Notatki z lektury książki Bogdana Wojciszke: "Psychologia społeczna", Notatki z Psychologia społeczna

Pobierz Notatki z lektury książki Bogdana Wojciszke: "Psychologia społeczna" i więcej Notatki w PDF z Psychologia społeczna tylko na Docsity! SAMOOCENA • Samoświadomość sprawia, że własna osoba jest dla człowieka "obiektem stale obecnym", a wszystkie obiekty są przedmiotem wartościowania -> nieuchronność aktów wartościowania siebie • Habituacja (wygaszanie reakcji na bodziec stale obecny, częsty) dotyczy bodźców nieważnych, dlatego nie należy jej oczekiwać w stosunku do ważnych, choćby były stale obecne • Efekt samej ekspozycji -> często spotykane obiekty budzą raczej pozytywne niż neutralne reakcje afektywne • Wykształcamy pozytywne postawy wobec ludzi, o których nic nie wiemy, ale mamy ich osobiście spotkać • -> samoocena powinna przybierać pozytywną wartość i tak jest -> spora część procesów psychicznych i kontaktów społecznych pozostaje podporządkowana motywowi ochrony i podwyższania samooceny • SAMOOCENA -> afektywna reakcja na samego siebie -> ma dwoistą naturę: 1) cechy -> trwałe ustosunkowanie się jednostki do samej siebie, którą ludzie różnią się między sobą (mniej lub bardziej negatywna vs pozytywna samoocena); jako cechę można ją mierzyć i badać: od czego ona zależy (geneza samooceny), na co wpływa (konsekwencje samooceny), czemu służy (funkcje samooceny) 2) procesu bieżącego wartościowania własnej osoby ukierunkowanym na cel - pozytywny wniosek na własny temat • Jak każdy inny motyw, dążenie do samooceny można wzbudzać (aktywizacja motywu samooceny) i wygaszać (nasycenie motywu) SAMOOCENA JAKO CECHA -> trwała skłonność do wartościowania samego siebie w pozytywny/negatywny sposób (postawa wobec samego siebie); *Przybiera dwie postaci - deklaratywną i ukrytą: DEKLARATYWNA UKRYTA • Samoocena deklaratywna -> świadome przekonanie na temat ogólnej wartości własnej osoby mierzone za pomocą słownych deklaracji • Duża stabilność czasowa i zgodność wewnętrzna - rzetelność • Jest po prostu nazywana samooceną • Samoocena ukryta -> bezwiedny stosunek do samego siebie (ludzie nie zdają sobie sprawy z jego pochodzenia), wynika z wartości obiektów skojarzonych z ja (Greenwald, Banaji) • Podlega zmianom w różnych momentach (w zależności od aktywizowanego skojarzenia) -> niestała w czasie -> nierzetelna, w przeciwieństwie do samooceny deklaratywnej • Skala Samooceny Rosenberga -> najpopularniejsza miara samooceny deklaratywnej • Skala Samooceny jako Stanu (Heatherton, Polivy) -> mierzy samoocenę jako bieżące, a nie trwałe przekonanie na temat wartości własnej osoby -> bardziej nadaje się do wychwytywania subtelnych i nietrwałych zmian w samoocenie wywołanych aktualną sytuacją • Miary samooceny ukrytej opierają się zwykle na pozytywności obiektów skojarzonych z ja (np. preferencja liter składających się na własne inicjały, pomiar wielkości podpisu, prymowanie podprogowe, metoda IAT) -> problem tych miar to niska stabilność czasowa *Korelacja samooceny deklaratywnej i ukrytej: ROŚNIE w warunkach, kiedy deklaracje są dokonywane intuicyjnie (szybko, bez namysłu, szczególnie, gdy zasoby są pochłonięte innym, równolegle wykonywanym zadaniem) SPADA, kiedy ludzi poprosić, by przemyśleli powody, dla których lubią te, a nie inne literki • Samoocena deklaratywna koreluje z działaniami przemyślanymi • Ukryta z zachowaniami o bardziej automatycznym charakterze • Samoocena ukryta może ulegać zmianie • Większość ludzi cieszy się pozytywną samooceną, zarówno deklaratywną, jak i ukrytą • Niska samoocena nie jest negatywna, lecz ambiwalentna -> ludzie o wysokiej samoocenie są przekonani o swojej wartości, osoby o samoocenie niskiej są raczej niepewne własnej wartości, a nie przekonane o swojej bezwartościowości -> niska samoocena jest bardziej plastyczna i podatna na informacje • Samoocena jest u większości ludzi pozytywna ze względu na ważne funkcje, jakie dzięki temu pełni 1. WYZNACZNIKI SAMOOCENY • Jak cecha osobowości -> uwarunkowana genetycznie (badania genetyki behawioralnej -> bliźnięta jednojajowe o bardzo podobnej samoocenie, dwujajowe o podobnej w niewielkim stopniu) • 1) Czynniki genetyczne wyjaśniają od 30 do 70% zmienności samooceny, a średnia wartość lokuje się w okolicy 50% <- typowe dla cech osobowości • 2) Cechy osobowości wyjaśniają 34% wariancji samooceny • -> Zależy ona w dużym stopniu od tego kim się jest, a nie od tego co się osiąga i w jakich warunkach żyje • Najsilniejsze predyktory samooceny: neurotyzm (brak stabilności emocjonalnej; negatywny związek z samooceną), ekstrawersja, sumienność; związek ugodowości i otwartości zanika • Pozytywny związek samooceny z wewnętrznym poczuciem kontroli i ogólnym przekonaniem o własnej skuteczności • Związek samooceny z 3) osiąganymi przez jednostkę rezultatami działań - im są wyższe, tym wyższa samoocena • Niemniej ludzie selektywnie opierają swoją samoocenę na wybranych dziedzinach życia i tylko w tych starają się rozwijać swoje własności - im bardziej opierają samoocenę na jakiejś dziedzinie, tym więcej czasu poświęcają na działania w tym zakresie (np. wsparcie rodziny; badano studentów) • Przy obiektywnych zdarzeniach związek z samooceną stwierdza się jedynie dla osiągnięć akademickich (badano studentów) -> spadki samooceny wywołane niskimi stopniami były wyraźnie silne u osób upatrujących źródła samooceny w postępach akademickich <- podobnego efektu zwrotnego odziaływania wyników na samoocenę nie stwierdza się dla żadnej innej dziedziny niż sprawczość • Jeżeli jednostka opiera samoocenę na jakości własnego bliskiego związku, przewidywać można, że akceptacja i wsparcie społeczne pozyskane od partnera ją podnoszą -> nasila to poczucie bliskości, JENDAKŻE obniża nastrój u tych samych osób, bo otrzymywanie pomocy wywołuje spadek samooceny • 4) Opinie osób znaczących (z których zdaniem się liczymy) <- symboliczny interakcjonizm; zgodność między tym, co człowiek myśli o sobie, a tym, co myślą o nim osoby znaczące okazuje się niewielka -> ALE to, co człowiek myśli o sobie silnie wpływa na postrzegane przez niego opinie innych na swój temat 2. KORELATY I KONSEKWENCJE SAMOOCENY • Kwestionariuszowo mierzona samoocena wiąże się z: poczuciem pragnienia wewnętrznej kontroli zdarzeń, motywacja osiągnięć, wytrwałość, potrzeba aprobaty społecznej, zadowolenie z życie, skłonność do częstego przeżywania uczuć pozytywnych, a rzadkiego - emocji negatywnych (lęku, beznadziejności, depresji) (r=0,30, dane korelacyjne) • Osoby o wysokiej samoocenie cechują się lepszym samopoczuciem psychicznym, lepszym stanem zdrowia somatycznego, wyższym poziomem osiągnięć życiowych <- przejawiają więcej inicjatywy i wytrwałości • Niska samoocena w wieku dorastania pozwala przewidywać nasilone problemy ze zdrowiem psychicznym i fizycznym, konflikty z prawem, przerywanie nauki szkolnej i marne rokowanie ekonomiczne w wieku 26 lat (obiektywnie mierzone wskaźniki) -> wpływ samooceny utrzymywał się nawet przy kontroli takich zmiennych jak inteligencja, depresja w wieku dorastania czy status społeczno-ekonomiczny rodziców; samoocena to słaby predyktor każdego pojedynczego problemu, jednak sugerowała równoczesne występowanie co najmniej dwóch problemów • W grupie młodzieży z wysoką samooceną tylko 17% miało takie problemy, w grupie z niską -56% • Obniżona samoocena pozwala przewidywać pojawienie się depresji 4 do 9 lat później • Podniesienie samooceny informacją o niedawno odniesionym sukcesie osłabia lęk • Kiedy osoby o wysokiej lub niskiej samoocenie oceniają po rozmowie z nieznanym człowiekiem jak zostały przezeń odebrane, te pierwsze przeceniają wzbudzoną sympatię, a te drugie nie doceniają • Osoby o niskiej samoocenie niżej oceniają też swoje szanse zawodowe niżej -> wkładają mniej wysiłku w działanie -> faktyczny spadek wyników (w porównaniu do samooceny wysokiej) 3. CIEMNE STRONY WYSOKIEJ SAMOOCENY • Osoby o wysokiej samoocenie zwracają większą uwagę na swoje kompetencje połączone z funkcjonowaniem zadaniowym niż na funkcjonowanie społeczne i interpersonalne konsekwencje swoich działań -> nasila się to w warunkach poczucia zagrożenia własnej wartości -> wtedy osoby o wysokiej samoocenie stają się antagonistyczne i są opisywane jako bardziej nieprzyjazne, aroganckie, fałszywe i niegrzeczne (w porównywaniu do warunków bez zagrożenia/niskiej samooceny) • W sytuacji zagrożenia osoby o wysokiej samoocenie usiłują odbudować własne poczucie niezależności i kompetencje (lub chociaż ich wrażenie); podczas gdy osoby o niskiej samoocenie stają się bardziej współzależne i starają się nasilić swoje cechy wspólnotowe oraz polepszyć relacje z innymi • Najsilniejszym czynnikiem włączającym motyw samooceny jest koncentracja świadomej uwagi na sobie i wysoka samoocena jako cecha; osoby o wysokiej samoocenie najsilniej jej bronią (motyw obrony samooceny nakłada się u nich na motyw autoweryfikacji) • Osoby o wysokiej samoocenie obniżają wartość cudzych sukcesów przerastających ich własne, a także sukcesów osób je krytykujących, negatywnie myślą o członkach grup obcych, a pozytywnie - o członkach grupy własnej, kierują myśli na przyjemne tematy w obliczu porażki, unikają porównań z lepszymi od siebie, a nawet nasilają wiarę w prawdziwość swoich przekonań -> osoby z wysoką samooceną przejawiają poglądy bardziej krańcowe • W obliczu zagrożenia niepewnością rośnie też przekonanie osób o wysokiej samoocenie, że inni ludzie myślą tak samo jak one -> wzmaga się efekt fałszywej powszechności • Intensywne bronienie pozytywności własnej osoby pojawia się ze szczególną mocą u jednostek o samoocenie wysokiej, ale niestabilnej, czyli takiej, która silnie się zmienia pod wpływem bieżących zdarzeń oraz wtedy, gdy deklarowanej samoocenie pozytywnej towarzyszy względnie niska samoocena ukryta (np. mierzona za pomocą testu ukrytych skojarzeń IAT) -> u takich osób deklarowana wysoka samoocena ma charakter obronny i wykazują się one stosunkowo większą skłonnością do narcyzmu oraz redukowania dysonansu poznawczego poprzez subiektywny wzrost atrakcyjności możliwości wybranej, a spadek - odrzuconej • Perspektywa aktor-obserwator -> egotyzm atrybucyjny występuje jedynie wtedy, kiedy ludzie wyjaśniają wyniki własne (aktor), ale nie cudze (obserwator), bo tylko te pierwsze wiążą się z ich poczuciem wartości • Silniejszy egotyzm przejawia się u mężczyzn niż u kobiet, a także u osób o niższym statusie niż ludzie obecni w sytuacji oraz u jednostek o wewnętrznym poczuciu kontroli; egotyzm rośnie w przypadku zadań trudnych i ważnych dla jednostki, w zadaniach typu sprawnościowego, w których idzie o wykazanie się umiejętnościami sprawczymi, nie zaś zaletami wspólnotowymi • -> Wielkość zagrożenia wartości ja jest, obok wysokiej samooceny i koncentracji świadomej uwagi na sobie, najważniejszym czynnikiem włączającym motyw samooceny • Egotyzm atrybucyjny to przykład reakcji kompensacyjnej na zagrożenie samooceny • Kompensacyjna reakcja na zagrożenie samooceny polega na zabiegach podwyższających chwilową samoocenę poprzez: 1) odrzucenie zagrażającej informacji (podważenie jej wiarygodności, zaatakowanie jej źródła); 2) skierowanie uwagi na zupełnie inne informacje pozwalające podbudować samoocenę (porównywania "w dół") • Załamanie -> przeciwieństwo kompensacji; faktyczne obniżenie oczekiwań związanych z własną osobą i akomodacja samooceny do zagrażającej informacji • Kluczowym czynnikiem decydującym o kompensacji vs załamaniu jest samoocena mierzona jako cecha -> osoby o samoocenie już wysokiej reagują kompensacyjnie, o niskiej zaś mają skłonność do załamania • Czynnikiem modyfikującym tę różnicę jest rodzaj zagrożenia: na dysonans wszyscy reagują kompensacją (osoby o wysokiej samoocenie silniej) • Ludzie o wysokiej samoocenie nie reagują na wykluczenie społeczne, które prowadzi do silnego załamania osób o samoocenie niskiej • Aktywizacja myśli o śmierci (lęk egzystencjalny) prowadzi do kompensacji przy wysokiej, a do załamania przy niskiej samoocenie • Informacja o negatywnym wyniku prowadzi do kompensacji u osób o wysokiej i braku reakcji osób o niskiej samoocenie • Samonaprawa -> faktyczne podniesienie wartości własnej osoby; niektórzy uznają samonaprawdę za reakcję pierwotną, kompensację za wtórną (gdy zawiedzie pierwotna; jest najkorzystniejszym zabezpieczeniem przed przyszłymi zagrożeniami 2. REGULACJA SAMOOCENY • Podbudowanie samooceny za pomocą jednego z mechanizmów osłabia (czasowo) tendencję do ujawniania się pozostałych • Autoafirmacja chroni przed dysonansem (przed angażowaniem się w jego redukowanie), a przeżywanie dysonansu nasila autoafirmację oraz efekty MUS, angażowanie się zaś w porównania społeczne warunkuje skłonność do autoafirmacji • Afirmacja wartości własnej osoby hamuje też wiele innych przejawów motywu egotycznego (nasilania samooceny) -> np. podwyższanie wymagań przez osoby, którym właśnie udało się osiągnąć jakiś cel (student, który zdał egzamin, podwyższa kryteria, jakie należało zrobić, by tego dokonać), zanika ono jednak u osób, którym już po sukcesie podbudowano poczucie wartości (informując, że ich uniwersytet okazał się jednym z najlepszych w kraju) • Taki przejaw egotyzmu jak obniżanie wartości grupy obcej zanika u osób, które bezpośrednio przed wydawaniem ocen otrzymały informację, że świetnie wypadły w wykonywanym wcześniej zadaniu; a nadmierna pewność formułowanych sądów zanika pod wpływem autoafirmacji => dowolny sposób utwierdzenia się we własnej wartości powoduje czasowy zanik skłonności do angażowania się w inne sposoby jej potwierdzania -> ludzie nie maksymalizują poczucia własnej wartości, a jedynie podtrzymują je na zadowalającym poziomie (chociaż czasem ten mechanizm ulega zaburzeniu: osoby obdarzone władzą mają tendencję do przeceniania swego znaczenia, przypisywania sobie cudzych zasług…) FUNKCJE SAMOOCENY 1. OCHRONA PRZED LĘKIEM • TEORIA OPANOWYWANIA TRWOGI (Greenberg, Solomon, Pyszczynski) -> świadomość swojej śmiertelności prowadzi do dwojakiego rodzaju obrony: 1) do wiary w światopogląd głoszony przez swoją kulturę; 2) przekonania, o własnym spełnianiu wyznaczanych przez ten światopogląd standardów (warunek zasłużenia na nieśmiertelność i stanowi źródło wysokiej samooceny); adaptacje: 1) podwyższanie samooceny; 2) światopogląd + 3) wzrost skłonności asymilacyjnych i ucieczka w bliski związek (nadają życiu sens; aktywizacja motywu śmierci wzmaga pragnienie związków, poczucie zaangażowania we własny, a zwątpienie w jego trwałość bądź zerwanie zwiększa dostępność myśli o śmierci); • Wzmocnienie samooceny osłabia lęk wywołany myślami o śmierci oraz innymi zagrożeniami (lęk przed śmiercią jest pierwowzorem wszystkich lęków), ponieważ wzmocnienie samooceny hamuje dostępność myśli o śmierci, a myśli o śmierci nasilają skłonność do podbudowywania samooceny na różne sposoby • Lęki są tłumione przez wiadomość o wcześniejszym sukcesie • Znany mówca wyraża się pochlebnie o grupie (np. kraju) -> bardziej cenią to osoby o niskiej samoocenie • Przeciwko temu, że główną funkcją samooceny jest ochrona przed trwogą egzystencjalną: samoocena spada u osób po 70. roku życia, czyli wtedy, gdy najbardziej jest potrzebna do ogarniania trwogi przed śmiercią; samoocena pojawia się rozwojowo wcześniej od lęku przed śmiercią (u 4-latków) 2. ZAPOBIEGANIE WYKLUCZENIU SPOŁECZNEMU • Koncepcja SAMOOCENY JAKO SOCJOMETRU (myślenie ewolucjonistyczne) -> wskaźnika bieżącej akceptacji jednostki przez jej otoczenie społeczne: 1) monitoruje otoczenie społeczne z uwagi na sygnały odrzucenia i wykluczenia przez innych; 2) sygnalizuje jednostce wystąpienie takich sygnałów za pośrednictwem negatywnej reakcji afektywnej -> w myśl tej koncepcji ludziom nie zależy na samoocenie jako takiej, ale na przynależności do wspólnoty, samoocena zaś jest o tyle pożądana, o ile sygnalizuje jej możliwość • Zgodnie z teorią socjometru efekt odrzucenia jest najsilniejszy dla miar samooceny (w porównaniu np. ze spadkiem emocji pozytywnych) • Problem: odrzucenie wywołuje szereg reakcji utrudniających, nie ułatwiających przywrócenie więzi (otępienie emocjonalne, wrogość, agresja, antyspołeczność) • Teoria socjometru oraz teoria opanowywania trwogi słabo tłumaczą podstawowy fakt związany z samooceną: jej pozytywny charakter u większości ludzi BADANIA: • Na poziomie międzynarodowym: korelacja między średnią liczbą kontaktów społecznych w różnych krajach a średnią samooceną tych mieszkańców jest silna (r=0,64), korelacja między jakością kontaktów społecznych i samooceną jest niższa (r=0,36) (w Polsce to nieco odbiega) • Na poziomie jednostkowym: liczba kontaktów okazała się bez znaczenia, natomiast im lepszej jakości były one z najbliższym przyjacielem, członkiem rodziny i partnerem bliskiego związku, tym wyżej kształtowała się samoocena • Oba rodzaje danych mają charakter korelacyjny - nie wiadomo, czy kontakty społeczne nasilają samoocenę, czy ludzie o wyższej samoocenie mają lepsze kontakty społeczne • ALE jakość kontaktów w dniu pierwszym koreluje z samooceną w dniu drugim, natomiast samoocena w dniu pierwszym nie korelowała z jakością kontaktów w dniu drugim -> raczej kontakty pozwalają przewidzieć samoocenę i na nią wpływają • W najlepszym stopniu działa kontakt z partnerem bliskiego związku 3. WSPOMAGANIE REALIZACJI CELÓW JEDNOSTKI • TEORIA MOTYWACJI -> motywacja jest tym silniejsza, im większe przekonanie jednostki o możliwości osiągnięcia celu • Podwyższona samoocena wiąże się z uogólnionym, podwyższonym prawdopodobieństwem sukcesu w różnych dziedzinach życia • W fazie wyboru celu działania wysoka samoocena bywa szkodliwa -> może prowadzić do nierealistycznie trudnych celów; pożyteczna -> sprzyja prorozwojowym wyborom rozszerzającym potencjał • W fazie realizacji celu wysoka samoocena jest najczęściej pożyteczna -> wzmaga wysiłek jednostki, szczególnie w obliczu zagrożenia celu lub wartości własnej osoby (osoby o niskiej samoocenie szybciej się wycofują, te o wysokiej wzmagają wysiłki) • W warunkach, gdy zadanie jest nierozwiązywalne lub sytuacja ma strukturę pułapki utopionych kosztów, wysoka samoocena prowadzi do znacznych kosztów (nasila wytrwałość w realizacji beznadziejnych zadań) • Wysoka samoocena działa na samospełniającej się przepowiedni -> wzrost podnosi subiektywne prawdopodobieństwo sukcesu, co nasila wysiłki, umożliwia lepszą realizację celów -> jeszcze bardziej podwyższa samoocenę • Wysoka samoocena sprzyja przekonaniu, że "dobrze nam idzie" • Wysoka samoocena może się utrwalać na zasadzie warunkowania sprawczego, dzięki któremu ulegają wzmocnieniu wszelkie reakcje prowadzące do nagradzających efektów • Bardziej pozytywną samooceną cechują się osoby o niższej reaktywności (korzystniejszy układ cech temperamentalnych), a wyższej wytrwałości w działaniu • TEZA: główną funkcją samooceny jest wspomaganie człowieka w osiąganiu celów, niezależnie od ich treści <- pozwala to zrozumieć fakt, że u znacznej większości ludzi samoocena jest pozytywna i zawyżona w stosunku do dowolnego kryterium • W większości wypadków nawet nierealistycznie zawyżona samoocena pozwala osiągnąć cele • Samoocena jako tendencyjne wspomaganie realizacji celów -> sądzić można, że opiera się głównie na sprawczych własnościach człowieka • Treści sprawcze i wspólnotowe stanowią dwa główne rodzaje treści w przetwarzaniu informacji na temat siebie, innych osób oraz grup społecznych <- te dwa rodzaje treści są najbardziej dostępne umysłowo, najlepiej zapamiętywane, najczęściej poszukiwane podczas formułowania ocen, na które wywierają najsilniejszy wpływ • Samoocena pozostaje pod silniejszym wpływem informacji sprawczych niż wspólnotowych (czy jesteśmy inteligentni, wytrwali), natomiast z perspektywy biorcy ważniejsze dla nas jest to, czy ktoś jest dla nas miły i uczynny • Przy kontroli sprawczości (silny predyktor samooceny) sądy o własnej wspólnotowości nie wiązały się z ogólną samooceną, choć gdy były pozytywne, zawsze ją podnosiły • Kiedy stereotyp własnej płci (kobieta) i kultura (kolektywistyczna) równocześnie dyktują kluczową rolę wspólnotowości, ta staje się nieco silniejszym wyznacznikiem samooceny od sprawczości • Sprawczość i samoocena mają charakter korelacyjny (co powoduje które?) • Przypomnienie informacji o sukcesie -> wzrost samooceny, o dobrym uczynku dla innych -> nie ma wpływu • Ludzie ignorują własną wspólnotowość, choć deklarują, że jest ona ważna i że mają jej wiele -> zjawisko hipokryzji moralnej - ludzie pragną, by inni widzieli ich jako wysoce moralnych, choć nie chcą jednak ponosić kosztów własnej moralności, bardziej chcą na takich wyglądać, niż nimi być SAMOOCENA I SZCZĘŚCIE • Samoocena przypomina subiektywne poczucie szczęścia -> oba u większości ludzi są umiarkowanie pozytywne oraz umiarkowanie korzystne, korzyści te zaś są szeroko rozlane, obejmując wiele dziedzin, takich jak kontakty społeczne, zdrowie czy osiągnięcia życiowe • Samoocena to pozytywna reakcja na siebie, szczęście to pozytywny stosunek do własnego życia • Oba zjawiska mają dwoistą naturę: zarówno stany uczuciowe o wartości motywacyjnej (ludzie do nich dążą), jak i dyspozycje przypominające cechy (względnie stałe, ludzie różnią się natężeniem) • Są też wzajemnie powiązane, choć to nie to samo - skorelowane są z odmiennymi czynnikami: 1) Silnie ze szczęściem, mało z samooceną: neurotyzm (duża skłonność do przeżywania negatywnych emocji, a mała do pozytywnych), niski poziom energii i brak poczucia samotności 2) Silnie z samooceną, a słaby ze szczęściem: optymizm, brak poczucia beznadziejności, poczucia sprawstwa i mistrzostwa, przekonanie o własnych osiągnięciach i wewnętrznej kontroli nad biegiem wydarzeń PODSUMOWANIE • Podwójna natura cechy i procesu • Deklaratywna i ukryta (pozytywność skojarzeń z ja) • Większość osób ma samoocenę umiarkowanie pozytywną, co jest w dużym stopniu uwarunkowane czynnikami genetycznymi • Korelaty samooceny: im wyższa samoocena, tym lepsze samopoczucie fizyczne i psychiczne, większe poczucie kontroli zdarzeń, mniej lęków i depresji i poczucia beznadziejności • Wyższa samoocena -> wyższy poziom wytrwałości, osiągnięć życiowych (mniej konfliktów z prawem i kłopotów z samokontrolą), mniejsza zapadalność na depresję • Ciemne strony samooceny: ludzie z wysoką samooceną bardziej przejmują się sobą niż innymi, a czasem współwystępuje z narcyzmem • Samoocena jest motywem egotystycznym ukierunkowującym liczne działania podejmowane w celu utrzymania i podniesienia dobrego mniemania o sobie; mają one zróżnicowany charakter: tendencyjne przetwarzanie informacji na własny temat, wyrażające się pochlebnymi sądami o sobie, efektem bycia lepszym niż przeciętnie oraz obronnym, egotystycznym wzorcem atrybucji (przypisywanie sukcesów czynnikom wewnętrznym, a porażek - zewnętrznym) • Istnieje za tymi zjawiskami także motyw autoweryfikacji -> potwierdzenia już istniejącego obrazu siebie • MUS -> pławienie się w cudzej chwale w przypadku osób bliskich i dziedzin nieistotnych dla ja, porównywanie przez kontrast w dziedzinach istotnych dla ja • Redukowanie dysonansu poznawczego i autoafirmacja ___________________________________________________________________________________________________ __ DEHUMANIZACJA -> wykluczenie członków grupy obcej poza wspólnotę ludzi; częściowe zawieszenie obowiązujących norm moralnych wobec grupy obcej • Skutkiem uprzedzeń jest obniżanie empatii wobec członków grupy obcej (łagodny przejaw dehumanizacji) • Członkom grupy własnej przypisuje się więcej emocji wtórnych, typowo ludzkich niż członkom grup obcych (niezależnie od tego, czy te grupy są postrzegane jako wrogie, czy nie) • Infrahumanizacja -> słabsze przypisywanie członkom grupy obcej wtórnie ludzkich cech (nie dotyczy to emocji pierwotnych) • Animizacja -> odmawianie członkom grupy obcej specyficznie ludzkich cech (np. związanych ze zdolnością do tworzenia kultury); rodzi pogardę i wstręt • Mechanizacja -> obcy są traktowani jako podobni do maszyn; brak dostrzegania u obcych cech natury ludzkiej takich jak ciepło; rodzi chłód i dystans emocjonalny • Dlaczego dehumanizacja funkcjonuje? White: człowiek ma automatyczną, ewolucyjnie wykształconą zdolność do kategoryzowania innych na członków grup obcych i swoich (umysłowy moduł służący odczłowiecznianiu wroga, kiedyś służył rozróżnianiu gatunku swojego od innych) • Po co funkcjonuje? Umożliwia poznawcze poradzenie sobie z oporem przed agresją wobec własnego gatunku - > zniwelowanie zahamowań • Umiarkowana dehumanizacja -> zobojętnienie na drugiego człowieka • Demonizacja -> odmawianie statusu moralnego istoty ludzkiej, sankcjonowanie przemocy i zabijania METAFORY DEHUMANIZACJI ▪ Wróg jako drapieżnik - odwołanie się do dawnego, ewolucyjnie wykształconego lęku; lęk był sygnałem zagrożenia - uruchamia reakcję walcz albo uciekaj (ta reakcja pojawia się automatycznie, nie ma miejsca na wyuczoną empatię) ▪ Wróg jako trofeum myśliwskie - człowiek jako cel polowania, dehumanizacja pozbawiona demonizacji, ALE wróg nie jest człowiekiem ▪ Wróg jako czynnik chorobotwórczy - wróg jako cichy zabójca; wstręt jako moduł chroniący przed zakażeniem; wojna jako operacja higieniczna, sprzątanie ("czystka etniczna") JAK MOŻNA ZAPOBIEGAĆ DEHUMANIZACJI? -> wzbudzanie empatii i kształtowanie umiejętności przyjmowania cudzej perspektywy SZCZĘŚCIE Hierarchia władzy -> bierna inercja (tendencja do niezmienionej postaci mimo zewnętrznych nacisków), aktywne mechanizmy podtrzymywania Relatywna deprywacja - większe niezadowolenie tych, którym jest obiektywnie lepiej niż innym; jest w dużym stopniu zjawiskiem grupowym - liczy się nie tyle lepsza sytuacja pewnych jednostkę, ile fakt, że moja grupa ma się gorzej od innych, porównywalnych grup Kierat hedonistyczny - ludzie doprowadzają do różnych zdarzeń, które mają ich uszczęśliwić, ale na dłuższą metę jest to nieskuteczne (po czasie i tak wracają do wyjściowego stanu) URWA (Uwaga - Reakcja - Wyjaśnienie - Adaptacja; Wilson, Gilbert) Bliskość w czasie -> najłatwiejsze narzędzie priorytyzacji celów Przeszłe zdarzenia szybciej tracą na wartości niż przyszłe (bardziej ludzie sobie cenią, budzą one więcej emocji) <- łatwiej uzyskać wybaczenie niż pozwolenie Paradoks Easterlina -> w obrębie tego samego zamożnego społeczeństwa poziom szczęścia praktycznie się nie zmienia w czasie pomimo znacznych wzrostów zamożności Ruminacja -> zamartwianie się i przeżywanie własnych klęsk na nowo, prowadzi do depresji, częściej u kobiet, bo mają większą skłonność do ruminacji Wiele odmian terapii poznawczych jest ukierunkowany na zwalczanie negatywnych myśli, przede wszystkim automatycznej, niekontrolowanej skłonności do negatywnych interpretacji dziejących się zdarzeń Motyw obrony samooceny -> przekonanie, że czuwają nad nami dobre moce Złudzenie jedyności -> bezwiedne założenie, że rozważane zdarzenie będzie w przyszłości jedynym, które się liczy, inne zaś będą się liczyć mniej Niedocenianie szybkości, z jaką wyjaśniamy sobie zdarzenia, kiedy już się pojawią w naszym życiu Optymiści -> zadaniowe reagowanie na stres, mniejsza skłonność do reagowania ucieczkowego czy emocjonalnego Z punktu widzenia osiągnięć istnieje optymalny poziom szczęścia Cebulowa teoria szczęścia (Czapiński) -> warunki życiowe najsilniej wpływają na satysfakcję cząstkowe, słabiej na ogólny dobrostan, a najsłabiej na wolę życia Wola życia w cebulowej teorii szczęścia -> zasób adaptacyjny (prawie wszyscy mamy ją w dużym natężeniu, być może dlatego, że ci, którzy byli pozbawieni woli życia, nie przetrwali i nie odnieśli sukcesu reprodukcyjnego w ewolucyjnej przeszłości); "szczęśliwy traktor" <- nie zanika nawet w najgorszych warunkach, np. wzrost posttraumatyczny -> wzrost poczucia, że w jakiś sposób ulegliśmy przemianie na lepsze Idea odrębności afektu pozytywnego od negatywnego (Bradburn) -> afekty pozytywne i negatywne są ze sobą bardzo powiązane, stanowią niezależne składniki dobrostanu; emocje - w przeciwieństwie do ocen i sądów - nie rządzą się zasada zgodności (ten sam człowiek zdolny do przeżywania różnych afektów) Szczęście silniej zależy od emocji pozytywnych niż braku negatywnych, choć te ostatnie wpływają na nie silniej w krajach indywidualistycznych Afektywnym predyktorem szczęścia jest częstość doświadczania, a nie intensywność lub czas trwania emocji Im kultura jest bardziej indywidualistyczna, tym silniej afektywne i poznawcze składniki szczęścia (emocje i oceny) korelują ze sobą Składniki poznawcze silniej niż afektywne zależą od satysfakcji z różnych dziedzin życia, a także od obiektywnych stanów rzeczy, takich jak poziom bezrobocia Emocje są mocniej uwarunkowane osobowością Eudajmonizm -> miarą dobroci jest osiąganie tego, co warte osiągnięcia Hedoniści są bardziej podatni na utratę szczęścia, podczas gdy eudajmoniści na jego pozyskanie