego chęć zdobycia władzy szybko przeradza się w konieczność jej utrzymania, co prowadzi do kolejnych zbrodni (np. zabójstwo Banka). 2.2. Lady Makbet również wykazuje wielką ambicję, nakłaniając męża do morderstwa Dunkana, by osiągnąć wyższy status. 3. Motyw winy: 3.1. Makbet, po dokonaniu morderstwa Dunkana, nie potrafi pozbyć się wyrzutów sumienia. Jest dręczony przez koszmary i wizje (np. duch Banka). 3.2. Lady Makbet, obsesyjnie próbując zmyć krew ze swoich rąk, nie może uwolnić się od poczucia winy, co prowadzi ją do szaleństwa i samobójstwa. 4. Motyw przeznaczenia: 4.1. Przepowiednia wiedźm staje się dla Makbeta podstawą jego działań. Wierzy, że nie może zmienić swojego losu, co prowadzi go do tragicznych decyzji. 4.2. Przepowiednia o „człowieku zrodzonym z łona kobiety” zostaje spełniona, gdy Makduf, który urodził się przez cesarskie cięcie, zabija Makbeta, realizując tym samym wyrok przeznaczenia. 5. Motyw zdrady: 5.1. Makbet zdradza Dunkana, zabijając go, mimo że wcześniej był mu wierny. 41 5.2. Zdrada dotyczy także Banka, którego Makbet, mimo przyjaźni, zabija, by zabezpieczyć swoją władzę. 6. Motyw śmierci: 6.1. Śmierć jest obecna na każdym etapie dramatu – od morderstwa Dunkana, przez zabójstwo Banka, aż po samobójstwo Lady Makbet. 6.2. Ostateczna śmierć Makbeta, wynikająca z nieuchronnego przeznaczenia, kończy tragiczną historię. 42 Do króla Autor: Ignacy Krasicki Epoka: Oświecenie Typ utworu: Satyra ❖Opracowanie: Utwór ten jest przewrotną i ironiczną satyrą, która w pozornie krytyczny sposób ukazuje idealne cechy oświeconego monarchy. Autor, poprzez atak na króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, przedstawia go jako władcę wykształconego, rozumnego, postępowego i wolnego od schematów oraz uprzedzeń, co w rzeczywistości stanowi pochwałę jego cech. Wbrew założeniom gatunkowym, które nakazują, by satyra ośmieszała opisywane postacie, w tym przypadku mamy do czynienia z subtelnym wyrazem uznania dla monarchii. Podmiot liryczny, będący typowym przedstawicielem osiemnastowiecznego Sarmaty – szlachcica niechętnego reformom i rządom króla, krytykuje Stanisława Augusta za jego pochodzenie, młody wiek, nadmierną łagodność w zarządzaniu oraz przesadne zainteresowanie nauką i kulturą. Jednak te cechy, które autor przedstawia jako wady, w rzeczywistości są zaletami monarchy, wskazując na jego oświeceniowy charakter i dążenie do rozwoju państwa. Utwór, mimo pozornej krytyki, jest tak naprawdę pochwałą zalet króla, a jednocześnie złośliwym atakiem na szlacheckich Sarmatów i próbą kompromitacji stronnictwa antypatriotycznego, sprzeciwiającego się reformom. ❖Motywy w Do króla: 1. Motyw władzy: 1.1. Król jako władca oświecony, wykształcony i postępowy, dążący do reformy państwa. 2. Motyw konfliktu: 2.1. Kontrast między szlachtą, która sprzeciwia się reformom, a królem, który stara się modernizować kraj. 3. Motyw sprzeczności: 3.1. Krytyka cech monarchy, które w rzeczywistości są zaletami, ukazując paradoks w odbiorze postaci króla przez szlachtę. 45 Ptaszki w klatce Autor: Ignacy Krasicki Epoka: Oświecenie Typ utworu: Bajka ❖Opracowanie: W tej bajce Krasicki poruszył uniwersalny problem pragnienia wolności. “Ptaszki w klatce” to rozmowa dwóch uwięzionych w klatce czyżyków. Pierwszy, młodszy urodził się już w niewoli i nie zna smaku wolności, nie rozumie jej. Akceptuje swe życie w klatce jako coś naturalnego. Nie zgadza się z nim drugi, stary czyżyk. On kiedyś żył w swobodzie, ale został uwięziony. Zawsze będzie pragnął wolności. Klatka jest metaforą niewoli. Bajka to opis sytuacji Polaków pod zaborami. ❖Motywy w Ptaszkach w klatce: 1. Motyw wolności: 1.1. Starszy czyżyk, który kiedyś żył na wolności, odczuwa jej brak i tęsknotę za dawną swobodą, co podkreśla wartość wolności jako najwyższego dobra. 1.2. Młodszy czyżyk, urodzony w niewoli, nie rozumie pragnienia wolności i akceptuje klatkę jako normalność, ukazując różnice w podejściu do wolności u osób, które nigdy jej nie zaznały. 2. Motyw niewoli: 2.1. Klatka symbolizuje zniewolenie zarówno fizyczne, jak i duchowe. Bajka odnosi się do sytuacji Polski pod zaborami, gdzie klatka staje się metaforą ograniczenia narodowej suwerenności. 2.2. Niewola przedstawiona jest jako stan, w którym można się „przyzwyczaić” do ograniczeń, jeśli nie zna się alternatywy – to ostrzeżenie przed zapomnieniem wartości wolności. 3. Motyw pamięci: 3.1. Starszy czyżyk, posiadający doświadczenie życia na wolności, symbolizuje pamięć o dawnych wartościach, które należy pielęgnować i przekazywać, mimo że młodsze pokolenia mogą ich nie rozumieć. 46 Romantyczność Autor: Adam Mickiewicz Epoka: Romantyzm Typ utworu: Ballada ❖Opracowanie: Ballada ta przedstawia losy Karusi, która nie potrafi sobie poradzić ze śmiercią ukochanego. Widzi jego ducha, rozmawia z nim. Zebrani wokół mieszkańcy nie widzą go, ale wierzą, że jego duch nawiedza dziewczynę. Głos zabiera Starzec, klasyk, który nie wierzy Karusi. Uznaje on tylko rzeczywistość widoczną, namacalną, którą można naukowo opisać. Namawia: “Ufajcie memu oku i szkiełku”. Nie zgadza się z nim narrator, romantyk, który staje po stronie ludu i Karusi. Stwierdza: “Czucie i wiara silniej mówi do mnie, niż mędrca, szkiełko i oko”. Dla narratora świat poznawalny jest dzięki uczuciu, wierze. Ballada kończy się słowami “Miej serce i patrzaj w serce!”. Narrator uważa, że rzeczywistość najpełniej można poznać za pomocą serca. ❖Motywy w Romantyczność: 1. Motyw tęsknoty: 1.1. Karusia nie może poradzić sobie ze śmiercią ukochanego, a jej rozmowa z duchem mężczyzny ukazuje głęboki żal i tęsknotę za zmarłym. 2. Motyw duchów: 2.1. Duch ukochanego pojawia się przed Karusią, co jest niewidoczne dla innych, co podkreśla wiarę w siły nadprzyrodzone w romantyzmie. 3. Motyw konfliktu: 3.1. Starzec reprezentuje rozum i naukowe podejście do świata, w przeciwieństwie do narratora, który wierzy w moc uczucia i intuicji, podkreślając wartość romantycznej wrażliwości. 4. Motyw wiary: 4.1. Narrator stawia czucie i wiarę ponad racjonalne podejście, wskazując na to, że rzeczywistość najlepiej poznaje się poprzez serce. 4.2. Narrator, w obronie Karusi, stoi po stronie ludu, który wierzy w nadprzyrodzone zjawiska, w przeciwieństwie do głosów racjonalnych, które odrzucają te wierzenia. 47 Dziady cz. III Autor: Adam Mickiewicz Epoka: Romantyzm Typ utworu: Dramat romantyczny ❖Streszczenie: Dramat ukazuje cierpienia narodu polskiego w czasie zaborów. PROLOG: Nad śpiącym Więźniem pojawiają się duchy dobre i złe, zwiastując walkę o jego duszę. Po przebudzeniu się ze snu, Więzień pisze na ścianie słowa: “Tu zmarł Gustaw(...), narodził się Konrad”. Jest to wewnętrzna metamorfoza bohatera. Z romantycznego kochanka z IV części Dziadów, człowieka kochającego jedną kobietę, przeobraża się w miłość do całego narodu, gotowość poświęcenia się za naród. SCENA I: Więzienna: Poznajemy niesłusznie uwięzionych polskich studentów. Dzięki przychylności strażnika, spędzają wspólnie trochę czasu wigilii w celi Konrada. Służy to przekazaniu informacji o torturach i represjach. Konrad zaczyna śpiewać pieśń zemsty, “pieśń szatańską”, nawołując w niej do zemsty: “Z Bogiem i choćby mimo Boga!”. Mimo, że są wierzącymi chrześcijanami, pragną zemsty – konflikt wewnętrzny. Konrad rozpoczyna Małą Improwizację: wznosi się ponad ziemię niczym orzeł i obserwuje jej przyszłość. Nagle pojawia się kruk i plącze jego myśli, kończy improwizację. SCENA II: Wielka Improwizacja: Konrad w swym monologu ma w sobie dużo bólu i cierpienia. Żąda od Boga władzy nad duszami ludzi, w celu pomocy narodu. Uważa się za szczególnie wybitnego. Porównuje się z Bogiem – uważa, że lepiej niż on zatroszczyłby się o naród. Mówi, że Bóg nie jest miłością, a jedynie mądrością. Jednak Bóg milczy. Ostateczne bluźnierstwo nie pada od Konrada, lecz diabła. Nazywa Boga carem, czyli największym złem. Konrad traci przytomność. SCENA III: Egzorcyzmy: Ksiądz Piotr przeprowadza nad więźniem egzorcyzmy, ratując go. Wypędza z niego duszę diabła. Duch wyjawia Piotrowi, że w klasztorze Dominikanów znajduje się młody Rollinson, który torturowany w trakcie śledztwa, chce popełnić samobójstwo. 50 SCENA IV: Widzenie Ewy: Ewa modli się za uwięzionego poetę – Konrada. Ma widzenie, w którym Matka Boska podaje kwiaty małemu Jezusowi, a ten obsypuje nimi Ewę. SCENA V: Widzenie księdza Piotra: Piotr ma widzenie, w którym młodzi Polacy wydani w ręce Heroda (cara), wywożeni są na Syberię. Chrystus, prowadzony na ukrzyżowanie, jest symbolem Polski. Pojawiający się w Ewangelii żołnierze to rozbiorcy Polski: Austria, Rosja i Prusy. Chrystusa prowadzi się przed sąd Poncjusza Piłata. Piłatem jest Francja (Gal). Polacy oczekiwali pomocy od francuzów w trudnym momencie, ale jednak jej nie otrzymali. Narów zmartwychwstał wznosząc się ponad wszystkie narody, a także stanie się narodem, który przyniesie wyzwolenie innym narodom Europy. Naród Polski mógłby być Mesjaszem. SCENA VI: Sen senatora: Senator obawia się utraty zaufania cara. Dręczą go diabły w snach. Uwydatnia się idea sprawiedliwości: choć nie był ukarany za życia za swe czyny, to czeka go kara po śmierci. SCENA VII: Salon Warszawski: Naród Polski był podzielony na towarzystwo stolikowe (elita, arystokracja) i towarzystwo przy drzwiach (patrioci). Elita społeczeństwa polskiego nie jest w ogóle przejęta ówcześnie dziejącym się dramatem np. więzienie niewinnych, represje. Żałują nawet, że odkąd Nowosilcow wyjechał z Warszawy, nikt nie organizuje tak wspaniałych balów. Mają lekceważący stosunek do kwestii patriotycznych. Nawet rozmawiali po francusku. Stojący pod drzwiami młodzi ludzie, patrioci, nie mogą się pogodzić z tym co słyszą. Wówczas Wysocki mówi słowa na temat narodu polskiego: wewnętrznym ogniem jest młodzież, zaś skorupą elita polskiego społeczeństwa. SCENA VIII: Bal u Senatora: Senator urządza bal. Nagle przychodzi Rollison i błaga o łaskę dla syna. Senator okłamuje ją mówiąc, że nic nie wie o losie jej syna, a także, że to wyjaśni. Senator odnajduje księdza Piotra, który wie o więzieniu i przeprowadza z nim przesłuchanie. Ksiądz został tam pobity przez urzędników cara, którym przepowiada, że jeszcze tego samego wieczora nadejdzie na nich kara. Podczas balu, piorun, który trafia w część budynku, zabija Doktora. Ksiądz Piotr mija się z prowadzonym na śledztwo Konradem i przepowiada chłopakowi wyjazd w daleką drogę. 51 SCENA IX: Noc Dziadów: Pojawiają się na cmentarzu widma Doktora i Bajkowe, którzy cierpią męki. Na dziady nie przybywa, mimo wezwań, oczekiwany przez kobietę duch. Guślarz podejrzewa, że zmienił wiarę lub imię (aluzja do Prologu). W zamieci wyłaniają się wozy, w których wywożono zesłańców na Północ. W jednym z nich jest Konrad. Kobieta błaga Boga o łaskę dla skazańca. ❖Motywy w Dziadach cz. III: 1. Motyw cierpienia: 1.1. Cierpienie narodu polskiego jest głównym motywem w całym dramacie, szczególnie w kontekście zaborów. Przykładem jest scena z księdzem Piotrem, który w swoim widzeniu ukazuje Polaków cierpiących pod władzą zaborców (Scena V), oraz scena z Konradem, który przeżywa wewnętrzne tortury (Scena II). 1.2. Inny przykład to scena więzienna, gdzie studenci i Konrad są torturowani przez carskich oprawców (Scena I). Cierpienie dotyczy nie tylko jednostek, ale całego narodu, który doświadcza fizycznego i psychicznego zniewolenia. 2. Motyw walki o wolność: 2.1. Konrad w swojej Wielkiej Improwizacji wyraża walkę o wolność, domagając się od Boga władzy nad duszami narodu, by móc go uwolnić (Scena II). 2.2. W "Nocy Dziadów" (Scena IX) pojawiają się wywożeni na Syberię zesłańcy, w tym Konrad, co symbolizuje walkę narodu o wolność i sprawiedliwość. To także wyraz walki o zachowanie narodowej tożsamości i niepodległości. 3. Motyw mesjanizmu: 3.1. Polska jest ukazana jako naród, który mógłby stać się Mesjaszem narodów (Scena V), co jest spełnieniem idei mesjanistycznej, że Polska cierpi za inne narody, a w przyszłości stanie się zbawcą innych narodów. 3.2. W Scenie V ksiądz Piotr widzi, że Polska może stać się "Mesjaszem narodów", czyli przykładem narodu, który poświęca się w imię wolności innych państw. To mesjanistyczne widzenie wskazuje na rolę Polski w walce o wolność. 52 zaprzestania sporu, ponieważ ważniejsza jest sprawa narodowa. Sędzia zgadza się pod warunkiem, że Hrabia przeprosi go jako pierwszy. Robak przypomina, że wolą Jacka Soplicy było, by Tadeusz poślubił Zosię, pochodzącą z rodu Horeszków, aby zjednoczyć dwa zwaśnione rody. Hrabia wyjechał do Dobrzyna. W zaścianku Dobrzyńskich, Gerwazy namawia szlachtę do udziału w zajeździe na Sędziego. Ksiądz Robak wyznał wówczas Sędziemu, że jest jego starszym bratem i nazywa się Jacek Soplica. Początkowo zajazd kończy się sukcesem – szlachta dobrzyńska pląruje dwór, zabija zwierzęta, wynoszą alkohol. Najeźdźcy upijają się świętując swoją wygraną, a rankiem budzą się w niewoli, aresztowani przez Rosjan. Nawet Sędzia nie wpłynął na Rosjan. Ksiądz Robak snuje podstęp, w którym urządza ucztę, na której Rosjanie się upijają. Jeden z majorów, bez pozwolenia całuje Telimenę w rękę, a Tadeusz go policzkuje. Rozpoczyna się bijatyka, podczas której szlachta dobczyńska zostaje uwolniona. Rozpoczyna się bitwa między zjednoczoną szlachtą a Rosjanami, którzy mieli więcej broni palnej. Postrzelony zostaje ksiądz Robak, biorąc na siebie kulę skierowaną do Hrabiego. Pokutuje ratując życie krewnemu Stolnika. Na łożu śmierci wyznaje Gerwazemu, że jest Jackiem. W spowiedzi wyznaje swoje losy, miłość do Ewy, emigrację, pracę na rzecz ojczyzny oraz, że nie zabił Stolnika z zemsty, lecz przypadku. Gerwazy mówi, że Stolnik w chwili śmierci wykonał znak krzyża, przebaczając swemu zabójcy. Po potyczce, biorący udział w walkach z Rosjanami muszą emigrować. Sędzia jednak mówi Tadeuszowi, że gdy wróci z emigracji, będzie mógł poślubić Zosię. Przy pożegnaniu Zosia daje Tadeuszowi obrazek z relikwią fragmentu płaszcza św. Józefa, patrona zaręczonych. Wiosną następnego roku wojska Napoleona wkroczyły na Litwę. Rozgrywa się uczta zaręczynowa, gdzie gospodarzami są Tadeusz i Zosia. ❖Motywy w Panu Tadeuszu: 1. Motyw małżeństwa: 1.1. Ukazany w planowanym ślubie Tadeusza i Zosi jako symbol pojednania dwóch zwaśnionych rodów – Sopliców i Horeszków. 1.2. Podkreśla wagę tradycji i jednoczenia rodzin dla dobra wspólnoty. 2. Motyw arkadii: 2.1. Soplicowo przedstawione jako idealna, idylliczna kraina, gdzie życie toczy się zgodnie z rytmem natury i tradycji. 2.2. Kontrastuje z burzliwymi wydarzeniami historycznymi, dając 55 bohaterom miejsce wytchnienia. 3. Motyw przyrody: 3.1. Natura odgrywa kluczową rolę w budowaniu atmosfery i symbolizuje cykl życia. 3.2. Szczegółowe opisy litewskich krajobrazów potęgują wrażenie harmonii świata Soplicowa. 4. Motyw emigracji: 4.1. Obecny w wątkach Jacka Soplicy i późniejszych losach uczestników walk z Rosjanami. 4.2. Emigracja ukazana jako konieczność i poświęcenie w walce o niepodległość. 5. Motyw konfliktu: 5.1. Konflikt o zamek między Soplicami a Hrabią, będący symbolem rodowych waśni. 5.2. Walka z Rosjanami przedstawiona jako odzwierciedlenie narodowego zrywu niepodległościowego. 6. Motyw przemiany: 6.1. Jacek Soplica, z impulsywnego młodzieńca i zabójcy Stolnika, staje się księdzem Robakiem – patriotą i bohaterem dążącym do odkupienia win. 6.2. Zmiana Telimeny, która dojrzewa do zaakceptowania związku Tadeusza z Zosią. 7. Motyw miłości: 7.1. Miłość romantyczna: Tadeusz i Zosia, która opiera się na szczerości i zgodzie z tradycją. 7.2. Miłość nieszczęśliwa: Jacek Soplica i Ewa Horeszkówna, tragiczna i niemożliwa do spełnienia. 8. Motyw zbrodni: 8.1. Zabójstwo Stolnika przez Jacka Soplicę jako wynik nieporozumienia i chwili gniewu, co staje się źródłem jego późniejszego cierpienia i pokuty. 56 9. Motyw patriotyzmu: 9.1. Silnie obecny w działaniach księdza Robaka, który organizuje powstanie przeciw Rosjanom i nawołuje do walki narodowowyzwoleńczej. 9.2. Obrona Soplicowa przed Rosjanami ukazuje zjednoczenie szlachty w imię ojczyzny. 10. Motyw rodziny: 10.1. Ród Sopliców jako ośrodek życia w Soplicowie, podkreślający rolę tradycji i jedności w przezwyciężaniu konfliktów. 11. Motyw cierpienia: 11.1. Nieszczęśliwa miłość Jacka Soplicy i Ewy Horeszkówny, która prowadzi do życiowych tragedii i pokuty. 11.2. Cierpienie Jacka staje się motorem jego przemiany i działalności na rzecz ojczyzny. 57 irracjonalnych decyzji. 6.2. Relacja Kirkora z Balladyną opiera się na złudzeniu i kończy tragedią. 7. Motyw rodziny: 7.1. Relacje Balladyny z matką są naznaczone okrucieństwem i odrzuceniem. Wyrzucenie matki z zamku jest symbolem moralnego upadku bohaterki. 7.2. Rywalizacja z siostrą Aliną jest destrukcyjna, a jej tragiczny finał podkreśla brak skrupułów Balladyny. 8. Motyw zdrady: 8.1. Balladyna zdradza swoją rodzinę, Kirkora i swoich sprzymierzeńców, dążąc do pełni władzy. 8.2. Kostryn zostaje zdradzony przez Balladynę, mimo że był jej wspólnikiem. 60 Zemsta Autor: Aleksander Fredro Epoka: Romantyzm Typ utworu: Komedia ❖Streszczenie: „Zemsta” Aleksandra Fredry to komedia, której głównym wątkiem jest sąsiedzki spór między Cześnikiem Raptusiewiczem a Rejentem Milczkiem, skoncentrowany na naprawie muru granicznego oddzielającego ich posiadłości. Obaj są tak zaabsorbowani wzajemnym dokuczaniem sobie, że nie zauważają rodzącego się uczucia między młodym pokoleniem ich rodów – Klarą, bratanicą Cześnika, i Wacławem, synem Rejenta. Konflikt zaostrza decyzja Rejenta o remoncie muru, co spotyka się z gwałtowną reakcją Raptusiewicza, który wysyła służbę do przepędzenia murarzy sąsiada. W odwecie Rejent chce pokrzyżować małżeńskie plany Cześnika, dogadując się z Podstoliną Hanną – piękną wdową, którą interesują korzystne mariaże. Podstolina, wcześniej związana z Wacławem, zgadza się zostać żoną młodego Milczka. Tymczasem Wacław, zakochany w Klarze, prosi Papkina – sługę i samozwańczego bohatera – o pomoc. Papkin liczy, że dzięki tej przysłudze zdobędzie rękę Klary, choć ona próbuje go zniechęcić. Raptusiewicz, nieświadomy romansu Wacława z Klarą, potajemnie organizuje ich ślub, realizując tym samym plan młodych zakochanych i wywołując dalsze komplikacje. Ostatecznie, zakochani zostają pobłogosławieni przez Cześnika jako element jego zemsty na Rejencie, który pozbawił go narzeczonej Podstoliny. Milczek, z kolei, dostrzega korzyść finansową z małżeństwa syna, gdyż Klara wnosi spory posag. Dodatkowo, Klara zgadza się pokryć odszkodowanie za zerwanie umowy dotyczącej ślubu Podstoliny z Wacławem. To przekonuje skąpego Rejenta i doprowadza do zgody między zwaśnionymi rodami. ❖Motywy w Zemście: 1. Motyw sporu: 1.1. Konflikt między Cześnikiem Raptusiewiczem a Rejentem Milczkiem 61 stanowi główną oś fabuły. Ich kłótnia o mur graniczny jest symbolem absurdu i przesadnych ambicji, które prowadzą do komicznych sytuacji. 2. Motyw zemsty: 2.1. Tytułowa zemsta Cześnika na Rejencie staje się narzędziem pogodzenia zwaśnionych rodów i małżeństwa Klary z Wacławem. Zemsta jest źródłem humoru, ale i refleksji nad dążeniem do zgody. 3. Motyw miłości: 3.1. Miłość młodych bohaterów, Klary i Wacława, przeciwstawia się zaciekłości ich opiekunów. Pokazuje, że uczucie potrafi pokonać przeszkody, w tym rodzinne konflikty. 4. Motyw intrygi: 4.1. Wacław i Klara posługują się sprytem, by połączyć swoje losy mimo przeszkód ze strony opiekunów. 4.2. Podstolina jako bohaterka o zmiennych planach ślubnych jest elementem fabularnej intrygi, która prowadzi do nieoczekiwanych zwrotów akcji. 5. Motyw małżeństwa: 5.1. Relacje między bohaterami pokazują różne podejścia do instytucji małżeństwa: a) Klara i Wacław – miłość romantyczna. b) Cześnik i Podstolina – mariaż z rozsądku. c) Podstolina i Wacław – małżeństwo jako interes. 6. Motyw zgody: 6.1. Mimo licznych konfliktów, finał utworu przynosi pojednanie zwaśnionych stron, co podkreśla potrzebę kompromisu i wzajemnego zrozumienia. 62 1.3. Izabela pragnie małżeństwa z kimś bogatym, wywodzącym się z wyższej warstwy społecznej, ponieważ umożliwiłoby jej to zajęckiej wysokiej pozycji w społeczeństwie. 1.4. Rzecki marzy o związku małżeńskim Wokulskiego ze Stawską. Chce dla niego jak najlepiej, choć sam się w niej podkochuje. 2. Motyw miłości: 2.1. Nieszczęśliwa miłość Wokulskiego do Izabeli. Niemożność spełnienia się uczucia Wokulskiego prowadzi do jego wewnętrznego kryzysu. 3. Motyw matki: 3.1. Stawska jest przykładem kochającej matki, samodzielnie wychowującej swoją córeczkę. Wpaja jej podstawowe wartości jak pomoc czy pobożność. Prezentuje ideę emancypacji kobiet, czyli upowszechnienie dostępu do wykształcenia i pracy zawodowej. 4. Motyw ideałów: 6.1. Idealista polityczny, romantyk – Ignacy Rzecki. Związany z myśleniem o odzyskaniu niepodległości poprzez kult Napoleona. 6.2. Idealista naukowy – Julian Ochocki. Cierpi, ponieważ nie jest rozumiany i traktowany poważnie w społeczeństwie polskim. W kraju nie ma możliwości na prowadzenie badań. 6.3. Idealista uczuciowy, człowiek epoki przejściowej – Stanisław Wokulski: a) jako romantyk: uczucie do Łęckiej, miłość nieszczęśliwa, próba samobójcza, depresja b) jako pozytywista: pomoc ubogim, praca organiczna, fascynacja nauką. 5. Motyw marzeń: 4.1. Wokulski marzy o związku z Izabelą. 4.2. Rzecki pragnie urlopu, aby oderwać się od rutynowej pracy w sklepie u Wokulskiego 4.3. Izabela marzy o uwielbieniu, miłości idealnej. 4.4. Ochocki pragnie rozwoju naukowego. Chce rozwijać swoje badania nad wynalezieniem nowego metalu. 65 6. Motyw pracy: 5.1. Praca jako sposób realizacji celów Wokulskiego – Wokulski traktuje pracę jako niezbędną do zdobycia majątku i realizacji swoich planów. 5.2. Praca u podstaw jako pomoc najbiedniejszym, dając im pracę i dostęp do edukacji. 5.3. Praca organiczna jako działania do współpracy wszystkich warstw społecznych na rzecz wspólnego dobra – podziały jednak okazały się zbyt silne. 5.4. Kult pracy – Praca nadaje sens życiu i poprawia status materialny. 6. Motyw społeczeństwa: 6.1. Kontrast między bogatymi a biednymi. Są to skrajne światy, między którymi nie ma żadnego porozumienia. (także motyw biedy, bezdomności) a) Arystokracja - warstwa próżna, bardzo bogata, nie budzą zaufania, nie rozumieją prawdziwej pracy (dla Łęckiej praca jest karą za grzechy). b) Mieszczaństwo: - polskie: leniwi, zapatrzeni w arystokrację, skupieni na narzekaniu, zazdrośni - niemieckie np. Minclowie: bardzo oszczędni, pracowici, dzięki czemu dorabiają się majątku - żydowskie np. rodzina Szlangbaum: ojciec żyje skromnie, przywiązany do tradycji i obyczajów, zaś syn chce się czuć Polakiem – bierze udział w powstaniu styczniowym c) Biedota, mieszkańcy Powiśla - ludzie uczciwi, pracowici, ale pozbawieni szansy. Chcieliby pracować, ale potrzebują pomocy z zewnątrz. 66 Zbrodnia i kara Autor: Fiodor Dostojewski Epoka: Pozytywizm Typ utworu: Powieść psychologiczna ❖Streszczenie: "Zbrodnia i kara" to głęboki portret psychologiczny młodego Rodiona Raskolnikowa, byłego studenta prawa, który zmaga się z biedą i przytłaczającymi nierównościami społecznymi. Otaczająca go rzeczywistość Petersburga pełna jest beznadziei, brzydoty i cierpienia, co prowadzi Rodiona do stworzenia teorii o podziale ludzi na "nadludzi" i "podludzi". Według niej jednostki wybitne mają prawo do przekraczania norm moralnych w imię wyższych celów. Raskolnikow, przekonany o swojej wyjątkowości i słuszności swojej teorii, postanawia przeprowadzić „eksperyment” – zabójstwo lichwiarki Alony Iwanownej, które ma potwierdzić jego przynależność do "nadludzi". Planując zbrodnię, widzi w niej również sposób na zdobycie środków na dostatnie życie dla swojej matki i siostry oraz ukończenie studiów. W wyniku nieprzewidzianych okoliczności Raskolnikow dokonuje podwójnego zabójstwa, zabijając także Lizawietę, przyrodnią siostrę lichwiarki. Przed popełnieniem morderstwa Raskolnikow śni swój pierwszy, znaczący sen. W jego wizji, młody chłopiec jest świadkiem zakatowania bezbronnej kobyłki przez pijanego właściciela i tłum ludzi. Raskolnikow, płacząc, przytula martwego konia. Ten koszmar symbolizuje przemoc i okrucieństwo, które już wkrótce staną się jego udziałem. Ten sen pokazuje wrażliwość Rodiona i jego niechęć do przemocy wobec niewinnych, co kontrastuje z jego późniejszymi czynami. Po dokonaniu czynu młodzieniec wpada w spiralę psychicznych zmagań. Drugi sen, który go nawiedza, ukazuje policjanta bijącego gospodynię. To odzwierciedlenie lęków Rodiona – poczucia zagrożenia i nieuchronności kary. Sen ten podkreśla jego niepokój oraz obawy przed władzą i sprawiedliwością. Po zbrodni bohater popada w obłędne rozterki moralne i zachowuje się irracjonalnie. Nawiązuje niebezpieczną grę z sędzią śledczym Porfirym, który intuicyjnie domyśla się prawdy, choć nie ma dowodów na winę Rodiona. 67 staje się jednym z głównych powodów jego zbrodni. Jednocześnie nierówności społeczne widać w postaci Soni, która mimo swojej wartości ludzkiej jest zmuszona do prostytucji z powodu swojej biedy. 7. Motyw miłości: 7.1. Miłość Soni, która mimo wszystko okazuje Raskolnikowowi współczucie, staje się kluczowym elementem jego przemiany. Sonia nie tylko przyjmuje jego zbrodnię, ale także staje się dla niego drogowskazem do odkupienia. 7.2. Sonia, będąca symbolem niewinności i miłości, pomaga Raskolnikowowi przejść przez jego moralną i duchową odnowę. 8. Motyw śmierci: 8.1. Motyw śmierci pojawia się w kontekście samej zbrodni, której Raskolnikow dokonuje, a także w późniejszych snach, które pokazują śmierć niewinnych osób (np. martwa kobyłka w pierwszym śnie). Śmierć jest także symbolem moralnego upadku bohatera. 8.2. Śmierć Alony Iwanowny i Lizawiety jest nieodwracalnym skutkiem wyboru Raskolnikowa, którego skutki prowadzą do jego psychicznego rozbicia. 9. Motyw sprawiedliwości: 9.1. Sprawiedliwość, zarówno w sensie moralnym, jak i prawnym, jest motywem, który przewija się przez całą powieść. Raskolnikow początkowo uważa, że jest ponad sprawiedliwością, ale w końcu doświadcza jej w postaci kary (osadzenie na Syberii). 9.2. Sprawiedliwość jest również ukazana w postaci Soni, która, choć żyje w świecie niesprawiedliwości, daje przykład moralnej siły i miłości. 70 Potop Autor: Henryk Sienkiewicz Epoka: Pozytywizm Typ utworu: Powieść historyczna ❖Streszczenie: Akcja powieści toczy się w czasie wojny polsko-szwedzkiej, zwanej "Potopem". Andrzej Kmicic, młody szlachcic, zakochuje się w Aleksandrze Billewiczównie. Ich romans zostaje przerwany przez awanturę, którą Kmicic wywołuje z powodu pijaństwa, co prowadzi do walki z burmistrzem Lubicza i ściąga na niego gniew miejscowej szlachty. Wkrótce po tym, w wyniku zemsty Butryma, Kmicic dokonuje brutalnej rzezi na wrogach, co powoduje, że Oleńka odtrąca go. Kmicic, nie poddając się, porywa Oleńkę i wygrywa pojedynek z Michałem Wołodyjowskim. Zaciąga wojsko i przysięga wierność hetmanowi Januszowi Radziwiłłowi. Jednak w Kiejdanach Radziwiłł zdradza Polskę, oddając ją pod panowanie szwedzkiego króla Karola Gustawa. To wywołuje bunt wśród pułkowników. Kmicic, mimo lojalności wobec hetmana, decyduje się stanąć po stronie buntowników, ratując ich życie. Po odkryciu zdrady Radziwiłłów, Kmicic postanawia zerwać z nimi więzy. Porywa Bogusława Radziwiłła, który, raniąc go, ucieka, przekonany, że zabił Kmicica. Andrzej dochodzi do zdrowia, zmienia nazwisko na Babinicz i walczy w obronie ojczyzny. Jako Babinicz bierze udział w obronie klasztoru na Jasnej Górze, gdzie wykazuje się niezwykłym męstwem. Dzięki jego bohaterskim czynowi, Szwedzi rezygnują z oblężenia klasztoru. Po tych wydarzeniach, Kmicic zyskuje zaufanie króla Jana Kazimierza, stając się jego żołnierzem. Polacy zaczynają odnosić sukcesy w wojnie. Kmicic, po ujawnieniu swojej prawdziwej tożsamości, zostaje usprawiedliwiony przez króla. Król Jan Kazimierz składa uroczyste śluby, oddając Polskę pod opiekę Matki Boskiej, co staje się przełomowym momentem w wojnie. Kmicic, dowiadując się, że Bogusław Radziwiłł uwięził Oleńkę, postanawia ją uwolnić. Wyrusza na ratunek, a po zaciętej walce pokonuje Bogusława. Następnie przejmuje dowództwo nad Tatarami i wspiera wojska Sapiehy w starciu z armią Radziwiłła. Dzięki jego strategii i odwadze, polskie siły odnoszą 71 zwycięstwo. Po wielu trudach Kmicic w końcu spotyka Oleńkę, udaje mu się ją uwolnić, a ona, widząc jego poświęcenie i przemianę, wybacza mu wszystkie wcześniejsze przewinienia. ❖Motywy w Potopie: 1. Motyw zdrady: 1.1. Kmicic, początkowo lojalny wobec hetmana Radziwiłła, zostaje zmuszony do zerwania z nim więzów lojalności po odkryciu zdrady, co prowadzi do jego decyzji, by stanąć po stronie ojczyzny. 2. Motyw przemiany: 2.1. Andrzej Kmicic przechodzi znaczną przemianę – z porywczego i nieodpowiedzialnego młodzieńca staje się dojrzałym i oddanym obrońcą ojczyzny, a jego postawa zmienia się, co znajduje odzwierciedlenie w jego późniejszych działaniach. 3. Motyw miłości: 3.1. Miłość Kmicica do Oleńki jest motorem napędowym jego działań – zarówno w dążeniu do wybaczenia swoich przewinień, jak i w walce o honor i ojczyznę, która staje się dla niego równie ważna jak miłość do kobiety. 4. Motyw wojny: 4.1. Kmicic wykazuje się bohaterstwem zarówno na polu walki, biorąc udział w obronie Jasnej Góry, jak i w strategii wojskowej, co pozwala mu zdobyć uznanie i zaufanie króla Jana Kazimierza. 5. Motyw honoru: 5.1. Zamiłowanie do honoru i pragnienie zemsty są ważnymi motywami w powieści. Kmicic, po zdradzie Radziwiłła, decyduje się walczyć w obronie ojczyzny i swojej honorowej postawy, co prowadzi go do wielu trudnych wyborów, w tym porwania Bogusława Radziwiłła. 72 Chłopi - TOM 1: Jesień Autor: Władysław Reymont Epoka: Młoda Polska Typ utworu: Powieść ❖Streszczenie: TOM 1 – JESIEŃ Powieść rozpoczyna się w porze wykopków. Najbogatszy gospodarz na wsi – Maciej Boryna – zamierza poślubić Jagnę. Wysyła swatów, a jego oświadczyny zostają przyjęte przez dziewczynę, która bezwolnie się zgadza. Oświadczyny są poparte zapisem ziemi dla Jagny, czemu protestują dzieci Boryny, domagające się podziału należącej im się ziemi. W szczególności buntuje się Antek Boryna, który jest kochankiem Jagny. Nawiązuje się konflikt rodzinny między Maciejem a Antkiem, podczas którego dochodzi do bójki o majątek. Prowadzi to do wyrzucenia Antka z rodziną z domu, którzy nie pojawiają się nawet na weselu Boryny z Jagną. W stodole umiera zaś parobek Kuba, postrzelony przez leśniczego podczas kłusowania w lesie. Nie mogąc znieść bólu postrzelonej nogi, odcina ją sobie siekierą. ❖Motywy w Chłopach: 1. Motyw przemijania+natury: 1.1. Cykliczność pór roku: cykl rozpoczyna się jesienią, gdy rolnik sieje, a kończy latem, gdy zbiera plony. 1.2. Od natury uzależniony jest byt mieszkańca wsi. Jej nie można oszukać. Przez trzy pory roku mieszkaniec wsi pracuje na polu, zaś zimą odpoczywa, zajmuje się sprawami w domu. Każde odstępstwo od tego rytmu jest wykroczeniem przeciwko prawom natury. 2. Motyw ziemi: 2.1. Ziemia dla chłopów jest największą wartością. Ziemia daje zabezpieczenie materialne, a tym samym niezależność. Dlatego często dochodzi do konfliktu między dziećmi a rodzicami z powodu ziemi, którzy żądają należącej się im ziem. 2.2. Ziemia jest nie tylko żródłem utrzymania, lecz także potęgą natury, żywicielką. Uprawianie roli dla chłopów jest także powołaniem. Ziemia jest sferą sacrum. 75 3. Motyw miłości: 3.1. Relacja między Antek Boryną a Jagną jest jednym z centralnych punktów konfliktu w powieści. Ich miłość jest źródłem napięć, gdyż Antek sprzeciwia się oświadczyną ojca, traktując Jagnię jako swoją kobietę. 3,2, Miłość Jagny i Antka jest źródłem nieporozumień, a uczucia bohaterów prowadzą do konfliktu z rodziną i ostatecznie wyrzucenia Antka z domu. 4. Motyw konfliktu: 4.1. Konflikt pomiędzy Maciejem Boryną a jego dziećmi, zwłaszcza Antkiem, który sprzeciwia się zapisowi ziemi Jagni, prowadzi do wewnętrznych napięć rodzinnych i bójek o majątek. 4.2. Między starszym pokoleniem (Maciejem Boryną) a młodszym (Antkiem) dochodzi do konfliktu, który jest nie tylko wynikiem różnicy w poglądach, ale także w kwestii przekonań o przyszłości ziemi. 5. Motyw pokoleń: 5.1. Powieść pokazuje różnice między pokoleniami, w tym między ojcem, Maciejem Boryną, a jego dziećmi, którzy mają odmienne poglądy na temat wartości ziemi, małżeństw i przyszłości rodziny. 5.2. Antek, reprezentujący młodsze pokolenie, kwestionuje decyzje ojca i jego przywiązanie do tradycyjnych wartości, co prowadzi do rodzinnego konfliktu. 6. Motyw wsi: 6.1. Wieś jest przedstawiona jako zamknięta społeczność, w której życie toczy się zgodnie z porami roku, a każda z postaci pełni swoją rolę w tej hierarchii. 6.2. Opis życia wiejskiego, prac rolnych, zmagań o ziemię i przetrwanie stanowi tło dla osobistych dramatów bohaterów. 7. Motyw domu: 7.1. Dom Borynów staje się miejscem wielu napięć, zarówno rodzinnych, jak i społecznych. Miejsce to jest obiektem pożądania, ale i areną walk o władzę i kontrolę nad ziemią. 7.2. W obrębie domu odbywają się walki pokoleń o zachowanie tradycyjnego porządku, w którym ziemia i jej posiadanie są symbolem statusu i władzy. 76 Przedwiośnie Autor: Stefan Żeromski Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne Typ utworu: Powieść ❖Streszczenie: Akcja rozpoczyna się w Baku. Seweryn Baryka był dobrze zarabiającym urzędnikiem. Gdy wybuchła I wojna światowa, Seweryn został powołany do wojska, zostawiając samego syna Cezarego i żonę Jadwigę. Młody Cezary był trudnym dzieckiem do wychowania. Zafascynowany poglądami Rewolucjonistów zaniedbał naukę, został wyrzucony z gimnazjum. Do Baku zawitała rewolucja. Gdy umiera Jadwiga, Cezary zaczyna dostrzegać błędy rewolucji. Po śmierci matki żyje w nędzy, został zagoniony do pracy grzebania trupów. Gdy ujrzał ciało młodej ormianki odkrył jak straszna jest rewolucja. Spotkał Seweryna, który namawia go do powrotu do Polski. W trakcie podróży ojciec opowiada Cezaremu o micie szklanych domów – nowoczesnych, wygodnych, zdrowych. W czasie męczącej podróży Seweryn umiera. Szklane domy wydają się być utopią, miejscem idealnym. Gdy Cezary trafia do Polski przeżywa rozczarowanie, ponieważ szklane domy okazały się być fantazją. Myślał, że Polska to kraj dobrobytu. W Warszawie Cezary odnalazł dawnego przyjaciela matki, Szymona Gajowca, który mu pomaga. Zaczął studia. Gdy wybuchła wojna polsko-bolszewicka wstąpił do wojska. Podczas wojny uratował swojego kolegę Hipolita. W ramach podziękowania ten zaprasza Cezarego do swojego majątku w Nawłoci. W rezydencji, Cezarym zafascynowane są dwie kobiety – Wanda i Karolina. Wanda nie mogąc znieść większego zainteresowania Cezarego nad Karoliną, otruła dziewczynę prowadząc ją do pewnej śmierci, lecz nie było na to dowodów. Cezary swoją pierwszą miłosną przygodę przeżywa z Laurą, która ma poślubić pana Barwickiego w celu utrzymania majątku. Nawiązał się między nimi romans. Podczas jednego ze spotkań, Barwicki demaskuje kochanków. Laura wyparła się miłości do Cezarego, a on upokorzony i pobity spędza w Chłodku, obserwując biedotę chłopów. Cezary wraca do Warszawy, aby pracować dla Gajowca. Nie popiera programu Gajowca, który jest zwolennikiem ewolucji – powolnych, stopniowych reform, które wymagają czasu i poświęceń. Antoni Lulek zaprasza Cezarego na spotkanie Rewolucjonistów, podczas którego poznaje ich poglądy, z którymi się nie zgadza. Chcą oni rewolucji i 77 ➔Według Gombrowicza zawsze musimy wyrażać się w jakiejś formie. Forma jest wynikiem postaw jakie przybieramy wobec innych ludzi. Człowiek nigdy nie jest całkowicie wolny od formy. Wszyscy wchodzimy w formy społeczne. ❖Motywy w Ferdydyrce: 1. Motyw szkoły: 1.1. Szkoła "upupia" uczniów, narzucając im formy i ograniczając rozwój samodzielnego myślenia. 2. Motyw rodziny: 2.1. Rodzina Młodziaków reprezentuje fałszywy obraz nowoczesności, gdzie formy społeczne także ograniczają wolność jednostki. 3. Motyw maski: 3.1. Maska to sposób, w jaki człowiek przyjmuje różne postawy społeczne, by funkcjonować w świecie, ale nigdy nie jest od nich całkowicie wolny. 4. Motyw dojrzałości: 4.1. Dojrzałość to iluzja, ponieważ człowiek zawsze jest podporządkowany jakiejś formie, która ogranicza jego prawdziwy rozwój. 5. Motyw buntu: 5.1. Józio próbuje buntować się przeciwko narzuconym formom społecznym, ale po każdym buncie wpada w nową rolę, co pokazuje niemożność ucieczki od form. 6. Motyw młodości: 6.1. Młodość to czas, w którym człowiek zmaga się z narzucanymi mu formami, niezależnie od wieku. 80 Zdążyć przed Panem Bogiem Autor: Hanna Krall Epoka: Współczesność Typ utworu: Reportaż ❖Streszczenie: „Zdążyć przed Panem Bogiem” to książka, która stanowi zapis rozmowy z Markiem Edelmanem, jednym z liderów Żydowskiej Organizacji Bojowej i jednym z dwóch ocalałych przywódców powstania w warszawskim getcie. Książka łączy wspomnienia z czasów II wojny światowej oraz doświadczenia z późniejszej pracy Edelmana jako lekarza. Opowieść staje się refleksją na temat życia, śmierci, godności ludzkiej oraz wyborów, które muszą podejmować ludzie w ekstremalnych warunkach. W pierwszej części rozmowy Edelman opowiada o swoich przeżyciach z okresu wojny. Jako młody człowiek brał udział w powstaniu w getcie warszawskim, które wybuchło w 1943 roku, jednak jego pamięć sięga także roku 1942, kiedy Niemcy rozpoczęli masowe wywożenie Żydów do obozu zagłady w Treblince. Edelman ukazuje dramatyczne okoliczności tamtych wydarzeń – opowiada o walce słabo uzbrojonych powstańców, którzy mimo przewagi Niemców, postanowili stawić opór, wierząc, że lepiej umrzeć z bronią w ręku niż bezczynnie czekać na śmierć. Powstańcy byli w desperackiej sytuacji – mała, źle przygotowana grupa stawiała czoła dobrze uzbrojonemu wrogowi. Edelman nie idealizuje postaci bohaterów. Wspomina o Mordechaju Anielewiczu, dowódcy Żydowskiej Organizacji Bojowej, którego przedstawia jako osobę psychicznie nieprzygotowaną do pełnienia tej funkcji. Anielewicz działał impulsywnie, bez konkretnego planu, a jego wiara zaczęła słabnąć, gdy Żydzi nie otrzymali wsparcia ze strony Armii Krajowej. Edelman podkreśla, że powstańcy nie mieli żadnych złudzeń co do szans na zwycięstwo – dla wielu z nich walka była formą protestu i sposobem na zachowanie godności. Kolejnym ważnym momentem w książce jest opis pracy Edelmana jako lekarza w getcie warszawskim, gdzie był świadkiem tragicznych wydarzeń związanych z masowymi deportacjami na Umschlagplatz. To właśnie z tego miejsca Żydzi byli wywożeni do obozów zagłady. Dla wielu z nich nadzieją na przetrwanie było uzyskanie „numerka życia” – kartki z pieczątką, która gwarantowała im pozostanie w getcie na jakiś czas. Sytuacja na Umschlagplatz była dramatyczna, 81 pełna niepewności i desperacji. Żydzi, choć często nieświadomi celu swojej podróży, wierzyli, że czeka ich lepsza przyszłość, a chleba, który otrzymywali na drogę, nie da się przecenić w głodującym getcie. Edelman sprzeciwia się powszechnemu zarzutowi bierności mieszkańców getta, którzy nie podjęli zorganizowanego oporu. Podkreśla, że w tamtej sytuacji nieludzkie warunki i strach miały wpływ na zachowania ludzi. Z jednej strony mieliśmy matki, które w stanie szaleństwa głodowego próbowały zjeść martwe dzieci, z drugiej – lekarkę, która podawała truciznę dzieciom. Wspomina także sytuację, gdy córka, która otrzymała numerek życia, odrzuciła swoją matkę, by ratować siebie, a jednocześnie opisuje historię dziewczyny, która dobrowolnie dołączyła do transportu do Treblinki, by być ze swoją matką do końca. Edelman stawia również pytanie o wybór śmierci. Podkreśla, że nie chodziło o przetrwanie za wszelką cenę, lecz o zachowanie godności. Zgodnie z jego przekonaniem, walka nie była tylko o pokonanie wroga, ale o ocalenie tego, co ludzkie, i o możliwość decydowania o własnym losie. Opisuje również swoje własne odczucia w obliczu śmierci, przywołując myśl, że „Pan Bóg już chce zgasić świeczkę, a ja muszę szybko osłonić płomień, wykorzystując Jego chwilową nieuwagę. Niech się pali choć trochę dłużej, niż On by sobie tego życzył”. Przy okazji dodaje, że Bóg „nie jest za bardzo sprawiedliwy”, co świadczy o jego rozczarowaniu wobec niesprawiedliwości, jaką widział w świecie. Druga część książki przenosi nas do współczesności, gdzie Edelman opowiada o swojej pracy jako kardiochirurg. Po wojnie ukończył studia medyczne i zaczął ratować życie pacjentów, podejmując się trudnych operacji, które często kończyły się sukcesem, mimo że wielu innych lekarzy skazywało pacjentów na nieuniknioną śmierć. W pracy zawodowej Edelman miał poczucie, że teraz naprawdę może walczyć o życie, co w czasach wojny było niemożliwe. Wtedy jego walka z śmiercią była bezradna, a teraz miał narzędzia, by ją pokonać. Edelman nie postrzega siebie jako bohatera. Jest skromny i krytyczny wobec własnych działań, a także wobec ludzi, którzy go otaczali. W książce stara się oddać hołd tym, którzy zginęli w komorach gazowych, twierdząc, że ich śmierć była bardziej tragiczna niż ta z bronią w ręku, ponieważ pozbawiono ich nie tylko życia, ale i godności, a także prawa do wyboru swojej śmierci. 82 1. Motyw choroby: 1.1. Dżuma symbolizuje nieuchronność śmierci, zło, które może pojawić się w każdej chwili. Zmienia życie mieszkańców Oranu, którzy stają się więźniami miasta. 1.2. Postacie, takie jak doktor Rieux, nie tylko walczą z chorobą, ale także z nieuchronnością śmierci, próbując ocalić jak najwięcej istnień w trudnych warunkach epidemii. 2. Motyw heroizmu: 2.1. Doktor Rieux, Tarrou, Rambert i Grand, mimo różnic w swoich motywacjach, zjednoczeni są w walce z dżumą, wykazując się odwagą i poświęceniem dla innych. 2.2. Mieszkańcy Oranu, chociaż początkowo wycofani, w końcu jednoczą się w obliczu zagrożenia, dając przykład solidarności i wspólnej walki o przetrwanie. 3. Motyw wiary: 3.1. Ojciec Paneloux początkowo traktuje epidemię jako karę bożą za grzechy mieszkańców, ale po śmierci niewinnego dziecka, jego podejście zmienia się, wprowadzając go w wewnętrzną rozterkę. 3.2. Paneloux, po osobistych wątpliwościach, dołącza do walki z chorobą, ale jego rozterki dotyczące wiary i cierpienia nie zostają do końca rozwiązane. 4. Motyw absurdu życia: 4.1. Camus ukazuje życie jako absurdalne, pełne nieprzewidywalnych zdarzeń, w których człowiek staje się bezsilny wobec zła i śmierci. 4.2. Dżuma, jako niekontrolowana siła, wprowadza mieszkańców Oranu w stan bezradności, przypominając o bezcelowości niektórych działań i o nieuchronności śmierci. 85 Rok 1984 Autor: George Orwell Epoka: Współczesność Typ utworu: Powieść dystopijna ❖Streszczenie: "Rok 1984" George’a Orwella to dystopijna opowieść o totalitarnym systemie polityczno-społecznym, którego fundamentem jest kłamstwo i manipulacja. Akcja rozgrywa się w Londynie, głównym mieście Oceanii, kraju pozostającego w nieustannym konflikcie z Eurazją i Wschódazją. Społeczeństwo jest kontrolowane przez Partię, na czele której stoi tajemniczy i wszechobecny Wielki Brat. Hasła głoszone przez Partię, jak "Wojna to pokój", "Wolność to niewola", "Ignorancja to siła", odzwierciedlają odwróconą logikę i ideologię, na której opiera się władza. Główny bohater, Winston Smith, pracuje w Ministerstwie Prawdy, instytucji zajmującej się manipulowaniem teraźniejszością i przeszłością. Historia Oceanii jest nieustannie fałszowana, aby zgadzała się z aktualnymi potrzebami Partii. W rzeczywistości wszystkie ministerstwa pełnią funkcje odwrotne do swoich nazw – Ministerstwo Pokoju zajmuje się prowadzeniem wojen, Ministerstwo Miłości nadzoruje aparat represji i tortur, a Ministerstwo Obfitości utrzymuje społeczeństwo w stanie niedostatku, systemowo obniżając racje żywnościowe. Winston, coraz bardziej świadomy okrutnej natury systemu, postanawia spisywać swoje myśli w pamiętniku, choć wie, że to akt "myślozbrodni", za którą grozi "ewaporacja" – wymazanie ze społeczeństwa i historii. Jego bunt przybiera na sile, gdy poznaje Julię, kobietę, która – podobnie jak on – nienawidzi Partii, choć udaje lojalność. Ich romans jest zakazany, a kontakt z "Braterstwem" – rzekomym ruchem oporu – daje im nadzieję na zmianę. Jednakże O’Brien, członek Partii, w którym pokładają ufność, okazuje się agentem systemu. Winston i Julia zostają aresztowani i poddani brutalnym torturom w Ministerstwie Miłości. Celem jest nie tylko cierpienie fizyczne, ale przede wszystkim całkowita zmiana ich myślenia i podporządkowanie Partii. Tortury doprowadzają Winstona do całkowitej kapitulacji. W ostatnich scenach 86 Winston, złamany i "uleczony", staje się gorliwym wyznawcą Wielkiego Brata, symbolizując całkowitą klęskę buntu jednostki wobec totalitarnej władzy. ❖Motywy w Roku 1984: 1. Motyw totalitaryzmu / kontroli: 1.1. W powieści system totalitarny jest wszechobecny: Partia kontroluje wszystkie aspekty życia obywateli, w tym ich myśli, zachowania i historię. 1.2. Winston Smith pracuje w Ministerstwie Prawdy, gdzie fałszuje historię, by odpowiadała bieżącym potrzebom Partii, co ilustruje absolutną kontrolę nad rzeczywistością. 2. Motyw manipulacji: 2.1. Partia kontroluje myślenie i działania obywateli poprzez propagandę, hasła, które stoją w sprzeczności z rzeczywistością (np. "Wojna to pokój"), oraz zakaz myślenia przeciwko władzy (myślozbrodnia). 2.2. Ministerstwo Prawdy, gdzie Winston pracuje, odpowiada za fałszowanie przeszłości, usuwanie osób i faktów, które mogą zagrażać władzy Partii. 3. Motyw oporu jednostki wobec systemu: 3.1. Winston, choć żyje w totalitarnym państwie, stara się przeciwstawić systemowi, pisząc pamiętnik i podejmując zakazany romans z Julią. 3.2. Ich bunt, choć chwilowy, ukazuje pragnienie wolności i wyrażania swoich własnych myśli w obliczu totalitarnego ucisku. 4. Motyw zdrady: 4.1. O'Brien, który zyskał zaufanie Winstona i Julii, okazuje się zdrajcą i agentem Partii, co prowadzi do ich aresztowania i brutalnych tortur. 4.2. Zdrada O'Briena ukazuje, jak Partia niszczy wszelką nadzieję oporu, zmieniając lojalność ludzi poprzez strach i przemoc. 5. Motyw utraty wolności: 5.1. Winston, początkowo próbujący zachować swoją tożsamość, w końcu traci siebie, stając się częścią systemu i akceptując jego ideologię, co pokazuje, jak brutalna władza niszczy jednostkę. 5.2. Ostatecznie Winston staje się symbolem całkowitej klęski oporu jednostki wobec totalitarnego reżimu. 87 Proszę państwa do gazu Autor: Tadeusz Borowski Epoka: Współczesność Typ utworu: Opowiadanie ❖Streszczenie: „Proszę państwa do gazu” to opowiadanie, które ukazuje brutalną rzeczywistość obozu koncentracyjnego w czasie Holokaustu, koncentrując się na doświadczeniach Tadeusza – więźnia, który bierze udział w rozładunku transportów, przybywających do obozu. Tadeusz jest członkiem komanda „Kanady”, zajmującego się rozładowywaniem transportów. Wraz z kolegami zajmuje się segregowaniem odzieży i innego mienia, a także ukrywaniem cennych przedmiotów, które mogą przynieść zysk. W opowiadaniu pojawia się rozmowa między Tadeuszem a Marsylczykiem, który przypomina, że w obozie nie może zabraknąć ludzi, bo to oni są potrzebni do utrzymania systemu – „wszyscy żyjemy z tego, co oni przywiozą”. To bardzo ważne spostrzeżenie, które ukazuje mechanizm obozowego życia, w którym życie ludzkie jest jedynie walutą do dalszej egzystencji obozowej struktury. Kiedy przybywa transport z Będzina i Sosnowca, więźniowie, którzy już byli w obozie, nie informują przybyłych, że większość z nich – zwłaszcza ci starsi, słabi lub dzieci – zostanie od razu zagazowana. Tadeusz jest świadkiem, jak wynosi martwe dzieci z wagonów i oddaje je kobietom, które wstydzą się lub boją wziąć je na ręce, bo domyślają się, że dzieci te zostaną skierowane do komory gazowej. W tym momencie Tadeusz staje w obliczu niezwykle brutalnej rzeczywistości, gdzie człowieczeństwo zostaje poddane najcięższej próbie. Opowiadanie ukazuje dramatyczny proces zlagrowania, który dotyka nawet starych więźniów, takich jak Tadeusz. Więźniowie wykonują swoje prace w apatyczny sposób, tłumiąc swoje emocje. W chwili przerwy między transportami dochodzi do agresji, np. Andrzej, marynarz z Sewastopola, brutalnie traktuje kobietę, która wypiera się swojego dziecka, wrzucając ją na ciężarówkę. Ta brutalność i obojętność na cierpienie innych stają się częścią codziennego życia w obozie. Tadeusz zaczyna mieć dość tego koszmaru, marzy 90 o powrocie do obozu, który wydaje mu się „zatoką spokoju” w porównaniu do pracy przy rozładunku transportów. Głównym tematem opowiadania jest przełamanie granic ludzkiej wytrzymałości i człowieczeństwa. Tadeusz, który wiele widział i przeżył, stawia pytanie: „Czy my jesteśmy ludzie dobrzy?”. Nie czuje współczucia ani litości dla tych, którzy za chwilę zginą – czuje jedynie gniew i rozdrażnienie, co ukazuje, jak bardzo obozowa rzeczywistość wypacza ludzi. Jednocześnie Tadeusz, mimo brutalności sytuacji, potrafi dostrzegać korzyści płynące z „zdobyczy”, które przejmuje z transportów i wymienia je na rzeczy, które mogą mu zapewnić przeżycie przez kolejne dni. Holokaust w tym opowiadaniu przedstawiony jest jako zbiurokratyzowana machinacja, w której śmierć ludzi traktowana jest jak procedura – transporty są planowane, a życie ludzkie ma wartość tylko jako część tego systemu. Więźniowie, jak Tadeusz, postrzegają innych ludzi nie jako jednostki, lecz jako „przedmioty człowieczeństwa”, które można wymienić lub poświęcić w imię przetrwania. Tadeusz stwierdza, że „parę dni będzie obóz mówił o transporcie ‘Sosnowiec-Będzin’. Był to dobry, bogaty transport”, co obrazuje, jak bardzo zdehumanizowany stał się system obozowy – życie ludzi zostało sprowadzone do towaru. Opowiadanie kończy się mocnym obrazem z pieców krematoryjnych, z których wydobywają się „potężne słupy dymu”, które łączą się w „olbrzymią, czarną rzekę”, która „powoli przewala się przez niebo nad Birkenau i niknie za lasami w stronę Trzebini”. To obraz końca transportu, który „już się pali”. Ta scena jest brutalnym i szokującym symbolem zagłady, w której życie ludzkie jest zredukowane do dymu, nieistotnego w kontekście masowej śmierci. ❖Motywy w Proszę państwa do gazu: 1. Motyw brutalności: 1.1. W obozie życie ludzkie traktowane jest jako waluta, a śmierć jest procedurą. Tadeusz nie czuje współczucia dla ofiar, a raczej skupia się na przeżyciu, dostrzegając korzyści płynące z "zdobyczy". 2. Motyw obozowego życia: 2.1. Więźniowie wykonują swoje zadania apatycznie, tłumiąc emocje. 91 Cała struktura obozowa jest zorganizowana na zasadzie przymusu i brutalności, co wpływa na postawy więźniów. 3. Motyw przetrwania: 3.1. Tadeusz jest gotów poświęcać ludzkie życie w imię przetrwania, widząc w ludziach jedynie przedmioty, które mogą mu pomóc przeżyć w obozie. 4. Motyw śmierci: 4.1. Obraz dymu z krematoriów symbolizuje masową zagładę, a życie ludzi sprowadza się do bycia częścią tej brutalnej machiny śmierci. 5. Motyw braku współczucia: 5.1. Tadeusz staje się obojętny na cierpienie innych, nie dostrzegając w ofiarach ludzi, lecz traktując je jako elementy systemu, który ma zapewnić jego przetrwanie. 92 ❖Motywy w Innym świecie: 1. Motyw totalitaryzmu: 1.1. Autor ukazuje brutalną rzeczywistość sowieckiego łagru, gdzie więźniowie żyją w nieludzkich warunkach, a system totalitarny niszczy człowieczeństwo. W obozie panuje bezwzględność i dehumanizacja. 2. Motyw cierpienia: 2.1. Głód jest jednym z głównych motywów książki, który niszczy fizycznie i psychicznie więźniów, prowadząc ich do desperacji. Więźniowie walczą o przetrwanie, jedząc resztki lub zwierzęta. 3. Motyw moralnego upadku: 3.1. Herling-Grudziński pokazuje, jak codzienne życie w obozie prowadzi do moralnego upadku, w tym brutalności, przemocy i zdrady. Więźniowie, zmuszeni do walki o przetrwanie, często łamią swoje zasady i wartości. 4. Motyw nadziei: 4.1. Pomimo brutalnych doświadczeń, narrator nie traci nadziei na przeżycie, walczy z głodem i chorobami, a jego determinacja staje się symbolem przetrwania. 95 Górą “Edek” Autor: Marek Nowakowski Epoka: Współczesność Typ utworu: Opowiadanie ❖Opracowanie: Jest to utwór, który stanowi krytykę społeczeństwa lat dziewięćdziesiątych XX wieku, pełnego agresji i prymitywizmu. Autor opisuje banalną sytuację – walkę o miejsce parkingowe pomiędzy dwoma kierowcami: jednym jeżdżącym luksusowym fordem, zwanym przez narratora Edek, a drugim – młodym intelektualistą, kierowcą „malucha”. Edek, przedstawiony jako prymitywny, przebojowy biznesmen, traktuje młodszego kierowcę z lekceważeniem, torując sobie drogę agresją i bezczelnością. W utworze, Edek staje się symbolem siły społecznej, która zdobywa coraz więcej przestrzeni kosztem innych, ignorując wartości intelektualne i kulturowe. Postawa Edka jest przedstawieniem kapitalizmu, który rozwijał się po transformacji ustrojowej w Polsce. Krytyka kierowana jest na bezwzględny sposób, w jaki ludzie ci odnoszą sukcesy – siłą i bez skrupułów, nie zwracając uwagi na innych. Zachowanie bohatera przypomina postać z utworu Mrożka, gdzie „Edek” przejmuje władzę w sposób brutalny i bezwzględny. Ten prymitywny człowiek reprezentuje system, który kontroluje i zdominowuje innych, utożsamiając się z totalitaryzmem. W tym kontekście, młody kierowca „malucha” reprezentuje intelektualistę, który nie ma szans w starciu z agresywną siłą nowego systemu. Inteligencja, kultura i wychowanie stają się przegranymi wartościami w świecie, gdzie wygrywa agresja i brutalność. „Górą 'Edek'” ukazuje, jak w takim społeczeństwie to właśnie postawa walki, chamska i bezrefleksyjna, staje się kluczem do sukcesu. Ostatecznie, zwycięstwo Edka symbolizuje triumf świata pozbawionego wartości, w którym agresja zyskuje przewagę nad mądrością i kulturą. ❖Motywy w Górą “Edek”: 1. Motyw agresji: 1.1. Postać Edka symbolizuje siłę społeczną opartą na agresji i bezwzględności, która dominuje w społeczeństwie lat 90. XX wieku. 96 Jego zachowanie jest przejawem chamskiej walki o sukces, która zyskuje przewagę nad innymi wartościami. 2. Motyw kapitalizmu: 2.1. Edek reprezentuje nowy system ekonomiczny, który po 1989 roku rozwijał się w Polsce. Kapitalizm w tej postaci jest brutalny, skupiony na zdobywaniu i kontrolowaniu przestrzeni kosztem innych, niezależnie od zasad moralnych czy społecznych. 3. Motyw walki: 3.1. Walka o miejsce parkingowe staje się metaforą ostatecznej rywalizacji o zasoby, w której nie liczy się etyka czy moralność, lecz siła i bezwzględność. 4. Motyw zwycięstwa: 4.1. Zwycięstwo Edka nad młodszym kierowcą symbolizuje triumf siły nad mądrością i kulturą. Opowiadanie ukazuje, jak w nowym społeczeństwie to agresja, a nie intelekt, ma największą moc sprawczą. 5. Motyw degradacji wartości: 5.1. W kontekście lat 90. XX wieku w Polsce, wartości takie jak współczucie, szacunek, kultura i inteligencja zostają zepchnięte na margines na rzecz wartości związanych z sukcesem i przetrwaniem, które osiąga się siłą. 97