Pobierz Notatki z wykładów z parazytologii i więcej Notatki w PDF z Parazytologia tylko na Docsity!
Wykłady elearnig:
WSTĘP DO PARAZYTOLOGII
Podstawowe pojęcia:
- PARAZYTOLOGIA jest nauką o pasożytach, czyli organizmach pasożytujących wewnątrz i na ciele żywiciela. ● zajmuje się biologią pasożytów, ich występowaniem i rozprzestrzenianiem, poznaniem patologii i przebiegu chorób pasożytniczych oraz opracowaniem metod ich zwalczania i zapobiegania. ● w ludzkim organizmie może przebywać ponad 300 gatunków pasożytów.
- PASOŻYTNICTWO (parazytyzm) jest antagonistyczną formą współżycia organizmów, polegającą na wykorzystaniu przez pasożyta organizmu żywiciela jako środowiska życia i zdobywania pokarmu. ● postać współżycia organizmów różnogatunkowych, w czasie, której jeden organizm (pasożyt) czerpie jednostronną korzyść, przynosząc tym szkodę drugiemu (żywicielowi) i pozostaje z nim w mniej lub bardziej trwałym związku ekologicznym i czasowym w trakcie trwającego cyklu biologicznego ● Żywicielami pasożytów mogą być zwierzęta bezkręgowe i kręgowe, zmienno- i stałocieplne. Niektóre pasożyty, np. stawonogi, bardzo często zmieniają swoich żywicieli i mają ich wielu. ● Rozwój postaci larwalnych pasożytów może się odbywać u jednego lub kilku żywicieli. 3. RODZAJE PASOŻYTNICTWA (12) ● Ze względu na lokalizację: o PASOŻYTNICTWO ZEWNĘTRZNE – pasożyt (zwany ektopasożytem, ectoparasita) pozostaje przyczepiony do zewnętrznej częściach ciała gospodarza lub przebywa w jamach ciała, nie tracąc kontaktu ze środowiskiem zewnętrznym (np. pchły, kleszcze); o PASOŻYTNICTWO WEWNĘTRZNE – pasożyt (zwany endopasożytem, endoparasita lub wnętrzniakiem) przebywa całkowicie wewnątrz ciała gospodarza, między- lub wewnątrztkankowo (np. tasiemiec, zarodziec zimnicy), a nawet wnika do komórek (pasożyt wewnątrzkomórkowy). W razie śmierci żywiciela ginie także pasożyt ● Ze względu na związek czasowy pasożyta z żywicielem: o PASOŻYT CZASOWY (parasitus temporarius) jest bardzo luźno związany z żywicielem. Pozostaje on prawie stale w środowisku zewnętrznym, a z żywicielem kontaktuje się wyłącznie na czas pobierania pokarmu. (np. pchły, komary, pluskwy i inne stawonogi.) o PASOŻYTY STAŁE (parasitus permanens) to takie, które we wszystkich stadiach rozwojowych prowadzą pasożytniczy tryb życia. (np. tasiemce, glisty, wszy, wszoły, włosień spiralny i inne) ▪ może się odbywać także ze zmianą żywicieli np. Zarodziec malarii Plasmodium vivax o PASOŻYT OKRESOWY (parasitus periodicus) tylko w niektórych stadiach swego rozwoju, przez pewien czas prowadzi pasożytniczy tryb życia. ▪ Okresowe larwalne (np. giez bydlęcy Hypoderma bovis) - postacie larwalne gza są bardzo groźnymi pasożytami bydła
▪ Okresowe imaginalne (np. bąki) o PASOŻYTY PARTIMALNE to pasożyty obejmujące gatunki takie jak np. giez bydlęcy, które prowadzą pewien etap swojego rozwoju w środowisku zewnętrznym. Są to, więc pasożyty okresowe, które zależnie od tego, jaka postać pozostaje pasożytem (larwalna albo dorosła), można podzielić na pasożyty larwalne (np. giez bydlęcy) i pasożyty imaginalne (np. bąk) o PASOŻYTY SEMPITERNALNE to gatunki pasożytów, które cały czas pozostają w organizmie żywiciela, np. włosień kręty. ● Ze względu na kryterium liczby żywicieli: o MONOKSENICZNE - jednożywicielowe (parasitus monoxenicus) - np. wszy ludzkie. Odżywiają się one wyłącznie jednym rodzajem pokarmu, np. krwią, a przy szerokiej specyficzności krwią kilku spokrewnionych żywicieli o OLIGOKSENICZNE - kilkużywicielowe (parasitus oligoxenicus) - np. tasiemiec uzbrojony i nieuzbrojony. Tasiemiec zbrojony występuje u świni i człowieka, a tasiemiec nieuzbrojony - u bydła i człowieka. ▪ Pasożyty stenooligokseniczne – występują u 2 lub 3 żywicieli. ▪ Pasożyty euryoligokseniczne – mają 1-5 żywicieli. o POLIKSENICZNE - wielożywicielowe (parasitus polyxenicus) – np. komary, które mogą się karmić krwią człowieka i wielu gatunków zwierząt. Do tej samej kategorii pasożytów należą także kleszcze z rodzaju lxodes. Kleszcze te mogą ssać krew różnorodnych ssaków i ptaków. ( Pasożyty polikseniczne – mają więcej niż 5 żywicieli) ▪ Pasożyty stenokseniczn e - bytujące na żywicielach pokrewnych (liczne gatunki wszołów) ▪ Pasożyty eurykseniczne - występują u wielu żywicieli należących do oddzielnych i często niespokrewnionych ze sobą grup systematycznych zwierząt (liczne gatunki komarów) ● Ze względu na charakter pasożytnictwa: o PASOŻYTY BEZWARUNKOWE , czyli bezwzględne, obligatoryczne (parasitus obligatorius) - organizmy pasożytnicze, dla których pasożytnictwo jest koniecznością życiową. (np. przywry i tasiemce) o PASOŻYTY FAKULTATYWNE czyli względne (parasitus conditionalis) - organizmy pasożytnicze, które w pewnych okolicznościach mogą być pasożytami, w innych mogą prowadzić wolny tryb życia ( np. pluskwy z rodzaju Triatoma)
- ŻYWICIELE PASOŻYTÓW (7) ● ŻYWICIEL POŚREDNI - organizm, w którym lub na którym żerują postacie larwalne pasożyta. Jeśli w cyklu życiowym pasożyta występuje więcej niż 2 żywicieli (np. u niektórych przywr), wyróżnia się żywiciela pośredniego: pierwszego, drugiego, trzeciego itd. Człowiek jest żywicielem pośrednim np. dla zarodźca pasmowego (Plasmodium malariae), wywołującego malarię. ● ŻYWICIEL OSTATECZNY (definitywny) - organizm, w którym powstaje dorosła, rozmnażająca się płciowo forma pasożyta. Człowiek jest żywicielem ostatecznym np. dla niektórych tasiemców. ● ŻYWICIEL GŁÓWNY - organizm, który jest docelowym i najbardziej preferowanym żywicielem określonego pasożyta. Żywiciel główny ulega masowej i intensywnej inwazji (zakażeniu pasożytem)
Przystosowania pasożytów do ich trybu życia:
1. KSZTAŁT CIAŁA:
● Spłaszczony kształt ciała - występuje u licznych pasożytów wewnętrznych zwłaszcza płazińców np. wszystkich tasiemców, przywr jelitowych, wątrobowych i płucnych. ● Ciało wydłużone i robakowate – występuje u pasożytów żyjących w naczyniach krwionośnych np. przywry z rodzaju Schistosoma (samica i samiec pozostające stale razem w zespoleniu przybierają kształt obły) ● Wydłużony i dość często obły kształt ciała – występuje u pasożytów występujących w przewodzie pokarmowym
2. NARZĄDY RUCHU - Całkowita utrata narządów ruchu nastąpiła u tasiemców i przywr. Rzęski i inne organella ruchu pojawiają się wyłącznie u postaci larwalnych tych pasożytów 3. ORGANY CZEPNE - Występują w postaci specjalnych przyssawek, haczyków lub bruzd. Zmniejszają one prawdopodobieństwo usunięcia pasożyta przez gospodarza np. z jelita. ● U PRZYWR TREMATODA narządy czepne występują w postaci przyssawki gębowej i brzusznej, u niektórych gatunków dodatkowo występują kolce. ● U TASIEMCÓW CESTODA na skoleksie występują narządy czepne w postaci bruzd przyssawkowych oraz kurczliwego ryjka opatrzonego hakami ● U TASIEMCÓW CZŁONOWYCH EUCESTODA występują: o bruzdy przylgowe ( botria) – mają kształt podłużnych rowków i słabo wykształcone mięśnie. Występują w liczbie 2-4. Działają jak słabe przyssawki. o bruzdy przyssawkowe (botridia) – mają silnie rozwinięte mięśnie, są głębsze i występują na bocznych wyrostkach główki w liczbie czterech. Ich brzegi mogą być wyrównane bądź pofałdowane. o przyssawki właściwe (acetabula) – są narządami czepnymi o najsilniejszym umięśnieniu i najbardziej wyraźnych zagłębionych, widocznych od zewnątrz. Mają trzy warstwy mięśni. ● U PASOŻYTNICZYCH OWADÓW odnóża czepne z silnymi pazurkami
- UKŁAD POKARMOWY - tasiemców całkowicie zredukowany, pokarm wchłaniany jest całą powierzchnią ciała, u przywr jest on bardzo prymitywny. U części organizmów pasożytniczych występuje układ pokarmowy znacznie zredukowany.
- ODPORNOŚĆ NA DZIAŁANIE ENZYMÓW TRAWIENNYCH - widać to u pasożytów jelitowych. U tasiemców Cestoda naskórek nie wytwarza oskórka. Na zewnętrznej powierzchni ma liczne mikrowyrostki zwane mikrotrichami, zwiększające powierzchnie
wchłania pokarmów. Naskórek jest pokryty glikokaliksem, chroniącym pasożyta przed działaniem enzymów trawiennych gospodarza.
- ZDOLNOŚĆ DO PRZEPROWADZANIA ODDYCHANIA BEZTLENOWEGO - gospodarka energetyczna pasożytów jest, więc bardzo rozrzutna, ale obciąża jedynie gospodarza. Pasożyty czerpią energię w procesie beztlenowego rozkładu cukrów (głównie glikogenu) magazynowanych w jamie ciała i tkankach, produktami końcowymi tego procesu jest dwutlenek węgla oraz wolne kwasy organiczne. Dodać jednak należy, że pasożyty zachowują zdolność oddychania w warunkach tlenowych.
- BRAK UKŁADU KRĄŻENIA I UKŁADU ODDECHOWEGO - jest to cecha charakteryzująca płazińce i obleńce, dotyczy to także niektórych gatunków wolno żyjących. 8. UWSTECZNIONY UKŁAD NERWOWY
- ZREDUKOWANE NARZĄDY ZMYSŁÓW - u motylicy wątrobowej całkowicie zanikły oczy, których odpowiedniki w postaci plamek ocznych występują u miracydium, jako postaci larwalnej występującej wolno.
- BRAK UBARWIENIA – barwa ciała we wnętrzu żywiciela nie spełnia żadnej roli: ani maskującej, ani odstraszającej.
- OBOJNACTWO ORAZ ZDOLNOŚĆ DO SAMOZAPŁODNIENIA – jest to proste rozwiązanie zwiększające szanse na sukces prokreacyjny.
- ROZBUDOWA UKŁADU ROZRODCZEGO I OLBRZYMIA PŁODNOŚĆ – biorąc pod uwagę nikłe szanse organizmów potomnych na zrealizowanie pełnego cyklu życiowego, nastawienie na produkcję jaj jest koniecznością. Wstępuje ogromna płodność niektórych pasożytów, dotyczy to głównie płazińców i obleńców np. glista ludzka w ciągu jednej doby może złożyć ok. 200 tyś jaj, zaś tasiemiec nieuzbrojony człowieka składa w ciągu miesiąca 49 milionów jaj.
- ZŁOŻONOŚĆ CYKLI ŻYCIOWYCH Z WYSTĘPOWANIEM ŻYWICIELI POŚREDNICH I OSTATECZNYCH – atakowanie określonego żywiciela pośredniego zwiększa szanse zarażenia żywiciela ostatecznego.
Chorobotwórczość:
- CHOROBY PASOŻYTNICZE – parazytozy (parasitosis) - to choroby inwazyjne. Natomiast chorobami infekcyjnymi określa się choroby wywoływane przez mikroorganizmy: bakterie, wirusy, riketsje i grzyby. Choroby pasożytnicze (też zakaźne) są szczególnym wynikiem interakcji biocenotycznej dwu różnych gatunków: żywiciela (chorego) i patogena (czynnika chorobotwórczego). 2. Parazytoza może przebiegać w postaci: ● ostrej (2 – 3 tygodnie), ● podostrej (3 – 6 tygodni) ● przewlekłej (ponad 6 tygodni). 3. Może też występować zarażenie bezobjawowe , czyli nosicielstwo bez uchwytnych objawów klinicznych, np. w przypadku zarażenia dorosłych owsikiem ludzkim. 4. Niektóre parazytozy określa się jako endemiczne , tzn. stale występujące na danym terenie, np. zimnica endemiczna. 5. Parazytozy odzwierzęce (zoonozy) – to choroby występujące i u człowieka i u zwierząt, od których człowiek się zaraża. Zwierzęta mogą stanowić rezerwuar pasożyta.
Podstawy immunologii zakażeń pasożytniczych
Podstawy immunologii
- IMMUNOLOGIA - W ujęciu tradycyjnym – nauka o odporności przeciwzakaźnej, zajmująca się szeroko pojętą odpowiedzią organizmu na bodźce antygenowe, u podłoża których leży zdolność rozróżniania prawidłowych elementów własnych; od własnych zmienionych lub obcych.
- ODPORNOŚĆ - Reakcja komórek i tkanek na obce substancje lub patogeny: wirusy, bakterie, parazyty, białka, polisacharydy. a. Nieswoista (wrodzona) ● Bariery fizyczne (skóra i powierzchnie błon śluzowych); ● Bariery chemiczne (niskie pH treści żołądka); ● Bariery biologiczne (układ dopełniacza, lizozym, interferony, kininy, cząsteczki adhezyjne, laktoferyna, fagocytoza); ● Mechanizmy ukierunkowane na utrzymanie homeostazy (perystaltyka jelit, kaszel, wymioty, przepływ moczu). FAGOCYTOZA ● Proces ten rozpoczyna się pochłonięciem mikrodrobin (bakterii, pierwotniaków, fragmentów komórek), następnie fagosom łączy się z lizosomem (organellum zawierającym enzymy proteolityczne, lizozym, laktoferynę, fosfolipazę A) tworząc ostatecznie fagolizosom. ● Fagocytowany patogen jest również uszkadzany przez aktywny tlen lub tlenek azotu (NO). b. Swoista (nabyta) ● Odporność, która rozwija się u osoby, eksponowanej na działanie patogenu. ● Dwa typy: o Humoralna o komórkowa ● Elementy odporności swoistej: o Limfocyty B - przeciwciała
o Limfocyty T ODPOWIEDŹ HUMORALNA (ETAPY ):
- Przyłączenie obcego antygenu do receptora limfocytu B
- Pobranie i prezentacja antygenu przez limfocyt B (pełniącego rolę komórki prezentującej antygen) limfocytowi TH2 (pomocnicznemu)
- Aktywacja limfocytu TH2 (wydzielanie cytokin)
- Aktywacja limfocytu B przez cytokiny limfocytu TH
- Proliferacja limfocytu B (powstanie klonów identycznych komórek)
- Transformacja limfocytów B w plazmocyty
- Plazmocyty produkują przeciwciała (immunoglobuliny) skierowane przeciw antygenowi, który wywołał reakcję Niektóre limfocyty B nie przekształcają się w komórki plazmatyczne, pozostając jako limfocyty B pamięci! ODPOWIEDŹ KOMÓRKOWA (ETAPY):
- Rozpoznanie obcego antygenu (związanego z komórką) przez komórkę prezentującą antygen i aktywacja limfocytu TH
- Limfocyt TH1 aktywuje limfocyty Tc (cytotoksyczne)
- Proliferacja limfocytów Tc
- Kontakt limfocytów Tc z komórkami obcymi antygenowo
- Limfocyty Tc zabijają obce antygenowo komórki, wydzielając specjalne białka: perforyny i granzymy Niektóre limfocyty Tc pozostają jako limfocyty T pamięci!
- Porównanie odporności swoistej i nieswoistej:
Odporność nieswoista Odporność swoista
bardzo szybka nie wymaga wstępnej aktywacji rozwija się powoli wymaga kontaktu z antygenem receptory rozpoznające antygen są niezmienne są dziedziczone z pokolenia na pokolenie receptory rozpoznające antygen wykształcają się na nowo w każdej pierwotnej reakcji immunologicznej nie są dziedziczone celem ataku nie są własne struktury organizmu może dojść do autoagresji nie pozostawia trwałej pamięci immunologicznej pozostawia trwałą pamięć immunologiczną rozwija się niezależnie od odporności swoistej do rozwinięcia prawie zawsze wymaga odporności nieswoistej
- Kluczowe elementy układu immunologicznego: ● Cytokiny ● Komórki ● Narządy i tkanki
- Komórki układu immunologicznego ● Limfocyty T i B, NK ● Granulocyty: neutrofile, eozynofile, bazofile ● Monocyty – makrofagi ● Komórki prezentujące antygen (APC)]
- Limfocyty:
- IMMUNOGLOBULINY (przeciwciała) ● Glikoproteiny syntetyzowane przez komórki plazmatyczne. ● Mają zdolność swoistego rozpoznawania i łączenia się z antygenem. ● Występują w postaci wolnej w płynach ustrojowych lub w formie związanej jako receptory limfocytów B. ● Są zbudowane z 4 łańcuchów polipeptydowych (2 lekkich i 2 ciężkich). ● Wyróżnia się 5 klas przeciwciał – IgA, IgD, IgE, IgG, IgM a) IgA ● wytwarzane miejscowo w sąsiedztwie nabłonka ● wydzielane wraz z wydzielinami śluzowo-surowiczymi ● przekazywane wraz z siarą i mlekiem matki noworodkowi ● główny element obrony błon śluzowych przed inwazją mikroorganizmów. b) IgD ● występują jako receptory immunoglobulinowe na powierzchni dziewiczych limfocytów B. c) IgE ● wiążą się z receptorami FcR na powierzchni komórek tucznych i bazofili ● po związaniu antygenu wywołują degranulację i uwolnienie mediatorów reakcji alergicznej ● ta klasa odgrywa prawdopodobnie rolę w odporności przeciw pasożytom. d) IgG (IgG1, IgG2, IgG3, IgG4) ● w największym stężeniu występują w surowicy krwi ● przechodzą przez łożysko – odpowiadają za odporność bierną płodu i noworodka ● indukują cytotoksyczność komórkową zależną od przeciwciał ● indukują immunofagocytozę ● inicjują aktywację dopełniacza ● wiążą i inaktywują toksyny. e) IgM ● występują jako receptory immunoglobulinowe na powierzchni limfocytów B ● syntetyzowane w początkowej fazie odpowiedzi immunologicznej ● wykazują małe powinowactwo do antygenu ● wiążą wiele epitopów antygenu ● inicjują aktywację dopełniacza. 8. SPECYFICZNE BIAŁKA (ANTYGENY) POWIERZCHNIOWE LIMFOCYTÓW: ● CD20, CD40 –limfocyty B ● CD4 – limfocyty Th ● CD8 – limfocyty Tc ● CD4. CD25 – limfocyty Treg ● CD16, CD56 – limfocyty NK
9. KOMÓRKI PREZENTUJĄCE ANTYGEN (APC - antigen presenting cell) ● FUNKCJE - Komórki APC pochłaniają antygen, nadtrawiają go (w lizosomach lub proteasomach) i prezentują jego fragmenty (epitopy) na swojej błonie komórkowej ● „ Profesjonalne” (działają spontanicznie) o makrofagi υ komórki dendrytyczne o kom. dendrytyczne w tkance limfoidalnej o kom. Langerhansa w naskórku i innych nabłonkach (jama ustna, drogi oddechowe) o limfocyty B ● „Nieprofesjonalne” (wymagają stymulacji cytokinami) o komórki nabłonkowe zrębu grasicy υ komórki śródbłonka naczyń o fibroblasty o komórki mikrogleju 10. MAKROFAGI ● Komórki, które zasiedlające wszystkie tkanki i narządy. ● Pochodzą z obwodowych monocytów. ● Działają jako komórki fagocytarne. ● Prezentują antygeny limfocytom Th. ● Wydzielają cytokiny. Działają na pograniczu odporności nieswoistej i swoistej – umożliwiają zapoczątkowanie i właściwy rozwój swoistej odpowiedzi immunologicznej 11. KOMÓRKI DENDRYTYCZNE ● Posiadają drzewkowate wypustki komórkowe ● Eksponują na powierzchni duże ilości antygenu głównego kompleksu zgodności tkankowej typu II ● Mają niewielkie zdolności fagocytarne ● Są komórkami prezentującymi antygen 12. KOMÓRKI LANGERHANSA ● Zawierają charakterystyczne ziarnistości Birbecka ● Cytoplazma w kształcie rakiety tenisowej ● Pełnią podobną rolę jak komórki dendrytyczne ● Na powierzchni posiadają duże ilości antygenu głównego kompleksu zgodności tkankowej typu II. 13. GRANULOCYTY ● Granulocyty obojętnochłonne (neutrofile) o Krążą w krwiobiegu o Mają zdolność gromadzenia się w miejscu uszkodzenia tkanek o Działają jako komórki fagocytarne ● Granulocyty kwasochłonne ( eozynofile) o Niszczą organizmy wielkokomórkowe – pasożyty o Uczestniczą w modulacji odpowiedzi immunologicznej w alergii o Działają jako komórki fagocytarne ● Granulocyty obojętnochłonne (bazofile) o Biorą udział w reakcjach anafilaktycznych o Regulują i modulują odpowiedź immunologiczną 14. ANTYGENY ZGODNOŚCI TKANKOWEJ ● Wyróżnia się co najmniej dwie klasy MHC, które różnią się pełnionymi funkcjami:
● Do nieswoistych (wrodzonych) mechanizmów obronnych przed pasożytami należy również reakcja zapalna (odpowiedź zapalna) - mechanizm w wyniku którego fagocyty są przyciągane do miejsca wtargnięcia pasożyta o U podłoża reakcji zapalnej leżą zmiany w naczyniach krwionośnych. o W wyniku rozszerzenia naczyń, zwiększa się ukrwienie tkanki i przepuszczalność naczyń, na skutek czego do zaatakowanej tkanki mogą przedostawać się różne białka, pełniące funkcje obronne, np. przeciwciała lub białka układu dopełniacza. o Do zespołu objawów związanych z zapaleniem należą np. zaczerwienienie, ból, podwyższona temperatura, obrzęk.
2. PRZYKŁADY REAKCJI OBRONNYCH – FAGOCYTOZA ● Fagocytoza przez makrofagi zapewnia ważną obronę wobec mniejszych pasożytów. ● Makrofagi wydzielają również wiele czynników cytotoksycznych, pozwalających im zabijać pasożyty bez fagocytozy. ● W wyniku aktywacji przez cytokiny makrofagi mogą zabijać zarówno małe pasożyty pozakomórkowe, takie jak stadia erytrocytarne Plasmodium sp., jak i większe, np. postaci młodociane przywr. 3. PRZYKŁADY REAKCJI OBRONNYCH – EOZYNOFILE ● Eozynofile biorą udział w hamowaniu inwazji pasożytniczych helmintów (robaków pasożytniczych) np. Trichinella spiralis. ● Stanowią one obronę przed stadiami tkankowymi pasożytów, które z powodu swoich rozmiarów nie mogą podlegać fagocytozie. ● Eozynofile po kontakcie z pasożytem (np. schistosomule, larwami włośnia) opłaszczonym przeciwciałami IgG i IgE ulegają degranulacji, w wyniku której uwolnione zastają substancje silnie toksyczne i czynniki odpowiedzialne za reakcję zapalną 4. PRZYKŁADY REAKCJI OBRONNYCH – PRZECIWCIAŁA Rola przeciwciał w chorobach pasożytniczych polega na: ● bezpośrednim uszkodzeniu pierwotniaków ● uszkodzeniu przez aktywację układu dopełniacza ● blokowaniu receptorów na powierzchni żywiciela i przez to uniemożliwienie dostania się pasożyta do ich wnętrza υ symulacji fagocytozy i/lub na udziale w aktywacji komórek cytotoksycznych. ✓ W obronie przeciwko ponownej inwazji przywry, Schistosoma masoni, istotną rolę odgrywa mechanizm cytotoksyczności zależnej od przeciwciał (ADCC); w którym uczestniczą swoiste dla antygenów tego pasożyta przeciwciała IgG lub IgE oraz makrofagi, a jego efektem jest śmierć młodocianych przywr (schistosomul). ✓ Również płytki krwi mogą wykazywać związaną z IgE cytotoksyczność zależną od przeciwciał, gdyż podobnie jak makrofagi i inne komórki efektorowe, mają na swojej powierzchni receptory dla części stałej przeciwciał IgE.
Po 24–48 godz. od inwazji schistosomule nabywają oporności na efektory odpowiedzi immunologicznej żywiciela (związane jest to ze zmianą antygenów powierzchniowych, a także mimikrą)! ● Pasożyty, które osiedlają się w przewodzie pokarmowym żywiciela lub na powierzchni innych błon śluzowych (układ oddechowy i płciowy), wywołują lokalną odpowiedź związaną z błonami śluzowymi. o Ten typ odpowiedzi jest wytwarzany przez tkankę limfoidalną związaną z błonami śluzowymi układu pokarmowego, płciowego, oddechowego (w odróżnieniu od odpowiedzi obwodowej generowanej w śledzionie i obwodowych węzłach chłonnych). ● Obrona błon śluzowych przed patogenami związana jest głównie z przeciwciałami klasy IgA. ● Receptory dla IgA wykryto na monocytach, neutrofilach, eozynofilach i komórkach fagocytarnych błon śluzowych. ● Związanie IgA z receptorami indukuje całą gamę reakcji: generację nadtlenków, uwalnianie mediatorów zapalenia, fagocytozę i uśmiercanie patogenów
MECHANIZMY OBRONNE PASOŻYTA PRZED REAKCJAMI ŻYWICIELA
1. METODY:
a. OBRONA PROFILAKTYCZNA - która polega na obronie przed rozpoznaniem przez system immunologiczny żywiciela b. OBRONA CZYNNA - która polega na obronie przed bezpośrednimi reakcjami żywiciela.
2. UNIKNIĘCIE ROZPOZNANIA PRZEZ UKŁAD ODPORNOŚCIOWY ŻYWICIELA a. Strategia dyskrecji ( polega na) ● Mimikrze antygenowej – pasożyt ma zdolność do ekspresji epitopów podobnych do cząsteczek żywiciela. ● Immunosupresji – pasożyt syntezuje enzymy proteolityczne, czynniki leukotoksyczne, prostaglandyny, które osłabiają odpowiedź immunologiczną żywiciela. ● Słabej immunogenności – pasożyt posiada niskocząsteczkowe lub rozpuszczalne antygeny, które nie wywołują odpowiedzi immunologicznej żywiciela. PRZYKŁADY: ● Najczęściej u pasożytów (zwłaszcza u pierwotniaków) obserwuje się występowanie makromolekuł identycznych, bądź bardzo podobnych do receptorów dopełniacza i innych czynników modulujących aktywację dopełniacza. ● Białko powierzchniowe merozoitów Plasmodium sp. wykazuje homologię do wiążącej dopełniacz domeny properdyny i do 4 składników dopełniacza: C6, C7, C8, C9. υ Różne stadia rozwojowe Schistosoma mansoni mają na swej powierzchni receptory dla składowych dopełniacza. Wiązanie składnika C3b prawdopodobnie inaktywuje go i uniemożliwia dalszy przebieg kaskady katalitycznej, która mogłaby uszkodzić pasożyta. ● Pełzak czerwonki, Entamoeba histolytica, jest odporny na działanie kompleksu atakującego błonę (ang. membrane attack complex, MAC) przez wytwarzanie na powierzchni cząsteczki lektyny, która strukturalnie i funkcjonalnie naśladuje cząsteczkę żywiciela CD59, będącą inhibitorem MAC na powierzchni erytrocytów
Immunopatologia chorób wywołanych przez pasożyty:
1. IMMUNOPATOLOGIA CHORÓB WYWOŁANYCH PRZEZ PASOŻYTY
● Procesy immunologiczne zachodzące w organizmach są najczęściej skutkiem reakcji immunologicznych organizmu żywiciela przeciwko pasożytom a nie efektem samej „działalności” pasożyta. ● W „interesie” pasożyta nie jest zabicie swojego żywiciela ale reakcje eliminujące pasożyta z organizmu żywiciela są czasem tak silne, że powodują jego samozniszczenie. ● W latach 60-tych XX wieku Philip Gell i Robert Coombs wyodrębnili cztery typy reakcji nadwrażliwości, prowadzące do uszkodzenia tkanek, a tym samych wywołania choroby: typ I, typ II, typ III i typ IV. ● W przypadku inwazji pasożytniczych bardzo często występuje jednocześnie kilka typów reakcji immunologicznych na obecność pasożytów. a) TYP I (natychmiastowy, anafilaktyczny) – np. ukąszenie pszczoły ● Ten typ reakcji oparty jest na reakcji antygenu z przeciwciałami IgE, związanymi z komórkami tucznymi i bazofilami, za pomocą receptorów powierzchniowych. ● W rezultacie reakcja prowadzi do uwolnienia mediatorów reakcji alergicznej, np. histaminy, prostaglandyn czy cytokin. ● Objawy powstające jako wynik reakcji zależą od właściwości mediatorów i są określane jako reakcja anafilaktyczna. ● Typ I reakcji alergicznych występuje w przypadku większości inwazji pasożytniczych. ● Objawy o swędząca pokrzywka, o gorączka, o obrzęki. ● Przykłady pasożytów wywołujących objawy zawiązane z alergią: o włośnica, o schistosomatozy, o filariozy ● Reakcje miejscowe (obrzęk i świąd) mogą wystąpić w miejscu ukłucia pasożytów zewnętrznych. b) TYP II (reakcja cytotoksyczna, zależna od przeciwciał) ● W reakcji tej przeciwciało skierowane jest przeciwko antygenowi na własnej/obcej błonie komórkowej lub błonie podstawnej. ● Mechanizm uszkodzenia: cytotoksyczność zależna od przeciwciał (należących do klas IgG i IgM) oraz aktywacja dopełniacza c) TYP III ● Typ II reakcji alergicznych dotyczy inwazji pasożytniczych w których kontakt z pasożytem inicjuje powstanie autoprzeciwciał. ● Zjawisko to występuje zarówno przy bezpośrednim uszkodzeniu komórek np. przez pasożytnicze pierwotniaki oraz jako rezultat odkładania się rozpuszczalnych antygenów pasożytów na niektórych komórkach żywiciela. ● Przykład: o absorbcja antygenów na erytrocytach w których bytują Plasmodium malariae , co skutkuje najprawdopodobniej opsonizacją (określone cząsteczki mogą przyłączać się do powierzchni i następnie ułatwiać fagocytozę). Skutkiem takiego procesu jest usuwanie erytrocytów w śledzionie prowadzące do anemii
● Reakcja typu III jest wynikiem odkładania się kompleksów immunologicznych antygenu z przeciwciałem (IC) w tkankach. ● Kompleksy indukują proces zapalny. ● Stymulacja granulocytów i makrofagów indukuje uwalnianie cytokin prozapalnych (TNF-alfa, IL-1, IL-6). ● Interakcje kompleksu z bazofilami i płytkami krwi prowadzą do uwalniania amin naczynioruchowych (np. histaminy). ● Zjawisko to występuje przy zarażeniu Plasmodium malariae i Plasmodium falciparum. d) TYP IV ● Ten typ reakcji oparty jest na mechanizmach odpowiedzi immunologicznej na poziomie komórkowym, w których biorą udział limfocyty pomocnicze i cytotoksyczne oraz makrofagi. Powodują one zniszczenie tkanek poprzez wydzielanie cytokin lub bezpośredni efekt cytotoksyczny. ● Odczyn skórny typu późnego występuje w przebiegu chorób pasożytniczych wywołanych przez: o pierwotniaki (choroba Chagasa, leiszmanioza, toksoplazmoza) o nicienie (skarydoza, toksokaroza) o przywry
Pobieranie transport materiału biologicznego do badań
parazytologicznych
1. MATERIAŁEM DO BADAŃ W KIERUNKU ZAKAŻEŃ PASOŻYTAMI MOGĄ BYĆ: a) Krew – Plasmodium, Trypanosoma, Leishmania b) Kał (śluz, krew, ropa) wymaz okołoodbytniczy w kierunku – Giardia, orzęski, robaki obłe, tasiemce, motylica c) Wycinki zainfekowanych tkanek (mięśni w przypadku larw włośnia, bioptaty wątroby, płuc w zakażeniu bąblowcem d) Mocz – Schistosoma, bąblowiec e) Płyn mózgowo- rdzeniowy – Trypanosoma spp. Acanthamoeba spp., Naegleria fowleri, Toxoplasma gondii f) Treść dwunastnicza – Giardia intestinalis, Strongyloides stercoralis, Fasciola hepatica, Cryptosporidium spp.; g) Z torbieli wątroby – na obecność skoleksów lub materiału genetycznego Echinococcus granulosus i E. multilocularis. h) Materiał z gruczołów limfatycznych, szpiku, śledziony w kierunku ruchliwych postaci trypomastigota Trypanosoma spp., amastigota biopsja cienkoigłowa ze szpiku, śledziony w zarażeniu Leishmania donovani i) Ze zmian skórnych lub odciskowy - Leiszmaniozy skórne lub śluzowoskórne
✓ Rozpoznanie choroby pasożytniczej jest czasami trudne, ponieważ jej objawy bywają
niecharakterystyczne. Należy pamiętać, że dobrze przeprowadzony wywiad ma często decydujące znaczenie w ustaleniu inwazji. Wywiad powinien nasunąć podejrzenie najbardziej prawdopodobnej inwazji, jednak to podejrzenie powinno być zawsze poparte wykazaniem czynnika etiologicznego choroby. Z drugiej strony do wyników badań parazytologicznych należy podchodzić z dużą ostrożnością, zwłaszcza jeżeli polegają one na pośrednich metodach wykrycia inwazji.
● Kał do badań pobierany jest w okresie 10 dni w odstępach 2-3 dniowych, co podnosi prawdopodobieństwo wykrycia pasożytów, zwłaszcza cyst pierwotniaków, które wydalane są nieregularnie. Przy znacznym podejrzeniu giardiozy lub amebozy, badania koproskopowe wykonywane są nawet sześciokrotnie w okresie 14 dni.
Transport: ● Postacie dojrzałe lub fragmenty helmintów (robaków), (np. człony tasiemca) należy umieścić w pojemniku z niewielką ilością wody i przechowywać w temperaturze pokojowej. ● Materiał należy dostarczyć do laboratorium w ciągu 24 godzin ● Pojemniki z kałem należy transportować w temperaturze pokojowej (do oznaczenia koproantygenów transportować schłodzone), w pozycji pionowej, zabezpieczając je przed zgnieceniem lub pęknięciem. Czas: ● Kał wodnisty lub uzyskany po środkach przeczyszczjących należy badać do 30 min., ● Kał luźny do 60 min. po jego oddaniu (istotne ze względu na trofozoity pierwotniaków ulegające dezintegracji). ● Kał uformowany na obecność cyst/oocyt pierwotniaków bądź jaj helmintów (robaków) można badać do 72 godz. od momentu pobrania. Do czasu badania, próbki powinny być przetrzymywane i transportowane w temp. od +4ºC do + ºC. Jeżeli jest to niemożliwe, kał należy jak najszybciej utrwalić w odpowiednim utrwalaczu właściwym dla procedury badania. Wynik badania mikroskopowego kału powinien zawierać następujące informacje: ● nazwę gatunkową pasożyta i jego postać rozwojową , w przypadku stwierdzenia jaj Schistosoma należy podać ich żywotność (żywe czy martwe), w przypadku stwierdzenia jaj Ascaris lumbricoides należy podać czy są zapłodnione czy nie, ● orientacyjnie liczbę form diagnostycznych pasożytów, np. jaj, lub cyst inne wykryte struktury świadczące o patologii: o makrofagi, o krwinki czerwone, o leukocyty wieloróżnojądrzaste (PMNs), o kryształy Charcot-Leyden’a, o ziarna skrobi, o włókna mięsne, o kule tłuszczu. ● Wskazane jest podanie przybliżonej liczby postaci rozwojowych pasożytów wymienionych obiektów, jak niżej: o mało: poniżej 2 w 10 polach widzenia (obiektyw 40 lub – 100 x) o średnio: 3-9 w 10 polach widzenia o dużo: powyżej 10 w 10 polach widzenia. ● Na specjalne życzenie zlecającego badanie należy udokumentować w wyniku badania obecność innych form przypominających postacie rozwojowe pasożytów (artefakty, elementy roślinne, takie jak: pyłki, włoski lub włókna). Badanie mikroskopowe wymazu okołoodbytniczego w kierunku Enterobius vermicularis: ● Materiał należy pobrać przed rozpoczęciem leczenia i ponownie 2-3 tygodnie po jego zakończeniu dla celów kontrolnych.
