Pobierz Notatki z wykładów na temat pozytywizmu i więcej Notatki w PDF z Filologia polska tylko na Docsity!
1. pozytywizm : panujący światopogląd i styl kultury. Jako jego datę początkową wymienia się
przeważnie rok 1864, czyli upadek powstania styczniowego i reformy uwłaszczeniowej w Królestwie. Data końcowa umieszczana jest zazwyczaj w latach 1890-1895.
2. emancypacja kobiet,
3. kwestia żydowska,
4. kwestia chłopska,
5. scjentyzm : zaufanie do nauki opartej na doświadczeniu i rozumowaniu jako źródłach
ograniczonej wprawdzie, ale jedynie rzetelnej wiedzy o rzeczywistości i skutecznych dyrektyw słusznego postępowania. Pozytywiści powstrzymywali się na ogół od rozważań metafizycznych.
6. darwinizm : teoria ewolucji stworzona przez Darwina, tłumacząca powstawanie gatunków
doborem naturalnym, walką o byt oraz dostosowywaniem się do środowiska.
7. realizm : prawdopodobieństwo życiowe, iluzja rzeczywistości. wszelkie dążenia w obrębie
literatury zmierzające do przedstawienia życia codziennego człowieka w jego środowisku, respektowanie tego wszystkiego, co uznaje się za prawa rządzące rzeczywistością.
8. naturalizm : jego twórcą i głównym teoretykiem był E. Zola. termin określający występujące
w różnych epokach tendencje do maksymalnie wiernego odzwierciedlania natury.
9. praca organiczna : legalne działalności pomnażające zasoby gospodarcze narodu, jego
organizację wewnętrzną i poziom oświaty.
10. praca u podstaw: praca natury oświatowej nad podniesieniem poziomu życia przede
wszystkim chłopów, a także walki z germanizacją i rusyfikacją w okresie zaborów Polski
11. utylitaryzm : akceptacja postępowania użytecznego ze względu na zaspokojenie potrzeb i
pomyślności ludzi, wartościowanie jednostek i grup społecznych ze względu na ich szeroko rozumianą produktywność, tj. tworzenie nowych wartości materialnych i duchowych, postulat wolności jednostek i równości ich praw, szans i obowiązków, wreszcie praktycyzm, tj. stawianie celów osiągalnych i troska o dobór skutecznych środków do ich urzeczywistnienia; czyn jest dobry wtedy i tylko wtedy, gdy przyczynia się do stanowienia szczęścia powszechnego, rozumianego jako wzrost przyjemności i redukcja cierpień w świecie.
12. literatura w pozytywizmie: miała bronić interesów narodowych, oddziaływać
konstruktywnie na świadomość czytelników, utrwalając w niej i rozwijając zrozumienie obowiązków patriotycznych i społecznych.
13. powieść : łatwo jest nabyć, łatwo przeczytać, łatwo zapamiętać (Kilka uwag nad powieścią,
Orzeszkowa); tendencyjna : odmiana powieści, w której świat przedstawiony i sposób
rozwijania narracji podporządkowane są przyjętym przez autora założeniom ideologicznym bądź politycznym o charakterze doraźnie aktualnym, mają służyć demonstrowaniu ich słuszności oraz popularyzacji. Bohaterowie są dzieleni na wyraźnie dobrych i złych. Ma funkcje dydaktyczne.
TYTUŁ AUTOR DATA
POWSTANIA
GATUNEK BOHATEROWIE TREŚĆ
Dziecię Starego Miasta: Obrazek narysowany z natury
Józef Ignacy Kraszewski
1863 powieść patriotyczna, polityczna, zbeletryzowany reportaż
Franek Plewa Powieść ukazuje wypadki w Warszawie w roku 1861, w przededniu wybuchu powstania styczniowego. Główny bohater, Franek Plewa jest synem warszawskiej przekupki i studentem Szkoły Sztuk
Pięknych (maluje kobietę w kajdankach). Franek jest osobą czynnie zaangażowaną politycznie (przechodzi metamorfozę: miłość < ojczyzna). Bierze udział w pogrzebie generałowej Sowińskiej (wdowie po generale Józefie Sowińskim), który przeradza się w manifestację patriotyczną, uczestniczy w konspiracyjnych spotkaniach oraz anty-rosyjskich manifestacjach. Po jednej z nich trafia do Cytadeli. Uwolniony dzięki staraniom matki, trafia jednak do więzienia ponownie, za sprawą donosu konfidenta. Ponownie uwolniony nie przerywa swojej działalności. W czasie wielkiej manifestacji 8 kwietnia 1861 roku ginie na Placu Zamkowym. Jego zwłoki Rosjanie topią w Wiśle.
All is true → powieść ma charakter perswazyjny. Narrator nie potrafi być obiektywny. Autor znał z autopsji przebieg wydarzeń do końca stycznia 1863 r. i tę fazę dziejów ruchu powstańczego przedstawił w tejże lekturze.
Marta Eliza Orzeszkowa
1873 na łamach tygodnika Miód i Powieści
powieść tendencyjna tematyka bogata w elementy autobiograficzne, zainteresowanie emancypacją kobiet, brak wątku romansowego, brak przygotowania kobiet do samodzielnego życia i pracy zawodowej przyczyna tragedii.
Główną bohaterką powieści jest Marta Świcka, która po śmierci męża urzędnika i utracie majątku została wraz ze swoją czteroletnią córeczką Jancią bez środków do życia. Bohaterka rozpoczyna poszukiwanie pracy, okazuje się jednak, że
osobne w Warszawie
Utwór posiada cechy sagi – opowieść skonstruowana jest wokół rodzinnej legendy - co parę pokoleń w rodzinie Ezofowiczów rodzi się człowiek sprawiedliwy, o sercu przepełnionym miłością do rodzaju ludzkiego.
Akcja toczy się w małym miasteczku o fikcyjnej nazwie Szybów (prototypem jest Szkłów). Przedstawione zostało środowisko żydowskie, zamknięte, wyobcowane ze społeczności polskiej, występującej w powieści jedynie epizodycznie. O wpływy w tym środowisku walczy z jednej strony rodzina konserwatywnych rabinów Todrosów, z drugiej Ezofowiczowie, kupcy o tradycjach postępowych. Przeciwieństwa te usymbolizowane są przez starość Izaaka Todrosa i młodość Meira. W tle ukazana jest ciemna i wyzyskiwana uboga ludność miasteczka. Bohater powieści, potomek i spadkobierca duchowy zwolennika racjonalistycznej filozofii Majmonidesa, Michała Ezofowicza, który w czasach odrodzenia usiłował zreformować społeczeństwo żydowskie i zbliżyć do polskiego, oraz Hersza Ezofowicza, działacza z czasów Sejmu Wielkiego, przeciwstawia się ortodoksyjnemu, zacofanemu środowisku, reprezentowanemu przez rabina Todrosa. Meir, typ samotnego bohatera z literatury romantyzmu, przegrywa walkę, zostaje wyklęty i wygnany z Szybowa, jego towarzyszka, Karaimka Gołda, ginie zamordowana, broniąc powierzonego przez Meira testamentu Michała
Ezofowicza, stanowiącego symbol postępu i narzędzie walki. Meir rusza w świat, zostawiając jednak w Szybowie grupę zwolenników.
Tworząc społeczno – obyczajowy obraz wyizolowanej od świata małomiasteczkowej społeczności żydowskiej, pisarka dostrzegła w niej kult tradycji i głęboką żarliwość religijną, solidarność narodową i spoistość rodzinną. Jednak wszystkie te wartości uległy skażeniu – splata się z nimi bowiem fanatyzm, zdegenerowane formy mistyki i formalizm religijny, nieprzyjazna obcość wobec nieżydowskiego otoczenia, odrzucenie wszelkich zdobyczy nowoczesnej wiedzy. Klęska bohatera jest jednak moralnym zwycięstwem, bo jego dążenia znajdują zrozumienie u młodego pokolenia. Powieść dyskretnie więc sugerowała, że zwycięska przyszłość należy do sił postępu, kończyła się zaś apelem o „szczerą, prędką, braterską dłoń przyjaźni i pomocy” dla ludzi pokroju Meira – i to wiąże ją z fazą powieści tendencyjnej. Z drugiej strony w Meirze szczególnie wyraźne są związki z tradycją romantyczną. Orzeszkowa
wydobywa malowniczą egzotykę kolorytu obyczajowego, lubuje się w wielkich scenach zbiorowych, kulminujących w patetycznych gestach, protagonistom nadaje znamiona monumentalności, całą tonację uwzniośla, stylizując zwłaszcza ważne wypowiedzi ideowe na wzór Starego Testamentu.
Gruntowne studia
rezygnując z podziału charakterów na czarne i białe.
Placówka Bolesław Prus powstała w latach 1880 - 1886
pierwsza powieść tej doby o polskim chłopie. rezygnacja z wątku miłosnego jako środka fabularyzacji. utwór ma bohatera zbiorowego: wiejską rodzinę, a ściślej biorąc chłopskie gospodarstwo. akcja jest jednotorowa, choć wielowątkowa. Ślimak - jako reprezentant pierwszego pokolenia pouwłaszczeniowego jest bierny, ciemny, podejrzliwy wobec wszystkich, niechętny każdej nowości.
ukazanie pewnych problemów społecznych aktualnych w II połowie XIX wieku: kolonizacja niemiecka na ziemiach polskich, walka chłopa o utrzymanie tej ziemi, mierna kondycja egzystencji chłopa; szczegółowe ukazanie wpływu środowiska, dziedziczności, czasu i pór roku na życie bohaterów zjawiska patologiczne: alkoholizm (Sobieska), choroby psychiczne (głupia Zośka), brak higieny i edukacji; nieznaczny erotyzm w wizjach Maćka Owczarza.
Wielki świat Capowic
Jan Lam 1885 Precliszek Akcja powieści toczy się w roku 1866, kiedy nominacja Gołuchowskiego na stanowisko namiestnika zapoczątkowała spolszczanie biurokracji austryjackiej w Galicji.
Kaśka Kariatyda Gabriela Zapolska
dramat nieślubnego macierzyństwa. sceny zbiorowe ze współczesnego życia miejskiego. zakończone skruchą uwodziciela.
Ogniem i mieczem
Henryk Sienkiewicz
1884 >>> film
Nowele Maria Konopnicka
Emancypantki Bolesław Prus dokument kryzysu światopoglądowego. Problem tytułowy zajął w niej miejsce uboczne: losy bohaterek sugerują, że usamodzielnienie życiowe nie zapewnia szczęścia, a ruch feministyczny przedstawiony został w krzywym zwierciadle karykatury. W głównej swej koncepcji to powieść edukacyjna o dziejach dojrzewania duchowego młodej dziewczyny, poznającej kolejno różne środowiska społeczno-obyczajowe (prywatna żeńska pensja, rodzina nowobogackich, prowincjonalna inteligencja). Madzia Brzeska jest naiwna i w tej naiwności zabawna, ale obdarzona geniuszem uczucia, zasobem dobra i poświęcenia. Współczuje wszystkim. Profesor Dębicki: dowodzi istnienia Boga osobowego, sensu i wartości cierpienia jako bodźca postępu i czynnika umacniającego międzyludzką solidarność. Bohaterka szuka schronienia w klasztorze.
Na skałach Calvados
Antoni Sygietyński
Bez dogmatu Leon Płoszowski Napisane w formie poufnego dziennika głównego bohatera. Sienkiewicz chciał, żeby utwór był traktowany jako ostrzeżenie, do czego prowadzi życie bez dogmatu: umysł sceptyczny, przerafinowany.
