Notatki z polskiego, Ćwiczenia z Historia

Pobierz Notatki z polskiego i więcej Ćwiczenia w PDF z Historia tylko na Docsity! Notatki z polskiego Marek Marczykowski 2 SPIS TRE‘CI 5 3 ‘redniowiecze 39 3.0.1 ‘redniowiecze na zachodzie i w Polsce - periodyzacja, kierunki lozoczne, uniwersalizm kultury ±redniowiecza - cechy ±wiadcz¡ce o zjawisku i czynniki na nie wpªywaj¡ce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 3.0.2 Sposób prezentacji problemów zwi¡zanych z kultur¡ Polskiego ‘redniowiecza 41 3.0.3 Najstarsze eposy ±wiata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 3.0.4 Katedra gotycka jako znak kultury. Dyskusja dotycz¡ca interpretacji - lozocznego przesªania lmu Tomasza Bagi«skiego pt. Katedra (dzieªo inspirowane opowiadaniem Jacka Dukaja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 3.0.5 Tristan i Izolda - oryginalno±¢ w zakresie sposobu podejmowania proble- matyki miªosnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 3.0.6 W poszukiwaniu sensu bytu. . .  - dyskusja dotycz¡ca lozoi Siódmej Piecz¦ci Irgmana Bergmana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 3.0.7 Pochodzenie j¦zyka polskiego. J¦zyk polski w±ród innych sªowia«skich. za- bytki J¦zyka polskiego, ze szczególnym podkre±leniem literackich zabytków j¦zyka polskiego. Analiza tre±ci Bogurodzicy - rodzaje archaizmów, elementy gramatyki historycznej wprowadzane przy prezentowaniu zjawisk dotycz¡- cych formy tekstu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 3.0.8 Bogurodzica: - analiza tre±ci i formy pierwszego polskiego hymnu . . . . . 42 3.0.9 Motywy Maryjne w literaturze polskiego ±redniowiecza. Analiza wiersza Krzysztofa Kamila Baczy«skiego Modlitwa do Bogarodzicy . . . . . . . . 44 3.0.10 TODO: Legenda o ±w. Aleksym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 3.0.11 TODO: Pie±« o Rolandzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 3.0.12 Historyja o chwalebnym zmartwychwstaniu pa«skim Mikoªaja z Wilko- wiecka - dramaturgiczne formy kultury ±redniowiecza . . . . . . . . . . . . . 45 3.0.13 W jaki sposób motyw mistrza i ucznia funkcjonuje w dwóch wspóªczesnych powie±ciach-parabolach: Imieniu Ró»y i Mszy za miasto Arras? . . . . . 45 3.0.14 Analiza ostatniej rozmowy Alberta i Jana materiaªem literackim pozwalaj¡- cym na podj¦cie dyskusji na nast¦puj¡ce tematy: Czy zawód spowodowany odkryciem prawdy o nauczycielu mo»e twórczo wpªyn¡¢ na duchowy rozwój ucznia?; Który z bª¦dów jest wybaczalny: nie±wiadome zbª¡dzenie w dzia- ªaniu na rzecz szczytnej idei, czy ±wiadome wykorzystywanie niezgodnych z ni¡ ±rodków? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 3.0.15 Funkcje toposu ta«ca ±mierci w Rozmowie Mistrza Polikarpa ze ‘mierci¡ 46 3.0.16 Wiersz Przecªawa Sªoty O zachowaniu si¦ przy stole ¹ródªem reeksji na temat ponadczasowo±ci podstawowych przepisów dobrego zachowania . . . 46 3.0.17 Boska Komedia Dantego - geneza, problemy zwi¡zane z tytuªem, kompo- zycj¡, lozoczne aspiracje dzieªa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 3.0.18 Analiza Pie±ni V Boskiej Komedii drog¡ do odkrycia ¹ródeª grzechów popeªnionych przez ludzi zmysªowych i ujawnienia stosunku Dantego do tego problemu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 3.0.19 Analiza fragmentów Wielkiego Testamentu Francois Villona . . . . . . . . 50 4 Renesans 51 4.1 Barwy epoki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 4.1.1 Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 4.1.2 Humanizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 4.1.3 Reformacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 6 SPIS TRE‘CI 4.1.4 Filozoa i nauka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 4.1.5 Rze¹ba, malarstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 4.1.6 Architektura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 4.2 Notatki z lekcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 4.2.1 Problemy periodyzacyjne i terminologiczne zwi¡zane z renesansem . . . . . 52 4.2.2 Sonet jako gatunek. Obraz ukochanej i próba oddanie istoty uczucia miªo±ci w sonetach do Laury Francesca Petrarchi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 4.2.3 Delikatno±¢ uczu¢ - czy wspóªczesny czytelnik Sokoªa Boccaccia rozumie to poj¦cie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 4.2.4 Gargantua i Pantagruel - na czym polega groteskowy charakter ±wiata przed- stawionego? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 4.2.5 Bajka jako forma literacka. Prekursorzy polskiego renesansu - analiza wy- branych utworów. Najwa»niejsze kwestie zwi¡zane z tematyk¡ utworów Kle- mensa Janickiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 4.2.6 Sylwetka Mikoªaja Reja zwanego ojcem literatury polskiej. Jakie znaczenie dla prezentacji tªa spoªeczno-politycznego renesansu ma Krótka rozprawa mi¦dzy trzema osobami: Panem, Wójtem, a Plebanem. Wzorzec szlachcica ziemianina zawarty w ›ywocie czªowieka poczciwego ±wiadectwem prób zmiany mentalno±ci polskiej szlachty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 4.2.7 Problematyka spoªeczna obecna w Krótkiej rozprawie mi¦dzy trzema oso- bami, Panem Wójtem, a Plebanem. . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 4.2.8 TODO: 16 IV 2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 4.2.9 Analiza problemowa Pie±ni o cnocie i Pie±ni o dobrej sªawie . . . . . . . 55 4.2.10 Pie±« o spustoszeniu Podola przez Tatarów (Pie±« V z Ksi¡g wtórych) - mow¡ retoryczn¡ podejmuj¡c¡ problem sposobów realizacji idei patriotyzmu 56 4.2.11 Funkcjonowanie motywu arkadii w Pie±ni ±wi¦toja«skiej o Sobótce - pie±ni panny XII - uznawanej przez wielu za pierwsz¡ polsk¡ sielank¦. . . . . . . . 57 4.2.12 Przygotowanie do pracy klasowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 4.2.13 Odprawa posªów Greckich Jana Kochanowskiego: pierwsz¡ Polsk¡ trage- di¡ humanistyczn¡; utworem dramaturgicznym ujawniaj¡cym znamienne, oryginalne cechy (w stosunku do antycznego kanonu); tragedi¡ parabol¡ ukazuj¡c¡ tragiczny los ka»dego nierz¡dnego królestwa; tekstem ujawnia- j¡cym tragizm Antenora maj¡cy wpªyw na sposób rozumienia realizacji idei patriotyzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 4.2.14 Jak¡ rol¦ peªniª stoicyzm w systemie pogl¡dów zawartych w Pie±niach Jana Kochanowskiego? Treny Jana z Czarnolasu: przejawem kryzysu renesan- sowego ±wiatopogl¡du; poetyckim cyklem inspirowanym antyczn¡ i biblijn¡ tradycj¡; dzieªem, w którym funkcjonuj¡ toposy wywodz¡ce si¦ z Biblii i mitologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 4.2.15 Analiza porównawcza Trenu XIX i wiersza Bolesªawa Le±miana pt. Ur- szula Kochanowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 4.2.16 TODO: Mikoªaj S¦p Sa»y«ski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 4.2.17 Psalm biblijny (charakterystyka gatunku) i jego parafrazy . . . . . . . . . . 62 4.2.18 ™ródªa tragizmu Hamleta - tytuªowego bohatera dramatu Szekspira analizo- wane przy wykorzystaniu dost¦pnych przekªadów wypowiedzi postaci ko«- cz¡cej pierwszy akt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 4.2.19 Analiza tre±ci i formy sªynnych monologów Hamleta podstaw¡ do rozwa»a« na temat dylematów moralnych bohatera tragicznego . . . . . . . . . . . . 64 SPIS TRE‘CI 7 4.2.20 Szekspirowskie sposoby ujawniania cech i tajemnic natury ludzkiej . . . . . 64 4.2.21 Tren Fortynbrasa Z. Herberta ¹ródªem reeksji na temat roli idealizmu i pragmatyzmu w ludzkim post¦powaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 5 Barok 67 5.0.1 Barok - problemy terminologiczne zwi¡zane z nazw¡; kwestie periodyza- cyjne, próba ujawnienia ¹ródeª nowej koncepcji pi¦kna . . . . . . . . . . . . 67 5.0.2 Analiza tre±ci i formy Niestatku II i Do trupa J. A. Morsztyna wpro- wadzeniem do prezentacji barokowych konceptów i wykorzystywanych przez twórców epoki ±rodków artystycznego wyrazu . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 5.0.3 Koncept bohaterem barokowej poezji. Analiza tre±ci i formy wybranych wierszy J.A. Morsztyna i D. Naborowskiego. Tªo lozoczne epoki - jego zwi¡zek z koncepcj¡ pi¦kna, ±wiata przedstawionego, rodzajem wykorzysty- wanych ±rodków stylistycznych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 5.0.4 Sposoby funkcjonowania motywu vanitas w poezji doby baroku mi¦dzy in- nymi D. Naborowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 5.0.5 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych poznanych wierszy D. Naborowskiego. Przy- gotowanie do pisania wªasnego stylizowanego tekstu . . . . . . . . . . . . . 69 5.0.6 Muza sarmacka Wacªawa Potockiego - analiza wybranych utworów autora Wojny Chocimskiej punktem wyj±cia do rozwa»a« o blaskach i cieniach sarmatyzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 5.0.7 Czuj! Stary pies szczeka Wacªawa Potockiego i Pie±« V Jana z Czarno- lasu - dwa sposoby mówienia o kwestiach dotycz¡cych braku patriotyzmu . 70 5.0.8 Wojna Chocimska - XVII-wiecznym eposem sarmackim (cechy parenetyczne) 71 5.0.9 Analiza wybranych wierszy Wacªawa Potockiego - c.d.; Sprawdzenie testu dotycz¡cego twórczo±ci D. Naborowskiego. Charakterystyka ró»nych rodza- jów stylizacji j¦zykowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 5.0.10 Polaka Sarmaty - portret wªasny... - charakterystyka i ocena postaw i pogl¡dów pami¦tnikarza - Jana Chryzostoma Paska . . . . . . . . . . . . . 72 5.0.11 Stylizacja j¦zykowa - charakterystyka zjawiska; archaizacja, dialektyzacja, stylizacja ±rodowiskowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 6 O±wiecenie 75 6.0.1 O±wiecenie - problemy periodyzacyjne i terminologiczne . . . . . . . . . . . 75 6.0.2 Przygotowanie do wypracowania domowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 6.0.3 Instytucje, inicjatywy, przedsi¦wzi¦cia które ±wiadcz¡ o realizacji lozocz- nych zaªo»e« o±wiecenia w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 6.0.4 Analiza wybranych utworów o±wieceniowych wprowadzeniem do rozwa»a« dotycz¡cych tre±ci i formy dzieª klasycystycznych i nale»¡cych do sentymen- talizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 6.0.5 Prezentacja wybranych zagadnie« zwi¡zanych z publicystyk¡ doby staropol- skiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 6.0.6 Projekt naprawy Rzeczpospolitej w publicystyce Stanisªawa Staszica i Hu- gona Koª¡taja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 6.0.7 ‘wi¦toszek - gro¹ny czy tylko ±mieszny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 6.0.8 Przygotowanie do pracy klasowej - testu sprawdzaj¡cego stopie« zrozumienia tekstu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 10 SPIS TRE‘CI 8 Pozytywizm 125 8.0.1 Wprowadzenie do kultury pozytywizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 8.0.2 Gloria Victis Elizy Orzeszkowej: interpretacja tytuªu i jego zwi¡zku z prze- sªaniem noweli; funkcje oryginalnej koncepcji narracji; ¹ródªa tragizmu gªów- nych bohaterów; analiza tematu maturalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 8.0.3 Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej: nowe pozytywistyczne kryteria oceny warto±ci czªowieka (charakterystyka wybranych postaci); symbolika mogiª i jej zwi¡zek z wymow¡ ideow¡ dzieªa; realizm i tendencyjno±¢ . . . . . . . . 126 8.0.4 Nad Niemnem - problemy realizmu i tendencyjno±ci . . . . . . . . . . . . 127 8.0.5 Lalka Bolesªawa Prusa: sylwetka autora (rola kronik tygodniowych w two- rzeniu Lalki, aspiracje pisarza realisty); studium maj¡ce na celu przed- stawienie naszych polskich idealistów na tle spoªecznego rozkªadu; nowa- torstwo w zakresie kreowania postaci; nowoczesno±¢ zwi¡zana z koncepcj¡ i tworzeniem ±wiata przedstawionego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 8.0.6 Miªo±¢ Wokulskiego - siª¡ niszcz¡c¡ czy doskonal¡c¡ wewn¦trznie . . . . . . 128 8.0.7 Studium trzech idealistów: politycznego, naukowego, czªowieka epoki przej±ciowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 8.0.8 W jaki sposób topos non omnis moriar, funkcjonuj¡cy w zako«czeniu Lalki B. Prusa, ª¡czy si¦ z problematyk¡ powie±ci i jej przesªaniem. . . . . . . . 129 8.0.9 Zastosowanie mowy pozornie zale»nej i wprowadzenie monologu wewn¦trz- nego ±wiadectwem nowoczesno±ci Lalki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 8.0.10 Lalka - recepcja tytuªu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 8.0.11 Kamizelka Bolesªawa Prusa: utworem o egzaminie serc, którego prze- bieg zostaª zapisany maªymi szachrajstwami na paskach kamizelki; analiza sposobów prowadzenia narracji - wpªyw na koncepcj¦ i jego przesªanie; jaki wpªyw na recepcj¦ tekstu ma umieszczenie w tytule nazwy rzeczy; jakie inspiracje - z zakresu ró»nych kierunków artystycznych - ujawniaj¡ si¦ w Kamizelce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 9 Mªoda Polska 131 9.0.1 Wprowadzenie do epoki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 9.0.2 Analiza porównawcza "Ko«ca wieku XIX" Kazimierza Przerwy-Tetmajera (manifestu polskiego dekadentyzmu) i "Kowala" Leopolda Staa. . . . . . . 131 9.0.3 par¦ lekcji o Mªodej Polsce... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 9.0.4 Teatr syntezy sztuk... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 9.0.5 "Wesele" - analiza didaskaliów poprzedzaj¡cych akt I. . . . . . . . . . . . . 135 9.0.6 Literackie dokumenty zbrodni dokonanej na ludzkiej duszy; Medaliony Zoi Naªkowskiej - zwi¡zki motta, tytuªu i koncepcji narracji z przesªaniem utworu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 Rozdziaª 1 Wiadomo±ci ogólne i autotematyzm 1.0.1 Przedmiot historii literatury; sposoby periodyzacji procesu historyczno- literackiego W prezentowaniu problemów zwi¡zanych chronologicznie uporz¡dkowanymi pozycjami lekturo- wymi towarzyszy¢ b¦dzie analiza dzieª poetycznych, dramaturgicznych i prozatorskich Terminy: • proces historyczno-literacki: ci¡g przeobra»e«, jakim ulega literatura na przestrzeni dziejów w powi¡zaniu z »yciem kulturalnym i spoªecznym. Odzwierciedla przyrost dzieª literackich, jego dynamik¦ i periodyzacj¦ • periodyzacja procesu historyczno-literackiego: podziaª dziejów literatury na epoki i okresy • ramy czasowe: koniec lub pocz¡tek okresu podany z niewielk¡ dokªadno±ci¡ (np. II poªowa XIX w.) • cezura: moment rozgraniczaj¡cy epoki, okresy historyczne (data umowna) • system lozoczny (kierunek): zbiór twierdze« lozocznych stanowi¡cych zamkni¦t¡ caªo±¢ • ideologia: zbiór idei, pogl¡dów, przekona« opisuj¡cych rzeczywisto±¢, oraz zawieraj¡cych jej ocen¦ i zasady post¦powania grup, ruchów spoªecznych i partii politycznych • ±wiatopogl¡d: pogl¡d na ±wiat, zbiór przekona« i postaw, twierdze«, ocen i norm danej jednostki lub grupy dotycz¡cych natury ±wiata, miejsca czªowieka w spoªecze«stwie • kierunek artystyczny - kierunek w sztuce wyst¦puj¡cy w okre±lonym okresie historyczno- literackim • historia literatury: podstawowy dziaª nauki o literaturze, zajmuje si¦ badaniem procesu historyczno-literackiego, opisem, ewolucj¡, periodyzacj¡, zwi¡zkami literatury z innymi dzie- ªami sztuki i kultur¡ • kontaminacja: zamiana miejscami czªonów z dwóch ró»nych zwi¡zków frazeologicznych (po- nie±¢ pora»k¦ + odnie±¢ zwyci¦stwo -> odnie±¢ pora»k¦, ponie±¢ zwyci¦stwo) • nauka o literaturze: historia literatury, teoria literatury, metodologia bada« literackich Epoki historycznoliterackie (okresy): 11 12 ROZDZIAŠ 1. WIADOMO‘CI OGÓLNE I AUTOTEMATYZM Epoka Ramy czasowe Okres w Polsce staro»ytno±¢ (Biblia, antyk) <IV-VI brak ±redniowiecze (IV-VI)-XVI renesans XVI barok XVII lit. staropolska o±wiecenie literatura klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka II poª. XVIII romantyzm pozytywizm 60.-80. XVIII lit. czasów niewoli Mªoda Polska, lit. przeªomu wieków XX-lecie mi¦dzywojenne literatura wspóªczesna (wojenna i powojenna) 1.0.2 Analiza problemów podejmowanych przez wybrane utwory auto- tematyczne pochodz¡ce z ró»nych epok Tadeusz Ró»ewicz: Wªosek poety: Utwór ten przedstawia jak fundamentaln¡ rol¦ w spoªecze«stwie peªni poeta, mimo »e jest on odtr¡cany przez wi¦kszo±¢ ludzi. Bez niego nasza nudna kula upadnie w ciemno±¢, albo nast¡pi inna katastrofa. Równie» tytuª utworu zostaª utworzony przez wykorzystanie frazeologizmu wisie¢ na wªosku dla podkre±lenia jak sªabe, ale wa»ne ogniwo w ludzko±ci stanowi poezja. Wiersz jest autotematyczny. Wyraz kto±: 1. stosunek do poety 2. jaka± osoba Oba s¡ z j¦zyka potocznego 1.0.3 ™ródªa samotno±ci poety - podmiotu lirycznego Muzy Jana z Czarnolasu sobie ±piewam a Muzom - dla siebie, ale d¡»y do doskonaªo±ci artystycznej warto±¢ sama w sobie (absolutna) - utwór jest warto±ci¡ dla artysty artysta sªu»y wierze, nadziei, miªo±ci ¹ródªo samotno±ci poety - ludzie mu wspóªcze±ni d¡»¡ do warto±ci materialnych, a on zostaje sam ze swoimi warto±ciami duchowymi; pot¦pia wspóªczesn¡ moralno±¢, staraj¡c si¦ pozostawi¢ po sobie warto±ci duchowe dla przyszªych pokole« non omnis monair - nie wszystek umr¦, bo jego my±li i uczucia b¦d¡ przekazywane i b¦d¡ »yªy w nast¦pnych pokoleniach dzi¦ki doskonaªo±ci artystycznej arty±ci tworzyli twórczo±¢ mimetyczn¡ - d¡»yli do doskonaªo±ci - natury, jako twór Boski, oraz dzieª antycznych, które byªy tak cenione jak druga natura. exegi monumentum - pomnik (trwalszy ni» ze spi»u) lotny ko« - pegaz Wypeªniaj¡c misj¦ nadaje sens swojemu »yciu. parzy na ziemi¦ z lotu ptaka -> jeszcze wi¦cej widzi 15 1.0.8 Analiza mechanizmów bª¦dów popeªnionych w pracy klasowej Uwagi dotycz¡ce bª¦dów interpunkcyjnych: • ró»ne role cudzysªowu • oddzielamy przecinkiem imiesªowowe równowa»niki zda«, a nawet same imiesªowy przysªów- kowe np.: Szedª, ±piewaj¡c. • wydzielamy znakami przestankowymi wtr¡cenia • przecinek przed jak i • przed powtarzaj¡cymi si¦ spójnikami (i, ani itp.) - przed drugim i kolejnym przecinek • . . . , mimo »e; . . . , mimo tego; . . . , mimo i»; . . . , z jak¡ (grupy spójników) Uwagi dotycz¡ce bª¦dów ortogracznych: • Monoteizm:  Boski - czyj?  boski - jaki? • Mickiewiczowski - czyj? np.: Pan Tadeusz to Mickiewiczowski poemat • mickiewiczowski - jaki? np.: Andrzej Kmicic z Potopu to mickiewiczowski bohater • co dzie«, na co dzie« • pojedynczy • partykuªa nie z imiesªowami przymiotnikowymi razem • by razem - osobowe, osobno - nieosobowe • podwójne i:  D: armi|i  M: armia  wyj¡tki: ta nadzieja, tej nadziei; tych nadziei; tej epopei Przed prac¡ klasow¡ nale»y przeczyta¢ popraw¦ bª¦dów, aby unikn¡¢ tych samych usterek (podczas lekcji przygotowuj¡cej do klasówki b¦d¡ analizowane bª¦dy skªadniowe). Druga praca klasowa zostanie sprawdzona pod wzgl¦dem formalnym i skonfrontowana z pierwsz¡ pod tym wzgl¦dem - musimy ustali¢, czy nauka przynosi owoce 16 ROZDZIAŠ 1. WIADOMO‘CI OGÓLNE I AUTOTEMATYZM Rozdziaª 2 Staro»ytno±¢ 2.1 Biblia 2.1.1 Przygotowanie do prezentacji zagadnie« dotycz¡cych wybranych cz¦±ci Biblii PD: zrobi¢ szczegóªowe notatki na tematy: • etymologiczne i realne znaczenie sªowa Biblia • periodyzacja ksi¡g Starego i Nowego Testamentu • najwa»niejsze ksi¦gi Biblii • autorzy Biblii • j¦zyki Biblii • gatunki Biblii Zakres materiaªu: 1. Analiza fragmentów Ksi¦gi Rodzaju 2. Ksi¦ga S¦dziów 3. Ksi¦ga Koheleta 4. Ksi¦ga Hioba 5. I list ±w. Jana apostoªa 6. Pie±« nad pie±niami 7. przypowie±ci biblijne: O siewcy, O synu marnotrawnym, O miªosiernym samarytaninie 8. Hymn o miªo±ci ±w. Pawªa 9. Wybrane psalmy 10. fragmenty Apokalipsy ±w. Jana • liryka wspóªczesna ujawniaj¡ca inspiracje biblijne 17 20 ROZDZIAŠ 2. STARO›YTNO‘‚ 2.1.3 Bóg i jego dzieªo - ±wiat i czªowiek - bohaterami pie±ni Czego chcesz od Nas, Panie. . .  Jana z Czarnolasu oraz wiersza M. Hillar pt. Anioªowie z Hiroszimy. Inspiracje biblijne w liryce XVI i XX w. Ksi¦ga Rodzaju: Jak¡ misj¦ wyznaczyª Bóg naturze i czªowiekowi po powoªaniu do »ycia ±wiata i korony stworzenia? Kolejne dni tworzenia ±wiata: 1. ±wiatªo 2. wody i l¡dy 3. zwierz¦ta morskie 4. ro±liny 5. zwierz¦ta l¡dowe i powietrzne 6. czªowiek 7. odpoczynek Misja: by¢ dobrym, rozmna»a¢ si¦, czyni¢ sobie ziemi¦ poddan¡: kontynuacja dzieªa stworzenia. Stworzyª wi¦c Bóg czªowieka na swój obraz, na obraz Bo»y go stworzyª: stworzyª m¦»czyzn¦ i niewiast¦. Po czym Bóg im bªogosªawiª i powiedziaª do nich <<B¡d¹cie pªodni i rozmna»ajcie si¦, aby±cie zaludnili ziemi¦ i uczynili j¡ sobie poddan¡>> reinterpretacja - podanie uj¦cia, odczytania, które znacz¡co si¦ ró»ni od powszechnie funkcjonu- j¡cego Anioªowie z Hiroszimy: Bóg: stwórca, staruszek, zatroskany, zawiedziony czªowiek dostaª od Boga: ±wiat, prawo moralne - cz¡stk¦ niematerialn¡ i duchow¡, ale odrzuca dziedzictwo moralne, odrzuca m¡dro±¢ Jak¡ funkcj¦ speªnia reinterpretacyjny charakter koncepcji Boga? zapowied¹ braku ko«ca ±wiata - Bóg go nie urz¡dzi, tylko ludzie sami to zrobi¡ apokalipsa duchowa trwa caªy czas motyw nieba motyw arkadii - raj na ziemi, od greckiej krainy Arkadii Hiroszima i Nagasaki - symbol ±mierci, kataklizm kontrast w tytule: anioªowie - Hiroszima Pie±« XXV = Hymn do Boga = Hymn = Czego chcesz od nas, Panie. . .  Rola inspiracji biblijnych i antycznych Nowa renesansowa koncepcja religijno±ci Zwi¡zki z Bibli¡: • koncepcja Boga zgodna z uj¦ciem biblijnym: Ojciec, Stwórca, αi Ω • porz¡dek opisu ±wiata oddaje kolejno±¢ stwarzanie jego elementów ujawnion¡ w Ksi¦dze Rodzaju 2.1. BIBLIA 21 zbiorowy podmiot liryczny - cecha charakterystyczna hymnów Bóg: Artysta, ›ywiciel, Stwórca, Architekt czªowiek -> natura -> Bóg my±l Horacego - doskonaªe dzieªo Boga *panteizm - natura jest Bogiem Mówi si¦, »e opis ±wiata w Pie±ni XXV przypomina sw¡ struktur¡ gotycka katedr¦ - jej fundament stanowi nieobeszªa ziemia, a sklepienie niebo ±licznie uhaftowane zªotymi gwiazdami. W tej katedrze mieszka Bóg. Ko±cióª Ci¦ nie ogarnie, wsz¦dy peªno Ciebie: samo uczestnictwo w Ko±ciele to nie caªy Bóg, jeszcze jest natura, a i to nie wszystko. Krytyka powierzchownej religijno±ci. 2.1.4 W jaki sposób tradycja biblijna funkcjonuje we wspóªczesnej pol- szczy¹nie Prawidªowe stosowanie frazeologizmów jest ±wiadectwem dobrej znajomo±ci j¦zyka polskiego 2.1.5 Co ª¡czy podmioty liryczne wiersza W. Szymborskiej Na wie»y Babel, ze sªawnymi budowniczymi, historia których zawarta jest w Ksi¦dze Rodzaju? Interpretacja: • 2 podmioty liryczne • dialog pytania i odpowiedzi nie ª¡cz¡ si¦ ze sob¡ logicznie • sposób poª¡czenia pyta« i odpowiedzi:  mo»e odpowiadaj¡ na pytania, które chcieliby usªysze¢ • mimo nielogicznego poª¡czenia mo»emy ustali¢ dlaczego cierpi¡: zdrada obustronna Problem grzechu i kary i zwi¡zku przewinienia i konsekwencji z histori¡ budowniczych wie»y Babel: 1. Grzech: • nie docenili wielkiego daru (odwzajemnione uczucie) • nie dojrzeli do miªo±ci, która zobowi¡zuje do odpowiedzialno±ci, wierno±ci, zaufania, prawdomówno±ci • s¡dzili, »e zdrada nie naruszy miªo±ci 2. Kara • zostaª zniszczony zakochanym j¦zyk pozwalaj¡cy na porozumiewanie si¦ bez sªów • zniszczyli wi¦¹ duchow¡ • Uwagi dotycz¡ce typogracznej (druk) formy wiersza:  m¦»czyzna - kursywa  kobieta - (petit)  ªatwiej rozró»ni¢ partie  podkre±la ró»nice Wizje apokaliptyczne we ±nie m¦»czyzny: charakter katastroczny: rozpad zwi¡zku, ruina ze szcz¦±cia 22 ROZDZIAŠ 2. STARO›YTNO‘‚ 2.1.6 Ksi¦ga Hioba: tekst traktuj¡cy o niezawinionym cierpieniu; jeden z fragmentów Biblii zawieraj¡cy odpowied¹ na pytanie o istot¦ czªowiecze«stwa; ¹ródªem archetypu - prawzoru postawy pokory b¦d¡cej fundamentem »ycia wierz¡cego. archetyp - pierwowzór prawzór, najdoskonalszy wzór, prawzór postawy topos - motyw problem wiedzy i wiary: Chciaª poj¡¢ sens cierpienia periodyzacja: V-III w.p.n.e. Cz¦±¢ pisana proz¡: • historia cierpie« • odpowied¹ • zako«czenie Cz¦±¢ poetycka (poemat): • traktat lozoczno-religijny (sens »ycia i cierpienia) Przyczyny cierpienia wg. przyjacióª: • ukrywa win¦ • cierpi za innych Archetyp Hioba: • przyj¦cie postawy pokory wobec niezawinionego cierpienia (postawa ekstremalna) • pro±ba o wyja±nienie sensu próby, ale nie b¦d¡ca warunkiem realizacji postawy pokory Archetyp Prometeusza: • podj¦cie dziaªa« na rzecz szcz¦±cia ludzko±ci • metoda dziaªania: bunt przeciwko bogom/Bogu Cho¢ Hiob nie dowiedziaª si¦ od Boga jaki jest sens jego cierpienia, Bóg nawi¡zaª z nim kontakt zadaj¡c znamienne pytania: Gdzie± byª, kiedy zakªadaªem ziemi¦?, Czy zgª¦biªe± przestrze« ziemi? Powiedz czy znasz to wszystko?, Czy znane Ci prawa niebios, czy wyja±nisz ich pismo na ziemi? Czªowiek ma ograniczone mo»liwo±ci poznania. Rozum jest niedoskonaªym narz¦dziem, na pewno nie zgª¦bi spraw boskich. Je±li wierzy musi bezgranicznie ufa¢ Bogu, przyj¡¢ postaw¦ pokory, która jest ±wiadectwem dojrzaªo±ci. Na niebo trzeba zasªu»y¢. Tylko cierpienie daje szans¦ udowodnienia wªasnej warto±ci. Tylko wiara mo»e pozwoli¢ na szcz¦±liwe »ycie. PD: Ksi¦ga Koheleta 2.1. BIBLIA 25 • przemian wewn¦trzna • syn poj¡ª swój bª¡d • skrucha, »al za grzechy *forma literacka = gatunek Ojciec: • bezgraniczne miªosierdzie • wolna wola czªowieka (nie zabrania odej±¢) Starszy brat: • brak bezgranicznej miªo±ci • chce by¢ wywy»szony za posªusze«stwo Przypowie±¢: Pierwszych dwóch nie chciaªo pomóc i szukaªo wymówek. Forma sªu»y traeniu do tych ludzi, którzy chc¡ pomóc 2.1.13 Sposoby funkcjonowania motywu apokalipsy w Piosence o ko«cu ±wiata Czesªawa Miªosza liryka po±rednia ±wiat jest przedstawiony nie po kolei, fragmentami Pierwszy wiersz w literaturze polskiej stosuj¡cy opis metod¡ lmow¡. Oko obserwatora ukazuje ±wiat dzi¦ki zastosowaniu kamery, zbli»e« i oddale«. Iluzja ogarniania caªego ±wiata. Jest bohater, który zupeªnie inaczej widzi ±wiat - staruszek - prorok. Prorok posiada wiedz¦ ze ¹ródeª nadprzyrodzonych. Jest to wiedza objawiona. Staruszek woli czyni¢ dobro, b¦d¡c przykªadem, ni» gªosi¢ te prawdy objawione. Ka»dego dnia czyni dobro, wspóªpracuje z natur¡, opiekuje si¦ ni¡ kontynuuj¡c dzieªo stworzenia. Speªnia swoje »yciowe zadanie. Reinterpretacyjny charakter apokalipsy - jest ona wpisana w istnienie ±wiata, prowadz¡c do za- gªady naszego mikrokosmosu. PD: mikrokosmos Funkcje i wyst¦powanie nawi¡za« do apokalipsy: • symbole apokaliptyczne • mowa o ko«cu ±wiata • kontrast w tytule • reinterpretacja: zagªada mikrokosmosu wokóª czªowieka Wzór staruszka: • nie boi si¦ ±mierci, wierzy w nowe Jeruzalem, w nie±miertelno±¢ duszy • jest jej ±wiadomy • do ostatnich chwil czyni dobro • z pokor¡ przyj¡ª plan boski: narodzenie - wykonanie zada« - ±mier¢ 26 ROZDZIAŠ 2. STARO›YTNO‘‚ • zadania: opiekowa¢ si¦ ±wiatem, tworzy¢ • ufa, »e jego praca zostanie dobrze oceniona • opanowuje instynkt - wol¦ »ycia • tak gª¦boko poj¡ª sprawy ±mierci itp., »e mógªby by¢ prorokiem • ma wiedz¦ nadprzyrodzon¡, a nie ludzk¡ Utwór ten ª¡czy dojrzaª¡ wiar¦ z kontynuowaniem Boskiego dzieªa stworzenia. 2.1.14 Apokalipsa - charakterystyka ostatniej ksi¦gi Biblii, niezwykªo±¢ symboliki PD: krótka notatka o pie±ni nad pie±niami historiozoa - lozoa dziejów Apokalipsa: • opisuje sens dziejów • pocz¡tek za Cesarza Nerona • pi¦tno prorockie • adresaci - chrze±cijanie z Azji mniejszej • przywracanie ªadu ±wiata w . . . eschatologicznym • gª¦boka symbolika opisuj¡ca wiele wydarze« z przeszªo±ci i przyszªo±ci 2.1.15 Przepa±¢ Tadeusza Ró»ewicza: zwi¡zki utworu z biblijnymi for- mami (literackimi i stylistycznymi); zwi¡zek tytuªu z ideow¡ wy- mow¡ wiersza; nawi¡zanie do innych dzieª pozwalaj¡ce na bar- dziej obrazowe przedstawienie problematyki miªo±ci; tekst po- etycki traktuj¡cy o roli miªo±ci w naszym »yciu PD: krótka notatka biograczna o Michaile Buªhakowie i genezie utworu, wynotowa¢ informacje dotycz¡ce czasu i miejsca akcji, koncepcji ±wiata przedstawionego, skªadu szajki Wolanda i ew. ¹ródeª koncepcji jej czªonków Zwi¡zek tytuªu: Sªowo przepa±¢ podkre±la pojmowanie ulicy przez babci¦, hiperbolizuje. W trzeciej zwrotce wyst¦puje stylizacja biblijna: szyk przestawny, ton patetyczny. Dobro i zªo jest przedstawiane jako kolory: ciemno±¢ to zªo, jasno±¢ to dobro. Symbol czysto±ci, niewinno±ci - dziecko. Czy istnieje nadzieja dla ±wiata? Chªopiec jest iskierk¡ nadziei na ocalenie »ycia duchowego ±wiata. By¢ mo»e dzieci przestan¡ by¢ nadziej¡ - to b¦dzie ostateczna zagªada duchowa Przepa±ci s¡ pomi¦dzy lud¹mi nie kieruj¡cymi si¦ miªo±ci¡. Jest to przypowie±¢, w takiej formie, »e na ko«cu posiada interpretacj¦. 2.1. BIBLIA 27 2.1.16 Pie±« nad pie±niami - poetycki wyraz istoty miªo±ci; sposoby interpretacji lozocznego przesªania utworu. wykorzystanie miªo±ci kobieta - m¦»czyzna do przedstawienia miªo±ci Bóg - czªowiek, rzeczy me- tazycznych, sªu»y do wyja±nienia spraw wiecznych. alegoria - symbol poª¡czony z jednym znaczeniem Interpretacja: • dialog Boga z ludem - judaizm • Chrystusa z Ko±cioªem lub z dusz¡ - N.T. 2.1.17 Mistrz i Maªgorzata Michaiªa Buªhakowa jako powie±¢ para- bola. Analiza fragmentów utworu zwi¡zanych z kwesti¡ autote- matyzmu. 3 warstwy w¡tków: • realistyczny • fantastyczny • religijny (ksi¡»ka w ksi¡»ce) - kompozycja szkatuªkowa: Moskwa poª¡czenie dzieªo Mistrza elementów realistycznych i fantastycznych zako«czenie ª¡czy obie te warstwy Przesªanie hist. Piªata jest kluczem interpretacyjnym do elementu realistycznego. Powie±¢ Mistrza: • Piªat d¡»yª do spokoju:  miaª stanowisko  mógª zamkn¡¢ si¦ w chªodnym paªacu  byª politykiem  odrzuciªo dobro, sprawiedliwo±¢, niewinno±¢, uczciwo±¢  stchórzyª - nie miaª odwagi wybra¢ dobra • na ko«cu mógª spojrze¢ z perspektywy wieczno±ci na warto±ci, które przyj¡ª i odrzuciª • ale zostaªo mu oarowane przebaczenie Virtus 'cnota, m¦stwo' - nie da si¦ by¢ dobrym czªowiekiem bez odwagi Tchórzostwo nie jest jedn¡ z uªomno±ci ludzkich, jest uªomno±ci¡ najstraszliwsz¡ niewysychaj¡ca kaªu»a czerwono-czarna - symbol winy góra - spojrzenie z perspektywy niesko«czono±ci Sªowo mistrza spowodowaªo uwolnienie Piªata, ale on tylko jest wykonawc¡ tego co zdecydowaª Chrystus, jako artysta ujawnia boski porz¡dek ±wiata Literatura przedstawia, ujawnia cz¦±ci uniwersalnego, boskiego porz¡dku. Pozwala nam unikn¡¢ m¡k takich jakie prze»ywaª Piªat, przedstawia wªa±ciwy wybór ocalaj¡cy, zgodny z warto±ciami absolutnymi. 30 ROZDZIAŠ 2. STARO›YTNO‘‚ 2.2.3 Poj¦cie mitu. Zwi¡zek koncepcji ±wiata przedstawionego antycz- nych mit - opowie±¢ sakralna (Grecja, Rzym) - system wierze« wpªywaj¡cy na dziaªania i czyny ludzi nie maj¡cy poparcia w rzeczywisto±ci, historii: • teogoniczne - o powstaniu bogów • kosmogoniczne - o powstaniu ±wiata • antropogeniczne - o powstaniu czªowieka • genealogiczne Iliada: król Priam przedªo»yª »ycie, honor, autorytet wªadzy za ostatni¡ posªug¦ syna. Antygona: dwie warto±ci: prawo duchowe, godno±¢, ostatnia posªuga bratu; »ycie. tragizm wywoªuje lito±¢ i trwog¦ -> katharsis Stosunek do ±mierci: problem przedkªadania warto±ci duchowych nad materialne pozwala na speª- nienie »ycia Kult herosów: heroizm: po±wi¦cenie dla innych Periodyzacja gatunkowa (rodzajowa): 1. dominacja epiki (IX) VIII w.p.n.e. 2. dominacja liryki VII-VI w.p.n.e. 3. dominacja dramatu V w.p.n.e. 4. (lozoa), epidramat IV-III w.p.n.e. PD: kwestia Homerycka, epos (teoria) gignomai 'staje si¦ powstaje' kosmogonia mityczna, biblijna mity spoªeczne - zespóª praw danych do wierzenia nie znajduj¡cych udokumentowanego potwier- dzenia naukowego mity socjo-polityczne - zespóª wierze« (zabiegi) wpªywaj¡ce na kreowanie ideologii. Oddziaªuje na ±wiadomo±¢ spoªeczn¡ za pomoc¡ czynników irracjonalnych (elementy ideologii politycznych), tworz¡c swoiste wzory osobowe i wzory zachowa«, które apeluj¡ nie do opartej na faktach wie- dzy, ale do wszelkiego rodzaju emocji, uprzedze«, przes¡dów, zastygªych niepoddawanych krytyce sposobów my±lenia. 2.2.4 Kwestia Homerycka. Epos Homerycki, jako gatunek, czyli forma literacka Spór o autorstwo Iliady i Odysei: • hipoteza 1: dzieªo w¦drownych ±piewaków (francuzi)  aoid - autor i wykonawca, rapsod - wykonawca • hipoteza 2: ten sam czªowiek (±lepy): potwierdzone analizami tekstu • hipoteza 3: ten czªowiek to Homer 2.2. ANTYK 31 2.2.5 Antyczna koncepcja pi¦kna realizuj¡ca si¦ w literaturze. Cha- rakterystyka eposu, jako gatunku w zwi¡zku z funkcjonowaniem zasady decorum oraz zasad¡ czysto±ci gatunku. PD: notatki dotycz¡ce genezy Iliady, jej kompozycji, czasu i miejsca akcji w zwi¡zku z mitem troja«skim; materiaª dotycz¡cy antycznej koncepcji pi¦kna w rze¹bie i architekturze; analiza i interpretacja opisu tarczy Achillesa, a tak»e przestudiowanie materiaªu zwi¡zanego z genez¡ oraz budow¡ tragedii Dyskusja klasowa dotycz¡ca racji Antygony i Kreona: Jak przygotowa¢ si¦ do udziaªu w dyskusji? • przede wszystkim na nowo przeczyta¢ tekst i zdecydowa¢ czyje racje s¡ nam bli»sze • z podr¦cznika przeczyta¢ rozdziaª po±wi¦cony retoryce (zapozna¢ si¦ z kompozycj¡ mowy retorycznej i rodzajami argumentów) • przygotowa¢ materiaª literacki, który musi by¢ wykorzystany podczas zabierania gªosu • zapozna¢ si¦ ze znaczeniem terminów: tragizm i katharsis, decorum pi¦kno = harmonia + równowaga + symetria 1. Wszystkie utwory literackie podlegaªy zasadzie decorum, która dbaªa o idealne zharmonizo- wanie wszystkich elementów dzieªa (temat, bohater, j¦zyk, styl) - w zale»no±ci od miejsca zajmowanego przez gatunek realizuj¡cy si¦ w danym tek±cie Gatunki Tematy Bohaterowie Styl J¦zyk epos, tra- gedia mitologiczny1 bogowie, herosi, czªon- kowie rodzin królewskich wysoki (pa- tetyczny) literacki . . . . . . . . . ±redni . . . niski Charakterystyka eposu homeryckiego jako gatunku: • z zasady decorum wynika, »e ze wzgl¦du na miejsce w hierarchii form literackich (najwy»sze obok tragedii) podejmuje temat mitologiczny i wykorzystuje wysokiego bohatera i tak¡ odmian¦ stylu oraz j¦zyka • zasada czysto±ci gatunku ª¡czy si¦ z konkretnymi wymaganiami dotycz¡cymi tylko tej formy:  jest to dªugi utwór wierszowany podzielony na pie±ni poprzedzone inwokacj¡ ukazuje obraz danej spoªeczno±ci w przeªomowym dla niej momencie historycznym  inwokacja - rozbudowana apostrofa zawieraj¡ca pro±b¦ do: Muzy, muz, bogów, a w nowo»ytnym eposie do Boga, lub innej siªy wy»szej, a tak»e warto±ci; ujawnia temat utworu  narrator wszechwiedz¡cy i obiektywny (tylko w inwokacji ujawniaj¡cy subiektywne od- czucia)  paralelizm akcji - równolegªo±¢  epizodyczno±¢ - s¡ epizody (brak ci¡gªo±ci)  plastyczny opis scen batalistycznych  retardacje - wstrzymanie akcji 32 ROZDZIAŠ 2. STARO›YTNO‘‚ ∗ ostatnie 3: genialne wykorzystanie ±rodków artystycznego wyrazu  staªe epitety  porównania homeryckie  heksametr - wiersz sze±ciosylabowy 2.2.6 Iliada Homera - zwi¡zki z mitem troja«skim, kompozycja, czas i miejsce akcji PD: hybris, hamartia, wypisa¢ epizody hamartia (gr. hamartia - bª¡d, przewinienie, grzech) - wina tragiczna, bª¦dne rozpoznanie i faª- szywa ocena wªasnej sytuacji przez bohatera tragedii, który nie±wiadom istniej¡cego sensu oko- liczno±ci, w jakich si¦ znalazª, popeªnia czyny prowadz¡ce do dalszego pogr¡»ania jego losu i do katastrofy hybris (gr. hybris - pycha, zuchwalstwo) - w tragedii antycznej zarozumiaªo±¢ i zuchwalstwo bohatera, uniemo»liwiaj¡ce mu prawidªowe rozpoznanie sytuacji i w rezultacie d¡»y do katastrofy Iliada przedstawia ostatnie 50 dni (10 rok) wojny troja«skiej: • traktuje o gniewie Achillesa i jego zgubnych skutkach • spór Achillesa z Agamemnonem o brank¦ Brizeid¦ -> Achilles nie uczestniczy w walkach Priam miaª ok. 50 synów m.i.: Hektor, Parys Troj¦ oblegali Grecy (dowodziª Priam) Achilles miaª bardzo uprzywilejowan¡ pozycj¦ (wyrocznia powiedziaªa, »e bez niego nie wygraj¡). Oddaª zbroj¦ przyjacielowi - Patroklesowi, który zgin¡ª z r¡k Hektora, który go pomyliª z Achil- lesem (brutalnie potraktowaª zwªoki) Charakterystyka porównawcza Achillesa i Hektora. Problemy: 1. genealogia (ród itp.) 2. epitety 3. cechy osobowo±ci (a) motywy kieruj¡ce bohaterami (b) stosunek do obowi¡zków, powinno±ci wobec zada«, towarzyszy, przyjacióª, rodziny (c) stosunek do przeciwnika (d) religijno±¢ (e) zdolno±¢ do przyja¹ni Charakterystyka wªa±ciwa: 1. Przedstawienie postaci: • Achilles - syn Tetydy i Peleusa, walczyª po stronie Achajów. Byª zanurzony w rzece Styks (poza pi¦t¡). Miaª wybór mi¦dzy »yciem dªugim, spokojnym, a krótkim, peªnym niebezpiecze«stw i sªawy. Opis zewn¦trzny: ksi¦ga 19, w. 2 • Hektor: syn Hekabe i Priama. Wªadaª Troj¡ i kawaªkiem Azji mniejszej. Wspoma- gaªa go Afrodyta. Po±wi¦ciª wszystko ojczy¹nie i miªo±ci. ›ona - Andromacha, syn Asteamach2 2czy jako± tak 2.2. ANTYK 35 2.2.9 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych tragedii. Wykonanie ¢wicze« zwi¡zanych z analiz¡ fragmentów Iliady - po»egnanie Hektora z Andromach¡ PD: przygotowa¢ si¦ do analizy wiersza Z. Herberta Apollo i Marsjasz: zapozna¢ si¦ z tre±ci¡ mitu o agonie muzycznym mi¦dzy Apollinem i Marsjaszem - krótka notatka; nauczy¢ si¦ wykorzystuj¡c sªownik o bohaterach pojedynku, a tak»e zebra¢ informacje o motywach i lozocznych uj¦ciach w wierszu wykorzystywanych: Apollo, Marsjasz, agon, Parnas; »ona Lota i Niobe; symbolika: sªowik, drzewo lito±¢ - z powodu tragedii szlachetnego bohatera trwoga - u±wiadomienie praw rz¡dz¡cych ±wiatem katharsis - mo»liwo±¢ spojrzenia na wªasne »ycie z dystansu i prze»ycia oczyszczenia duchowego 2.2.10 Jak¡ rol¦ odgrywaj¡ hybris i hamartia w koncepcji Edypa - ty- tuªowego bohatera tragedii Sofoklesa 2.2.11 Apollo i Marsjasz Zbigniewa Herberta: wierszem parabol¡ trak- tuj¡c¡ o ró»nych ¹ródªach pi¦kna w sztuce; reinterpretacj¡ mito- logicznej opowie±ci adresowan¡ do erudytów; utworem w orygi- nalny sposób wykorzystuj¡cy motyw pejza»u; poetyck¡ opowie- ±ci¡ na temat cierpienia; wierszem o naturze i jej roli w estetyce; utworem ±wiadcz¡cym o funkcjonowaniu kultury antycznej w li- ryce wspóªczesnej Wyst¦powali w dwóch ró»nych kategoriach. Bogowie zawsze wygrywaj¡. Wªa±ciwy pojedynek jest pó¹niej, jak Marsjasz jest obdarty ze skóry i krzyczy: • olbrzymia skala, nat¦»enie • chaos, kontra ªad Apollina • dezaprobata Apollina, obrzydzenie • reeksja, czy nie powstanie nowa gaª¡¹ sztuki • sªuch absolutny kontra olbrzymia skala Pejza»u - opis wn¦trzno±ci Marsjasza; powstrzymuje przed skrajnym obrzydzeniem Sztuka Apollina: harmonia, wirtuozowska, powtarzalna Sztuka Marsjasza: prawda o ±wiecie Prawda o pi¦knie czªowieka ujawnia si¦ w ekstremalnych sytuacjach. Reakcja natury na krzyk: sªowik skamieniaª, drzewo osiwiaªo Postawa Apollina: • czy±ci swój instrument  chciaª zatrze¢ to, »e braª udziaª w pojedynku tak haniebnym  ukazuje pogard¦  uczyni¢ sterylnym  jego martwa sztuka, peªna, niezakªócalna harmonia 36 ROZDZIAŠ 2. STARO›YTNO‘‚ S¦dziowie: natura • ±mier¢ Marsjasza wstrz¡sa natur¡  w naszej kulturze to osiwienie i skamienienie • wra»liwo±¢, uczucia natury Podziaª na sztuk¦ apolli«sk¡ i dionizyjsk¡ wprowadziª Fryderyk Nietzsche (czyt. Nicze) w swoim dziele pt. Narodziny tragedii:. W Tatarkiewicz w Historii lozoi nast¦puj¡co referuje pogl¡dy estetyka: • postawa apolli«ska - sztuka peªna ªadu i braku zmian harmonia • postawa dionizyjska - rado±¢ »ycia, chaos i zmiana 2.2.12 Król Edyp Sofoklesa - ¹ródªa tragizmu, rola hybris i hamartii w koncepcji tytuªowej postaci i prezentacji koniktu tragicznego Ten kto ocaliª Teby od snksa zostaª królem - Edyp. My wiemy wi¦cej ni» bohater, który nie wie sk¡d wzi¦ªa si¦ zaraza. Edyp uciekaj¡c z przybranego domu chce unikn¡¢ katastrofy. ™ródªem tragizmu jest tragedia w sferze fatum Edypa; którym z góry wiadomo, »e nie uniknie cierpienia. Edyp próbuj¡c wyja±ni¢ ¹ródªa cierpienia i ocali¢ lud wysyªa Kreona do wyroczni Delckiej (boga Apollina, boga zarazy). Hamartia w przypadku Edypa jest klasycznym przykªadem - nie wiedziaª o swojej winie. Katastrofa: • duchowa: uzyskanie ±wiadomo±ci swojej winy • zyczna: samookaleczenie (o±lepiª si¦) PD: elementy akcji ujawniaj¡ce nieuchronne zbli»anie si¦ Edypa do katastrofy; determinacja, fa- tum, los, mojry, parki 2.2.13 Liryka antyczna - poeci staro»ytnej Grecji i Rzymu (Tyrtalios, Safona, Anakreont Symonides, Horacy) PD: krótkie notatki dotycz¡ce lozoi antyku: twórca, periodyzacja, etymologia, system pogl¡dów, gªówne zaªo»enia ontologia - teoria bytu epistemologia - teoria poznania etyka - nauka o moralno±ci, teoria moralno±ci estetyka - nauka o pi¦knie, teoria pi¦kna Rzecz to pi¦kna: honor, waleczno±¢, obrona ojczyzny, ochrona starców protagonista - gªówny bohater 2.2. ANTYK 37 2.2.14 Powtórzenie wiadomo±ci dotycz¡cych postawy podmiotu lirycz- nego ody 30; inspiracje lozoczne w poezji Horacego, rola mo- tywu ±mierci. Do Apollina (przedstawia cnoty moralne staro»ytnych): • cieszy¢ si¦ tym co mam: nie rezygnuje z tego co posiada, ale tak»e nie chce niczego wi¦cej - wr¦cz przeciwnie, prosi o to aby umiaª si¦ cieszy¢ z tego co ju» ma • wªadza umysªu: prosi o czysto±¢ umysªu, chce rozumie¢ to, co go otacza • nie staro±¢ brzydka: prosi o nieprzykr¡ staro±¢ Troj¦ opªywaªa rzeka Skamander Kommos - pie±« »aªobna Antygony id¡cej do grobu Komos - radosna pie±«, z której powstaªa komedia 2.2.15 Filozoa antyku - przedstawiciele, kierunki, idee PD: przygotowanie do prezentacji wybranych zagadnie« z kultury ±redniowiecza: periodyzacja, no- tatka dotycz¡ca etymologii, genezy i realnego znaczenia nazwy, zapoznanie si¦ z tªem spoªeczno- politycznym, zaªo»enia augustynizmu, tomizmu, franciszkanizmu; przeczyta¢ fragmenty Pie±ni o Rolandzie i legendy o ±w. Aleksym; epika rycerska, rodzaje ascezy; Tristan i Izolda Tales z Miletu: pocz¡tek ±wiata - woda; wszystko ma zarodek »ycia; ª¡czyª mity z nauk¡; podró»- nik, polityk, matematyk, doradca wªadców Tales jest jednym z 7 m¦drców Sokrates - Wiem, »e nic nie wiem idea 'natura rzeczy' metazyka 'to co po zyce' - dziaª lozoi zajmuj¡cy si¦ materi¡ bytu Dwa ¹ródªa wiedzy o antycznej teorii literatury: 1. podr¦czniki: Poetyka Arystotelesa, List do Pizonów Horacego 2. zachowane teksty literackie, których forma poddana jest analizie Epikur (IV-III w.): Ate«czyk, zaªo»yª szkoª¦ w ogrodzie; prosty tryb »ycia; du»o pism (ok. 300); brak nie±miertelno±ci duszy; atomistyczna teoria (uznawaª) epikureizm - rodzaj akceptacji losu, poszukiwania wysokich przyjemno±ci sceptycyzm - w¡tpliwo±ci w istnienie prawdy obiektywnej; czªowiek nie mo»e dotrze¢ do prawdy obiektywnej; krytykuje zaªo»enia innych lozoi i zajmuje si¦ doskonaleniem metody dialektycznej 40 ROZDZIAŠ 3. ‘REDNIOWIECZE • religia chrze±cija«ska ideologi¡ epoki • rola Biblii w ksztaªtowaniu kultur narodowych • ªacina jako j¦zyk uniwersalny • feudalizm • wielonarodowo±ciowe pa«stwo ko±cielne • umiej¦tne wykorzystanie dorobku duchowego i materialnego • scholastyka - metoda naukowa, pó¹niej dydaktyczna *Zªota Bulla J¦zyka polskiego symbole: krzy» i miecz, miecz i klucze (wªadza ±wiecka i duchowa) Wspóªczesna kultura ma charakter homogeniczny Periodyzacja: • zachód:  ramy: IV,V - XV  cezury: ∗ 476r. (upadek cesarstwa zach-rzymskiego) ∗ 303r. (wst¡pienie Konstantego na tron)??? ∗ 313r. (edykt Mediola«ski) ∗ 1450r. (druk) ∗ 1492r. (Kolumb, Ameryka) ∗ 1517r. (wyst¡pienie Lutra) • Polska:  ramy: TODO  cezury: TODO ∗ 1543r. (wydanie Krótkiej Rozprawy. . . ) zabytki J¦zyka polskiego Literackie zabytki J¦zyka Polskiego: • koniec XII w.: Bogurodzica • XIV w.: Kazania ‘wi¦tokrzyskie, Psaªterz Floria«ski • XV w.: Biblia Królowej Zoi (Szaroszpatacka), Kazania Gnie¹nie«skie, Psaªterz Puªawski, Teksty Modlitw Codziennych, Rozmowa Mistrza Polikarpa. . . , Satyra na Leniwych Chªopów, O zachowaniu si¦ przy stole, Rozmy±lanie Przemyskie (apokryf) zabytki literackie j¦zyka polskiego to wszystko oprócz Ksi¦gi Henrykowskiej, która byªa zbiorem praw PD: lozoa, Legenda o ±w. Aleksym, asceza Augustynizm: dualizm duszy (bli»sza anioªów) i ciaªa (bli»sze zwierz¡t) -> dualizm tragiczny 41 3.0.2 Sposób prezentacji problemów zwi¡zanych z kultur¡ Polskiego ‘redniowiecza PD: najstarsze eposy ±wiata; Tristan i Izolda, sposoby podejmowania problematyki miªosnej, stosunek lozoi utworu do etosu rycerskiego; przygotowanie do analizy tre±ci i formy Siódmej Piecz¦ci, krótka notatka dot. Bergmana, motyw ta«ca ±mierci; pochodzenie j¦zyka polskiego; li- terackie zabytki j¦zyka polskiego, znacz¡ce zapisy dokonane w j. polskim; analiza Bogurodzicy - tre±ci, formy, elementy gramatyki hist. (procesy decyduj¡ce o odr¦bno±ci j. polskiego w±ród innych sªowia«skich); analiza wybranych dzieª literatury polskiej (zgodnie z podr¦cznikiem); topos mistrza i ucznia w Imieniu Ró»y i Mszy za miasto Arras 3.0.3 Najstarsze eposy ±wiata TODO: przepisa¢/wklei¢/(co± zrobi¢) z notatk¡ z materiaªów 3.0.4 Katedra gotycka jako znak kultury. Dyskusja dotycz¡ca inter- pretacji lozocznego przesªania lmu Tomasza Bagi«skiego pt. Katedra (dzieªo inspirowane opowiadaniem Jacka Dukaja) Muzyka: 2 cz¦±ci: chór Gregoria«ski, pó¹niej dynamizacja W¦drowiec podporz¡dkowuje si¦ tworz¡c dzieªo ku chwale Bogu, staje si¦ cz¡stk¡ katedry ‘wiatªo - siªa nadprzyrodzona, daje »ycie, natchnienie, iluminacja, jak w gotyckiej katedrze Metamorfoza jest dobrowolna - sam przychodzi do ±rodka i czeka; jest te» bardzo bolesna Topos w¦drówki: przemiana wewn¦trzna, szuka sensu »ycia. Koniec podró»y: za katedr¡ jest otchªa«, doszedª do kresu 3.0.5 Tristan i Izolda - oryginalno±¢ w zakresie sposobu podejmowania problematyki miªosnej PD: romans rycerski jako gatunek epos rycerski - chansons de geste (pie±« o dziejach) romans rycerski - TODO liryka miªosna - liryka Prowansalka sonet - prawdopodobnie powstaª z poª¡czenia poezji arabskiej (maksimum tre±ci w minimum sªów) i liryki prowansalskiej ±wiat przedstawiony jest niejednoznaczny, nie mo»na powiedzie¢ kto ma racj¦ Tristan: wewn¦trzna sprzeczno±¢, konikt moralny napój miªosny - alegoria: miªo±¢ nie daje wyboru, pojawia si¦ nagle, siªa determinuj¡ca los utwór przedstawia problemy towarzysz¡ce miªo±ci, które s¡ nadal aktualne i b¦d¡ Decyzja Marka o nie ±cinaniu gªogu: miªosierdzie, m¡dro±¢ (odczytaª znak z niebios), przebaczyª im, wspaniaªomy±lno±¢ -> Marek to wzór m¡drego chrze±cija«skiego wªadcy 3.0.6 W poszukiwaniu sensu bytu. . .  - dyskusja dotycz¡ca lozoi Siódmej Piecz¦ci Irgmana Bergmana Rycerz - Antonius Block Giermek - Jo:ns Aktorzy - Jof, Mia 42 ROZDZIAŠ 3. ‘REDNIOWIECZE Pielgrzymka do ziemi ±wi¦tej w poszukiwaniu sensu »ycia. Miaª nadziej¦ czego± si¦ dowiedzie¢ (motyw w¦drówki). Przez istnienie ±mierci wnioskuje, »e istnieje sfera do której nie ma dost¦pu. ‘mier¢ jest dla« jedynym dowodem istnienia Boga. Gra w szachy ze ±mierci¡ przedstawia wn¦trze rycerza. Podczas obserwowania Mii i jej synka odkrywa, »e sfery nadprzyrodzonej nale»y szuka¢ w normal- nym ±wiecie: pi¦kno natury, cel »ycia. . . Mit Syzyfa - bohater wie, »e nigdy nie wtoczy kamienia (reinterpretacja) - z wªasnej woli wtacza kamie« uzyskuj¡c wewn¦trzn¡ wolno±¢ 3.0.7 Pochodzenie j¦zyka polskiego. J¦zyk polski w±ród innych sªowia«- skich. zabytki J¦zyka polskiego, ze szczególnym podkre±leniem li- terackich zabytków j¦zyka polskiego. Analiza tre±ci Bogurodzicy - rodzaje archaizmów, elementy gramatyki historycznej wprowa- dzane przy prezentowaniu zjawisk dotycz¡cych formy tekstu XIII: Bogurodzica XIV: Kazania ‘wi¦tokrzyskie, Psaªterz Floria«ski XV: Kazania gnie¹nie«skie, Psaªterz Puªawski, O zachowaniu si¦ przy stole PD: wyja±ni¢ termin archaizm, zebra¢ informacje na temat archaizmów leksykalnych, skªadnio- wych, eksyjnych, fonetycznych. . . wyst¦puj¡cych w Bogurodzicy. Przygotowa¢ si¦ do interpretacji tre±ci. 3.0.8 Bogurodzica: - analiza tre±ci i formy pierwszego polskiego hymnu carmen patrium - pie±« patriotyczna podmiot liryczny - zbiorowy - zgodnie z form¡ literack¡ jak¡ jest hymn I zwrotka: adresowana do Maryi, Marko Boskiej II zwrotka: adresowana do Chrystusa, Bo»yca, czyli syna Bo»ego; zawiera pro±by W 1 zwrotce wierni prosz¡ Maryj¦ o wstawiennictwo u syna, licz¡ na zrozumienie, bo przecie» byªa czªowiekiem. W 2 zwrotce zwrot bezpo±redni do Chrystusa, ale powoªuj¡ si¦ na Jana Chrzciciela Analiza tre±ci: Bogurodzico, dziewico, przez Boga sªawiona, Maryjo: woªacz równy mianownikowi - wpªyw ªaciny; Bogiem sªawiena - skªadnia bez-przyimkowa; U»ywajmy woªacza, bo wspóªcze±nie jest w zaniku! Maryjo! Matko wybrana przez twego syna, Pana Pozyskaj nam [go], ze±lij nam [jego ªask¦]. Synu Bo»y, ze wzgl¦du na Twego Chrzciciela (pater noster (ojcze nasz) - zosta¢ prze±wi¦cony), (twór patronomiczny, czyli tworzony od ojca (Bo»yc)) Usªysz gªosy, speªnij my±li, marzenia czªowiecze Wysªuchaj Modlitwy, któr¡ do Ciebie zanosimy. A racz da¢ nam to, o co prosimy. Na ±wiecie pobo»ny (dostatni, szcz¦±liwy) pobyt. A po »yciu, przebywanie w raju. Analiza j¦zykowa: Rodzaje archaizmów: 45 3.0.10 TODO: Legenda o ±w. Aleksym 3.0.11 TODO: Pie±« o Rolandzie 3.0.12 Historyja o chwalebnym zmartwychwstaniu pa«skim Mikoªaja z Wilkowiecka - dramaturgiczne formy kultury ±redniowiecza PD: notatki biograczne Umberto Eco i Szczypiorskiego, analiza planu gmachu i opactwa - ze wzgl¦du na alegoryczny charakter, wypisa¢ imiona gªównych bohaterów, zastanowi¢ si¦ jak pojmo- waª bycie opiekunem i nauczycielem Wilhelm, a jak Jorge, czym ró»ni si¦ nauczyciel od mistrza; lozoa wªadzy: Alberta, Dawida, ró»nice; motyw otwartych bram ‘redniowieczny dramat narodziª si¦ od nowa: • dramat ludyczny • dramat religijny • mirakle: kult Matki Boskiej, m¦czennikom. Sceny wzi¦te wprost z Biblii i »ywotów ±wi¦tych, przedstawiaj¡ interwencj¦ Maryi b¡d¹ ±wi¦tych w »ycie czªowieka • misterium: ª¡czy elementy biblijne z fantastycznymi • moralitet: bohater - przedstawiciel caªej ludzko±ci: spotyka si¦ z upersonikowanymi siªami zªa (zawi±¢, zªo±¢ itp.); wygrywa -> nagroda, przegrywa -> kara; symultanizm (jednocze- sno±¢) - bohaterem ka»dy ( w Anglii - Everyman, w Niemczech - Jederman) • geneza teatru antycznego - z obrz¦dów religijnych Historyja. . . - pisana dla prostego czªowieka dramat liturgiczny (nadal u»ywany przez Ko±cióª) 3.0.13 W jaki sposób motyw mistrza i ucznia funkcjonuje w dwóch wspóªczesnych powie±ciach-parabolach: Imieniu Ró»y i Mszy za miasto Arras? Umberto Eco - twórca wspóªczesnej semiotyki mistrz - zawsze jest nauczycielem; wzór, autorytet, marzy by ucze« go przerósª, stwarza warunki do rozwoju (powinien, ale nie musi) mistrz - ucze« - zwi¡zek emocjonalny interpretacja tytuªu: Mistyczna Ró»a (por. Dante): ukrywa tajemnice bosko±ci, symbol raju opat - ma poczucie misji (ale prowadzi dziaªalno±¢ destrukcyjn¡), chce zosta¢ mistrzem, uwa»a, »e mo»e po±wi¦ci¢ jednostki staj¡ce mu na drodze w celu dopeªnienia misji. Oary: Adelmus (»¡dza posiadania wiedzy z biblioteki), Wenancjusz (ciekawo±¢ zakazanego owocu). Pot¦piª Adelmusa -> Jorge nie miaª serca, nie mógª zosta¢ nawet nauczycielem, a co dopiero mistrzem Adso z dzieweczk¡: zwierzyª si¦ Wilhelmowi z tego, a on mu wybaczyª, okazaª miªosierdzie, przed- stawiª ten problem z innej strony: jak ma wybra¢ pomi¦dzy »yciem zakonnym, a maª»e«skim, to musi wiedzie¢ mi¦dzy czym, a czym wybiera (musi pozna¢ obie drogi). Wybraª »ycie zakonne i nigdy tej decyzji nie »aªowaª. Miªosierdzie, ale nie jego nadmiar. Gmach: wpisany w mur: ma broni¢, a jednocze±nie ma by¢ kontaktem ze ±wiatem zewn¦trznym. W bibliotece jest zgromadzona wiedza, która jest skarbem, a jednocze±nie jest niebezpieczna. Wilhelm - wiedza nie jest przeciwnikiem wiary, zªe jest ograniczanie mo»liwo±ci wyboru, Jednak Wilhelma na ko«cu zawodzi jego wiara w rozum i jego mo»liwo±ci - buª to grzech puchy, nadmiernej dumy. 46 ROZDZIAŠ 3. ‘REDNIOWIECZE Albert - wiara to ±cie»ka duchowa, nauczyciel niewiedz¡cych, misja: doprowadzenie do zbawienia, robi to wbrew prawom wiary Dawid - daje wolny wybór, dba o zyczne szcz¦±cie (zabawy, bale). Wªadza powinna dba¢ o dobro ludzi. Ludzie go nie szanowali, bo nie rozumieli jego zachowa«, chc¡ autorytetu moralnego. Ka»da wªadza nie respektuj¡ca zasad moralnych b¦dzie miaªa krótki »ywot. 3.0.14 Analiza ostatniej rozmowy Alberta i Jana materiaªem literac- kim pozwalaj¡cym na podj¦cie dyskusji na nast¦puj¡ce tematy: Czy zawód spowodowany odkryciem prawdy o nauczycielu mo»e twórczo wpªyn¡¢ na duchowy rozwój ucznia?; Który z bª¦dów jest wybaczalny: nie±wiadome zbª¡dzenie w dziaªaniu na rzecz szczytnej idei, czy ±wiadome wykorzystywanie niezgodnych z ni¡ ±rodków? Sªowa Alberta: Nie wszystko, w co si¦ wierzy jest miªe Bogu. Ale ka»da wiara lepsza od niewiary: • Bóg nie jest dla niego najwy»sz¡ warto±ci¡ • pragmatyk • Uwa»a, »e jest m¡drzejszy od Boga i wie lepiej. Twierdzi, »e plan Boski nie uwzgl¦dnia uªomno±ci czªowieka • Uwa»a, »e czyni dobrze. Rola motywu otwartych bram Arras w prezentowaniu metamorfozy Jana. Albert wiedziaª, »e Jana nie sta¢ na bunt, czyli na wyjechane z Arras. Pó¹niej jest w stanie si¦ zbuntowa¢ (przeciwko sobie i swojemu zªu) i wyjecha¢ z Arras, ale miasto ma ju» innego wªadc¦. Za swoje winy wyznacza sobie kar¦ i wyje»d»a z miasta i ju» nie wróci. Rezygnuje ze spokojnego »ycia (zapewne na wysokim stanowisku). Opuszczaj¡c miasto pó¹niej ratuje wiar¦ w sprawiedliwo±¢ i w siebie. Przej±cie przez bram¦ jest momentem przeªomowym. 3.0.15 Funkcje toposu ta«ca ±mierci w Rozmowie Mistrza Polikarpa ze ‘mierci¡ PD: jakie zasady dobrego wychowania zostaªy zawarte w wierszu Sªoty? Wielki testament (z podr.), Boska Komedia - notatki: geneza, narrator, autor, kompozycja, styl, j¦zyk motyw ta«ca ±mierci wyst¦puje w formie np. symbolicznej w kulturach pó¹niejszych epok. Do- wodem na to jest 1. seria Hymnów Jana Kasprowicza, które przedstawiaj¡ apokaliptyczn¡ wizj¦ ko«ca ±wiata jako katastrof¦ ludzko±ci zmierzaj¡cej w pochodzie do wspólnego grobu. 3.0.16 Wiersz Przecªawa Sªoty O zachowaniu si¦ przy stole ¹ródªem reeksji na temat ponadczasowo±ci podstawowych przepisów do- brego zachowania Zasady zaprezentowane w wierszu: • go±cinno±¢ - jej ±wiadectwo to suto zastawiony stóª czym chata bogata, tym rada, go±¢ w dom, Bóg w dom • gospodarz biesiady musi nakarmi¢ go±ci, zapewniaj¡c im wªa±ciwe warunki i dba¢ o dobr¡ atmosfer¦ - spokój 47 • celem wspólnego spo»ywania posiªku jest nie tylko zaspokojenie gªodu, ale - a mo»e przede wszystkim - zaspokojenie potrzeb duchowych zwi¡zanych z mo»liwo±ci¡ kontaktu z innymi lud¹mi (biesiada: co± dla ducha i ciaªa) • podczas biesiady nale»y bawi¢ s¡siadów rozmow¡ i zanim samemu naªo»y si¦ potraw¦ na talerz, cz¦stowa¢ osoby obok • elementarn¡ spraw¡ jest konieczno±¢ zachowania higieny (odpowiedni strój, wygl¡d) • nie wolno wybiera¢ porcji w sposób, który nie jest korzystny dla wspóªbiesiadników • wa»ny jest sposób jedzenia: ukrawaj cz¦sto, a maªo • nale»y zaj¡¢ wªa±ciwe miejsce przy stole i pami¦ta¢, »e szczególny sposób traktowania zare- zerwowany jest dla czcigodnych go±ci • kobiety maj¡ bardziej ni» m¦»czy¹ni zwraca¢ uwag¦ na przestrzeganie zasad, wr¦cz powinny czu¢ si¦ stra»niczkami dobrych manier • szczególnie przy stole nale»y akcentowa¢ szacunek wobec kobiet, opieku«czo±¢ 3.0.17 Boska Komedia Dantego - geneza, problemy zwi¡zane z tytu- ªem, kompozycj¡, lozoczne aspiracje dzieªa synteza my±li teologicznej ±redniowiecza, a jednocze±nie skupienie si¦ na czªowieku -> renesans PD: szczegóªowe notatki na temat etymologii i realnego znaczenia nazwy renesans; periodyzacja na zachodzie i w Polsce; szczegóªowe denicje humanizmu i reformacji; wybitni twórcy epoki, lozofowie. . . tytuª: Komedia - podkre±la synkretyczny charakter, niespójny, niejednorodny. Wªosi dodali Boska Komedia - zabieg leksykalizacji tytuªu (zmiany znaczenia) np.: Honoriusz Balzak - twórca realizmu w sztuce, autor wielotomowego dzieªa powie±ciowego pt. Komedia ludzka, Zygmunt Krasi«ski: Nie-Boska komedia Boska Komedia: 3 cz¦±ci: niebo, czy±ciec, piekªo • niebo - oprowadza Beatrycze • piekªo, czy±ciec - oprowadza Wergiliusz rozprawiª si¦ z przeciwnikami politycznymi (i z niektórymi papie»ami) opisuj¡c ich w piekle aspiracje: odnalezienie sensu ludzkiego »ycia PD: dokona¢ analizy porównawczej toposu za±wiatów w Boskiej Komedii i Odysei Symbolika cyfr: • 3: Bóg jest jedno±ci¡ w Trzech Osobach • 1,3+kombinacje:  3 cz¦±ci utworu, 33 pie±ni w ka»dej z nich + 1 pie±« wst¦pna  tercyna (strofa 3-wersowa) podstawow¡ jednostk¡ kompozycyjn¡  9-kr¦gom piekielnym (3x3) odpowiada 9 nieb i tyle» chórów anielskich Pocz¡tek podró»y narratora - Dantego w za±wiaty rozpoczyna si¦ w nocy 7-8 kwietnia 1300r. (uwa»aª to za moment przeªomowy swego »ycia) Zwierz¦ta: 50 ROZDZIAŠ 3. ‘REDNIOWIECZE Minos - dlaczego jest on s¦dzi¡ ludzi zmysªowych?  ów rozeznawca biegªy ludzkiej winy - byª rz¡dny wªadzy, pieni¦dzy; Do±wiadczenie Minosa, uleganie rz¡dzy a tak»e liberalne traktowanie dewiacji erotycznych czyni go znawc¡ ludzkich uªomno±ci Ludzie zmysªowi, którzy popeªnili grzechy: • Kleopatra - rz¡dza wªadzy i cielesne • Helena - symbol zwodniczego pi¦kna, które sprawia, »e zmysªy i partykularne interesy bior¡ gór¦ nad dobrem narodu i prowadz¡ do kl¦ski • Achilles - pycha, miªo±¢ wªasna, uleganie nami¦tno±ciom • Parys - rz¡dza • Tristan - poddanie si¦ miªo±ci wbrew nakazom etycznym • Paolo i Francesca - zgubny wpªyw opowie±ci o królu Arturze Stosunek Dantego: lito±¢ mni¦ zmogªa i zmieszany staªem 3.0.19 Analiza fragmentów Wielkiego Testamentu Francois Villona fragment 1.: autotematyczny, autobiograczny fragment 2.:kobiety rzucaj¡ co± na ksztaªt czaru na m¦»czyzn Rozdziaª 4 Renesans 4.1 Barwy epoki 4.1.1 Wprowadzenie Powstaje literatura w j¦zykach narodowych. Cenione gatunki to sonet, nowela, pie±«, hymn, epos, tragedia, komedia, powstaje powie±¢. Cz¦±¢ bogatej szlachty opiekowaªa si¦ artystami, nazywaªo si¦ to mecenatem. Czªowiek zajmowaª si¦ rozwojem samego siebie (indywidualizm), ale tworzyª te» wizje idealnego spoªecze«stwa i pa«stwa (utopie, outopos - gr. 'miejsce którego nie ma'). Nazwa pochodzi z j¦zyka francuskiego. 4.1.2 Humanizm Termin humanizm powstaª w XIX wieku. W renesansie mówiono jednak o humanistach i oznaczaªo to ludzi oddaj¡cych si¦ studiom j¦zyków i literatury antycznej. Podwa»yli oni powa»nie rol¦ scholastyki, oraz teocentrycznego ±wiatopogl¡du na rzecz antropocentryzmu. Erazm z Rotterdamu - niderlandzki humanista, lolog, tªumacz, znawca staro»ytno±ci. Jego naj- wi¦ksze dzieªo to Pochwaªa gªupoty. Thomas More - angielski humanista, my±liciel, m¡» stanu, pisarz. Twórca wizji pa«stwa idealnego, zawartej w dziele Utopia (wersja spolonizowana: Tomasz Morus) 4.1.3 Reformacja Marcin Luter - mnich augustia«ski, niedoszªy prawnik. Jego wyst¡pienie w 1517 r. byªo gªów- nie skierowane przeciwko sprzedawaniu odpustów, ale »¡daª reformy ko±cioªa równie» w innych kwestiach. Uznawaª, »e czªowiek ma podwójn¡ natur¦: duchow¡ (czªowiek duchowy, wewn¦trzny, nowy) i cielesn¡ (czªowiek cielesny, zewn¦trzny, stary). Odrzucaª dobre uczynki jako drog¦ do zbawienia i zakªadaª marno±¢ czªowieka we wszystkich kwestiach. 4.1.4 Filozoa i nauka Giovanni Pico della Mirandola - uczony, lozof, jeden z gªównych przedstawicieli wªoskiego odro- dzenia. Jego traktat O godno±ci czªowieka uznaje si¦ za manifest humanizmu. Michel de Montaigne - lozof, z wyksztaªcenia prawnik, najwybitniejszy przedstawiciel odrodze- nia francuskiego. Swoje reeksje na temat natury czªowieka, sposobu »ycia, instytucji pa«stwa zamie±ciª w Próbach. Stworzyª gatunek literacki: esej. 51 52 ROZDZIAŠ 4. RENESANS Niccolo Machiavelli - najsªynniejszy pisarz polityczny, poeta, historyk. Swoje pogl¡dy wyªo»yª w traktacie politycznym Ksi¡»¦ oraz w Rozwa»aniach o pierwszym dziesi¦cioksi¦gu historii Rzymu Liwiusza Andrzej Frycz Modrzewski - jeden z najznakomitszych polskich pisarzy politycznych. Najsªyn- niejsze jego dzieªo O naprawie Rzeczypospolitej skªada si¦ z pi¦ciu ksi¡g: O obyczajach, O prawach, O wojnie, O Ko±ciele, O szkole. Caªe dzieªo traªo na indeks ksi¡g zakazanych z powodu wywodów na temat rozdziaªu pa«stwa i ko±cioªa. 4.1.5 Rze¹ba, malarstwo Leonardo da Vinci - ideaª renesansowego czªowieka peªnego i wszechstronnego (l'uomo universale). Doskonaªy malarz, rysownik, badacz, in»ynier, autor traktatów o sztuce. Namalowaª Mona Lis¦. ›adnego ze swych projektów in»ynierskich ani rze¹biarskich nie urzeczywistniª. Madonna w grocie, studium ro±liny. Ostatnia wieczerza Michaª Anioª Buonarroti - najsªynniejszy artysta wªoskiego renesansu. Jego najwi¦ksze dzieªa to rze¹ba Pieta w Bazylice ±w. Piotra, freski S¡d Ostateczny i stworzenie Adama w Kaplicy Syksty«skiej. Jutrzenka Rafael Santi - jeden z najwybitniejszych artystów wªoskiego renesansu, zarazem jeden z najwi¦k- szych malarzy wszechczasów. Rozgªos zyskaª gªównie dzi¦ki wielu obrazom z motywem Madonny. Przez pewien czas kierowaª budow¡ Bazyliki ±w. Piotra. Za±lubiny Marii, Madonna ze szczy- gªem Giorgio Vasari - humanista, malarz, architekt, historiograf sztuki. Sªaw¦ przyniosªy mu ›ywoty artystów wªoskich. Donatello: Dawid, pos¡g kondotiera Gattamelaty w Padwie Paolo Uncello: Bitwa pod San Romano Francesco di Giorgio Martini: Idealne miasto Giorgione: Trzej lozofowie Pieter Bruegel: Triumf ‘mierci 4.1.6 Architektura Filipo Brunelleschi - twórca uwa»any za inicjatora architektury renesansowej. Zaprojektowaª ko- ±cióª Santa Maria del Fiore, oraz San Lorenzo we Florencji. Donato Bramante - mistrz architektury renesansowej, autor projektu Bazyliki ±w. Piotra. Zapro- jektowaª Tempietto - pierwszy ko±cióª na planie koªa. 4.2 Notatki z lekcji 4.2.1 Problemy periodyzacyjne i terminologiczne zwi¡zane z renesan- sem renesans 'odrodzenie', 'rodzenie si¦ na nowo' - nazwa uniwersalna, powrót do warto±ci antycznych renesans: • odradzanie si¦ kultury antycznej • odradzanie si¦ zainteresowa« czªowiekiem • odradzanie si¦ koncepcji pi¦kna 4.2. NOTATKI Z LEKCJI 55 natury i podlega tym samym prawom: ka»dy czas w »yciu ma swoje obowi¡zki i ¹ródªa przyjem- no±ci: wiosna - mªodo±¢, lato - wiek dojrzaªy, jesie« - staro±¢, zima - ±mier¢. ›ywot czªowieka poczciwego byª zamieszczony jako pierwsza cz¦±¢ Zwierciadªa: Prawe ±lachectwo jakie by¢ ma: (. . . ) tedy¢ jeszcze nie to prawe ±lachectwo, gdy cnotami nie b¦dzie ozdobione Szara pycha jako szkodliwa: grzech pychy powoduje nienaturalne zachowanie notatka na podstawie podr¦cznika Krzysztofa Mrowcewicza - Staro»ytno±¢ - o±wiecenie: ›ywot (. . . ): • praktyczne uwagi do »ycia • 3 etapy »ycia:  od urodzenia do ±rednich lat  ±rednie lata  staro±¢ • zna umiar, rozs¡dny • wystrzega si¦ przesady • harmonijnie wspóª»yje z natur¡ • akceptuje przemijanie 4.2.7 Problematyka spoªeczna obecna w Krótkiej rozprawie mi¦dzy trzema osobami, Panem Wójtem, a Plebanem. . .  ›ywot czªowieka poczciwego bibli¡ stanu ziemia«skiego: dzieªo ma aspiracje bycia ¹ródªem wzoru do na±ladowania; s¡ zawarte odpowiedzi na ka»de pytanie. sybaryta - sens »ycia: picie, jedzenie próbowaª przekona¢ szlachciców, »e patriotyzm to te» dobre gospodarowanie ziemi¡ harmonia w naturze - cykl roku PD: przeczyta¢ teksty Reja, polecenia pod tekstem Krótka rozprawa(. . . ): forma - dialog - ze ±redniowiecza przygody - losy, sprawy 4.2.8 TODO: 16 IV 2004 4.2.9 Analiza problemowa Pie±ni o cnocie i Pie±ni o dobrej sªawie XII - o cnocie XIX - o dobrej sªawie 1. Reeksja dotycz¡ca cech ±wiadcz¡cych o czªowiecze«stwie: Szkoda zwa¢ czªowiekiem, kto bydl¦ce »yje - sybarytniczy tryb »ycia, zaspokajanie potrzeb cielesnych nie nadaj¡ warto±ci »ycia: Nie chciaª na Bóg poªo»y¢ równo z bestyjami - u»ycie rozumu i mowy to podstawowe zadanie 56 ROZDZIAŠ 4. RENESANS 2. Drugi krok ±wiadcz¡cy o ª¡czeniu istnienia z zaspokajaniem potrzeb duchowych: Przeto chciejmy wzi¡¢ przed si¦ my±li godne siebie, my±li wa»ne na ziemi, my±li wa»ne w niebie, warto±ci najwy»sze, ideaªy, którym czªowiek powinien podporz¡dkowa¢ »ycie, je±li chce nada¢ im sens. 3. Cnota i dobra sªawa to podstawowe terminy literackie funkcjonuj¡ce w pie±niach Kochanowskiego i maj¡ce etyczny charakter. Cnota - warto±¢ absolutna, bezwzgl¦dna, warto±¢ sama w sobie. Samo je sªu»enie daje czªowiekowi rado±¢, poczucie speªnienia i sensu egzystencji: Cnota (. . . ) sama ona nagrod¡ i pªac¡ jest sobie i krom nabytych przypraw ±wietna w swej ozdobie. 4. Która z warto±ci zostaªa umieszczona najwy»ej w hierarchii? Patriotyzm stoi najwy»ej w hierarchii warto±ci i jest traktowany jako forma religijno±ci: A je±li komu droga otwarta do nieba, tym, co sªu»¡ ojczy¹nie - ±wiadectwo odnalezienia zªotego ±rodka przez renesansowego lozofa, który nie widzi sprzeczno±ci w d¡»eniu do zbawienia, wypeªniania powinno±ci wobec Boga, a realizowaniem zada« wynikaj¡cych z faktu bycia czªonkiem zbiorowo±ci - narodu. (a) Inne ±wiadectwo zªotego ±rodka ujawnia Pie±« XXV: d¡»enie do zbawienia, oraz korzystanie z dóbr tego ±wiata 5. W jaki sposób czªowiek renesansu realizuje swoje patriotyczne powinno±ci? W dobie humanizmu postulowano sªu»enie ojczy¹nie zgodnie z umiej¦tno±ciami, predyspozycjami: Sªu»my poczciwej sªawie, a jako kto mo»e, niech ku po»ytku dobra wspólnego pomo»e. Sposoby, mo»liwo±ci: (a) kto ma inteligencj¦, wiedz¦, umiej¦tno±ci wysªowienia si¦, porozumiewania si¦, niech szczepi mi¦dzy ludzi dobre obyczaje, stoi na stra»y praw (b) kto ma siª¦, m¦stwo -> rycerz, wojownik, »oªnierz, sªu»enie w dobrej wierze, musz¡ by¢ ±wiadomi celu (c) lepiej odda¢ »ycie w dobrej sªawie ni» umrze¢ w cieniu darmo, czyli w staro±ci, chorobie 6. Reeksje zwi¡zane z interpretacj¡ pie±ni o cnocie, a dotycz¡ce doli czªowieka zasªuguj¡cego na najwy»szy szacunek. Punkt odniesienia: portret wspóªczesnego ±wiata ukazany w wierszu pt. Pan Cogito o cnocie Z. Herberta, Portret ko«ca wieku tego autora, a tak»e Schyªek Wieku W. Szymborskiej: . . . generaªowie wªadzy atleci, Bóg miaª nareszcie uwierzy¢ w czªowieka dobrego i silnego, ale dobry i silny to ci¡gle jeszcze dwóch ludzi. Cnota ª¡czy si¦ z zazdro±ci¡ innych ludzi, ich zawi±ci. Próbuj¡ go zdyskredytowa¢, umniejszy¢ jego warto±¢. PD: przeczyta¢ Pie±« V, retoryka 4.2.10 Pie±« o spustoszeniu Podola przez Tatarów (Pie±« V z Ksi¡g wtórych) - mow¡ retoryczn¡ podejmuj¡c¡ problem sposobów realizacji idei patriotyzmu PD: charakterystyka mowy retorycznej jako formy wypowiedzi, styl retoryczny i umie¢ wskaza¢ wªa±ciwe temu stylowi ±rodki artystycznego wyrazu. ™ródªa: podr¦cznik, sªownik terminów literackich, J. Polski A-Z teoria literatury i elementy wiedzy o kulturze mowa retoryczna - cel, stanowisko, przewidzie¢ kontrargumenty i natychmiast je zbi¢ - apostrofy, wykrzyknienia, eksklamacje 4.2. NOTATKI Z LEKCJI 57 Kochanowski studiowaª retoryk¦ w Padwie TODO: uzupeªni¢ analiz¦ pie±ni Pie±« V: • motyw podatków - forma patriotyzmu, nie rozumiana przez szlacht¦ • konieczno±¢ wynaj¦cia wojska najemnego jako puklerza, który obroniªby ciaªa Polaków • odwet byªby gªupot¡ i byªby ±mierciono±ny • najpierw nale»y zabezpieczy¢ granice, zapobiega¢, zamiast w ostatniej chwili w panice bezsensownie samemu walczy¢ • wzywanie do patriotyzmu poprzez granie na dumie narodowej • Odwoªuje si¦ do wielu uczu¢ 4.2.11 Funkcjonowanie motywu arkadii w Pie±ni ±wi¦toja«skiej o So- bótce - pie±ni panny XII - uznawanej przez wielu za pierwsz¡ polsk¡ sielank¦. Jaka my±l lozoczna zawarta w Pie±ni panny XII wzbogaca o wa»ny element wiedz¦ o koncepcji »ycia renesansowego my±liciela? A niedoro±li wnukowie,\ chyl¡c si¦ ku starszej gªowie,\wykn¡ przestawa¢ na male: nauczy¢ si¦ cieszy¢ z tego co si¦ posiada PD: sielanka jako forma literacka wie±ne wczasy i po»ytki - korzy±ci pªyn¡ce z mieszkania na wsi wie± jest najlepszym miejscem do »ycia: • harmonia z natur¡ (mit: uszlachetnia) • obcowanie z pi¦knem natury uszlachetnia • wolno±¢, niezale»no±¢ od innych ludzi i ich kaprysów Szcz¦±cie: • cieszy¢ si¦ z tego co si¦ ma • post¦powa¢ moralnie • sªu»y¢ warto±ciom absolutnym: cnocie i dobrej sªawie • przede wszystkim by¢ patriot¡ 60 ROZDZIAŠ 4. RENESANS 1. Najistotniejsza cecha opisu natury - zmienno±¢, przede wszystkim cykliczno±¢ 2. Zwi¡zek zjawisk wyst¦puj¡cych w przyrodzie z prawami, którym podlega ludzkie »ycie ª¡czy si¦ z tez¡, i» czªowiek jest cz¡stk¡ natury i podlega tym samym prawom. 3. Kochanowski wyznaczyª lozoi kamiennej twarzy rol¦ tarczy chroni¡cej wewn¦trzn¡ rów- nowag¦ czªowieka przed czynnikami od niego niezale»nymi, a mog¡cymi j¡ zburzy¢ (choroba i ±mier¢ bliskiej osoby, kl¦ska »ywioªowa). Postawa stoickiego m¦drca caªe »ycie pracuj¡cego nad tym, by caªkowicie w ka»dej sytuacji móc zapanowa¢ nad emocjami, reakcjami, wªasn¡ natur¡ byªa wa»nym elementem renesansowego pogl¡du. 4. Eklektyczny charakter renesansowej lozoi ujawnia si¦ w Pie±ni IX w postaci: • poª¡czenie pogl¡dów stoickich z toposem fortuny i odwoªaniem si¦ do wiary odbiorcy, który powinien zawierzy¢ Opatrzno±ci Tren - »al, lament, epicedium, poezja funeralna (»aªobna, pogrzebowa) Elementy kompozycyjne: • cz¦±¢ pochwalna • ujawnienie wielko±ci poniesionej straty • »al • pocieszenie, konsolacja • upomnienie  ostatnie 2 elementy znajduj¡ si¦ w Trenie XIX Na czym polega oryginalno±¢ cyklu trenów: • dzieªem jest cykl, a nie ka»dy jeden z osobna • przeniesienie kompozycji trenu antycznego na caªy cykl utworów • cykl funeralnych utworów poetyckich, który stanowi pami¦tnik lozoa przypominaj¡cy trak- tat lozoczny zawieraj¡cy rozrachunek z renesansowym ±wiatopogl¡dem • autobiograzm cyklu • bohaterem nie jest osoba powa»ana i zasªu»ona, ale dziecko Wiara podmiotu lirycznego zaªamuje si¦. Kwestionuje istnienie »ycia po ±mierci. IX - w¦drówka duchowa do góry apostrofa do M¡dro±ci (lekko ironiczna) PD: z Trenu X wypisa¢ cytaty o toposie za±wiatów i ka»dy podda¢ analizie ujawniaj¡cej ¹ródªa inspiracji Tren X - liryka zwrotu do adresata: Gdzie±kolwiek jest, je±li± jest lituj mej »aªo±ci - zwrot do Urszuli, kryzys wiary najwi¦ksze ¹ródªo cierpienia - brak Urszuli pocieszenie - pojawienie si¦ córki XIX: tytuª sugeruje, »e tre±ci¡ b¦dzie relacja ze snu, lecz w tek±cie jest to poddane w w¡tpliwo±¢ widzenia - wizje, osoby i gªosy nie z tego ±wiata: Odprawa posªów. . .  - widzenie Kasandry 4.2. NOTATKI Z LEKCJI 61 liryka bezpo±rednia, po±rednia, inwokacyjna: fragment zawieraj¡cy wypowied¹ matki do Jana, który si¦ nie odzywa, to liryka która przybiera ksztaªt dialogu udramatyzowanego bohater wiersza - posta¢ wyst¦puj¡ca, ale nie wypowiadaj¡ca si¦: tu: Urszulka 2 podmioty liryczne: Jan, matka Wypowied¹ matki informuje: »e przyniosªa Urszul¦ w celu ukojenia cierpienia Jana, które niszczy jego zdrowie; »e lament Jana dotarª w za±wiaty (ogrom »alu): przyczyna pojawienia si¦ matki z Urszul¡ ›ywot pozaziemski jest wa»niejszy od »ycia ziemskiego Duch przyj¡ª ksztaªt ciaªa, by da¢ si¦ rozpozna¢ ojcu Urszula modli si¦ za rodziców Matka: Czy »al Jana pªynie z tego, »e Urszula nie zaznaªa rozkoszy »ycia? Argumenty: rozkosze ziemskie zawsze ª¡cz¡ si¦ z bólem; Urszulka nic nie straciªa ›ywot wieczny: brak trosk, brak bólu, pracy, chorób, staro±ci, nieszcz¦±¢ itp. PD: fraszka 4.2.15 Analiza porównawcza Trenu XIX i wiersza Bolesªawa Le±miana pt. Urszula Kochanowska Analiza stylu: XIX - styl retoryczny (wypowied¹ Matki: elementy mowy retorycznej, podkre±la, perswaduje wy»szo±¢ nieba nad ziemi¡) Urszula Kochanowska: • niebo to druga ziemia • Bóg nie jest ¹ródªem absolutnego szcz¦±cia • niebo jest gorsze od ziemi • polemika z chrze±cija«sk¡ wizj¡ nieba • prawdziwym ¹ródªem szcz¦±cia jest ziemia • podmioty liryczne: Urszula, Bóg • wprowadzony dialog - forma z dramatu • liryka bezpo±rednia, po±rednia, forma dialogu • rodzaje mów: niezale»na • sytuacje liryczna: niebo-pustkowie • Bóg - ojciec, dobrotliwy, »yczliwy, speªnia marzenia • Urszula ma ziemskie pragnienia, jest ±wiadoma, »e jej pro±ba jest nie na miejscu. Urszula my±li jak dziecko. • iluzja domu Czarnoleskiego • Bóg u±wiadamia Urszuli, »e szcz¦±cie teraz ma pªyn¡¢ z obcowania z Bogiem, ale ona tego nie rozumie • sen wieczny odp¦dzam - nie respektuje praw nieba • jest rozczarowana, »e to Bóg, a nie jej rodzice 62 ROZDZIAŠ 4. RENESANS • reinterpretacja toposu nieba • styl potoczny, kolokwialny • stylizacja, archaizacja • w Trenie XIX stanowi¡cym podsumowanie swoistego traktatu lozocznego b¦d¡cego roz- rachunkiem ze stoicyzmem zastosowano styl retoryczny • PD: zebra¢ wiadomo±ci na temat Mikoªaja S¦pa Sa»y«skiego, metazyka, poezja metazyczna 4.2.16 TODO: Mikoªaj S¦p Sa»y«ski 4.2.17 Psalm biblijny (charakterystyka gatunku) i jego parafrazy parafraza - przeróbka brak rymów styl biblijny: anafora, paralelizm skªadniowy, pytania retoryczne, styl patetyczny, sªownictwo lozoczne, apostrofy, inwersja paralelizm skªadniowy: powtarzanie si¦ konstrukcji skªadniowych zdania. Np. Dosyciem znaª dotychczas uczy Twe zamknione, \ Dosyciem znaª i nazbyt oczy odwrócone paralelizm wersetu biblijnego: werset jest zwykle caªo±ci¡ tre±ciow¡ zbudowany byª równolegle, paralelnie, drugi czªon powtarza, uzupeªnia b¡d¹ przeciwstawia si¦ my±li z czªonu pierwszego. Pa- ralelizm mo»e równie» polega¢ na powtarzaniu pewnego motywu, zestawieniu pytania i odpowiedzi, rozwijaniu my±li. W wersetach 3-czªonowych trzeci stanowi zwykle zako«czenie, podsumowanie dwóch poprzednich. 4.2.18 ™ródªa tragizmu Hamleta - tytuªowego bohatera dramatu Szek- spira analizowane przy wykorzystaniu dost¦pnych przekªadów wypowiedzi postaci ko«cz¡cej pierwszy akt The time is out of joint: O cursed spite, That even I was born to set it right Stanisªaw Bara«czak: Ten czas jest ko±ci¡ wyªaman¡ w stawie - jak mo»na liczy¢, »e ja j¡ nastawi¦? Maciej Sª¡czy«ski: Czasie zwichni¦ty - jak ci nie zªorzeczy¢ Po có» rodziªem si¦, by ci¦ wyleczy¢?! Józef Paszkowski: ‘wiat wyszedª z formy i mnie to trzeba wraca¢ go do normy! Jarosªaw Iwa»kiewicz: ‘wiat wyszedª z orbit i mnie to los srogi Ka»e prostowa¢ jego bª¦dne drogi? Witold Chwalewik: Czas ze stawów wyskoczyª: Nadzwyczaj to przykre, ›em si¦ narodziª po to, aby je zestawi¢ 4.2. NOTATKI Z LEKCJI 65 4.2.21 Tren Fortynbrasa Z. Herberta ¹ródªem reeksji na temat roli idealizmu i pragmatyzmu w ludzkim post¦powaniu PD: pragmatyzm Fortynbras - Norweg, przejmuje tron Danii po ±mierci rodziny królewskiej Tren: Fortynbras nie darzy szacunkiem Hamleta, drwi z niego • liryka zwrotu do adresata • monolog udramatyzowany czarne sªo«ce o zªamanych promieniach: nie daje ±wiatªa, warto±ci str¡cone gniazda: gniazdo - narodziny; str¡cone - ju» nic si¦ w nich nie narodzi mi¦kkie pantoe: ubiór domowy - tam powinien by¢ gªowa osobno, szpada osobno...: brak harmonii to b¦d¡ moje manewry przed obj¦ciem wªadzy: chce zastraszy¢ ludzi; demonstracja siªy nie by¢ do »ycia: nie umie »y¢ w spoªecze«stwie krysztaªowe poj¦cia: idealizm glina ludzka: pragmatyzm nawet oddycha¢ nie umiaªe±: skrajnie nieprzystosowany do »ycia widok... na tarcz¦ zegara: ±wiadomo±¢, »e ma ograniczony czas Fortynbras nie rozumie dlaczego ludzie czcz¡ takich jak Hamlet 66 ROZDZIAŠ 4. RENESANS Rozdziaª 5 Barok 5.0.1 Barok - problemy terminologiczne zwi¡zane z nazw¡; kwestie pe- riodyzacyjne, próba ujawnienia ¹ródeª nowej koncepcji pi¦kna 1. Barok nie jest terminem uniwersalnym: w wi¦kszo±ci krajów oznacza epok¦, bywa bowiem czasem u»ywany wyª¡cznie jako nazwa kierunku (styl renesansowy -> styl barokowy -> styl klasycystyczny) 2. Etymologia: • port. barocco 'perªa o nieregularnym ksztaªcie' • wª. barocco 'napuszony, dziwaczny' • w dawnej logice - nazwa bª¦du w my±leniu Pi¦kne jest to co szokuje, pora»a, epatuje (wywoªuje silne emocje), zadziwia Nie mówi¢: przerost formy nad tre±ci¡! ™ródªa: rzeczywisto±¢ czªowieka w XVII w., wojny religijne, ±wiadomo±¢, »e jest si¦ pyªem we wszech±wiecie, niepokój epoki Barok jest podobny do wspóªczesno±ci. Czªowiek »yje w l¦ku i ±wiadomo±¢ niewiedzy. Spostrzega rzeczywisto±¢ jako chaos. Potrzebuje silnych wra»e«, pozwalaj¡cych odreagowa¢. PD: konceptyzm, marinizm, gongoryzm, poezja metazyczna, sarmatyzm Nurty w literaturze polskiej: • nurt poezji metazycznej • nurt literatury dworskiej = poezja marynistyczna = poezja ±wiatowej rozkoszy • nurt literatury sarmackiej = ziemia«skiej = szlacheckiej: Wacªaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek 5.0.2 Analiza tre±ci i formy Niestatku II i Do trupa J. A. Morsztyna wprowadzeniem do prezentacji barokowych konceptów i wykorzy- stywanych przez twórców epoki ±rodków artystycznego wyrazu Do trupa: • Zadanie: problem m¡k, ogrom cierpie« nieszcz¦±liwie zakochanego 67 70 ROZDZIAŠ 5. BAROK • pami¦tniki • notatki na temat wszystkich rodzajów stylizacji • notatka na temat stylu barokowego w prozie • makaronizowanie - wtr¡canie obcych zwrotów - tu z ªaciny • ¹ródªo makaronizmów - sªownik wyrazów obcych 5.0.6 Muza sarmacka Wacªawa Potockiego - analiza wybranych utwo- rów autora Wojny Chocimskiej punktem wyj±cia do rozwa»a« o blaskach i cieniach sarmatyzmu Wojna Chocimska - wzór, napisana 50 lat po potrzebie chocimskiej PD: biograa Wacªawa Potockiego, tytuªy tomów wierszy, tytuª eposu; przeczyta¢ utwory z podr¦cz- nika, oraz wykona¢ ustnie ¢wiczenia pod nimi; notatka o Wojnie Chocimskiej: geneza, kompozycja, zaªo»enia ideowe szlachectwo zobowi¡zuje: ª¡czy si¦ z odpowiedzialno±ci¡ prywata - przedkªadanie warto±ci wªasnych nad spoªeczne; wykorzystywanie swojej pozycji do wªasnych celów dzi¦ki sarmatyzmowi przetrwali±my jako naród lata niewoli kultura zostaªa zapisana w Panu Tadeuszu: • jedzenie, picie • architektura • zachowania • strój • ... kultura sarmacka (szlachecka) jest kultur¡ polsk¡ 5.0.7 Czuj! Stary pies szczeka Wacªawa Potockiego i Pie±« V Jana z Czarnolasu - dwa sposoby mówienia o kwestiach dotycz¡cych braku patriotyzmu Jeden z czterech rodzajów tematów maturalnych: wiersz Potockiego wydrukowany pod tematem, natomiast tre±¢ Pie±ni o spustoszeniu Podola przez Tatarów nale»y pami¦ta¢, a tak»e zna¢ sprawy zwi¡zane z jej form¡ Czuj! ... • podmiot liryczny - patriota - stary pies ªa«cuchowy • zadanie - przedstawi¢ sytuacj¦ panuj¡c¡ w Polsce • koncept - porównanie kraju do okradanego gospodarstwa (alegoria) • koncepcja wroga - wróg wewn¦trzny - najgorszy z wrogów  urz¦dnicy okradaj¡ spoªecze«stwo  prywata 71  za psa urz¦dy, za psa najwy»sze honory - brak szacunku dla pozycji; dewaluowanie urz¦dów PD; konspekt wypracowania dotycz¡cego Pie±ni V i Czuj! Stary pies szczeka Wst¦p: • ró»ne epoki utworów  ró»ne tªa • ró»nice w formie zwi¡zane z ró»nymi koncepcjami pi¦kna epok Rozwini¦cie: • przedstawienie utworów • forma utworów  Pie±¢ V - styl retoryczny  Czuj! Stary pies szczeka - barokowe ±rodki artystyczne: koncept • zaªo»enia ideowe, cele tekstów • ¹ródªa nieszcz¦±cia, forma zªa • sposoby naprawy sytuacji 5.0.8 Wojna Chocimska - XVII-wiecznym eposem sarmackim (cechy parenetyczne) PD: Jan Chryzostom Pasek: stylizacja j¦zykowa, Pami¦tniki (fragmenty) w Panu Tadeuszu s¡ przedstawione równie» cienie sarmatyzmu Powrót posªa - Sarmata o±wiecony, ale nowoczesny, chce reform sarmatyzm - ideologia stanowa, nurt w kulturze, obyczajowo±¢ wzór ideowy - Karol Chodkiewicz utwór parenetyczny - narrator liczy na to, »e sytuacj¦ w Polsce da si¦ naprawi¢ Mowa Chodkiewicza: • Sarmatyzm ma te» pozytywne aspekty: mo»e by¢ ¹ródªem olbrzymiego patriotyzmu • mówi, »e nie jest wspaniaªym mówc¡ • To nie megalomania sarmacka, on zagrzewa wojsko do walki: maj¡ broni¢ ojczyzny, rodziny, kraju, kobiet, dzieci, króla, sprawiedliwo±ci, chrze±cija«stwa, Matki Polski, poddanych, go- spodarstw (kultura materialna) • styl retoryczny • gradacja argumentów: warto±ci wy»sze -> kobiety, rodziny -> maj¡tki Zbytki polskie: • jak b¦d¡ kolczyki w uszach m¦»czyzn -> apokalipsa • liryka patriotyczna • zadanie: ujawnienie pró»no±ci, pychy szlachty poprzez manifestowanie bogactwa • koncept: wyliczenie wydatków szlachty (zewn¦trzne znamiona bogactwa) (ilo±¢ wylicze«)>> tragiczny stan ojczyzny  kontrast, paradoks 72 ROZDZIAŠ 5. BAROK 5.0.9 Analiza wybranych wierszy Wacªawa Potockiego - c.d.; Sprawdze- nie testu dotycz¡cego twórczo±ci D. Naborowskiego. Charaktery- styka ró»nych rodzajów stylizacji j¦zykowej PD: pisemnie biograa Jana Chryzostoma Paska; geneza i kompozycja Pami¦tników, barokowe pi±miennictwo - gatunki, charakterystyka zjawiska PD: przygotowanie do prezentacji kultury o±wiecenia: • etymologiczne i realne znaczenia nazwy epoki, periodyzacja na zachodzie i w Polsce • w punktach zaªo»enia trzech kierunków lozocznych (racjonalizm, empiryzm, sensualizm) i trzech kierunków literackich (klasycyzm, sentymentalizm, rokoko) • referaty, prezentacje: Collegium Nobilium i zaªo»yciel Stanisªaw Konarski; Teatr Narodowy; czasopi±miennictwo: Monitor, Zabawy Przyjemne i Po»yteczne; obiady czwartkowe - in- stytucja salonu; szkoªa rycerska; reforma o±wiaty przeprowadzona przez KEN • ¹ródªa, materiaªy: Mieczysªaw Klimowicz O±wiecenie • kalendarz »ycia i twórczo±ci Ignacego Krasickiego 5.0.10 Polaka Sarmaty - portret wªasny... - charakterystyka i ocena postaw i pogl¡dów pami¦tnikarza - Jana Chryzostoma Paska pi±miennictwo: utwory amatorskie (bez zamiaru drukowania, dla potrzeb wªasnych) walory artystyczne Pami¦tników pozwalaj¡ je traktowa¢ jako literatur¦ Pasek: • wybór towarzyszki »ycia zale»ny od maj¦tno±ci i formy maj¡tku • zabobonny  przeczy religijno±ci katolickiej • naiwny • nieodpowiedzialny • Dania:  megalomania 5.0.11 Stylizacja j¦zykowa - charakterystyka zjawiska; archaizacja, dia- lektyzacja, stylizacja ±rodowiskowa gwara ±rodowiskowa - brak odr¦bnych gramatyk, tylko odr¦bna leksyka (sªownictwo, zwroty) dialektyzacja, archaizacja - równie» wªasne gramatyki stylizacja: • niezrozumiaªe -> za du»o • brak iluzji -> za maªo Rozdziaª 6 O±wiecenie 6.0.1 O±wiecenie - problemy periodyzacyjne i terminologiczne PD: publicystyka staropolska: biogramy, dorobek, kompozycja, postulaty zawarte w programie re- form; ró»nice w pogl¡dach Staszica i Koª¡taja: ustrój, sprawa mieszczan, sprawa chªopska, liczeb- no±¢ staªej armii O±wiecenie - niem. 'naturalne ±wiatªo rozumu', nazwa uniwersalna wiek rozumu, wiek lozoi, wiek o±wiecenia podstawy powstaªy w Anglii, a we Francji najpeªniej wprowadzone w »ycie Cezury (+kartka): • pocz¡tek  zaªo»enie Collegium Nobilium (1740) • rozkwit:  panowanie Stanisªawa Poniatowskiego (elekcja - III rozbiór) Okres prekursorski: • Collegium Nobilium • biblioteka Zaªuskich (pierwsza biblioteka publiczna) • Stanisªaw Leszczy«ski: Gªos wolny, wolno±¢ ubezpieczaj¡cy Okres Stanisªawowski: • KEN • obiady czwartkowe • szkoªa rycerska • teatr narodowy • czasopi±miennictwo Okres epigo«ski: 75 76 ROZDZIAŠ 6. O‘WIECENIE • Towarzystwo Przyjacióª Nauk - 1800 - miaªo zachowa¢ dorobek naukowy i kulturalny pod zaborami Sensualizm jest odmian¡ empiryzmu Klasycyzm jest oparty na racjonalizmie klasycyzm (jako zjawisko) - czerpanie wzorców z antyku • koncepcja pi¦kna • formy: epos, tragedia, pie±«, oda, hymn, tren, bajka, epigramaty • lozoe • w o±wieceniu dodano now¡ zasad¦: prawdopodobie«stwa (zdrowego rozs¡dku): zgodno±¢ z logicznym my±leniem Klasycyzm: kierunek w literaturze o±wieceniowej; zwi¡zek z polityk¡; funkcja: uczy¢, bawi¢ • nowy gatunek: powie±¢ ‘wi¦ta miªo±ci kochanej ojczyzny - hymn szkoªy rycerskiej sentymentalizm - zacz¡ª piel¦gnowa¢ sarmatyzm rokoko - cel: rozrywka; cecha: wytworny; motyw muszli (w sztukach plastycznych) Racjonalizm: • prekursor: Rene Gecart (Kartezjusz): Rozprawa o metodzie - Cogito ergo sum • Kant • John Locke • Pascal: My±l¡ca trzcina Empiryzm: • Bacon • Locke • Hume racjonalizm - opiera si¦ na rozumie, jest to narz¦dzie poznania ±wiata, a kwestii metazycznych nie da si¦ zgª¦bi¢, wi¦c nie ma sensu próbowa¢ deizm - odrzucanie wiedzy religijnej, zorganizowanej religii (kult, obrz¡dki); Bóg nie ingeruje w bieg »ycia empiryzm - wszelka wiedza ma ¹ródªo w do±wiadczeniu; czªowieka ksztaªtuj¡: wychowanie i do- ±wiadczenia; maksymalizm poznawczy: czªowiek dotrze do tajemnicy istnienia; czªowiek z natury jest dobry, a zªo wynika z niewiedzy (wystarczy u±wiadomi¢, aby go nie czyni¢) sensualizm - wyª¡cznie doznania zmysªowe; caªa nasza wiedza wynika z tego ¹ródªa; ortodoksyjny empiryzm 77 6.0.2 Przygotowanie do wypracowania domowego Temat 1: • Sonet:  forma, gatunek, ±rodki stylistyczne  kompozycja zwi¡zana z sonetem (jako gatunek)  antynomiczno±¢ uczucia  dlaczego takie ±rodki?  du»a ró»nica okresów  inwokacyjno±¢ • Liryk:  nieprzemijalno±¢ uczu¢ (zadanie)  koncept: kontrast; w 9 wersach rozpoczynaj¡cych si¦ anaforycznie wymieniª 18 zjawisk dotycz¡cych sposobów mierzenia czasu, rodzajów emocji..., wers 10 podsumowuje, a ostatnie 2 przeciwstawiaj¡ nieprzemijalno±¢ miªo±ci do przemijalno±ci zjawisk -> baro- kowy paradoks Temat 2: • utwory:  Odprawa posªów Greckich  Zbytki Polskie  Pie±« V (O spustoszeniu Podola przez Tatarów) • wszystkie ±rodki artystyczne • kwestia wiary • co broni »oªnierz: te» caªej wspólnoty chrze±cija«skiej 6.0.3 Instytucje, inicjatywy, przedsi¦wzi¦cia które ±wiadcz¡ o realizacji lozocznych zaªo»e« o±wiecenia w Polsce PD: lektura: Kubu± fatalista, ‘wi¦toszek; po omówieniu satyr i fragmentów Monachomachii: wybra¢ 10 bajek (min. 2 La Fontaine'a), wynotowa¢ tytuªy i dopasowa¢ polskie przysªowia, odda- j¡ce istot¦ lozoczn¡ przesªa« konkretnych tekstów; szczegóªowe informacje na temat bajki jako gatunku Czasopi±miennictwo: • czwarta wªadza • ró»ne pisma: ogólno-informacyjne, informacyjno-polityczne, polityczno-spoªeczne, naukowe, moralne • pierwsze pismo: Merkuliusz • rozwój w latach 30 XVII w. • gazeta pijarska: Nowiny Polskie pó¹niej Kurier Polski 80 ROZDZIAŠ 6. O‘WIECENIE • przej¦cie maj¡tków jezuitów • Towarzystwo do ksi¡g elementarnych  pierwszy elementarz (3 cz¦±ci: nauka pisania, czytania; rachunek; obyczaje) - wykorzy- stywany w szkoªach paraalnych  nowoczesne podr¦czniki (26 wydanych): bardzo wysoki poziom merytoryczny • reformy szkolnictwa i uniwersytetów  3-stopniowy podziaª o±wiaty: ∗ szkoªy paraalne: dla dzieci rzemie±lników i chªopów ∗ szkoªy powiatowe i wojewódzkie: dla dzieci szlacheckich ∗ uniwersytety: Krakowski (Jagiello«ski), Wile«ski  seminarium dla nauczycieli (4 lata) ∗ wyksztaªcono ponad 100 nauczycieli  kontynuacja -> Towarzystwo Przyjacióª Nauk Szkoªa rycerska: • Pacta conventa wymagaªy stworzenia szkoªy wojskowej • szkoªa:  zwierzchnik: król ∗ dobór kadry, stypendia...  komendant  dyrektor naukowy  kadeci podzieleni na 4 brygady (3 nansowane przez króla, czwarta przez sªuchaczy)  mieszczanie te» mogli uczy¢ si¦  ksztaªcenie ogólne i wojskowe  system kar i nagród  7 klas (od 7 do 1)  zaczyna si¦ w wieku 7-12 lat  przedmioty: ∗ j¦zyki nowo»ytne ∗ historia ∗ administracja ∗ dowodzenie ∗ szermierka ∗ taniec ∗ zachowanie si¦ przy stole ∗ in»ynieria wojskowa ∗ taktyka ∗ artyleria  miaªa tworzy¢ elity  oddziaªy w ró»nych miejscach kraju 81 6.0.4 Analiza wybranych utworów o±wieceniowych wprowadzeniem do rozwa»a« dotycz¡cych tre±ci i formy dzieª klasycystycznych i na- le»¡cych do sentymentalizmu satyra - wprowadza motyw krzywego zwierciadªa, ale nie zawiera metod naprawy; dominuje w piosenkach, kabaretach itp. Do Króla: • bardzo inteligentna • persya» - utwór literacki ironiczny i »artobliwie kpi¡cy, zawieraj¡cy przytyki, przymówki ukryte w komplementach, lub odwrotnie - komplementy ukryte w przymówkach • ironie • adresowana do szlachty • podmiot udaje szlachcica Sarmat¦ ( w negatywnym znaczeniu) • przemycony argument wªa±ciwy: uczy¢ si¦, czy bi¢ PD: gatunki uprawiane w o±wieceniu: satyra (gatunek + sposób przedstawiania), poemat heroiko- miczny, powie±¢, gatunki publicystyczne; persyarz, sielanka klasycyzm: • funkcja dydaktyczna • patriotyzm • temat aktualny (jak nie, jest autor jest pseudo klasykiem) Laura i Filon: • sentymentalizm • przedmiot zainteresowania - prze»ycia wewn¦trzne, uczucia, doznania • ªono natury: wieniec, maliny • czas: noc • odpowiedni nastrój • gor¡ce uczucia: miªo±¢, zazdro±¢ • reakcje emocjonalne • mo»na co± lepiej oceni¢ jak si¦ to straci • konwencja ('ustalenia, umowa')  sielanka konwencjonalna ∗ natura ∗ szcz¦±liwy koniec ∗ zakochani jako pasterze ∗ odwoªuj¡ si¦ do Sonetów do Laury Petrarchi ∗ rekwizyty: kwiaty 82 ROZDZIAŠ 6. O‘WIECENIE ∗ miejsce spotkania PD: publicystyka; przed interpretacj¡ wybranych satyr I. Krasickiego zastanowi¢ si¦ nad zwi¡z- kami utworu Do króla z dokonaniami poprzedniej epoki, a tak»e rozwa»y¢ czy jednym ze ¹ródeª inspiracji mógª by¢ dialog sokratejski Dialog sokratejski - udaj¡c, »e si¦ zgadza zaprzecza¢, sprowadza¢ do absurdu; ironia Nie dopuszczono w klasycyzmie sprzecznych kategorii estetycznych w jednym dziele (harmonia epoki), w romantyzmie byªo odwrotnie bo ideologia epoki byªa oparta na antynomiach Forma dzieªa odzwierciedla lozo¦ mimetyzm - kategoria estetyki antycznej polegaj¡ca na na±ladowaniu [rzeczywisto±ci] Wszystko poddane racjom rozumu. Charakterystyka klasycyzmu francuskiego, sposoby funkcjonowania komizmu w ‘wi¦toszku Mo- liera Zako«czenie jest wbrew zasadom zdrowego rozs¡dku. 6.0.5 Prezentacja wybranych zagadnie« zwi¡zanych z publicystyk¡ doby staropolskiej Andrzej Frycz Modrzewski: • ......................... - ulotki rozrzucane podczas sejmów; chciaª zrówna¢ prawo karne dla obywateli • wpªywy Erazma z Rotterdamu • zrobi¢ wszystko, »eby konikty rozwi¡zywa¢ dyplomatycznie, a nie zbrojnie • kwestionowaª nieomylno±¢ papie»a, uznawaª wy»szo±¢ soboru nad papie»em, przeciwstawiaª si¦ podatkom dla ko±cioªa Piotr Skarga: • rektor uniwersytetu Wile«skiego • teolog, pisarz, kaznodzieja • zaanga»owany w polityk¦  zwolennik silnej wªadzy królewskiej • byª jezuit¡ • kontrreformacja • o±wiecenie: laicyzacja o±wiaty (ze±wiecczenie) • dzieªa: Kazania sejmowe, Kazania na niedziele i ±wi¦ta... • Rola toposów w kaznodziejskiej prozie Piotra Skargi  topos matki  topos ton¡cego statku  topos »eglugi  archetyp syna marnotrawnego 85 • "Cierpienia mªodego Wertera" Goethego [to dopiero s¡ cierpienia... dla czytelnika... 200 stron równo i dokªadnie o tym »e podmiot artystyczny CIERPI i o niczym wi¦cej. Ble. To ja ju» wole polityk¦.] • Giaur" Lorda Byrona [pozytywnie genialne, znaczy w oryginale, bo za Mickiewicza to ja nie r¦cz¦.] • Ballady Goethego, na przykªad "R¦kawiczka" czy "Erlkoenig" [równie», ale tym razem to Szymborska niezbyt pi¦knie przetªumaczyªa. No, mo»e i nie tak ¹le, ale i tak, to nie to samo] • "Konrad Wallenrod" Mickiewicza • "Kordian" Sªowackiego [Didaskalia: "Z nieba spada 10 000 szatanów." Jak to sobie Sªowacki wyobra»aª na scenie, tego ja nie wiem...] • "Dziady" drezde«skie, cz. II, III, IV i Ust¦p. • Ballady Mickiewicza • liryki roza«skie • liryki Sªowackiego [A "Beniowskiego" nie czytamy, chlip] • "Nie-Boska Komedia" • liryki Norwida • "Pan Tadeusz" • "Latarnik" Sienkiewicza Lektury pozytywistyczne: • "Nad Niemnem" [Ju» nie mog¦ si¦ doczeka¢ dªugich nudnych godzin przebijania si¦ przez to] • "Lalka" • "Potop" Literatura powszechna • "Zbrodnie i kara" Dostojewski Opowiadania: • Eliza Orzeszkowa "Gloria victis" • Prus "Omyªka" • Konopnicka "Mendel Gda«ski" • Prus "Kamizelka" 86 ROZDZIAŠ 6. O‘WIECENIE 6.0.10 "Utopia" Wisªawy Szymborskiej - interpretacja tre±ci i analiza formy Zwi¡zek toposu, wyst¦puj¡cego w tytule, z lozocznym przesªaniem utworu. Wtr¦t: Wskazówki jak interpretowa¢ wiersze: 1. Š¡czymy interpretacj¦ tre±ci z analiz¡ formy tak, aby wykaza¢ funkcj¦ konkretnych zabiegów artystycznych. 2. Nale»y pami¦ta¢ o konieczno±ci podawania przykªadów potwierdzaj¡cych funkcjonowanie danego ±rodka artystycznego wyrazu. 3. Ustalamy rodzaj liryki: • l. bezpo±rednia (pierwszoosobowa, wyra»a uczucia podmiotu lirycznego) • l. po±rednia (opisuje ±wiat, relacjonuje) • l. inwokacyjna, czyli zwrotu do adresata • l. podmiotu zbiorowego (przede wszystkim hymny, ale istniej¡ wyj¡tki w±ród tych utworów) 4. Rodzaj liryki ze wzgl¦du na tematyk¦: • l. religijna • l. autotematyczna [po doborze dwóch pierwszych mo»na wysnu¢ wniosek, »e p. Macias to egoistyczna dewotka ^^] • l. miªosna, czyli erotyczna • l. lozoczno-reeksyjna • l. biesiadna • l. polityczno-spoªeczna • l. obyczajowa itd. 5. 5. Wa»ne jest, by spróbowa¢ ustali¢ relacje pomi¦dzy podmiotem lirycznym a autorem i zastosowa¢ na ich okre±lenie wªa±ciw¡ terminologi¦. (a) podmiot liryczny = autor > liryka autobiograczna (b) podmiot liryczny wyra»a pogl¡dy autora, np. przesªanie Pana Cogito to etyczny mani- fest Zbigniewa Herberta > liryka maski (c) podmiot liryczny wyra»a pogl¡dy sprzeczne z hierarchi¡ warto±ci autora (patrz "Tren Fortynbrasa") > liryka roli 6. Zawsze nale»y zaj¡¢ stanowisko wobec: • gatunku • tytuªu • wersykacyjnego ksztaªty utworu (czy to wiersz stychiczny (bezzwrotkowy) czy wprost przeciwnie?) • ukªadu rymów • czy to wiersz wolny, czy biaªy, czy te» posiadaj¡cy konkretn¡ w tym zakresie form¦? • epoki w której wiersz powstaª i tego, czy odzwierciedla on funkcjonuj¡c¡ wtedy kon- cepcj¦ pi¦kna 87 • sytuacji lirycznej • dominant tre±ciowych i kompozycyjnych  Wtr¦t we wtr¦cie: Zawsze trzeba podda¢ analizie ksztaªt wypowiedzi podmiotu literackiego: ∗ Podmiot literacki w liryce  podmiot liryczny, "ja" liryczne ∗ Podmiot literacki w epice  narrator, bohaterowie ∗ Podmiot literacki w dramacie  bohaterowie dramatu ∗ Pami¦tajmy, »e trzeba opisa¢ sposób uksztaªtowania narracji - np. jej ironiczny ton.  Koniec wtr¦tu we wtr¦cie 7. Nale»y ustali¢ czy funkcjonuj¡ w tek±cie kategorie estetyczne. Koniec wtr¦tu. O "Utopii": • wiersz oparty na koncepcie i ironii. Koncept to przedstawienie utopii intelektualnej, która przecie» byªabym nie do zniesienia • wiersz skierowany do erudytów, którzy wyªapi¡ wszystkie pi¦kne aluzje literacko-lozoczne • pocz¡tek wiersza - krótkie, proste zdania nawi¡zuj¡ce stylem do suchej deklaracji prawd naukowych. Oraz do wierszy zdaniowych, ±redniowiecznych, i niesko«czonej pychy teologów tamtego okresu deklaruj¡cych w podobnie krótkich zdaniach ostateczne prawdy dotycz¡ce natury Boga. Oraz do bedekerów. • tytuª wiersza to zarówno aluzja do toposu utopii i wyspy, jak i sugestia iluzji. • "drzewo Sªusznego Domysªu" > aluzja do Drzewa Wiadomo±ci Dobrego i Zªego • "zwie Ach Wi¦c To Tak"  kolokwializm, co± zrozumiaªego dla wszystkich, a zatem prawda z tej utopii byªaby zrozumiaªa dla wszystkich, nawet dla laików i innych profanów • "z dna odrywa si¦ prawda" - aluzja do Nadziei która siedziaªa na dnie Puszki Pandory. Zatem ta prawda jest podobna do nadziei - iluzoryczna • ta utopia z wiersza speªniaªaby nadzieje których realizacj¦ obiecuj¡ systemy lozoczne • ale jest to utopia nie do zniesienia, bo istot¡ czªowiecze«stwa jest nie Pewno±¢, a wieczne poszukiwanie - liczy si¦ droga, a nie osi¡gni¦cie celu. 6.0.11 Bajka jako forma literacka - powtórzenia i rozszerzenie wiadomo- ±ci Analiza przesªa« klasycystycznych bajek - próba wyra»enia m¡dro±ci »yciowych, zawartych w utworach, za pomoc¡ polski przysªów Cechy bajki: zwi¦zªo±¢, forma wierszowana lub prozaiczna, dydaktyzm, bohaterami s¡ ludzie, zwierz¦ta, a nawet ro±liny lub przedmioty - trzy ostatnie a czasem tez pierwsi antropomorzowane, moraª jest przedstawiony wprost (zwykle na ko«cu lub pocz¡tku, rzadziej w ±rodku utworu) lub dobitnie zasugerowany. Bajka to rodzaj przypowie±ci/bajka to najmniejsza parabola. Zwierz¦ta w bajce to maski zachowa« ludzkich. Ich relacje to odpowiednik stosunków spoªecznych. Bajka to wypowied¹ o charakterze alegorycznym. Historia bajki: 90 ROZDZIAŠ 6. O‘WIECENIE 6.0.15 Interpretacja tre±ci i analiza formy Chudego literata A. Naru- szewicza - ¹ródªem wiedzy na temat poziomu umysªowego pol- skiego spoªecze«stwa i stanu kultury* *wielu interpretatorów twierdziªo, »e Monachomachia sªu»yªa poparciu reformy o±wiaty przepro- wadzanej przez KEN. Satyra Naruszewicza wª¡cza si¦ do krytyki stanu umysªu rodaków i braku potrzeb duchowych sukcesy i osi¡gni¦cia literackie nie id¡ w parze z poziomem materialnym twórcy zawiódª si¦ na mecenasach i drukarniach Niepokupny dzi± rozum - nie jest w cenie wielki wysiªek i koszty wkªada w dzieªo, a jest u»ywany tylko jako papier ±niadaniowy urozmaicona forma: • dialog • fragmenty mowy niezale»nej • wprowadzony dialog mi¦dzy szlachcicem, a dziadem oskar»aj¡ce si¦ stany (wzajemnie) o nieuctwo - ka»dy uwa»a, »e powinien robi¢ to kto inny szlachta jest zobowi¡zana do zapoznawania si¦ przynajmniej z literatur¡ prawnicz¡, bo to ona peªni rol¦ urz¦dników, s¦dziów itp. palestrant - prawnik w wypracowaniu trzeba by wypisa¢, kto si¦ czym zajmuje szlachcic tylko udaje, »e chce co± kupi¢, a ka»da jego odpowied¹ ±wiadczy o jego dyletanctwie nie zajmuje si¦ literatur¡ patriotyczn¡, bo sªyszaª, »e ci co uwa»aj¡ si¦ za patriotów to zªodzieje itp. wyst¦puje tu autocharakterystyka ma nastawienie mitotwórcze, nie akceptuje faktów udowodnionych zabobonny Monachomachia: • inwokacja:  zapowiada tre±¢ • opis  komizm sªowny • propozycje rozwi¡zania problemów:  zawody w piciu PD: w punktach analiza bitwy tak, by wydoby¢ komizmy (sªowny, postaci, sytuacyjny), a tak»e ±wiadectwa heroizacji i deheroizacji zwi¡zane z parodystycznym uj¦ciem bitwy Kodeks satyryka: 1. Celem satyry powinny by¢ wady, a nie konkretne osoby 2. Nie mo»na przesadzi¢ z o±mieszeniem, aby nikogo nie urazi¢. 91 3. Satyryk powinien wystrzega¢ si¦ wszelkich wycieczek personalnych, oraz zªo±liwo±ci 4. Satyryk powinien szanowa¢ i pochwala¢ dobre postawy, o±miesza¢ tylko gªupie cho¢by byªy reprezentowane przez najznamienitsze osobisto±ci. 5. Satyryk nie powinien ulega¢ wªasnym sªabo±ciom. 6. Powinien by¢ odwa»ny, obiektywny, sprawiedliwy, bezkompromisowy w swoich utworach. 6.0.16 Interpretacja tre±ci i analiza formy Hymnu do miªo±ci ojczyzny i parodii tekstu [Wdzi¦czna miªo±ci kochanej szklenicy] PD: Mikoªaja Do±wiadczy«skiego przypadki: • charakterystyka powie±ci jako gatunku • geneza i kompozycja utworu ze zwróceniem szczególnej uwagi na gatunkowe ró»nice mi¦dzy cz¦±ciami • znajomo±¢ tre±ci caªego utworu (na lekcj¦ fragmenty z podr¦cznika i ¢wiczenia - w podr¦czniku nie ma nic;) • wyja±ni¢ termin dydaktyzm • imiona znacz¡ce, czyli mówi¡ce Powrót posªa: • geneza , jej zwi¡zki z sejmem 4-letnim • charakterystyka postaw gªównych bohaterów, wykorzystanie materiaªu literackiego • imiona znacz¡ce:  staro±cina i szarmancki: »ona modna i rcyk  starosta Gadulski: konserwatywny Sarmata  podkomorzy: Sarmata o±wiecony  jego syn Walery: wyksztaªcony patriota, poseª na sejm • rola w¡tku miªosnego Romantyzm: • szczegóªowe notatki i wiedza na temat terminu romantyzm (realne i etymologiczne znaczenie) • periodyzacja na zachodzie i w Polsce • wypisa¢ najwa»niejsze wydarzenia historyczne na zachodzie i w Polsce • powtórzy¢ o romantyzmie ‘wi¦ta miªo±ci kochanej ojczyzny: • fragment Myszeidy • byª w Zabawach przyjemnych i po»ytecznych 92 ROZDZIAŠ 6. O‘WIECENIE • hymn korpusu kadetów szkoªy rycerskiej • wprowadza toposy zwi¡zane z niewol¡  kajdany (p¦ta niezel»ywe)  chwalebne blizny • wyrasta z tradycji konfederacji barskiej • wers 1:  apostrofa do patriotyzmu (miªo±¢ ojczyzny)  sakralizacja • wers 2:  pi¦tno o±wiecenia  poczciwe - proste, szlachetne  metonimia • wers 3,4:  zjadªe smakuj¡ trucizny - nie »al odda¢ »ycie, dusz¦; zatruwa wn¦trze, dusz¦ - gdy trzeba si¦gn¡¢ po nieetyczne ±rodki • wers 5:  kalectwo mo»e by¢ powodem do dumy: dowód walki w sªusznej sprawie  doskonalenie wewn¦trzne na skutek do±wiadcze« • wers 6:  umysª domem prawdziwego szcz¦±cia: warto±ci absolutne • wers 7:  byleby±my mieli szans¦ pomóc ojczy¹nie • wers 8:  po±wi¦cenie si¦ do reszty patriotyzmowi -> niedostatek materialny  dulce et decorum est pro patria mori - sªodko i zaszczytnie jest umiera¢ za ojczyzn¦ szcz¦±liwy kto siªy postradaª, umie si¦ modli¢ i ma si¦ z kim »egna¢ - do reszty po±wi¦ciª si¦ i oddaª »ycie w sªusznej sprawie, speªniª cel swojego »ycia Okrawa znajduj¡ca si¦ w Monachomachii: Wdzi¦czna miªo±ci kochanej szklenice! Czuje Ci¦ ka»dy i sªaby, i zdrowy; Dla ciebie miªe s¡ ciemne piwnice, Dla Ciebie zno±na duszno±¢ i ból gªowy. Sªodzisz frasunki, u±mierzasz t¦sknice, W Tobie pociecha, w Tobie zysk gotowy, Byle Ci¦ mo»na znale¹¢, byle kupi¢, Nie »al skosztowa¢, nie »al si¦ i upi¢. Analiza: Rozdziaª 7 Romantyzm 7.0.1 Etymologiczne i realne znaczenie terminu romantyzm. Periody- zacja epoki na zachodzie i w Polsce. PD: Bayron i Geothe; bohater Bajroniczny, Cierpienia mªodego Wertera, Faust romantyzm (1800-1848) - pr¡d ±wiatopogl¡dowy i artystyczny; uniwersalna nazwa epoki Periodyzacja: • na zachodzie:  pocz¡tek: 1821 - rewolucja w Grecji; koniec rewolucji Francuskiej  koniec: 1848 - wiosna ludów • w Polsce:  pocz¡tek: 1822 - wydanie I tomu Poezyj A. Mickiewicza  koniec: 1863-64 - powstanie styczniowe kl¦ska powstania styczniowego stworzyªa pozytywizm najwi¦kszym askiem pozytywizmu byªy strajki robotnicze w latach 80 XIX w., które wyszªy na ulice, a nast¦pnie do nich strzelano pozytywi±ci nie wykluczali walki zbrojnej, ale nie uwa»ali jej za konieczno±¢ caªa ideologia pozytywistyczna opieraªa si¦ na idealizmie PD: daty historyczne i nazwy zdarze« romantycznych (od insurekcji) romantyzm - z franc. romard 'romans rycerski', awanturniczy 7.0.2 Wprowadzenie do kultury romantyzmu form¡ przygotowania do realizacji programu warsztatów humanistycznych - Wilno - mia- sto Litwinów i Polaków.... Zaªo»enia romantycznego ±wiatopo- gl¡du prezentowane za pomoc¡ analizy Romantyczno±ci - ma- nifestu polskiego romantyzmu. Dlaczego Oda do mªodo±ci nie zostaªa manifestem polskiego romantyzmu? Cezura pocz¡tku romantyzmu • 1822 r.: wydanie I tomu Poezyj, który zawieraª ballady, romanse, mi¦dzy innymi Roman- tyczno±¢ 95 96 ROZDZIAŠ 7. ROMANTYZM • 1830 r.: powstanie listopadowe; lozoa romantyczna staªa si¦ ideologi¡ Oda do mªodo±ci nie zostaªa manifestem, poniewa» tre±¢ romantyczna zostaªa zaprezentowana w klasycystycznej formie. Taka forma nie mogªa by¢ utworzona pod natchnieniem. Klasycyzm: ka»da nowa zdobycz ludzka zbli»aªa do odkrycia mechanizmu ±wiata. Romantyzm: ‘wiat zbudowany na antymoniach. Cyrkla miary i wagi do martwych u»yj bryª.. Zbli»y¢ si¦ do tajemnicy ±wiata mo»na tylko przez sfer¦ duchow¡. Absolut ujawnia si¦ w naturze. Obª¡kani »yj¡ na granicy dwóch ±wiatów. Twórca tworzy pod wpªywem natchnienia, czyli w kontakcie z absolutem. Forma dzieª - synkretyczne. Artysta to medium. PD: ballada romantyczna jako gatunek, synkretyzm Romantyczno±¢: • miejsce akcji: miasteczko • czas: biaªy dzie« • zbiegowisko: dziewczyna zachowuj¡ca si¦ nienaturalnie • w ±wiecie Karusi  noc i ±wit  chata macochy • duchy mickiewiczowskie maj¡ posta¢ zyczn¡, s¡ zimne • reakcje zebranych:  prostota, gmin  Mówcie pacie»e! - krzyczy prostota - Tu jego dusza by¢ musi. Jasio by¢ musi przy swej Karusi, On j¡ kochaª za »ywota! • zakochani maj¡ jedn¡ dusz¦, czyli ka»de po poªowie • miªo±¢ jest pot¦g¡, która pokonuje ±mier¢ • Jasieniek b¦dzie bª¡dziª po ±wiecie, póki »yje Karusia (jedna dusza dla dwojga) • reakcja starca - reprezentanta nauki i lozoi o±wiecenia  jest wzburzony  duchy s¡ tworem ludzi prymitywnych  uwa»a, »e to jest pora»ka, bo do niczego nie doszedª • narrator:  na pocz¡tku relacjonuje wydarzenie, próbuje przywróci¢ dziewczyn¦ do porz¡dku  potem (po reakcji tªumu) wzrusza si¦, zmienia zdanie, wierzy w ducha Jasie«ka 97 ±wiatopogl¡d o±wieceniowy romantyczny narz¦dzia poznania szkieªko i oko Cyrkla, wagi i miary do martwych u»yj bryª - Pie±« lare- tów czucie, wiara i serce owoce poznania prawdy martwe, do- tycz¡ce materii Nie obaczysz cudu prawdy »ywe, duchowe, moralne; miej serce i pa- trzaj w serce - nakaz mo- ralny, nakaz epistemolo- giczny epistemologia - nauka o poznaniu (teoria poznania) W jaki sposób romantycy pozyskiwali prawdy »ywe? Czynili to poprzez: • kontakt z prostym ludem, jego wierzeniami i twórczo±ci¡, bowiem uznawali je za nieska»one cywilizacj¡ • kontakt z lud¹mi obª¡kanymi, »yj¡cymi na granicy dwóch ±wiatów: realnego i nadprzyro- dzonego • kontakt z dzie¢mi, istotami czystymi, niewinnymi, maj¡cymi kontakt z Absolutem • kontakt z natur¡, w której przejawia si¦ absolut • czytanie i prze»ywanie romantycznych dzieª tworzonych pod wpªywem natchnienia, w kon- takcie z Absolutem. Artysta peªni rol¦ swoistego medium. St¡d poj¦cie poety - wieszcza, a tak»e zjawisko synkretyzmu literatury romantycznej - poeta w ekstazie doznaje prawdziwej wolno±ci artystycznej: nie mo»e by¢ sp¦tany teoretyczno-literackimi reguªami wymagaj¡cymi u»ycia logicznego my±lenia absolut - powszechny niewidoczny pierwiastek duchowy stanowi¡cy osnow¦ bytu, sprawiaj¡cy, »e antymoniczna rzeczywisto±¢ staje si¦ jedno±ci¡ Absolut - Bóg, Demiurg (poj¦cie Hedla) Pozyskiwanie prawd »ywych byªo mo»liwe tylko dzi¦ki dotarcia do duchowej sfery rzeczywisto±ci. Ba- danie materii jest po»yteczne, ale nie ma nic wspólnego z drog¡ prowadz¡c¡ do uchylenia cho¢by r¡bka tajemnicy istnienia. ‘wite¹ - II podstawowy utwór programowy • kobiety w ‘witezi wzi¦ªy sprawy w swoje r¦ce, nie zawierzaj¡c do ko«ca Bogu, chciaªy si¦ wy- mordowa¢ jako jedyna mo»liwo±¢ unikni¦cia strasznego losu, za co zostaj¡ ukarane zamian¡ w kwiaty • prze»yª wypªyni¦cie na jezioro, bo poczynaª z Bogiem oraz byª z rodu Tuhana Lilie: • Nie masz zbrodni bez kary • lecz je±li szczera skrucha, Pan Bóg zbrodniarza sªucha • narrator nie ma peªnej wiedzy -> wszystkiego wytªumaczy¢ si¦ nie da Rybka: • Krysia zostawiªa swoje dziecko <- grzech Siªy nadprzyrodzone ingeruj¡ w »ycie, mi¦dzy innymi karaj¡c zbrodniarzy, których kara z r¡k ludzi by nie dosi¦gªa.