Notatki z zajęć ,,Tradycje antyczne i biblijne w literaturze" oraz HLP, Notatki z Literatura klasyczna

Pobierz Notatki z zajęć ,,Tradycje antyczne i biblijne w literaturze" oraz HLP i więcej Notatki w PDF z Literatura klasyczna tylko na Docsity! EGZAMIN: fragmenty tekstów i pytania o nie: o autora, czas wydania, powstania; pytania opisowe dotyczą tekstów, jakiegoś opracowania, jakiegoś zagadnienia czy problemu pytania: fragmenty i pytania do nich; na pewno księgi biblijne; skróty biblijne w zakresie ksiąg z listy lektur; Świderkówna! MITOLOGIA Okeanos + Tetys = okeanidy (6 tys) Gaja + Pontos = Nereus Nereus ,,Starzec Morski” + okeanida Doris = 52 córki, jedna z nich: Tetyda [miały jeszcze braci trytonów] Pontos + Gaja = Eurybia (serce z adamantu) Eurybia + tytan Krios = Astrajos, Pallas, Perses dwoje Pontoidów: Starzec Morski Forksys i jego siostra Keto = 3 Graje (od dnia narodzin stare i siwe), Gorgona Taumas (syn Pontosa i Gai) + Elektra = Iryda i Harpie tytan Hyperion + Teja (siostra i żona) = Helios, Selena i Eos Helios + okeanida Klimene = Faeton Japetos + Klimene = Prometeusz, Epimeteusz, Atlas, Menojtios a także: Faeton i Heliady Tyfon – ten największy, przywalony Sycylią Deukalion i Pyrra – ocaleli z Potopu Zeus + Latona = Apollo Zeus + Mnemosyne = Muzy [Kalliope, Klio, Terpsychora, Melpomene, Euterpe, Taleja, Erat, Polihymnia, Urania] Zeus + Semele = Dionizos PODOBIEŃSTWA RÓŻNICE Parandowski (wyd. 1924) Kubiak (wyd. 1997) Graves (wyd. 1955) opowiadają o tych samych postaciach i tych samych wydarzeniach Mitologia jest prostą opowieścią o kosmogonii i kosmologii czerpie z wielu różnych źródeł, opiera się na słynnych greckich pisarzach i o tym co oni zawarli w dziełach pisanych w czasach, kiedy owe mity były jeszcze żywe przedstawia mity, uzupełniając później je różnymi domysłami, innymi wersjami, stara się wyłuskać prawdziwe podania, a nie te najbardziej utarte, pisane z fantazją tłumaczą powstanie bóstwa i świata; tłumaczą rolę człowieka w świecie pomija etymologię słów: nazw własnych, imion szczegółowa analiza pochodzenia poszczególnych wyrażeń skupia się na wersjach wydarzeń, nie ma tu grecyzmów opowieść jest jedna, pociągnięta w linii uproszczonej wiele elementów, jakie się pojawiają, zostaje zaraz poddanych w wątpliwość by trzymać się starożytnych źródeł i mieć szeroką perspektywę uporządkowany zbiór, pieczołowicie zaopatrzony w konteksty i nawiązania opowiada, zostawiając czytelnikowi przestrzeń do interpretacji Graves dba o zaopatrzenie historii w konteksty także historyczno-geografi czne, doszukuje się prawdziwych miejsc i potencjalnych wydarzeń związanych z kultami poszczególnych bóstw pominięcie pewnych szczegółów obyczajowych, ,,cenzura”; frywolny, usunięty materiał został umieszczony w Erosie na Olimpie; tekst był przeznaczony do kształcenia dzieci w zakresie mitologii interpretacje socjologiczne (o podbojach) Mity mają wartość praktyczną, najlepsze są te najstarsze, ponieważ nie są obarczone fantazyjnymi dodatkami charakteryzującymi się moralizacją, sentymentalizacją itp., te które trzymają się jakiegoś punktu tradycji, nie rozwinięte jeszcze przez fantazję kolejnych pisarzy i tworzonych przez nich przekładów prawdziwa wiedza o mitach powinna zaczynać się od studiowania archeologii, historii i religioznawstwa porównawczego; metoda polega na zebraniu wszystkich rozproszonych cząstek elementarnych w jedną całość Mit w XX wieku 1) teorie psychoanalityczne (Freud i C.G. Jung); Freud zjednał mity ze snem zbiorowości na podstawie zbiorowego libido; pojawia się w jego teorii pojęcie archetypu (typowy sposób zachowania) – zostało zestawiane z wrodzoną nieświadomością zbiorową, która charakteryzuje się tworzeniem tych samych mechanizmów, uwarunkowanych kulturowo (do pewnego momentu) i fizjologicznie 11. Bohaterstwo Diomedesa. 12. Spotkanie Hektora z rodziną. 13. Złe przeczucia Andromachy i pożegnanie małżonków. 14. Pojedynek Ajaksa i Hektora. 15. Zawieszenie broni. 16. Szala zwycięstwa po stronie Trojan. 17. Odmowa Achillesa wobec prośby Greków. 18. Nocne zwiady Greków i Trojan. 19. Rana Agamemnona. 20. Misja Patroklosa. 21. Zdobycie murów przez Trojan. 22. Zepchnięcie Greków do brzegu morza. 23. Uśpienie Zeusa. 24. Interwencja Zeusa. 25. Walka przy okrętach. 26. Udział Patroklosa w walce. 27. Zwycięstwo Hektora nad Patroklosem. 28. Walka o ciało Patroklosa. 29. Gniew Achillesa. 30. Nowa zbroja Achillesa. 31. Zgoda pomiędzy Achillesem a Agamemnonem. 32. Udział Achillesa w walce. 33. Decyzja Priama o wycofaniu wojsk. 34. Walka Hektora z Achillesem. 35. Śmierć Hektora. 36. Zbezczeszczenie zwłok przez Achillesa. 37. Opłakiwanie zmarłego. 38. Pogrzeb Patroklosa i igrzyska na jego cześć. 39. Wykupienie ciała Hektora. 40. Uspokojenie się Achillesa. 41. Pogrzeb Hektora. Odyseja – plan wydarzeń 1. Trudna sytuacja rodziny Odyseusza. 2. Zebranie starszyzny i odmowa pomocy Telemachowi. 3. Perswazje Ateny i wyprawa chłopca w poszukiwaniu ojca. 4. Opuszczenie wyspy nimfy Kallipso przez Odysa. 5. Burza i rozbicie się statku. 6. Odys na ziemi Feaków – spotkanie z Nauzykaą. 7. Przyjęcie Odysa w pałacu Alkinoosa. 8. Igrzyska. 9. Opowieść przybysza: a) przypłynięcie do krainy Lotofagów, b) wydarzenia na wyspie cyklopów, c) oślepienie Polifema i zemsta Posejdona, d) wizyta w domu Eola e) pogrom z ręki Lajstrygonów, f) przybycie na wyspę czarodziejki Kirke, g) Odys w Hadesie – spotkanie z Tyrezjaszem, h) przepłynięcie obok wyspy syren, i) Scylla i Charybda, j) zemsta Heliosa, k) rozbitek na wyspie nimfy Kallipso 10. Pomoc Feaków. 11. Przybycie Odyseusza na Itakę. 12. Ostrzeżenie i pomoc Ateny – przemiana w żebraka. 13. Spotkanie Odysa z synem i żoną. 14. Konkurs łuczniczy. 15. Rzeź zalotników. 16. Rozpoznanie Odysa przez Penelopę. 17. Pogodzenie się króla z rodzinami ofiar 1) dwie cnoty bohaterów Homera: a) cnota siły cielesnej; ściśle łączy się z sercem, reprezentuje ją Achilles; w Iliadzie Homer zaznaczył jej wyraźną wyższość nad drugą cnotą; głównie reprezentowana przez ludzi młodych o gorących sercach; w Odysei cnota siły cielesnej również góruje, ale nieco słabiej b) cnota rozumnej mowy; ściśle łączy się z umysłem, najczęściej jest przymiotem postaci dojrzałych (Odyseusz, Nestor); na podstawie opowieści o Odyseuszu na dworze Alkinoosa, gdzie wyzwanie rzuca mu Euryalos przedstawiono stosunek pomiędzy obydwoma cnotami i wynika z niego że umysł bez siły nie ma aż tak wielkiego znaczenia, poważania i powodu do czci; por. postać Nestora w Iliadzie 2) dwa prawa a) prawo silniejszego – stanowi o hierarchii w świecie: bogów – Zeus, najsilniejszy z nich wszystkich, posiada najwyższą władzę i odbiera cześć największą; w świecie ludzi: np. ,,silniejszy” Parys od menelaosa ma ,,prawo” zabrać mu skarby i żonę [87] b) prawo skruszonego serca – występuje w trzech postaciach i) przezwyciężanie ujemnych uczuć gniewu oraz nienawiści i na wzbudzaniu zamiast nich dodatnich uczuć oraz dobroci i życzliwości, np. Priam błagający Achillesa o wydanie zwłok syna [89] ii) ktoś uznaje swoją winę, żałuje, prosi o przebaczenie człowieka przeciw któremu zawinił i składa mu dary na dowód szczerości swojej skruchy, np. Agamemnon wobec Achillesa i Eurydalos wobec Odyseusza iii) dobrowolne upokarzanie się ,,nieszczęśliwego” człowieka przed ,,szczęśliwymi” ludźmi, np. upokorzenie się Odyseusza najpierw przed Feakami, a potem przed zalotnikami [110] 3) jak wiążą się z cnotami 4) Mojry (czym są?) Mojra, czyli przeznaczenie; u Homera jest jakąś bliżej nieokreśloną siłą, bezosobową i ostateczną przyczyną wszystkich zdarzeń na niebie i ziemi, mglistą (i bezcielesną) potegą górującą podnad bogami; Mojra pozostaje w ścisłym związku z przyszłą rzeczywistością i z planami umysłu lub – mówiąc ogólnie – umysłu bogów PRAWA MOJRY 1) prawo skruszonego serca → cnota rozumnej mowy związana z umysłem 2) prawo silniejszego → cnota silnego serca; silne ciało i wielkie serce mają moc działania, dlatego są ważniejsze Homer patrzy na człowieka inaczej niż utrwaliła tradycja; dla niego człowiek jest jednolitym konglomeratem ciała i duszy; po śmieci człowiek dzieli się na duszę i serce i nie ma już tej mocy sprawczej DWA RODZAJE CZYNÓW 1) działanie umysłu, któremu podporządkowane musi być serce 2) działanie serca, które nie słucha umysłu cnota wielkiego serca cnota rozumnego umysłu charakterystyczna dla ludzi młodych (Achilles, Patroklos, Hektor) charakterystyczne dla wieku dojrzałego (Odyseusz, Nestor) Mojra jest esencją umysłów, wszechumysłem, dlatego radzi dobrze; jest kosmiczną opatrznością, która kieruje czynami bogów i ludzi, ale nie ma mocy sprawczej, bo jest bezcielesna; kieruje działaniami bogów i ludzi Jest to monolog Penelopy, żałobna pieśń, odwrócenie sytuacji kiedy zalotnik śpiewa pod oknem oblubienicy; przyczyny tego, że Odyseusz nie wraca: Penelopa została sama, bo sroga Fortuna jej pozazdrościła takiego dobrego męża, a także że Odyseusz wypłynął ze Sparty z żoną kogoś innego; Penelopa staje się wizerunkiem dobrej żony fraszka Na historyję trojańską Parys zlekceważył swoje obowiązki, zasmakowała mu miłość, która nie była warta 10 lat wojny. PLATON Platon był arystokratą o wysokim pochodzeniu, był uczniem Sokratesa i jego wpływ widać w młodzieńczej twórczości (np. Uczta). Później zainteresował się arystotelesowczykami (Timajos), założył szkołę – Akademię – gdzie on i jego uczniowie spotykali się by porozmawiać; szkoła była pewnym ugrupowaniem religijnym, gdzie czczono Muzy; chcieli tam zdobyć wiedzę, by później dzielić się nią z innymi, a zatem ich uszczęśliwiać. Dzieła Platona reprezentują gatunek dialogu (czyli odtworzenie rozmowy, gatunek ten stał się bardzo popularny). Diogenes z Laerty opisując żywot Platona, wyróżnił 3 rodzaje dialogów: 1) dramatyczny (dramat, ale bez didaskaliów, bez ingerencji narratora) 2) dialog opowiadający (narrator tworzy ramę narracyjną, komentujący akcję; jest to model, który staje się popularny dzięki prozie Cycerona i jest popularny w XVI wieku) 3) mieszany (wypadkowa tych dwóch wcześniejszych rodzajów: jest i zapis rozmowy i wprowadzenie do tej rozmowy; jest to rodzaj dialogu, który zdaniem Diogenesa reprezentują dialogi Platona) gdybyśmy na Uczcie chcieli dookreślić dialog mieszany Platona, można by było dodać: - akcja toczy się na uczcie i jest do tego dialogu wprowadzenie; jest jednak słabo zarysowana sytuacja; jest to zawiązanie ,,na rogu ulicy” – przypadkowe spotkanie dwóch osób jest nawiązaniem dialogu; w tej rozmowie wszyscy są sobie równi, ale dominuje Sokrates (w dialogach Platona zawsze jest ktoś, kto reprezentuje prawdę i dobro, a reszta bohaterów jest sobie równa) - spotyka się Apollodoros z kimś na rogu ulicy (jeden z nich był związany z Glaukosem i dlatego wiedział że taka uczta się odbyła); pada pytanie o tą ucztę, bo jest ona w jakiś sposób ważna i po to by dać okazję Apollodorosowi do dokładnego zrelacjonowania wydarzeń ➔ Fajdros, który występuje jako pierwszy mówi że Eros jest powodem dla którego ludzie czynią dobrze ➔ Pauzaniasz mówi, że są dwa Erosy, bo są dwie Afrodyty; jest jeden ziemski (wszeteczny, związany z Afrodytą pochodzącą od Diony i Zeusa), a drugi niebiański (związany z Afrodytą niebiańską, tą starszą, córką samego Nieba); Eros niebiański tym różni się od wsztecznego, że zachęca do pożądania, łączy ludzi; jest to relacja takich kochających się podmiotów, zachodząca między mistrzem i uczniem ➔ Eros wszeteczny kocha kobiety, kończy się, kiedy ciało się starzeje, przestaje być piękne; jest to relacja przypominająca relację sprzedawca-kupiec ➔ Eryksimach mówi, że harmonia jest połączeniem dwóch całkowicie odrębnych elementów, nie pasujących do siebie; harmonia czynów wiąże się z cnotami ozdobionymi duszą ➔ Arystofanes nawiązuje do tej części mowy Eryksimacha, mówi że Eros jest pędem, przywiązaniem do miłości; to że ludzie dążą do miłości związane jest z początkiem ludzkości, kiedy istniały 3 płcie: żeńska, męska (słońce) i nijaka (której symbolem kosmologicznym jest księżyc); tak rozrabiały, że Bóg ich porozdzielał i tak powstała kobieta i mężczyzna; wynika z tego, że miłość jest wpisana w ludzką naturę ➔ Agaton mówi, że jest to bój najdelikatniejszy, cnotliwy, ma idealne kształty, wymaga poświęcenia się Erosowi ➔ Sokrates stosuje metodę mejotyczną, zadając pytania, by Agaton swoimi odpowiedziami sam doszedł do właściwej odpowiedzi ➔ Alkibiades zarzuca Sokratesowi wstrzemięźliwość; kreuje obraz sokratejskiej przyjaźni, która jest oparta na wstrzemięźliwości; przywołana jest tutaj relacja uczeń-mistrz, w której… paginacja Stephanusa (dzieła Platona, przetłumaczone przez Joannesa Serranusa) który [Sthepannus] w 1578 r., opublikował 3-tomową edycję dzieł Platona i ponumerował je za pomocą cyfr arabskich i numery podzielił na 4 sekcję: a, b, c, d (litery łacińskie); Stephanus był drukarzem, ale także i uczonym; zasłynął tłumaczeniami na łacinę klasyków greckich w teorii Platona, zaczynając od tego co najgorsze: piękne ciało – później dostrzega się duszę (nadal jedną, konkretną) – spostrzega się, że ta dusza odsyła do czegoś więcej: do innych pięknych ciał i dusz – na końcu miłość samą w sobie, bez odniesienia do czegokolwiek – czyli idee miłości (miłość jest procesem, która od tego co najgorsze i skażone wiedzie nas do idei, która nie ma żadnego obiektu) Platon mówi, że miłość jest poznaniem, które wiedzie nas od tego co skażone i brzydkie, do idei, która jest najwyższym dobrem; odbiciem ziemskim jest dobro i piękno ziemskie Marsilio Ficino – był lekarzem, został zatrudniony przez władcę Florencji, który nakazał mu przetłumaczenie dialogów Platona z greki na łacine – on to robi i opracowuje komentarze; dzięki tej pracy napisał własne dzieł Theologia Platona, w której udowodnił że źródłem piękna, które kochamy jest nikt inny, tylko Bóg – do schematu Platona, dodał Boga chrześcijańskiego; jego wywody zdobyły ogromną popularność Ficino uważał że miłość jest chorobą i trzeba ją jak najszybciej uleczyć: chodzić często na spacery, pić rozcieńczone wino, dużo spać i czekać na starość, bo wtedy miłość z głowy wyparuje Leone Hebreo (Juda Abarbanel) – pisarz żydowskiego pochodzenia, który zafascynowany Ficiniem, pisze Dialoghi d’amore (gdzie Filon nakłania Sofiję (mądrość) do seksu – jeśli najpierw pokochamy, a później zaspokoimy pożądanie, to ta miłość jest prawdziwa) to wszystko staje się dyskusją o kobiecej godności – pozycja kobiety zdominowanej przez tradycję platońską: ciało męskie jest gorące, przerabia składniki i wydala w czystej postaci w spermie – kobieta jest gorsza, ulega wpływowi księżyca (menstruacja) Heliodor: światło pokazuje tajemnice miłości; Bóg udzielił światu piękna, a świat odbija to światło w postaci miłości – tej duchowej i pięknej, która spaja świat; kiedy śpiewa się o miłości, to ta miłość się pojawia; ogień, który się tu pojawia jest pożądaniem, ale też ogniem, który prowadzi zazwyczaj do destrukcji Sęp-Szarzyński, Sonet V Miłość jest nieodłącznym aspektem życia człowieka, który tak czy siak nie jest szczęśliwy; Fraszka Do miłości Miłość jest siłą przenikającą wszystko, kosmicznym żywiołem, przed którym nie można uciec. WERGILIUSZ ENEIDA Gotfred: jakie nawiązanie do Eneidy; jak ma się narrator do Eneidy, jak się ujawnia Nawiązania do Eneidy w Goffredzie albo Jeruzalem wyzwolonej: - Szatan, który wystąpił przeciw ludziom i Bóg, który im sprzyjał - apostrofa podmiotu do muzy, który zobowiązuje się wiernie opowiedzieć wydarzenia; ujawnia się też jak ,,my”: ,,wszyscy tam bieżemy” - motyw ziemi przeznaczonej, do której dzielni wojownicy muszą dotrzeć i stoczyć o nią bój; po wygranej założenie tam królestwa - Piotr Kochanowski nie prosi o inspirację Boga, a oferuje się jako naczynie, które napełni Bóg - mówi że przedstawi wydarzenia nie tak, by od wiernych faktów zemdlić czytelnika, a by osłodzić mu tę opowieść - świat opowiedziany jest z wyżyn, opis świata nie z ziemi, a z perspektywy lotu; dopiero później postacie zostają przybliżone – taki opis obejmuje pierwsze 12 pieśni W antyku komedia była utworem, w którym wydarzenia źle się zaczynają a dobrze kończą; Boccarelli nadał komedii nazwę ,,boska” i tak się przyjęło. Wergiliusz ma przewodniczyć Dantemu tylko do raju ziemskiego, później zapowiada Betarycze; Dante wybrał akurat Wergiliusza, ponieważ to on był dla niego inspiracją. Pieśń V – Krąg drugi. Minos, grzesznicy z miłości: Franczeska z Rimini. Minos ,,sortuje” grzeszników: machnięcie ogonem decyduje o kręgu piekielnym. Kraina grzeszników z miłości to miejsce gdzie wichry pomiatają duszami. Jest tam Semiramida, Kleopatra, Helena. Pieśń VI – Krąg trzeci. Żarłocy, Cerber, Ciacco. Jest to kraina deszczów ulewnych, gdzie w grząskim i błotnistym gruncie toną ciała grzeszników. Bohater rozmawia z Ciacco, który zdołał się podnieść i mówi że leje nad nim deszcz wieczny. Przepowiada także że Stronnictwo Białe wypędzi Czarne, lecz i Biali upadną, co pozwoli podnieść się Czarnym. Wspomina także o dwóch sprawiedliwych wśród nich, których nikt nie będzie chciał słuchać. Pieśń VII – Krąg czwarty. Plutus, skąpcy i marnotrawcy. Ci co szli po lewo, postrzyżeni to skąpcy, a po prawo idą marnotrawcy z zaciśniętą pięścią. Rozmowa o Fortunie, która sama decyduje o biegu wydarzeń i każdy musi się jej przyporządkować. Krąg piąty: popędliwi. Przebywają w bagnie Styksu: nawzajem się szarpały zębami, chcąc brać oddech, połykali muł. Pieśń VIII – Przeprawa ku kręgowi szóstemu, florentyńczyk Argenti. walka o wstęp do miasta Dis, gdzie mieszkańcy żyją w ogniu i dymie. Wergiliusz rozmawia z Flegijaszem, który pozwala im się przeprawić. Z wody wynurza się cień obłocony i podejmuje rozmowę z bohaterem – Wergiliusz go przepędza, mówiąc że każdy kto żył dobrze ale grzesznie (np. książęta) będzie się tarzał w piekła błotach. Inne duchy rzucają się na florentyńczyka. Wergiliusz na chwilę zostawia bohatera samego, by porozmawiać z wodzem miasta. Pieśń IX – Krąg siódmy, Anioł, ateusze i kacerze. Wergiliusz opowiada o tym jak wydobyto go na początku z kręgu Judasza. Spotkanie z Furiami: Megarą, Allekto i Tyzyfoną; rozkazują one Meduzie przemienić bohatera w kamień. Nagle przychodzi Anioł, którego boją się wszyscy potępieńcy. Z jego pomocą otwarto bramę w gród Plutona. W twierdzy znajdują się steki grobów kacerzy i tych którzy udział w sektach biorą. Pieśń X – Krąg szósty – ciąg dalszy: Farinata (bohater mówi mu o swoich przodkach), Kawalkante (pyta się bohatera o losy jego syna), Fryderyk II. Pieśń XI – Papież Anastazy, podział dalszych kręgów. Podróżnicy stają pod pomnikiem Anastazego, rozmawiają o kolejnych kręgach, jakie są przed nimi; podzielony jest na trzy części, przeznaczony dla gwałtowników: jeden dla tych co szkodzi Bogu, drugi dla tych co szkodzi bliźniemu (zostaje strącony w płomienie) i trzeci dla tych co szkodzą sami sobie (idą na wieczne męczeństwo). Ostatni to dział dla fałszywych, graczów, świętoszków, pochlebców symonijaków, fałszerzy i złodziei. Pieśń XII – Krąg siódmy, koło I: zbrodniarze przeciw innym: centaurowie, Chiron, Atylla i inni tyrani oraz mordercy. Chiron rozkazuje Nessusowi wskazać drogę podróżującym przez piekło. Pokazuje im wszystkich tyranów (głównie to wielkich przywódców). Przechodzą przez fosę. Pieśń XIII – Krąg siódmy, koło II: samobójcy, Piotr a Vinedis (ten, który pomagał Fryderykowi II), gracze. Przechodzą przez las w którym słychać było pełno jęków, ale nie było widać nikogo. Okazało się, że to dusze zamienione w drzewa – bohater rozmawia z nimi. Nagle do lasu wbiega dwóch nieszczęśliwych gonionych przez czarne psy. Pieśń XIV – Krąg siódmy, koło III: bluźniercy, lichwiarze, sodomici. Rozpalony piasek, Kapaneus, starzec kreteński, trzecia rzeka piekielna. Dusze są tu nagie, lamentują, zwijają w kłąb, chodzą bez celu. Męka dumnego, który leży w piaskach kręgu siódmego. Docierają do strumyka o czerwonych wodach. Wergiliusz opowiada o Krecie, na której swego czasu panował król, za którego świat był czysty; dalej opowiada o wielkich postaciach z tamtego czasu. Pieśń XV – Krąg siódmy, koło III: sodomici, Brunetto, nauczyciel Dantego. Idą wzdłuż strumyka, spotykają gromadę duchów, a wśród niej Brunetta; bohater przystaje żeby z nim porozmawiać. Nauczyciel ostrzega swojego ucznia. Pieśń XVI – Krąg siódmy, koło III, cd. Podróżujących doganiają trzy cienie: Gwidogwera znalazła się w piekle przez swojego wnuka, Rusticucci – przez żonę. Dusze uciekają, a bohaterowie docierają do strumienia. Tam bohater zdejmuje z siebie sznurek którym jest przepasany i ciska w strumyk, a bohaterowi wydaje się że widzi we mgle jakąś postać. Pieśń VII – ostatni z koła III: lichwiarze. Latająca bestia, zagradzająca ogonem drogę, ustąpiła bohaterom. Schodzą z brzegu i bohater zbliża się do dusz, na których szyjach wisiały kalety, każda z innym godłem. W tym czasie Wergiliusz werbuje dzikiego zwierza jako ich środek transportu. Pieśń XVIII – krąg VIII, tłumok 1 i 2; rajfury i pochlebcy. Dwa tłumy idące przez zamkową bramę, smagane biczami przez rogali. Bohater spotyka znajomego mu Wenedika, który został strącony do piekła za uwiedzenie kobiety. Widzą także następny korowód potępieńców, a wśród nich Jazona, który oprócz grabieży i ludobójstwa, winny jest uwiedzenia i gwałtu na młodej Hipsypili. Bohater ogląda pochlebców tarzających się w kale. Pieśń XIX – Krąg VIII, tłumok 3, symoniacy, Mikołaj III i inni papieże. Grzesznicy są uwięzieni w skałach głową do dołu, a ich stopy przypala ogień. Rozmawiają z jednym z uwięzionych, który, tak jak inni, zgrzeszył symonią. Bohater wypomina papieżowi chciwość. Pieśń XX – Krąg VIII, tłumok IV: czarnoksiężnicy i wróżbici. Szli tyłem z wykręconymi głowami w drugą stronę. Przegląd wróżbiarzy i wieszczek. Pieśń XXI – Krąg VIII, tłumok 5: przedajni. Oglądają budowę łodzi, nadbiega diabeł, a z nim cała horda. Bohater kryje się za skałą, a Wergiliusz przepędza straszydła. Szatan oświadcza im że most szósty popadł w ruinę, oferuje przeprowadzenie podróżnych. Pieśń XXII – Hulanka szatanów: prowadząc bohaterów, diabły atakują grzeszników po drodze. Spotykają przekupnego, którego diabli chcą rozerwać hakami, on jednak ucieka im. Na koniec kilka diabłów grzęźnie w smole. Pieśń XXIII – Krąg ósmy, tłumok 6: obłudnicy (Kajfasz i inni). Diabły gonią podróżnych, ale Wergiliusz ich ratuje, skacząc w otchłań. Tam spotykają kolejne dusze cierpiące w kapturach – są to ludzie, którzy mieli strzec pokoju w mieście, które jednak obróciło się w ruinę. Pokazują mu przybitego do skały Kajfasza. Pieśń XXIV – Krąg VIII, tłumok 1: złodzieje, Fuccio. Wergiliusz opatruje rany Dantego. Gdy ten chce odpocząć, Mistrz mówi mu że triumfator wroga nie pada pod ciężarem, odradzając mu odpoczynek. Nagle bohater słyszy głos przechodząc przez most, ale idą dalej i widzą kraj nad Morzem Czerwonym. Pełno było w nim potępieńców ze związanymi z tyłu rękoma. Zamieniają się w pył, by znów się odrodzić niczym Feniksy. Rozmawiają z Fuccio, który wyznaje że został potępiony za kradzież mienia kościelnego. Pieśń XXV – Krąg ósmy, tłumok 2, ciąg dalszy: przemiana. Pojawia się centaur przeganiający innych grzeszników, sam strącony do piekła przez Herkulesa. Spotkali dwóch nieznajomych, których ciała ściśle zespolone były z wężami: bohaterowie obserwowali ich przemianę Pieśń XXVI – Krąg ósmy, tłumok 8: źli doradcy (Ulisses). Tutaj grzesznicy są uwięzieni w płomykach na dnie jamy. Rozmawiają z duszą, która opowiada o swojej podróży, która skończyła się zatonięciem statków. Pieśń XXVII – Krąg ósmy, tłumok 7: ciąg dalszy, Gwido z Montefeltro. Nadchodzi druga dusza w płomieniu; jest to Latyn, który pyta o to co dzieje się w Rzymie – Dante zdaje mu szczegółową relację. Pieśń XXVIII – Krąg ósmy, tłumok 9: siejący niezgodę. Jest tu Mahomet okaleczający sam siebie i Bertran de Born, niosący pod pachą swoją własną głowę: podżegał króla i siał niezgodę między nim a jego synem Pieśń XXIX – Krąg ósmy, tłumok 10: fałszerze, alchemiści. Dante popada w rozrzewnienie z powodu jego krewnego, który być może przebywa w kręgu piekielnym. Wergiliusz go pociesza. Patrzą na gromady grzeszników, którzy nie są zdolni udźwignąć się o własnych siłach. Pieśń XXX – ciąg dalszy; spór grzeszników nawzajem zarzucających sobie fałszowanie pieniędzy i zdradę pod Troją. Pieśń XXXI – do Kręgu dziewiątego; studnia, olbrzymi. Anteus osadza poetów na dnie piekła. Widzą olbrzymów stojących po pas w wielkiej studni, jeden z nich jest zakuty w łańcuchy, ponieważ próbował walczyć z Jowiszem. Spotykają Anteusza na skraju studni, Wergiliusz prosi go, by pomógł im zobaczyć najgłębsze czeluście piekła – ten zgadza się. Pieśń XXXII – Krąg dziewiąty: wieczne lody – 1 kraina: zdrajcy krewnych, 2. Antenora, zdrajcy kraju rodzinnego. Potępieni są uwięzieni w zamarzniętym jeziorze, wystają im tylko czubki głów. Pieśń XXXIII – Krąg dziewiąty: ciąg dalszy Antenora, 3. Ptolomea, zdrajcy przyjaciół. Pieśń XXXIV – Krąg dziewiąty: 4. Judekka, najwięksi zdrajcy. Powrót do światła. Okropny opis diabła przeżuwającego trzech grzeszników: Judasza, Brutusa i Kasjusza. Ucieczka z Piekła. LUKRECJUSZ O NATURZE RZECZY 1. Definicja rodzenia i umierania, początku i końca rodzenie się – dusza rodzi się wraz z ciałem – gdyby mogła być nieśmiertelna i przestępować z ciała do ciała, to pamiętałaby siebie w poprzednich wcieleniach. Tak samo zmiana ciała, przy jednoczesnej zmianie charakteru duszy powoduje śmierć duszy. umieranie – jest to koniec, rozpad duszy i ciała, które są nierozerwalną jednością: kiedy ciało ulega rozpadowi, to dusza także. Śmierć oznacza koniec wszystkich doznań, a co nie ma czucia, jest dla nas niczym, bo istotą naszego życia jest odczuwanie. Udziałem zmarłych jest sen pełen spokoju. Ludzie boją się umierania jako kresu egzystencji radosnej, szczęśliwej, kresu niosącego zagładę ciała. 2. Jak Lukrecjusz wykorzystuje atomistyczną filozofię przyrody, do czego mu jest potrzebna? Potrzebna jest do tego, by w jakiś sposób wytłumaczyć działanie duszy i jej byt w ciele człowieka: dzięki atomistycznej koncepcji zostają wytłumaczone różnorakie funkcje duszy: od działania zmysłów, aż po utrzymywanie samego życia. 3. Jakie jest pojęcie rozkoszy? Rozkoszą jest nieodczuwanie żadnych niedogodności; chodzi tu głównie o ból, głód, niepokój, strach, zimno. Kiedy zostają zaspokojone podstawowe potrzeby cielesne, osiąga stan najwyższej przyjemności. Przyjemności takie jak zabawa czy uciechy erotyczne są dodatkowymi przyjemnościami, ale są grzechem, kiedy próbuje się nimi zagłuszyć wewnętrzny niepokój, zrekompensować brak pogody ducha. 4. Jakie jest pojęcie miłości: do kogo jest Lukrecjuszowi bliżej – do Platona czy do Owidiusza? a. Lukrecjusz uważa że miłość cielesna jest największym z grzechów, ale nie jeśli chodzi o zaspokajanie cielesne na poziomie potrzeb takich jak głód czy pragnienie b. miłość cielesna jest dozwolona tylko wtedy kiedy dzięki niej człowiek może osiągnąć spokój ducha i stan całkowitej równowagi c. jeśli z pożądaniem wiąże się niepokój i rozstrojenie emocjonalne, to wtedy miłość cielesna jest grzechem – najlepiej od czasu do czasu współżyć przygodnie i dążyć do równowagi i całkowitego spokoju d. miłość jako uczucie jest zła bo jest źródłem niepokojów dla osoby ją odczuwającej; mężczyzna jest wówczas zdany na łaskę kobiety, uniża się przed nią, poświęca wszystko co ma – to najgorsze co może być dla człowieka e. miłość powinna ograniczyć się do jednorazowych przygód, nie powinna się przywiązywać, powinna być realizowana jedynie w świetle zaspokajania potrzeby czysto fizjologicznej i żadnej innej Titus Lucretius Carus (ok.99-55 p.n.e.) - najwybitniejszy przedstawiciel rzymskiego epikureizmu - autor poematu dydaktycznego De rerum natura (o naturze rzeczy) złożonego z 6 ksiąg - twórcą był Epikur (IV w p.n.e.), którego niemal wszystkie pisma zaginęły, a tylko część – niewielka – przetrwała we fragmentach - uzależnienie etyki od fizyki i atomistycznej filozofii przyrody - prymat natury – jego poznaniu i uświadomieniu służy wiedza o niewzruszonych prawach przyrody - adresatami nauczania Epikura byli nieszczęśliwi - natura była zasadniczym i przyrodzonym ustrojem świata - podstawowe pojęcie etyki – HEDONE (przyjemność) – a etyka to nauka o wybieraniu przyjemności i unikaniu bólu - czwórmian leczniczy – jego przyjęcie uwalniało od cierpienia i bólu - nie należy bać się bogów - nie należy bać się śmierci - należy wypierać ból za pomocą przyjemności - to, co jest złe, jest łatwe do zniesienia księga II – o atomistycznej budowie świata i człowieka, jego duszy i ciała; skutki jakie dla życia człowieka płyną z akceptacji i zrozumienia atomistycznej filozofii przyrody: nadawcą jest mędrzec, który już osiągnął czwórmian leczniczy; on wie jakie zło go dotyka i ma świadomość źródła cierpień innych; mędrzec zachowuje dystans do innych ludzi, którzy jeszcze nie osiągnęli spokoju w życiu; Lukrecjusz wyprowadza tezę o nieuchronności śmierci, nierozerwalnego związku życia i śmierci księga III – przekonywanie do porzucenia strachu o śmierci, ponieważ ona oznacza całkowity rozpad, zanik bytu; organiczna natura duszy i jej związek z ciałem, teza o nieśmiertelności duszy; na początku autor zapewnia że przejmuje z Epikura to co najważniejsze, najlepsze, ale nie wszystko; ludzie boją się życia po śmierci, ponieważ żyjąc na ziemi są okrutni, chciwi, zazdrośni – dlatego boją się kary w Czyśćcu, a ten strach właśnie ich krępuje i pozbawia szczęścia; duch, tchnienie i ciepło to trzy elementy, które wchodzą w relację i to jest istotą życia ludzkiego – od powietrza, tchnienia, zależy jaką człowiek ma naturę (Lukrecjusz korzysta z metafory zwierząt, by to zobrazować); Tartar i świat po śmierci to tylko wytwory ludzkiej wyobraźni księga IV – o miłości cielesnej i duchowej i o jej wpływie na szczęście i zaspokojenie człowieka; poznanie i postrzeganie zmysłowe; zmysły nie mogą kłamać, nie możemy im przeczyć, są mechanizmami organicznymi, nie można ulegać złudzeniom; sen to połowiczne uchodzenie duszy z ciała, najczęściej występuje po spacerze czy posiłku; nie ma snów profetycznych (nie można sobie wyśnić przyszłości); miłość platońska jest niepotrzebna człowiekowi, nadaje mu trosk, a najgorsze jest przywiązanie; lepsza jest miłość cielesna, odbywana szybko, tylko po to by spełnić swoje potrzeby fizjologiczne; aby nie popaść w miłość niepożądaną, trzeba uzmysłowić sobie że: 1) kobieta ma braki i 2) udaje miłość Jan Kochanowski, fraszka Do snu (37 z księgi II) ciało zasypia na chwilę, dusza wówczas się wyzwala – pierwsze 4 wersy fraszki – nawiązanie Kochanowskiego do tradycji epikurejskiej; dusza przemierza swobodnie przestrzeń kosmiczną, obserwując wszystko w modelu arystotelesowsko-ptolemejskim model wszechświata był zbudowany z ,,żelu”, a wewnątrz tej opoki, poruszały się po idealnie okrągłej orbicie planety, jednocześnie wydając dźwięk – była to harmonia, pieśń kosmosu Hieronim Morsztyn Potrzeba z Kupidynem Hieronim Morsztyn był epikurejczykiem; przeniesienie koncepcji Lukrecjusza, że we śnie zajmujemy się tym, czym zajmujemy się normalnie w życiu; Morsztyn rozwija fragment Lukrecjusza o widzeniach w snach, opisuje sen erotyczny, który rozbudza w nim pożądanie i przez to cierpi; Morsztyn twierdzi że w trakcie snu erotycznego zostaje rozbudzone pożądanie – wbrew temu co mówi Lukrecjusz, że ,,opróżnienie naczyń” we śnie to coś dobrego, dającego ulgę Wacław Potocki Patrzyć z brzegu na rozbicie czyje patrzy z dystansu na morze obłudne, na którym żeglują na obłudnych łódkach ludzie, próbujący coś osiągnąć, ale z marnym skutkiem – podmiot stoi na brzegu, ale w pewnym momencie wyznaje że on także nie może już uciec przed nieszczęściem, dociera do niego, że nie może być mędrcem, chęć uniknięcia uroku i pokusy Fortuny okazała się bezsensowna, on i tak go pochwyciła, a on był nawet bez łódki; jego żeglowanie będzie trwało, póki Bóg nie zakończy jego życia; Potocki daje wyraz znajomości Lukrecjańskiej filozofii, ale chrystianizuje tę filozofię ZARAZA Tukidydes - grecki historyk, ur. 460-455, zm. 404-393 p.n.e., pełnił funkcję stratega na początku wojny peloponeskiej - był autorem nowej koncepcji historii, którą tworzą ludzie działający zgodnie ze swoją naturą, tzn. interesami. Natura zaś skłania jednostki, członków partii politycznych do dbania o własne interesy - dzieło życia Tukidydesa opisujące wojnę peloponeską, jej przyczyny i przebieg - ⅕ dzieła wypełniają (fikcyjne, tzn. ułożone przez autora, choć część z nich oddaje charakter mów rzeczywiście wypowiedzianych); mowy mężów stanu, polityków i wodxzw, któr nie tylko upiększają opowiadanie, ale spełniają rolę komentarza do wypadków dziejowych Dżuma w Wojnie peloponeskiej: ● Skąd przychodzi? – z zewnątrz i nagle Septuaginta (łac. siedemdziesiąt) – historia stworzenia przekładu została opowiedziana w poł.II w. przez Arysteasza, urzędnika króla Ptolemeusza VI Filometora, w liście do Filokratesa. Tłumaczenie miało powstać w Aleksandrii z rozkazu króla, który sprowadził z Jerozolimy 72 tłumaczy (po 6 z każdego pokolenia Izraela), wybranych przez arcykapłana Eleazara. Pracowali oni 72 dni (nad Torą). Translacja (w rzeczywistości powst. III-II w. p.n.e.) obejmowała: Pięcioksiąg Mojżeszowy, Jozuego, Sędziów, Rut, 1-4 Królewskie (czyli 1-2 Sm i 1-2 Krl), 1-2 Kronik, l Ezdrasza, 2 Ezdrasza (czyli Ezd i Ne), Estery (z dodatkami), Judyty, To biasza, 1-4 Machabejskie, Psalmy (w tym Ps 151), Ody (w skład których wchodzi także Modlitwa Manassesa), Przysłów, Koheleta, Pieśń nad pieśniami, Hioba, Mądrości, Syracha, Psalmy Salomona, Ozeasza, Amosa, Micheasza, Joela, Abdiasza, Jonasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza, Malachiasza, Izajasza, Jeremiasza z dodaniem Barucha, Lamentacji i Listu Ezechiela (czyli Ba 6), Ezechiela, Daniela z dodaniem m.in. opowia dania o Zuzannie oraz o Belu i Smoku (czyli Dn 13-14). Układ ksiąg był inny niż w Piśmie hebrajskim: księgi prawa, historyczne, poetyckie i prorockie oraz apokryfy. Wulgata • tłumaczenie na j. łaciński (od łac. vulgatus = pospolity, rozpowszechniony), • Powst. 382-405 r. jako dzieło św. Hieronima ze Strydonu (347-419/20), wielbiciela Cycerona i Orygenesa, ucznia Grzegorza z Nazjansu. Hieronim Septuagintę uznał za przekład niewłaściwy i tłumaczył z j. hebrajskiego, • do XVI w. istniało wiele wersji Wulgaty, za jedną z ważniejszych uważa się XIII-wieczną wersję sporządzoną na Uniwersytecie Paryskim, • w 1546 r. Sobór Trydencki potwierdził autorytet Wulgaty, a za pontyfikatu papieża Klemensa VIII (1592) przygotowano jej nową (poprawioną) wersję (tzw. Wulgata klementyńska lub precyzyjniej syksto-klementyńska), • układ ksiąg ST i NT by tematyczny: ST – Tora, księgi historyczne, mądrościowe, prorockie; NT – księgi historyczne (ewangelie i Dzieje Apostolskie), mądrościowe (listy), prorockie (Apokalipsa). Kanon ksiąg NT • pierwsze gminy chrześcijańskie nie miały żadnego NT (składające się nań księgi powstały do k. I w.). Kiedy apostołowie mówią o Piśmie, to cytują Septuagintę, którą odrzucali faryzeusze (tam były Ks. Tobiasza, Judyty, Barucha, Mądrości, Mądrość Syracha, dwie Ks. Machabejskie, partie greckie w Ks. Estery i Ks. Daniela), • najstarsze rękopisy z księgami NT pochodzą z II w. i IV w., • kanon ksiąg NT został potwierdzony na Soborze Trydenckim w 1564 r. w odpowiedzi na decyzję Lutra, który List do Hebrajczyków, Listy Jakuba, Judy oraz Apokalipsę uznał za apokryficzne i umieścił w dodatku (to rozróżnienie kościoły protestanckie później odrzuciły). Kerygmat a Ewangelia Kerygmat Ewangelia od gr. kerygma – to, co głosił herold, z gr. euangelion – dobra nowina pierwsze nauki (proklamacje) głoszone przez apostołów i uczniów Chrystusa istota kerygmatu, ale też – w krótkich znaczeniach pojawia się to słowo w NT: 1) nauka Chrystusa o nadejściu Królestwa Niebieskiego; 2) Jezus; 3) nauka o Jezusie Chrystusie głoszona po śmierci i zmartwychwstaniu pewne, krótkie formuły, zwięzłe, proste, rytmiczne tytuł księgi biblijnej, ale i nazwa gatunku literackiego, który narodził się wraz z Ewangelią według św. Marka dotyczą śmierci i zmartwychwstania Jezusa, przebaczania grzechów, darów Ducha św., np. ,,Jezus jest Panem”, ,,Bóg wskrzesił go z martwych” Księga Rodzaju • Pierwsza część Tory (Pięcioksięgu Mojżeszowego), która obejmuje też Ks. Wyjścia (Wj), Kapłańską (Kpł), Liczb (Lb), Powtórzonego Prawa (Pwt). Tytuł hebrajski Beereszit („Na początku”) pochodzi od pierwszych słów. Tytuły polskie wywodzą się od łacińskich, a te od greckich. Tora miała wielu autorów, a Mojżesz to raczej symbol starych tradycji ustnych włączonych w tekst literacki. Są cztery wielkie tradycje – prądy ustne: • D – powst. w VIII w., od ks. Pwt. Prawa (gr. Deuteronomion); synteza dziejów Izraela, • P – VI-V w. – tzw. kapłańska; styl suchy, naukowy, upodobanie do list i rodowodów, opisy kultu i liturgii, • J – X-IX w. – twórca Jahwista, • E – od. Elohim – Bóg, bo imię Jahwe poznał dopiero Mojżesz. • Znaczenie słowa Rodzaj – odpowiednik. łac. Genesis = powstawanie, rodzenie, rodowód. Tematyka Księgi Rodzaju • 1-11 – początki świata i ludzkości, • 12-50 – dzieje patriarchów i prapoczątki Izraela, • 1, 1 – 2, 1-4a – pierwsza opowieść, trad. kapłańska, • 2, 4b – druga opowieść trad. J, starsza Rdz 1-2, 1-4a • prolog kapłańskiego hymnu na cześć Jedynego Stwórcy świata • związki z poematem babilońskim na cześć Marduka pt. Enuma elisz (odkrytym w XIX w.), • autor pisał zapewne na wygnaniu w Babilonii i musiał określić specyfikę wspólnoty żydowskiej wobec babilońskiej. Podjął próbę przemyślenia i ponownego odczytania historii świata i ludu. Mardukowi chciał przeciwstawić Boga Izraela, jako prawdziwego Stwórcę i Władcę wszechświata • struktura hymnu pochwalnego: kolejne dni stwarzania – strofy, powtórzenia – Bóg widział, że były dobre – referen. Odpowiedź na hymn pochwalny kapłana ku czci Marduka. Rdz 2, 4b-3 1) 2, 4b-25 ● 400 lat wcześniej (może w X w.) niż tekst umieszczony na początku. Oba fragmenty poł. w 1 całość ok. 400 r. (kiedy ukształtował się Pięcioksiąg Mojżeszowy). Może autorem był Jahwista, związany z Dawidem i Salomonem. ● próba ustosunkowania się do Atrahasis (powst. XVIII w.) – poemacie o powstaniu człowieka. 2) 3 ● dramat wokół drzewa i zakazu spożywania jego owoców, ● dwa drzewa czy jedno – nie ma pewności, ale wiadomo, że nie chodziło o jabłoń (pomyłka łac. malus – zły, jabłoń i malum – występek i jabłko), ● analogie z opowieścią o Gilgameszu. tradycja: jahwistyczna, kapłańska i … Kochanowski: dziwne deszcze, Kochanowski mówi, że nie wiadomo czy te czasy znów nie nadejdą Jabłecznik i wino: odnosi się do sceny z życia Noego, kiedy upił się winem i zasnął, odsłaniając swoje genitalia – Cham się z niego śmieje, ale pozostali dwaj bracia przykrywają ojca; kiedy Noe się budzi przeklina Chama; tekst zaczyna się od powodu grzechu (można zgrzeszyć patrząc i słuchając, a można zgrzeszyć pijąc); Noe, grzesząc, swój wstyd odsłania, a nie skrywa jak Adam; później Potocki krytykuje grzech, który gubi nie tylko ciała. ale i duszę OFIARA ABRAHAMA Biblijna opowieść o Abrahamie: - tworzą ją watki związane z trzema tradycjami: jahwistyczną, kapłańską i elohistyczną - Abraham – biblijny patriarcha (okres patriarchów datuje się na XIX-XVII w przed narodzeniem Chrystusa) - Abraham pochodzi z linii rodu Noego, jest synem Tetrarcha Noe Abraham - stworzenie/odtworzenie życia na ziemi - Bóg zawiera przymierze z Noem, jego potomstwem i stworzeniem - Bóg udziela błogosławieństwa i mówi o rozmnażaniu i zaludnieniu ziemi - Noe ma panować nad ziemią - Nowe wypełnia Boże polecenia - Powołanie do życia nowego narodu - Bóg zawiera przymierze z Abrahamem i jego potomstwem - Bóg obiecuje Abrahamowi liczne potomstwo - Abraham i jego potomstwo ma panować w kraju Kanaan - Abraham zawierza Bożej obietnicy Znaczenie opowieści o Abrahamie dla późniejszej tradycji - judaistyczna – porównanie Abrahama i Mojżesz, leosza ocena Abrahama, który nie zwątpił i przestrzega prawa, symbol pierwszego rabina, ideał cnotliwego człowieka - tradycja chrześcijańska – S. A. Kierkegaard Bojaźń i drżenie - pochodzi z 1843 r. Mądrość objawia się w stałości uczuć i niezachwianej wierze w Boga, w jego moc stworzenia, jego boski plan co do całego świata. Głupota natomiast to zwątpienie, brak chęci czy chociażby próby zrozumienia Bożych zamiarów Numinosum/element numinotyczny Jest to coś nadnaturalne, ponadświatowe, całkiem inna rzeczywistość, którą jesteśmy w stanie jedynie czuć; to pojęcie powstaje od numen, które oznacza bóstwo, które budzi dwojaką reakcję w człowieku; przez numinosum człowiek zaczyna czuć zależność bytu od Boga religia to taka rzeczywistość w której w człowieku budzi się dwoista reakcja: fascynacja i lęk – czyli elementy irracjonalne, nie da się ich opisać Jak R. Otto wyjaśnia że ten element jest jednocześnie przerażający i fascynujące? To co upiorne daje zadowolenie gdy się tego pozbywamy; upiorność daje dziwność, która nęci wyobraźnię, działa na ciekawość i zainteresowanie, nie jest jednak elementem rzeczywistości elementy racjonalne to wiara, etyka, filozofia czy teologia, które za pomocą siatki pojęć próbują zdefiniować to co niewyrażalne Rudolf Otto mówi że to dobrze, że w religii spotykają się elementy racjonalne i irracjonalne, bo dzięki temu zapobiegają fanatyzmowi i zanegowaniu wiary, utrzymują złoty środek Do czego Ottowi potrzebny jest Hiob Hiob jest potrzebny do zilustrowania numinosum w odniesieniu do mirum (element podziwu) związanym z augustum (związane z wielkością tego, którego poznajemy, podziwiamy), czyli tajemnicy, która zadziwia, odbiera język i przekonuje; kiedy staje się wyczuwalna ucisza duszę Hioba i usprawiedliwia Elihu Pojęcie sacrum Punktem rozważań jest definicja świętości: jest to definicja moralno-etyczna i nie odnosi się do tego czym w istocie jest świętość; świętość odnosi się do najbardziej skrytego elementu w religii; znaczenie kierujące uwagę w stronę etyki, zwraca uwagę na kadosz (hebr.), hagios (gr.), sanctus (łac.) ZUZANNA ukazywano ją w dwojaki sposób; hortus conclusus – ogród zamknięty; na jego tle przedstawiano Maryję, ta koncepcja powstała w późnym średniowieczu wprowadzenie wyrazistej postaci kobiety do tragedii – wzorowane na Senece, kobieta najczęściej lamentuje w nocy, w samotności teoria przeklętej fortuny — nie ma jej w Biblii, ale jest u Kochanowskiego PIEŚŃ NAD PIEŚNIAMI popularne interpretacje alegoryczne oparte są na przysiędze Nowego Przymierza Boga z ludźmi: Ja jestem Twoja, a Ty jesteś mój Orygenesa zainteresowała Pnp z kilku powodów: 1) próba odczytania tego utworu: jak dramat epitamijny 2) Pnp opowiada o istocie miłości; ukazuje zarówno miłość cielesną nazywaną Kupidynem, która rodzi się ciele, zasiewa – określa się tę miłość pojęciami: caritas, dilectio i amor – przeciwstawia je rozpuście i łączy je z miłością czyta postaci alegorycznie: Oblubienica – Kościół, Oblubieniec – Chrystus; Pnp jest księgą dla wtajemniczonych i nie da się jej zrozumieć bez przygotowania WIELKI TEATR ŚWIATA P. Calderon de la Barca Wielki teatr świata ➔ Autos sacramentales składa się z: Wielki teatr świata, Magia grzechu, Życie jest snem ➔ dzieło najwcześniejsze z wszystkich trzech Autos, powstało w 1635 roku ➔ autor posłużył się tu starym, odpowiadającym wielowiekowej tradycji, toposem literackim (w tym przypadku porównanym do świata sceny teatralnej – mającym swoje źródło w Liście moralnym Seneki do Lucyliusza ➔ Wielki teatr świata Calderon jest w literaturze uniwersalnej najwybitniejszym utworem opartym na starym stoickim porównaniu. Hiszpański dramaturg buduje na nim całą teologiczną historię ludzkości od stworzenia świata i człowieka, poprzez upadek, do Odkupienia (Calderon dzieli stworzenie na trzy akty: epokę Prawa Naturalnego, Prawa Pisanego (Dekalog) i Prawa Łaski (ofiara Chrystusa) ➔ Bóg, będący autorem spektaklu rozgrywającego się na scenie świata, obdarzy przyszłych aktorów wolną wolą; nie interweniuje bezpośrednio w ich grę, chodź za pośrednictwem swojej łaski co jakiś czas przypomina im o ich obowiązkach ➔ aktorzy, z których większość reprezentuje rozmaite role społeczne (Król, Bogacz, Wieśniak, Biedak) odgrywają – nie bez oporów i sprzeciwów – swoje życie w którym, zgodnie z katolicką koncepcją społeczeństwa, nie wystarczy zabiegać o własną satysfakcję ani nawet wyłącznie o własne jednostkowe zbawienie Księga Hioba Literatura mądrościowa, która funkcjonowała w sferze oralnej, narodziła się w III tysiącleciu przed naszą erą; w X wieku p.n.e. – za czasów Salomona zaczynają powstawać księgi mądrościowe. Mądrość pierwotnie oznaczała takie kierowanie swoim życiem, by było pomyślne, by umieć rozsądnie pracować i uprawiać swoje rzemiosło; po zburzeniu Jerozolimy pojęcie mądrości zwróciło się w stronę Boga: Izrael wykazał swoją głupotę, ponieważ nie potrafił wytrwać przy Bogu i spotkała go za to kara. Rezultatem pracy nad literaturą mądrościową jest powstanie Księgi Hioba V - III w p.n.e. – kończy się praca, redagowanie księgi Hioba Dialog został wprowadzony jako forma bezpośredniego wyrażenia myśli – to było już spotykane we wcześniejszej literaturze mądrościowej; dialogi te ukazują wierność Hioba, zawierzenie Bogu, oddanie i ufność w opozycji do głupoty jego przyjaciół. z Zuzanny: księga daniela, opowieść o Zuzannie i Kochanowskiego Pieśń nad Pieśniami: Lacki – emblemat 141-144 RYCINA, Komentarz Orygenesa, Bonawentura jakim kluczem orygenes czyta pieśń nad pieśniami, jak próbuje rozumieć i w jaki sposób definiuje miłość? (różne odcienie); PISMO ŚWIĘTE STAREGO I NOWEGO TESTAMENTU STARY TESTAMENT jest to określenie Biblii żydowskiej, czyli zbioru ksiąg, które powstały w wierze i tradycji Izraela. Chrześcijanie przejęli go w wersji, jakiej używano w czasach Jezusa i apostołów w greckojęzycznej diasporze. Zbiór ten nazywany jest Septuagintą; zawiera 46 ksiąg. Proces tworzenia się Starego Testamentu zakończył się ostatecznie w czasach Jezusa i apostołów. Stary testament ukazuje w jaki sposób Bóg dostosowywał się do człowieka, także do jego słabości, aby stopniowo prowadzić go do pełni objawienia. Księgi te mogą wzbudzać wątpliwości natury moralnej, ale należy je czytać w perspektywie ich dopełnienia, którym jest osoba i dzieło Jezusa Chrystusa 5) pieśni liturgiczne – śpiewane podczas wieczerzy paschalnej i wielkich świąt Izraela 6) psalmy dydaktyczne – które zawierają pouczenia o wartości prawa Bożego, o sprawiedliwości i dobroci Boga; rozważają problem odpłaty za dobre i złe uczynki 7) psalmy mesjańskie – które wprost wyrażają oczekiwanie na pomazańca pańskiego Psalmy są utworami poetyckimi: najbardziej charakterystycznym elementem poetyki hebrajskiej był paralelizm członów, czyli z stychów wersetu – najczęściej daną myśl poeta zawarł w dwóch następujących po sobie w stychach, które tworzyły najmniejszą jednostkę literacką Psalm 1 ,,Dwie drogi” – szczęśliwi są ci co wierzą w Boga, grzesznikom ,,droga zaginie” Psalm 2 ,,Panowanie pomazańca” – ludzie lekceważą syna Bożego, który każe im by składali Bogu hołd Psalm 3 ,,Modlitwa prześladowanego” – Pan wspiera prześladowanego, wierzącego Psalm 4 ,,Modlitwa wieczorna” – nawołanie wierzącego do nawracania się do Boga Psalm 5 ,,Modlitwa poranna” – Pan brzydzi się grzesznikami, wierzących pobłogosławi Psalm 6 ,,Modlitwa pokutna w śmiertelnym zagrożeniu” – błaganie Pana Boga o pomoc, zlitowanie się, świadectwo kruchości życia ludzkiego Psalm 7 ,,Modlitwa prześladowanego” – prośba o sprawiedliwą karę, pokuta, prośba o łaskę, o sprawiedliwy osąd Psalm 8 ,,Wielkość Boga w godności człowieka” – wychwalanie sławy boskiej na ziemi Psalm 9 ,,Bóg obala pysznych, a zbawia pokornych” – Pan obrońcą dobrych i słabych, niszczy grzesznych Psalm 10 – skarga do Boga dlaczego stoi z boku kiedy ludzie niewierni grzeszą; opis grzesznika jako drapieżnika, zwierzęcia Psalm 11 ,,Ufność sprawiedliwego” – bezbożni zostaną zniszczeni przez Boga, a pobożni będą oglądać Jego oblicze Psalm 12 ,,Wierność Boga” – błaganie do Pana o ratunek bo wszyscy dookoła odwracają się od ścieżki dobra; dobrzy zostaną uchronieni Psalm 13 ,,Ufność w ucisku” – błagalna skarga na niepamięć Boga o jego poddanym, prośba o wysłuchanie Psalm 14 ,,Tragedia bezbożnych” – nierozumni uważają że nie ma Boga, nie ma nigdzie rozumnego wśród nich; Psalm 15 ,,Kto stanie przed Bogiem?” – wyliczenie cech tych, których Bóg zabierze do siebie Psalm 16 ,,Bóg jedynym dobrem” – ,,zachowaj mnie Boże, bo Tobie zaufałem”, wyrzeknięcie się ludzi niewiernych, radość z możności wiary w Boga Psalm 51 ,,Błaganie pokutnika” – błaganie o ,,zmycie nieprawości ze mnie”; prośba o łaskę, poznanie z tajemicami bożymi, ten człowiek chce być szczęśliwy u boku Boga Psalm 55 ,,Skarga na fałszywego przyjaciela” – załamany człowiek prosi o pomoc (bo boi się śmierci między innymi) i prosi także o zgładzenie grzeszników; ufność w wybawienie przez Boga i Jego sprawiedliwość Psalm 71 ,,Bóg ucieczką w starości” – prośba o wstawiennictwo, pomoc, obietnica wierności Psalm 110 ,,Mesjasz królem i kapłanem” – o ustanowieniu Mesjasza Psalm 123 ,,Ufne spojrzenie ku Bogu” – prośba o zmiłowanie się nad ludźmi Psalm 136 ,,Litania o miłosierdziu bożym” – ,,sławcie Pana bo jego łaska trwa na wieki” i wyliczenie jego świetności, zasług, tego co zrobił dla ludzi: wyprowadził Izrael z Egiptu Księga Koheleta W Biblii hebrajskiej Księga nosi redakcyjny tytuł ,,Słowa Koheleta syna Dawida króla w Jerozolimie”. Tradycja chrześcijańska natomiast przez całe wieki nazywa ją Księga Eklezjastesa, odwołując się do greckiego przekładu Septuaginty. Hebrajskie określenie kohelet pochodzi od słowa kahal ‘zebranie ludu’ (zwłaszcza liturgiczne) i oznacza kogoś związanego z tego rodzaju zgromadzeniem: ,,kaznodzieję”, ,, nauczyciela mądrości”. Poruszane przez autora problemy życia często pokrywają się refleksjami późnych filozofów greckich, których jednak autor nie cytuje ani się do nich nie odnosi bezpośrednio. Sposób prowadzenia refleksji jest typowy dla ksiąg mądrościowych, zwłaszcza Księgi Przysłów, Księgi Hioba i Mądrości Syracha, gdzie nie ma ściśle określonego schematu, lecz jedna i ta sama myśl wielokrotnie powraca, poprawiana lub prezentowana z różnych perspektyw. Refleksje autora nad sensem ludzkiego życia dotykają najrozmaitszych sfer nauki i myśli ludzkiej: kosmologii, antropologii, socjologii, religii i etyki. Snując rozważania o ludzkiej mądrości, pracy, władzy czy przyjemności, autor dochodzi do przekonania, że człowieczy duch w żadnej z tych dziedzin nie jest w stanie zaspokoić swojego dążenia do wartości ponadczasowych, dlatego wszystko uznaje za hebel – marność. Życie postrzega on jako dar od Boga dany po to, aby człowiek w trudzie szukał sensu swego istnienia, choć jego znalezienie wydaje się prawie niemożliwe. Zauważa więc, że ziemska mądrość będąca również marnością musi wznieść się na wyższy duchowy poziom i oprzeć na wierze w Stwórcy, który wszystko pięknie uczynił w swoim czasie [Koh 3, 10]. Księga Koheleta – treść: 1) Wszystko jest marnością, powiewem wiatru 2) Doświadczenie mędrca 3) Szukanie przyjemności 4) Refleksja nad mądrością i głupotą 5) Refleksja nad owocami pracy 6) Wszystko ma swój czas 7) Niesprawiedliwości i anomalie w życiu społecznym 8) Praca i lenistwo 9) Lepiej jest dwojgu 10) Historia młodego króla 11) Nie mnóż słów przed Bogiem 12) Nadużycia władzy 13) Bogactwa nie przynoszą pożytku 14) Rady mądrości 15) Mężczyźni i kobiety 16) Dobrze jest słuchać króla 17) Refleksje nad kondycją człowieka 18) Jednakowy los wszystkich 19) Mądrość znaczy więcej niż siła 20) Przysłowia Koheleta Pieśń nad Pieśniami Treścią tego poetyckiego utworu jest miłość dwojga młodych bohaterów. Jest to miłość autentyczna, płomienna, połączona z zachwytem nad pięknem ukochanej osoby. Pieśń nad pieśniami nie zawiera imienia Bożego, jeżeli za takie nie uznamy wyrażenia idiomatycznego płomienie Pana (Jahwe). Brak również wzmianek o wszelkich instytucjach sakralnych Izraela jak: przymierze, świątynia, prawo, kapłaństwo. Oblubieniec został ukazany jako król i utwór zawiera kilka odniesień do Salomona; pojawiają się również przypuszczenia, iż to właśnie Salomon jest autorem. Zasadą kompozycji Pieśni nad pieśniami nie jest chronologiczny rozwój akcji, ani rytuał zawierania małżeństwa – ważniejsze wydaje się charakterystyczne dla Hebrajczyków zamiłowanie do symetrii, równowagi. Autor zbudował konstrukcję utworu wokół punktu centralnego, w którym jest opis wzajemnego oddania się małżonków. W Pieśni nad pieśniami kobieta i mężczyzna wyrażają swoje uczucia z niebywałą siłą i szczerością, opisują wdzięki ukochanej osoby z zaskakującą prostotą, wolną od fałszywego wstydu. W teologii chrześcijańskiej oblubieńcem jest Chrystus, a oblubienicą kościół, Maryja czy dusza ludzka. Treść Pieśni nad pieśniami obejmuje: 1. Prolog: dialog zakochanych 2. Wizyta ukochanego 3. Poszukiwanie ukochanego 4. Nocna wizyta ukochanego 5. Postać ukochanej 6. Szczęście bycia kochanym 7. Epilog: potęga miłości Księga Hioba Stanowi rodzaj utworu dydaktycznego. Można ją również traktować jako swoisty poemat religijno-filozoficzny, ,,dokument mocowania się z Bogiem”. Jej tytułowy bohater, człowiek sprawiedliwy i pobożny doświadcza niezasłużonego cierpienia – wyjaśnienie tego problemu, w świetle tradycyjnie przyjmowanej tezy o odpłacie, stanowi zasadniczy temat Księgi. Zagadnienie to, ubrane w szaty poetyckości, zostaje poddane przez mędrców refleksji teologicznej i wszechstronnej dyskusji: zawarta w nim teza o niezawinionym cierpieniu spotkała się ze sprzeciwem mędrców ze środowisk tradycyjnych, których opinie reprezentują trzej przyjaciele Hioba; krytyczną ocenę wystawiła jej również młodsza generacja mędrców (Elihu), która jednak przyznała, że cierpienie zawsze musi być następstwem grzechu. Dzieło to powstawało stopniowo – przynajmniej w dwóch fazach – i przy udziale wielu autorów wywodzących się z różnych środowisk. Pierwsza część Księgi to dwuczęściowe opowiadanie, pisane prozą, o dziejach głównego bohatera, będące wyrazem tego, że zamiary Boga należy raczej czcić niż badać, bo tylko On może do głębi pocieszyć serce człowieka – prawda ta stanowi główne przesłanie Księgi. Drugą warstwę tworzy obszerny dialog cierpiącego bohatera z jego trzema przyjaciółmi: składa się z trzech serii wystąpień poprzedzonych i dopełnionych monologiem Hioba. Tematem jest cierpienie, które w ocenie mędrców stanowi skutek niewątpliwej winy; a. nieudolność mędrców 22. Bóg nie gardzi człowiekiem – Elihu a. Bóg większy od człowieka b. Bóg przemawia do człowieka c. Bóg ratuje człowieka d. Bóg odpłaca uczynki e. Bóg nie toleruje zła f. Bóg nie jest zależny od człowieka g. Bóg nie słucha kłamcy h. Bóg karci bezbożnych, nagradza sprawiedliwych i. Bóg zsyła nieszczęście i z niego wyzwala j. doskonałość dzieł Bożych k. dzieła Boże są na usługach Stwórcy l. któż może poznać tajemne plany boże? 23. Pierwsza mowa Boga: tajemnica stworzenia a. Hiob nie zna konstrukcji świata b. Hiob nie zna granic ziemi ani reguł rządzących światem c. Hiob nie zna właściwości zjawisk atmosferycznych d. Hiob nie rozumie zachowań ptactwa i zwierzyny e. Hiob nie zna życia dzikich zwierząt f. Hiob nie zna źródła siły i instynktów zwierząt g. Hiob uznaje swój błąd 24. Druga mowa Boga: nieokiełznana siła hipopotama i krokodyla a. Hiob nie zastąpi Boga w rządzeniu światem b. stwórca hipopotama c. nikt nie ujarzmi krokodyla d. nikt nie dorówna sile krokodyla e. Hiob w pokorze czyni pokutę 25. Dzieje uzdrowienia Hioba – proza a. Hiob orędownikiem przyjaciół (muszą mu złożyć ofiarę całopalną z siedmiorga cieląt i siedmiu baranów) b. Hiob odzyskuje szczęście Księga Jeremiasza Teologia Księgi Jeremiasza nie tworzy jakiegoś zwartego systemu, ale jest zaczynem, który wpłynął na późniejsze pokolenia. Prorok świadomie ukierunkowywał swoich współczesnych w stronę nowego rozumienia Bożego planu, faktycznie zapoczątkowanego przez Nowy Testament. Księga Jeremiasza wyjaśnia pojęcie grzechu jako buntu przeciw Bogu. Przyczyn niewierności przymierzu, formalizmu religijnego, bałwochwalstwa, braku miłosierdzia względem bliźnich, jak również zawierania przymierzy politycznych osłabiających życie religijne narodu, prorok upatrywał w braku chęci poznania Boga. Możliwą drogą wyjścia z tej choroby dotykającej cały naród było – według Jeremiasza – uniezależnienie się od politycznych powiązań z instytucjami, które sprawiały że nie był on w stanie sprostać wymaganiom Bożego Prawa. Dzięki głębokiemu życiu duchownemu, nieustannemu kontaktowi z Bogiem i doświadczeniu mistycznemu, prorok widział gruntowne odrodzenie narodów w nowej formie religii, jaką miało przynieść Nowe Przymierze. Treść: Jeremiasz był żydowskim kapłanem, który żył i działał w Jerozolimie; został powołany na proroka, aby przestrzec Izraela o poważnych konsekwencjach łamania Przymierza z Bogiem, którego dopuszczano się przez bałwochwalstwo i niesprawiedliwość. Przewidział także, że Imperium babilońskie, działając zgodnie z wolą Boga, sprowadzi z Izrael Dzień Sądu, niszcząc Jerozolimę i skazując ludzi na wygnanie. Niestety, jego przepowiednie się sprawdziły. Księga powstała w ciekawy sposób: ( R.36) po 20 latach nauczania w Jerozolimie, Bóg nakazał mu zebrać wszystkie przepowiednie i spisać; Jeremiasz uczynił to, zatrudniając skrybę imieniem Baruch. Wszystko zostało ułożone tak, by ukazać proroka jako głosiciela bożej sprawiedliwości i łaski. Księgę rozpoczyna opis, jak Bóg powołuje Jeremiasza na proroka; otrzymuje on podwójne powołanie: będzie prorokiem wysłanym do Izraela, ale również do innych narodów. Jego słowa będą ,,wyrywać i burzyć”, ale także ,,sadzić i budować”. Inaczej mówiąc, będzie oskarżał Izraela i ostrzegał go o nadchodzącym Bożym sądzie, a jednocześnie ma dla niego przesłanie niosące nadzieję na przyszłość. Ten początek jest streszczeniem części pierwszej, czyli rozdziałów 1-24: zbiór pism Jeremiasza z czasów przed wygnaniem, główną myślą jest to, że Izrael złamał Przymierze z Bogiem i pogwałcił wszystkie jego warunki zapisane w Torze. Izraelici przejęli wierzenia Kananejczyków i w całym kraju pobudowali miejsca kultu ich bóstw. Jeremiasz piętnuje bałwochwalstwo porównując je z cudzołóstwem. Opisując kultywowanie innych bóstw przez Izrael używa języka odnoszącego się do niewierności, rozwiązłości i prostytucji oraz wielokrotnie oskarża o zepsucie przywódców, królów, kapłanów i innych proroków Izraela; odrzucili oni Torę i Przymierzę, co przyniosło tragiczne skutki i powszechną niesprawiedliwość społeczną – wdowy, sieroty i przybyszy obcych krajów, czyli osoby najbardziej bezbronne w społeczności było wykorzystywane, co stanowiło jawne pogwałcenie praw. Wszystkie te wątki zbiegają się w rozdziale 7 ,,Kazanie Jeremiasza w świątyni”. Wówczas Jeremiasz wygłasza kazanie o upadku Jerozolimy i najeździe Imperium babilońskiego. Rozdział 25 rozpoczyna się tym, że Jeremiasz ogłasza, że w kierunku Izraela zbliża się armia babilońska (był to pierwszy rok panowania Nabuchodonozora), aby go podbić i utrzymać w niewoli na 70 lat. Porównuje Babilon do kielicha, którego zawartość będą musieli wypić Izraelici za karę. Ten rozdział jest przełomowym, ponieważ wprowadza temat sądu i nadziei dla: 1) Izraela (R.26-45) a) Jeremiasz błaga lud Izraelski by się nawrócił i dzięki temu uniknął kary bożej, ale przywódcy wciąż go odrzucali b) relacja ze scen oblężenia i zniszczenia Jerozolimy a także prześladowania Jeremiasza i w końcu uprowadzenia go do Egiptu przez grupę żydowskich buntowników c) pośrodku tych dantejskich scen – R.30-33: zapowiedź Jeremiasza o nadziei w przyszłości dla potępionego ludu; nawiązał wówczas do Mojżesza 2) dla pozostałych narodów (R.46-51) – mówi o tym, jak Bóg zamierza użyć Imperium Babilońskiego przeciw grzeszącym narodom a) Egipt, Filistea, Moab, Etom, Damaszek, Chazor b) następnie Bóg ukarze sam Babilon, ponieważ jest to naród uwielbiający wojnę, przepych, dlatego jest skazany na zagładę Mimo wszystko, słowa kończące księgę dają nadzieję na przyszłość – i o tym jest właśnie Księga Jeremiasza. Księga Izajasza 6-12, 40-55 Księga Izajasza składa się zasadniczo z trzech części: 1) Księga sądu nad Judą i Izraelem – zawierająca mowy samego Izajasza oraz dodatek historyczny 2) Księga Pocieszenia – napisana w czasie wygnania babilońskiego 3) Księga Triumfu – zbierająca inne wypowiedzi prorockie w okresie od wygnania babilońskiego, aż do momentu definitywnego zredagowania całości Redaktorzy Księgi Izajasza zebrali istniejące wypowiedzi prorockie i połączyli je w całość. Księgę można odczytywać jako medytację nad bożą wiernością i sprawiedliwością, objawioną w historii Izraela. Treść Księgi stanowi także wyzwanie do przemiany własnego życia i postępowania zgodnego z wolą bożą, aby osiągnąć obiecane zbawienie. Księga Izajasza – treść: R.6: przedstawienie świątyni, w której będzie zasiadał Bóg, opiewany świętym przez boskie istoty; wtedy Izajasz uświadamia sobie jak bardzo, zarówno on jak i reszta ludzi, są nieczyści. Jest przekonany, że zmiażdży go boża świętość. Dotyka go ta świętość w postaci węgielka i nic nie robi. Później Izajasz dostaje bardzo trudne zadanie do wykonania: ma skłonić lud Izraela do nawrócenia, który jednak tylko utwierdza się w swojej zatwardziałości. Bóg zapowiada los ludowi, porównując go do pnia drzewa, które zostanie ścięte i spalone, a z jego zgliszczy pozostanie święte nasienie – jest to pewna iskierka nadziei. R.7-12: Izajasz staje przed Achazem, potomkiem Dawida i zapowiada jego upadek; mówi że najeźdźcy zniszczą Jerozolimę, a na miejsce króla stanie nowy, o imieniu Emmanuel, czyli ,,Bóg z nami”. To właśnie on będzie tym świętym nasieniem, ukazanym jako odrośl ze ściętego pnia Izraela. Zostanie on umocniony przez Boga, będzie królem Nowej Jerozolimy, a ludy wszystkiego świata będą zgłaszały się do niego po radę. R.40-48: Proklamacja nadziei. Ta ważna część Księgi proklamuje pocieszenie dla ludu, ponieważ skończył się czas wygnania, a grzech Izraela został wymazany i lud może już wrócić do kraju. W tych rozdziałach Izajasz przyjmuje perspektywę kogoś, kto żyje 150 lat po śmierci proroka. Rozdziały te oznaczają, że przepowiednie się spełniają, a wybawiony Izrael będzie dawał świadectwo innym narodom o Bogu. Jednak Izrael wciąż narzeka i wątpi. Bóg odpowiada na te wątpliwości i oskarżenia: 1) wygnanie było sądem, a nie oznaką lekceważenia 2) ze względu na Izrael Bóg podźwignął Persję, by podbiła Babilon 3) Bóg Izraela jest prawdziwym panem dziejów Ale Izraelici dalej są zbuntowani. Izajasz mówi, że Bóg ma na to jednak plan: R.49-55: Sługa (Izrael) wypełni swoją misję. Izrael ma przyprowadzić lud do Boga i ma być światłem do narodów; będzie głosił dobrą nowinę. Jednak ten sługa zostanie odrzucony, Jezus to mówi (wcześniej powtarza to przy okazji opowieści). Zmartwychwstanie to siódmy cud, jakiego dokonał Jezus w całej Ewangelii Epilog: rozwija temat dalszych losów uczniów Jezusa. Epizod z połowem ryb jest wyrazem uczniostwa: są oni skuteczni dopiero wtedy, kiedy nie skupiają się na swojej pracy, a na słuchaniu nauk Jezusa. Jezus powołał Piotra na przywódcę całego ruchu chrześcijańskiego, ale to Jana kochał, i dlatego Jan poświęcił całe swoje życie na głoszeniu świadectwa o Nim i spisał właśnie swoją Ewangelię. Dzieje Apostolskie Dzieje Apostolskie opowiadają nie tyle historię apostołów, ile raczej opisują ich świadectwo o Jezusie Zmartwychwstałym oraz życie pierwszych wspólnot chrześcijańskich zrodzonych z tego świadectwa. Powszechnie uważa się że Ewangelia wg. św. Łukasza i Dzieje Apostolskie stanowią dwie części jednego dzieła, których autorem jest Łukasz. Przedstawiając ideę powszechności zbawienia, Łukasz nie zadowalał się opisywaniem wydarzeń i okoliczności towarzyszących szerzeniu się Ewangelii wśród pogan, ale pragnął wykazać że fakt ten jest wyrazem Woli Bożej zapowiedzianej w pismach i realizowanej mocą Ducha Świętego. Dzieje apostolskie rozpoczynają się, kiedy zmartwychwstały Król-Jezus daje uczniom instrukcje na temat życia w Królestwie Niebieskim. Główne tematy księgi i jej konstrukcja wypływa z tego, jak Jezus prowadzi swoich ludzi przez Ducha Świętego, aby szli na cały świat i zapraszali wszystkie narody do życia z Panem. W Jerozolimie przybywają uczniowie Jezusa, którzy głoszą Prawdę w różnych językach, jakich do tej pory nie znali – jest to znak ponownego zjednoczenia Izraela, stworzenia zjednoczonego, harmonijnego świata z wielu ras, wierzeń i stron świata. Ich działania szybko stają się powodem do sprzeciwu żydowskich przywódców religijnych. Zostają aresztowani za uzdrawianie i głoszenie Prawd w przedsionkach świątyni. Rozsprzedają także własne dobra, aby wspierać ubogich, co jest wypełnieniem nakazu zawartego w Torze. Później opisane zostają pierwsze prześladowania: Szczepan zostaje aresztowany i oskarżony za działanie przeciw świątyni. Po jego konstruktywnej obronie, wpadają w szał i kamienują go. Tak rozpoczyna się pierwsza fala naśladowców Jezusa, którzy muszą uciekać. Jednak Łukasz pokazuje, jak ta tragedia została ,,narzędziem”, dzięki którym nauka Jezusa rozpowszechniła się w Judei i Samarii. Historia Szawła (później Pawła) z Tarsu doprowadziła do utworzenia wieloetnicznego Kościoła w Antiochii, skąd później wysyłano dalszych apostołów do głoszenia Jezusa. Pierwszy list św. Pawła do Koryntian Paweł po raz pierwszy przybył do Koryntu pod koniec 50 r. i pozostał tam przez około osiemnaście miesięcy. W tym czasie nawrócił sporą liczbę pogan i Żydów i zorganizował życie wspólnoty chrześcijańskiej. Pierwszy list do Koryntian został napisany około 5 lat po założeniu korynckiej wspólnoty, w czasie pobytu Pawła w efezie, gdzie zatrzymał się podczas swojej trzeciej podróży misyjnej. Bezpośrednią przyczyną napisania listu było pismo od Koryntian, w którym zadawali oni Apostołowi pytania i przedstawiali mu różne wątpliwości. Pierwszy list do Koryntian oprócz wstępu i zakończenia zawierającego różne informacje składa się z wyjaśnień związanych z pytaniami i trudnościami zaistniałymi w Kościele w Koryncie. Należały do nich podziały wśród chrześcijan, kazirodztwo i postawa chrześcijan wobec publicznego zgorszenia, odwoływanie się do pogańskich sądów w celu rozstrzygnięcia sporu wśród chrześcijan, rozpusta, wybór małżeństwa lub bezżenności, spożywanie mięsa ofiarowanego pogańskim bożkom, porządek w czasie zebrań liturgicznych, korzystanie z różnych darów Ducha Świętego, zmartwychwstanie i życie wieczne. Paweł rozwiązuje wszystkie problemy, starając się je ukazać w świetle przykładu zastawionego przez Jezusa Chrystusa. Pierwszy list św. Jana Nowina jest taka… Pierwszy list św. Jana posiada wiele podobieństw do czwartej Ewangelii. Stanowi on rodzaj homilii, która zachęca wiernych do żywej wiary w Jezusa Chrystusa. Podczas analizy jego struktury można dokonać podziału na następujące części: 1) prolog 2) bóg jako światłość 3) człowiek dzieckiem Bożym 4) Bóg jako miłość 5) zakończenie Autor wielokrotnie zachęca do trwania w łączności z Bogiem i z bliźnimi w wierze, podkreślając przy tym że prawdziwą relację z Bogiem poznaje się po uczynkach miłości wobec ludzi. Wzywa również do głębszego poznania Sprawiedliwego Boga, którego określa jako: światłość, miłość, życie, prawdę. Życie w łączności z Bogiem i realizacja miłości braterskiej powodują pogłębienie wiary i umożliwiają skuteczne przeciwstawienie się szatanowi i grzechowi. Żywa wiara realizowana w codziennym życiu okazuje się zwycięstwem nad szatanem i tymi, którzy głoszą błędne poglądy, i nad światem przenikniętym fałszywymi wartościami. Treść Pierwszego listu św. Jana zmierza także do umocnienia wiary w chrześcijańskiej wspólnocie. Fałszywi nauczyciele wywodzący się z kręgów gnostyckich negowali bowiem fakt Wcielenia Chrystusa i jego mesjańską godność; nauczyciele zwani są antychrystami i fałszywymi prorokami. Polemiczny charakter wielu fragmentów pisma może wskazywać na wewnętrzne napięcie we wspólnocie. Autor Pierwszego listu św. Jana stara się uświadomić adresatom, że popełniany dobrowolnie grzech jest równoznaczny z odrzuceniem samego Boga. List św. Jakuba List św Jakuba pod względem treści i formy różni się od innych listów Nowego Testamentu: mimo licznych, typowych dla języków semickich form wyrażania myśli, łatwo zauważyć w nim wyjątkową poprawność, a także literacki kunszt języka greckiego. List ten ma charakter pouczenia i odnosi się przede wszystkim do spraw moralnych. Autor uczy jak chrześcijanie powinni wcielać w życie zasady przyjętej wiary; jego pouczenia dotyczą cierpliwości w doświadczeniach, modlitwy, pobożności, ubóstwa i bogactwa, wiary i uczynków, troski o potrzebujących i chorych, stronniczości, przestrzegania przykazań, prawdziwej mądrości, przyjaźni z Bogiem, zawodności ludzkich planów, grzeszników, cierpliwego oczekiwania powrotu Chrystusa, namaszczenia chorych i wyznania grzechów. Odwołując się do nauki głoszonej przez Jezusa, szczególnie do Kazania na Górze Jakub wyjaśnia ją i ukazuje jej związki z życiem adresatów. Wyznawana wiara musi wyrażać się w dziełach miłości. Apokalipsa św. Jana Autor nazywa tę księgę objawieniem, czyli Apokalipsą, która przekazywała symboliczne sny i wizje proroka ukazujące Bożą, niebiańską historię tak, aby przez pryzmat tego co dzieje się teraz, przewidzieć przyszłość. Nazywa ją Proroctwem, które zostało rozpoczęte przez innych, a zostanie dokończone właśnie tutaj. Apokalipsa zaczyna i kończy się jak list i została wysłana do siedmiu Kościołach w Azji Mniejszej – odnosi się zatem do kościołów ówcześnie istniejących. 1. Wizja Chrystusa stojącego między siedmioma świecznikami, co odnosi się do wcześniejszych proroctw. Jezus ostrzega kościoły przed uciskiem, które będzie się wzmagało i wzywa chrześcijan do wierności, która zostanie nagrodzona 2. Wizja niebiańskiej sali tronowej, zajmowanej przez Boga; jest to kompilacja wielu starotestamentowych symboli. Bóg trzyma w ręku zwój zapieczętowany siedmioma pieczęciami, zawierający przesłanie proroków – chodzi w tym wszystkim o Boże Królestwo, które będzie istniało na ziemi. Nikt jednak nie może tego zwoju otworzyć z wyjątkiem ,,Lwa z pokolenia Judy” – jest nim ofiarny baranek. Przekazuje zatem, że Boże Królestwo zostało zapoczątkowane przez śmierć Jezusa na krzyżu. 3. Trzy cykle siódemek; Jan ich używa, aby pokazać ten sam okres czasu między zmartwychwstaniem Jezusa a Jego przyszłym powrotem a. siedem pieczęci: Baranek zaczyna otwierać pierwsze cztery pieczęci i ukazuje się Janowi czterech jeźdźców apokalipsy (wojna, podbój, głód, śmierć). Piąta pieczęć to krzyk niewinnych wiernych Bogu w ucisku, który jednak nie będzie trwał wiecznie. Szósta pieczęć to odpowiedź Boga; mówi o Dniu Pana: anioł z sygnetem na palcu zapieczętuje sługi boże (144K), które będą armią wieloetniczną, odkupioną krwią baranka; są wezwani aby zwyciężyć, ale nie siłą militarną, a swoją ofiarą. Siódma pieczęć wprowadza siedem trąb i ogień, jako krzyk męczenników rzucony na ziemię. b. siedem trąb: Jan używa obrazów wyjścia ludu z Egiptu. Pierwsze pięć trąb to odniesienie do starotestamentowych plag. Szósta trąba uwalnia 4 jeźdźców. Ale Jan mówi, że pomimo wszystko narody nie opamiętały się. Następuje przerwa i Jan widzi zwój Baranka, który ma zjeść i głosić jego zawartość – zstąpienie Królestwa Bożego. Zwoje przedstawiają dwie symboliczne wizje: 1) przybytek i męczenników, które Jan ma zmierzyć – to oznacza ochronę 2) Bóg wyznacza dwóch świadkach, którzy zostają nazwani świecznikami – to odnosi się do proroków Jezusa. Pojawia się tu okropna bestia, która pokonuje świadków i ich zabija. Później zostają oni wywyższeni Oda 1 – należy do jednej z sześciu ód rzymskich, w których poeta występuje jako natchniony nauczyciel społeczeństwa. Poucza w nich Horacy, że bogactwo nie gwarantuje szczęścia, ponieważ nie zapewnia równowagi wewnętrznej i nie oddala strachu przed śmiercią. Nawołuje do pielęgnowania słynnej dzielności rzymskiej – virtus Romana. Oda 13 – Oda 18 – Oda 21 – Oda 22 – Oda 25 – Oda 28 – Oda 30 – List do Pizonów – należy do drugiej księgi Listów, napisanej po 20 r. p.n.e., zawierającej trzy długie utworu roztrząsające zagadnienia literackie. List do Pizonów jest znany lepiej pod tytułem O sztuce poetyckiej. Uchodzi on za przykład poetyki normatywnej, opartej na konkretnej teorii dzieła literackiego. Poemat rozpoczyna się w istocie bez żadnego wstępu, autor od razu przechodzi do rzeczy: a) nakazuje jedność dzieła literackiego, aby nie narazić się na śmieszność; przyznaje artystom wolność, ale w granicach rozsądku b) mówi, aby każdy zajmował się tym, do czego się nadaje i nie próbował swoich sił w dziedzinie, której nie opanował c) przestrzega, by nie zatracić się w pogoni za stylem, być naturalnym d) można wymyślać nowe nazwy, ale mają pochodzić z greki lub utworów analogicznych do greckich, by uniknąć niejasności e) warunkiem sukcesu jest właściwy wybór celu zgodnego z możliwościami artysty, z jego wrodzonym talentem; chodzi więc o harmonię między ars (sztuka) i ingenium (talent); brak tej harmonii prowadzi do niepowodzenia f) aby dopasować typ wiersza do tematyki – zasada decorum g) Horacy postuluje sprzeciw sztuczności uczuć w sztukach i zgodność postaci z jej funkcją w utworze; autor daje tu poecie swobodę wyboru tematu i postaci bohaterów” albo zgodnych z topiką mitologiczną, albo też stworzonych na nowo przy zachowaniu zasady wewnętrznej harmonii i konsekwencji h) Horacy zastanawia się, w jaki sposób tematy tradycyjne przedstawiać w sposób indywidualny i oryginalny, zgodny z naturą i talentem poety i) podaje wskazówki, jak dopasować swoje dzieło do wieku odbiorców, bo to też jest ważne j) przejście do charakterystyki rodzajów akcji dramatycznej: albo się opowiada o tym, co zaszło – w opowiadaniu o wypadkach rozgrywających się poza sceną i pokazywanych w dramacie poprzez relację tzw. zwiastuna; jednak akcja sceniczna robi większe wrażenie k) wykład na temat dramatu satyrowego, który Horacy w myśl teorii perypatetyckiej uważa za gatunek pośredni między komedią a tragedią; wykłada najważniejsze zasady, które określają gatunek dramatu satyrowego l) wykład na temat metrum w dialogach dramatycznych; przedstawiając zasady metryki Horacy poddaje krytyce technikę dawnych pisarzy rzymskich, którym zarzuca nieudolność, pośpiech w pracy , a wreszcie nieznajomość reguł sztuki m) zalecenie stylu pośredniego – i to nie tylko, jak się wydaje, w zastosowaniu do dramatu satyrowego; styl i słownictwo powinno być dostosowane do charakteru mówiących postaci n) Horacy zawiera w tej części jedną z najważniejszych tendencji literatury rzymskiej w epoce augustowskiej; naśladownictwo pierwowzorów greckich pojmuje Horacy nie jako ich niewolnicze trzymanie się, ale jako mądre i rozważne dążenie do dorównania najwyższym osiągnięciom literatury greckiej o) syntetyczne przedstawienie procesu ewolucji gatunkowej tragedii i komedii greckiej p) część poświęcona poecie zawiera: formowanie się poety, jego cele, warunki sprzyjające formowaniu się doskonałości artystycznej względnie niweczące ją; do kunsztownego tworzenia nie potrzebne jest szaleństwo, a połączenie mądrości i talentu q) problem: ingenium czy ars (talent czy sztuka) decyduje o wielkości dzieła poetyckiego, pojawiał się już wielokrotnie w Liście do Pizonów, tutaj jednak położony został na to specjalny nacisk, przy czym Horacy staje tu na stanowisku kompromisowym, uznając nierozłączność tych dwóch czynników r) mowa o poetach jako o twórcach cywilizowanego społeczeństwa Wergiliusz – Bukoliki (I, IV) Wergiliusz we wczesnym okresie twórczości ogłosił zbiór Bukolik, napisanych w latach 42-39 p.n.e. Utwory te, zwane także Eklogami, były w dużej mierze wzorowane na Sielankach Teokryta, lecz posiadały wiele motywów oryginalnych. Do zbioru Bukolik weszło dziesięć wybranych eklog (od gr. ekloge – wybrany), liczących od 63 do 111 heksametrów. Do wydania tych wierszy namówił poetę jego patron, Anzyniusz Pollion. Z idylli Teokryta przejął Wergiliusz tematykę, greckie imiona pasterzy, niektóre elementy greckiego krajobrazu, jednak tłem większości utworów jest wieś italska. Ważną innowacją jest wprowadzenie jako tła (w eklogach VII i X) czarownej, nierealnej Arkadii. W sielankach zachował Wergiliusz tradycyjną (czyli właściwą idylli Teokryta) budowę. Ekloga (dosł. wybór) I Wraz z eklogą IX mają charakter alegoryczny. W eklodze I rozmawia nieszczęsny wygnaniec Melibeusz ze szczęśliwym Tytyrem, przez którego usta mówi sam Wergiliusz. ,,Oto nie potrzebują się tułać, zażywam błogiego spokoju z łaski młodzieńczego Boga, którego obejrzałam w Rzymie, gdym się tam udał by się wykupić od mego pana. Ołtarz tego Boga zawsze będzie u mnie uczczony wdzięcznymi ofiarami.” Melibeusz natomiast żałośnie narzeka na swoją bezdomność, na daremny trud pracy na roli którą posiadł obcy żołdak i maluje pracowicie uprawiane pola. Ekloga IV Wergiliusz tutaj głosi proroctwo: nadeszła chwila przełomowa; za konsulatu Polliona, do którego zwraca się poeta z uwielbieniem, świat się odrodzi, wraca bowiem wiek złoty, narodzi się cudowne dziecko, któremu cała natura przyniesie dobrowolne dary, a gdy ono dorośnie zniknie zło, cierpienie i wysiłek, a świat zażywać będzie pokoju i szczęśliwości; kończy wezwaniem do dziecięcia, aby nauczyło się po uśmiechu rozpoznawać matkę, która tyle się nacierpiała nim je zrodziła, gdyż nie zaznają łaski bogów dzieci które nie znały uśmiechu rodziców. Ta ekloga jest żywym tematem dyskusji i oficjalnie istnieją do niej aż cztery interpretacje, z czego każda z nich wprowadza pewne nieścisłości. Homer Odyseja pieśń I, V–XIII, XIX–XXIV św. Augustyn Wyznania Augustyn – urodził się w Afryce w Tagaście w 354 r. n.e., zmarł w 430 r.Uczył się początkowo w swoim rodzinnym mieście, później w Kartaginie. Przez pewien czas przebywał w Rzymie, gdzie piastował stanowisko profesora retoryki w Mediolanie. Później jednak wrócił do rodzinnych stron i oddał się życiu duchowemu. Zanim przyjął chrześcijaństwo, należał najpierw do sekty manichejczyków w Kartaginie, później zagłębił się w studia filozoficzne nad sceptyzmem, platonizmem i neoplatonizmem; wtedy poznał gruntownie filozofię starożytną. Najwcześniejsze dzieła św. Augustyna mają charakter filozoficzny i przypominają dialogi Cycerona. Do jego najważniejszych dzieł należą: O Państwie Bożym i Wyznania. W Wyznaniach Augustyn przedstawił swoją własną drogę do chrześcijaństwa. Stanowią one jedyny tego rodzaju w literaturze antycznej osobisty i dramatyczny opis przeżyć i rozważań towarzyszących decyzji porzucenia rodziny i poświęceniu się głoszeniu Dobrej Nowiny. Tragedia grecka – Ajschylos, Sofokles, Eurypides Tradycyjnie przyjmuje się że tragedia dosłownie pieśni Kozłów powstała z dytran w pieśni na cześć boga wina Dionizosa występy takiego chóru odbywały się już w siódmym wieku i miały początkowo charakter czysto ludowy dopiero tyran Aten pizystrat ustanowił szyna część jonizacja uroczyste święto Wielkie Dionizje podniósł ludowy do rangi święta religijne państwowego z obrzędowego śpiewu kodów satyrów rozwinęła się tragedia gdy shuru wyodrębniono aktora który miał skórę wprowadzić dialog dalszą zmianą było rozszerzenie tematyki Za twórcę tragedii uchodzi Tespis, założyciel pierwszego teatru objazdowego. To on miał w czasie Wielkich Dionizji wprowadzić na scenę dialog między chórem a aktorem a) Tragedie Ajschylosa są najstarszymi tragediami jakie przetrwały do naszych czasów (70 tragedii i 20 dramatów satyrowych). Według tradycji Ajschylos miał: i) wprowadzić na scenę drugiego aktora ii) ograniczyć rolę chóru i na planie pierwszym w tragediach umieścić dialog iii) wprowadzić dekorację oraz umieścić za orchestrą budynek skene (garderoba artystów i frontowa ściana dekoracji) b) Sofokles, doskonaląc technikę dramaty zwiększył liczbę aktorów na scenie – z dwóch do trzech; zwiększył także liczbę osób w chórze. Jego tragedie – w przeciwieństwie do Ajschylosa – nie zawsze były powiązanymi tematycznie trylogiami. Napisał 123 sztuki, z czego zachowało się 70 tytułów, w tym siedem tragedi w całości, m.in. Król Edyp. Król Edyp Teokryt Sielanki Teokryt (ok. 300- ok. 240 p.n.e.) – jest pierwszym i równocześnie najwybitniejszym przedstawicielem poezji bukolicznej. Bukoliki utożsamia się z sielankami lub idyllami. Bukoliki miały charakter konwencjonalny, występowali w nich pasterze pod których postaciami przedstawiono często osobistości współczesne, przede wszystkim poetów. Termin ,,idylla” oznaczał zaś pierwotnie utwory drobne, ale mieszczące się w tradycyjnych gatunkach poetyckich, wydawane zwykle pojedynczo – nie w zbiorach. Mogły to być utwory różnej treści, dlatego tą nazwą objęto utwory Teokryta. Pasterze Bukolika właściwa. Rozmawiają pasterze Battos i Korydon. Korydon pasie kozy swego pana, Egona. Śpiewa najpierw obsceniczne piosenki Pyrrosa i Glauki, a potem własną pieśń: jej tematem jest pochwała Krotonu i pobliskiej miejscowości Zakynthos, gdzie Egon miał w czasie jakichś lokalnych igrzysk zjeść naraz osiemdziesiąt chlebów i przyprowadzić z gór za kopyto byka, którego podarował Amaryllidzie. Pod wpływem piosenki o Egonie i Amaryllidzie budzi się w Battosie wspomnienie jego zmarłej Amaryllidy. Wówczas Korydon pociesza go ogólnymi uwagami o zmianie pogody i losu. Głównym przedmiotem dalszej rozmowy jest Egon, tracący majątek na zapasy atletyczne i miłostki. Czarodziejki Jest to idylla o czarach miłosnych: Symeta rozpacza nad sobą, ponieważ porzucił ją ukochany (od dwunastu dni się nie pojawił). Razem z Tetylis rzucają na niego zaklęcia mające przywrócić jego miłość. Obrzędy, które poeta dokładnie opisuje, odbywają się w nocy po wezwaniu na pomoc Seleny (bogini księżyca) i Hekaty (patronki czarownic). Selenie opowiada Symeta historię swojej miłości aż do chwili, kiedy opuścił ją Delfis. Na czarach i zwierzeniach Symety mija noc. Czytelnik nie dowiaduję się czy magiczne obrzędy przywróciły młodej dziewczynie miłość Delfisa, ale Symetra, zwierzając się Selenie, jeszcze raz przeżyła swą miłość i uwolniła się od namiętności. Liryka starożytnej Grecji: Alkajos, Safona, Anakreont, Pindar Anakreont (VI w p.n.e.) – jego twórczość obejmuje elegie, pieśni miłosne i biesiadne (sympotyczne) oraz utwory jambiczne. Erotyki Anakreonta są utrzymane w lekkim, żartobliwym tonie, natomiast wiele zjadliwych inwektyw zawierają jego jamby. Dźwięczne i wykwintne wiersza Anakreonta o tematyce miłosnej i biesiadnej znalazły licznych naśladowców. Te właśnie anakreontyki, dużo późniejsze od zachowanej tylko we fragmentach poezji Anakreonta, utrwaliły imię poety w następnych wiekach. Alkajos (VII-VI w p.n.e.) – przedstawiciel tzw. meliki eolskiej, która rozkwitała na wyspie Lesbos na przełomie VII i VI w p.n.e. Słowem melika określa się pieśń solową, recytowaną przez jednego śpiewaka, a nie komponowaną dla chóru. Poeci eolscy wyrażali w pieśni o stroficznej budowie swoje uczucia i przeżycia. Alkajos reaguje na wszelkie przejawy ówczesnego życia politycznego, ale jest także piewcą wina i miłości. Pieśni biesiadne poety są odbiciem ożywionego życia towarzyskiego w Mitylenie. Safona (VII-VI w p.n.e.) – nieco starsza od Alkajosa; w jej wierszach, w strofach, nazwanych później safickimi, rozbrzmiewają, tak jak w poezji Alkajosa, nuty osobistych przeżyć. Z poezji Safony poznajemy jej przywiązanie do braci Larycha i Charaksosa i graniczącą z uwielbieniem miłość do córeczki Kleis. W utworach Safony ujawnia się umiłowanie przyrody i wrażliwość na piękno pieśni ludowej. Pindar (ok. 518-438 p.n.e.) – najwybitniejszy poeta w zakresie liryki chóralnej. Z jego obfitej twórczości (epinikia, hymny, dytyramby, peany, enkomia, treny) zachowały się, poza fragmentami, cztery księgi epinikiów na czesć zwycięzców w igrzyskach olimpijskich, pytyjskich, istmijskich i nemejskich. Stałe motywy epinikiów to: pochwała kraju rodzinnego zwycięzcy, pochwała boga – patrona igrzysk, pochwała rodziny zwycięzcy, pochwała zwycięzcy, pochwała jego całego rodu. W utworach swoich występuje także Pindar jako patriota tebański, wierzący w odrodzenie rządów arystokratycznych w swojej ojczyźnie. Szczególną wartość przypisuje pochodzeniu sławionych przez siebie zwycięzców – wychwala ,,dzielność”, która w jego przekonaniu jest cechą wrodzoną w rodach arystokratycznych.