Docsity
Docsity

Przygotuj się do egzaminów
Przygotuj się do egzaminów

Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity


Otrzymaj punkty, aby pobrać
Otrzymaj punkty, aby pobrać

Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium


Informacje i wskazówki
Informacje i wskazówki

Nowe formy i zjawiska pojawiające się we współczesnym ..., Ćwiczenia z Kryminologia

Pierwsza z nich dotyczy zachowania prostytutki, które dla klienta ma znaczenie seksualne i zmierza do zaspokojenia popędu bez względu na formę tego ...

Typologia: Ćwiczenia

2022/2023

Załadowany 24.02.2023

klucz82
klucz82 🇵🇱

4.5

(12)

132 dokumenty

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Nowe formy i zjawiska pojawiające się we współczesnym ... i więcej Ćwiczenia w PDF z Kryminologia tylko na Docsity! Małgorzata H. Kowalczyk- Jamnicka Uniwersytet Kazimierza Wielkiego Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy Nowe formy i zjawiska pojawiające się we współczesnym obrazie prostytucji młodych kobiet Wprowadzenie Przejawy zachowań dewiacyjnych nieletnich dziewcząt, a w tym uprawianie przez nie prostytucji, dawno już przestały być niewiele znaczącym marginesem szerszego problemu demoralizacji młodzieży. Destrukcyjne zachowania dziewcząt nie stanowią już tła dla niebezpiecznych, zbuntowanych zachowań chłopców. Dziewczęta piją, palą, stosują przemoc, są bardziej mściwe, uparte i pamiętliwe, częściej stosują radykalne mechanizmy wykluczeń z grupy aniżeli ich rówieśnicy płci męskiej. W dobie konsumpcjonizmu młodzież przechodzi przyspieszony kurs wchodzenia w dorosłość. Miarą człowieka staje się sukces, który wymaga pewności siebie i rywalizacji. Cechy te nie pasują do tradycyjnego wizerunku kobiecości. Zresztą „tradycyjna” kobiecość też już nie jest ceniona. Od dziewcząt wymaga się by były jednocześnie delikatne i twarde, skromne i bezpruderyjne, bezradne i przebojowe. Jeśli dodamy do tego osłabienie norm obyczajowych, brak podstawowej kontroli ze strony dorosłych nad poczynaniami młodych ludzi oraz upowszechniany medialnie kult konsumpcji przy znacznej rozpiętości dochodów społeczeństwa to otrzymamy źródło zachowań dewiacyjnych a w tym seksualizacji zachowań nieletnich dziewcząt. Od czasu prowadzenia przez autorkę niniejszego opracowania, badań dotyczących prostytucji (w tym także prostytucji nieletnich) minęła dekada. To bardzo długi czas zważywszy na tempo przemian społecznych jakie miały miejsce w tym czasie. Dlatego też warto dokonać powtórnego przeanalizowania problemu prostytucji nieletnich z uwzględnieniem zmian jakie się w jego obrębie dokonały. Zmiany te widoczne są nie tylko w obszarze czynników warunkujących uprawianie prostytucji ale także w zakresie jej form. Formy prostytucji – zmiany w obrazie zjawiska Prostytucja jest zjawiskiem niezwykle dynamicznym. Szybkie zmiany dotyczą szeregu aspektów obejmujących przykładowo czynniki ryzyka i okoliczności sprzyjające uprawianiu nierządu, formy prostytucji, wiek osób uprawiających nierząd a także permisywne postawy młodych ludzi wobec seksu i osób uprawiających nierząd. By prześledzić zmiany jakie dokonują się w obrazie zjawiska należy przede wszystkim sprecyzować pojęcie prostytucji. Obecnie możemy dostrzec pewne zmiany w obyczajowości objawiające się większą swobodą seksualną a to jednocześnie utrudniać może jednoznaczną identyfikację zachowań w sferze seksualnej i wyznaczenie granicy między normą a patologią. Przyjmując przykładowo definicję prostytucji według WHO możemy potraktować ten proceder, jako usługę seksualną o charakterze dynamicznym i adaptacyjnym, która pociąga za sobą transmisję pieniędzy pomiędzy usługodawcą a usługobiorcą 1 . W definicji tej mamy do czynienia z wyeksponowanym pierwiastkiem materialnym charakteryzującym układ usługodawcy i usługobiorcy. Przyjmując ten właśnie czynnik ekonomiczny jako zasadniczy wyróżnik analizowanego zjawiska i jego usługową formułę można by zastanowić się nad kwestią ciągłości takiego układu jak i formalną jego stroną czyli charakterem relacji między usługodawcą a usługobiorcą. W najbardziej rygorystyczny sposób kwestię tę rozstrzygnął wiele lat temu A.C. Kinsey, który uznał, że nawet jednokrotne wynagrodzenie osoby za stosunek seksualny znamionuje nierząd. 2 Należy zwrócić uwagę, że w tej bardzo rygorystycznej (a zatem i mało przydatnej) definicji, istotna jest bezpośrednia zależność przyczynowo- skutkowa wiążąca konkretną usługę (czyli akt seksualny) z zapłatą następującą po realizacji tej usługi, przy czym autor przyjmuje, że formą tej zapłaty powinny być pieniądze. Zatem w tak zawężonym pojęciu nie mieściłyby się te formy zachowań, w których ekwiwalent materialny nie pojawia się bezpośrednio po akcie seksualnym ale ma charakter pośredni np. opłacanie przez klienta mieszkania w którym mieszka osoba uprawiająca nierząd oraz gdy gratyfikacja materialna przybiera inną postać np. kosztownych prezentów. W przytoczonej definicji Kinseya pojawia się dalej jeszcze jeden warunek, zdaniem autora zasadniczo charakteryzujący osoby prostytuujące się. Przyjmuje on, że nie ma znaczenia czy usługobiorcą jest osoba znana osobie prostytuującej się czy też całkowicie dla niej obca. Najważniejszym kryterium pozostaje wspomniane wynagrodzenie materialne przy czym oczywiście także ma znaczenie jaką formę ono przyjmie. Zaakceptowanie obu tych kryteriów rozszerza krąg osób, którym przypisać można zachowania nierządne. Najbardziej kontrowersyjne z punktu widzenia różnicowania zachowań, które mogą stanowić formę prostytucji bądź całkowicie się z nią nie wiązać, są przypadki osób, które często zmieniają swych partnerów seksualnych. Należy sądzić, ze w pewnych okolicznościach także i te osoby 1 J. Sztobryn – Giercuszkiewicz, Psychologiczne aspekty prostytucji, Łodź 2004, s.20 2 A.C. Kinsey, W.B. Pomeroy, C.E. Martin, Sexual Behavior in the Human male. Saunders W.B.Company, Philadelphia, London. 1948, s.595 wszystkim kondycja ekonomiczna uległa gwałtownemu pogorszeniu na skutek nieprzewidzianych wydarzeń. Osoby te zwykle jednak porzucają proceder gdy tylko osiągną stabilność ekonomiczną. Bardziej rozbudowane podziały prostytucji są wynikiem wprowadzenia różnorodnych kryteriów a nazewnictwo kategorii prostytutek wyodrębnionych na ich podstawie zwykle dość szybko ulega dezaktualizacji. Zawsze jednak mimo zmieniających się określeń wewnętrzne podziały wśród prostytutek istniały i istnieć będą bowiem zależą one wielu czynników takich jak miejsce uprawiania nierządu, typ klientów korzystających z usług prostytuujących się osób czy wreszcie aparycja, umiejętności zawodowe, wykształcenie a nawet wiek. W latach sześćdziesiątych Magdalena Jasińska prowadząc badania wśród warszawskich prostytutek wyróżniła siedem kategorii zróżnicowanych ze względu na miejsce uprawiania nierządu oraz „staż” w zawodzie. Najdłużej pozostające w zawodzie prostytutki określane były mianem „gwardzistek” (od starej gwardii) a niekiedy i „rosówek” . Tym mianem określano prostytutki o mało wyrafinowanej urodzie, które z tego względu wybierały dość mało oświetlone miejsca, w których trudno było dostrzec mankamenty ich urody. Natomiast biorąc pod uwagę specyfikę miejsc, w których prostytutki poszukiwały klientów wyróżniła ona „mewki”, która to popularna nazwa odnosiła się do prostytutek portowych, preferujących jako klientów marynarzy. Kolejną wyodrębnioną kategorią były „dworcowe” działające w okolicach dworców kolejowych, „ksiutówki” czyli prostytutki wybierające na miejsca swej działalności skwery, parki i plaże oraz „hotelowe” korzystające z pomocy pracowników hotelowych, przebywające w restauracjach hotelowych w poszukiwaniu klientów. Najniższą kategorią wyróżnioną przez M. Jasińską były „gruzinki” czyli prostytutki, które swych klientów prowadziły w gruzy, domy przeznaczone do rozbiórki a usługi świadczyły za najniższą opłatę 5 . W latach siedemdziesiątych popularną wśród prostytutek kategorią (choć wcale nie elitarną) były tak zwane „arabeski” czyli kobiety gustujące w klientach pochodzących z krajów arabskich. Przeciwieństwem arabesek i faktycznie elitarną kategorią były i są nadal call-girls, którą to kategorię wyróżnia między innymi B. Hołyst. 6 Uznawane powszechnie za najwyższą wśród prostytuujących się kobiet kategorię, call - girls zapewniają sobie ten status przede wszystkim wysokością pobieranych za swoje usługi stawek oraz kwalifikacjami zawodowymi. Jednak i wśród nich istnieje pewne zróżnicowanie. Do najbardziej luksusowych call-girls zainteresowani ich usługami mogą trafić jedynie dzięki rekomendacji któregoś ze stałych klientów, bądź po poleceniu przez inną prostytutkę tej 5 M.Jasińska, Proces społecznego wykolejenia młodocianych dziewcząt. Warszawa 1967, s. 9 i dalsze 6 B. Hołyst, Kryminologia, Warszawa 1999, s.676 samej klasy. W latach siedemdziesiątych znamienny dla warszawskiego, choć nie tylko, środowiska wielkomiejskiej prostytucji był podział, który przedstawił S. Akoliński. Poza wskazaną wyżej kategorią call- girls wymienił on także prostytutki dewizowe, zwane „eskami”, które poza call - girls stanowiły swego rodzaju arystokrację zawodową. Obsługiwały cudzoziemców, dysponowały wymienialnymi walutami. Miały własne mieszkania albo dysponowały pokojami hotelowymi, „grzecznościowo rezerwowanymi". Nierzadko bywało i tak, że odwiedzały gości hotelowych w pokojach przez nich zajmowanych. Inną popularną kategorią były „lokalówki” poszukujące klientów w lokalach (kawiarnie, lokale nocne). Były to zwykle osoby w wieku do lat 30, przystojne, ubierające się zazwyczaj dobrze i modnie. Spędzały czas przy kawę lub tanich napojach, obserwowały gości, usiłując nawiązać kontakt potencjalnymi klientami. Poważną rolę przy zawieraniu znajomości odgrywali kelnerzy, szatniarze, portierzy. Do zbliżeń intymnych wykorzystywały własne mieszkania, lokale specjalnie podnajmowane, pomieszczenia hotelowe, przygodne meliny, a nawet parki i inne miejsca publiczne. Ich przeciwieństwem były „ulicówki” zawierają znajomości w okolicach lokali rozrywkowych, kawiarni, restauracji, barów, budek z piwem itp. Charakteryzował je jaskrawy, rzucający się w oczy makijaż i ubiór, nonszalancki sposób bycia, dość ordynarny język. Kategoria ta była pod względem wiekowym dość zróżnicowana ale znamienny był niższy poziom kultury i walory osobiste. Do wykonywania usług wykorzystywały przygodne meliny podnajmowane na godziny, wszelkiego rodzaju stróżówki, pakamery itp. Najniższy odłam tej grupy stanowiły „gruzinki" oraz także wymieniane przez Jasińską „rosówki” osoby wychodzące na ulice miasta w późnych godzinach nocnych lub o świcie znajdujące klientów wśród zapóźnionych przechodniów, zwykle pijanych, nocnych pracowników dokonujących prac porządkowych w mieście, stróżów, dozorców i wielkomiejskich mętów. Były to osoby starsze, zwykle zniszczone życiem, chore, bezdomne, stanowiące najniższy szczebel w karierze prostytucji. 7 W latach dziewięćdziesiątych popularne były także i inne formy prostytucji, których przedstawicielki określano mianem play – girls lub party – girls. Dziewczęta te najczęściej były partnerkami (hostessami) towarzyszącymi politykom lub osobom związanym z wielkim przemysłem. W latach dziewięćdziesiątych wraz z pojawieniem się agencji towarzyskich wyodrębniła się zupełnie nowa kategoria czyli tzw. „agentki”. Oficjalnie agencje towarzyskie świadczyły usługi polegające na pośrednictwie w ułatwianiu nawiązywania niezobowiązujących kontaktów o charakterze wyłącznie towarzyskim lecz w rzeczywistości 7 S. Akoliński, Prostytucja, w: Patologia Społeczna – Zapobieganie nr 1976/3, s. 112-113. stały się ukrytą formą zorganizowanej prostytucji. Świadczony przez agencje towarzyskie wachlarz usług był i jest faktycznie dość szeroki bowiem oprócz kobiet na stałe zatrudnionych w agencjach i za ustaloną opłatą zaspokajających potrzeby seksualne klientów, istnieje także zawsze proponowana przez agencje „oferta specjalna” pozwalająca na zaspokojenie najbardziej nawet „wyrafinowanych” preferencji i gustów klientów. W „ofercie specjalnej” bowiem reklamują swe usługi kobiety różnym wieku, o różnym wyglądzie, kształtach i szczególnych preferencjach seksualnych. Dla sprawdzonych klientów może w ofercie specjalnej znaleźć się także świadczenie usług seksualnych przez osoby nieletnie poniżej 15 roku życia (prawnie zabronione). Również w latach dziewięćdziesiątych pojawiła się kolejna kategoria kobiet prostytuujących wyróżniona ze względu na miejsce aktywności czyli „tirówki”. Miejscami ich pracy stały się parkingi dla tirów, pobocza dróg. Oprócz wspomnianych kategorii Z. Izdebski i A. Kolarczyk- Lecyk wyróżnili jako charakterystyczne dla obyczajowości lat dziewięćdziesiątych zróżnicowane kategorie prostytutek, biorąc pod uwagę miejsce pracy, narodowości klientów, wiek, czasu świadczenia usług seksualnych i rodzaju środka płatniczego, który prostytutki przyjmują. Określenia pochodzą ze środowiska samych prostytutek – i tak w zależności od miejsca świadczonych usług wyróżniają oni: prostytutki uliczne, dworcówki, mewki (kobiety świadczące usługi w pobliżu portów), lokalowe, dyskotekowe, hotelowe, agentki (pracownice agencji towarzyskich), call – girls 8 Podział różnicujący prostytucję nieletnich połączony z typowym przebiegiem „kariery” prostytutki przedstawił J. Kurzępa. 9 Lolitki, świnki i mewki to standardowe określenia dziewcząt wchodzących do grupy młodocianych prostytutek. Pożądane przez klientów ze względu na wiek, atrakcyjny wygląd i domniemaną niewinność i naiwność. Z czasem po nabyciu doświadczeń w branży, obyciu się, nabraniu technicznej sprawności, mogą pójść drogą indywidualnego działania, stając się klasowymi, dobrze opłacanymi „gejszami”. Równolegle do dziewcząt o takiej pozycji, pojawiają się inne, nie afiszujące się swoją profesją, zwane od lat „cichodajkami”. Dziś dołączyły do nich prostytutki weekendowe, które podejmują tę aktywność w okresie sobotnio-niedzielnego wypoczynku. (…) Najkorzystniej w tej konstelacji wypada „gejsza”, która z reguły jest w stanie nie tylko zgromadzić odpowiednie środki do dostatniego życia, ale z czasem stabilizuje się życiowo i albo wychodzi z zawodu, albo czyni to ze stałym partnerem, zakładając równolegle własną 8 Por. Z. Izdebski, A. Kolarczyk – Lecyk, „Zachowania seksualne kobiet świadczących usługi seksualne” [w:] „Zachowania seksualne kobiet świadczących usługi seksualne, mężczyzn homoseksualnych i osób uzależnionych od narkotyków” red. Z. Izdebski, Zielona Góra 2000 9 J. Kurzępa, Młodzież pogranicza – „świnki”, czyli o prostytucji nieletnich. Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2005, s.169. autorka dziewczęta te charakteryzuje duży deficyt emocjonalny, potrzeba dorównania rówieśnikom. Zyski czerpane z nierządu sprawiają, że dziewczęta te czują się bardziej pewne siebie i akceptowane. Choć zwykle wstydzą się tego co robią jednak nie rezygnują z tego. Ostatnią wyróżnioną kategorią są „elegantki”. Do tej kategorii autorka zalicza nie tylko nastoletnie dziewczęta ale także znacznie od nich starsze młode kobiety. Są zadbane, wyrafinowane, mają dobry gust, modną markową odzież, poszukiwane kosztowne gadżety. Poszukiwanie sponsora uwarunkowane jest potrzebą podtrzymaniem statusu materialnego. 12 Drugą kategorią są tak zwane sponsorówki, czyli dziewczęta i kobiety utrzymujące kontakt z jednym lub dwoma stałymi klientami tworząc swoisty, dość stabilny układ. Sponsorem jest najczęściej mężczyzna (choć w pewnych sytuacjach rolę tę przejmować może także kobieta) zamożny, w średnim wieku proponujący pomoc finansową, która zwykle przybiera postać wynagrodzenia (za każde spotkanie lub wypłacanego systematycznie np. miesięczne), prezentów, miesięcznego utrzymania, wycieczek zagranicznych, podróży, czasami może to być nawet kupno mieszkania, czy samochodu. W zamian sponsor oczekuje dyspozycyjności w zakresie spotkań, rozmów, podróży, wyjść do kina, restauracji, na wernisaże, czy też towarzystwa na spotkaniach służbowych. Wiąże się z tym także świadczenie usług seksualnych przez osobę sponsorowaną, wedle upodobań usługobiorcy- co jest elementem łączącym to zjawisko z tradycyjną prostytucją, choć w odróżnieniu od niej, element ten nie jest jedynym i najważniejszym czynnikiem w tych kontaktach. Często seks w sponsoringu jest uważany i traktowany jako dopełnienie znajomości, postrzeganej z czasem przez jedną lub obydwie strony jako przyjaźń, koleżeństwo, a w sporadycznych sytuacjach jako pewien rodzaj związku, kohabitacji. Wiek sponsorówek jest w przeciwieństwie do galerianek bardziej zróżnicowany. Dolna granica zaczyna się zwykle od 14 lat. Nastolatki w tym wieku szukające sponsora zwykle oferują na sprzedaż swoje dziewictwo. Potem oczekiwania i wymagania sponsorówek rosną. Nastolatki, licealistki, studentki poszukują sponsora ponieważ chcą mieć wyróżniające się gadżety, markowe ubrania, kosmetyki, czesne na studia lub środki utrzymania podczas studiów. Nieletnie dziewczęta najbardziej bezpośrednio czy wręcz bezpruderyjnie redagują swoje anonse a ich oczekiwania oraz zakres usług jest sprecyzowany. W ich przypadku sponsoring to tylko zamienna nazwa dla prostytucji, lepiej brzmiąca, nie dyskredytująca choć ich kontakty z klientami ograniczają się zasadniczo do świadczenia usług seksualnych i otrzymywania stosownego ekwiwalentu za te usługi. Mimo wszystko łatwiej zaakceptować świadomość bycia utrzymanką niż prostytutką. 12 E. Bielecka, Zagrożona młodość. Innowacyjne formy interwencji społecznej. Warszawa 2010, s. 124 Nie liczą one na wytworzenie się więzi ze sponsorem, nie oczekują zwierzeń, długich rozmów czy wspólnych wyjść. Studentki i starsze kobiety oprócz seksu mają do zaoferowania wspólne towarzystwo, mile spędzony czas, możliwość rozmowy na różne tematy a także nie rzadko mądrość życiową, która pozwala wcielić im się w rolę psychoterapeuty, wysłuchać problemów i trosk sponsora a nawet służyć dobrą radą. Trwałość tych zachowań wyznacza świadomość osoby sponsorowanej, że trudno byłoby jej zrezygnować z dotychczasowego poziomu życia i dlatego albo podtrzymuje dotychczasowy układ albo dąży do nawiązania nowego. Związek ze sponsorem opiera się na swoistej symbiozie. On umożliwia jej życie na odpowiednim poziomie, ona gwarantuje dobrą zabawę i nie wymaga by o nią zabiegać i odwzajemniać uczucia. To co łączy obie kategorie nieletnich prostytutek to nie tylko niski wiek wchodzenia w proceder, to również system zaprzeczeń, który pozwala wierzyć, że to co robią nie ma nic wspólnego z prostytucją. Zainteresowane zwykle chętnie opowiadają o tym co robią, nie ukrywają pochodzenia modnych przedmiotów, jednak nigdy tego co robią nie określają mianem prostytucji. Przecież nie biorą za swoje usługi pieniędzy, same określają stawki wynagrodzenia, to one także wybierają sobie klientów i nie muszą robić tego z każdym. W ich mniemaniu to co robią w żaden sposób nie może kojarzyć się z nierządem, ponieważ prostytutki nie pracują dla siebie, stoi za nimi sutener lub właściciel agencji towarzyskiej, który zmusza je do tego by oddawały się każdemu a zyskami dzieliły z „opiekunami”. Kończąc rozważania dotyczące zróżnicowanych form prostytucji należy podkreślić, że zachowania nierządne przybierać mogą także różnorodne postaci w mniejszym lub większym stopniu odpowiadające wyodrębnionym na wstępie cechom konstytutywnym znamionującym prostytucję. Poza tradycyjnymi formami pojawiają się także nowe, niespecyficzne, które nie zawsze spełniają wszystkie kryteria znamienne dla prostytucji. Upowszechnienie Internetu spowodowało pojawienie się tak zwanej prostytucji wirtualnej. Należałoby oczywiście zastanowić się czy można w ogóle mówić o takim zjawisku, skoro prostytucja zawsze kojarzy się z bezpośrednim kontaktem klienta i prostytutki, a w tym przypadku mamy do czynienia z przeniesieniem tych relacji w obszar nierzeczywisty. Do najpopularniejszych form należy sex-chat czyli interaktywna rozmowa za pomocą kamery internetowej. Osoba przed komputerem ma możliwość wejścia do różnych pokoi i wybrania odpowiedniej kandydatki lub kandydata. Wpisując (wypowiadając) określone komendy (życzenia) może sprawić, że wybrana osoba położy się na łóżku, zacznie się prowokująco rozbierać, namiętnie masować ciało pobudzając tym samym widza i doprowadzając do uniesień seksualnych. Praca tych kobiet polega przede wszystkim na utrzymaniu jak najdłużej zainteresowania klienta. Są to bowiem strony płatne, a klient po zalogowaniu płaci za czas połączenia. W związku z prostytucją wirtualną pozostaje także sex telefon. Początków tego zjawiska w naszym kraju należy doszukiwać się pod koniec lat dziewięćdziesiątych. Wówczas to przywędrowała to Polski z krajów Europy Zachodniej moda na rozmowy telefoniczne z dziewczętami, które namiętnym, rozmarzonym głosem mamiły klientów. Sex telefon można uznać za miękką formę prostytucji. Pracować w tej branży mogą kobiety w każdym wieku, bo ani wiek ani wygląd w tym wypadku nie ma znaczenia a jedynie umiejętność utrzymania jak najdłużej zainteresowania rozmówcy. Internet sprzyja także rozwojowi opisywanej wcześniej postaci prostytucji jaką jest sponsoring. W powszechnej opinii jest to zjawisko rozpowszechnione wśród studentów. Pogłębione badania przeprowadził w tym zakresie J. Kurzępa 13 . W świadomości wielu studentów istnieje przekonanie, że sponsoring to jeden ze sposobów by móc studiować, mieć pieniądze na akademik, ksero, książki, kosmetyki czy wreszcie modne ciuchy. Prostytuujący się studenci zasadniczo nie pracują w agencjach towarzyskich, preferują anonimowość w sieci „ Milutka studentka poszukuje sponsora”, albo „Mam 21 lat i jestem studentem pierwszego roku. Niestety studia nie są tanie więc szukam sponsorki. W zamian oferuję niezapomniane chwile” głoszą internetowe anonse. Utrwalają one przekonanie, że w tym wydaniu prostytucja jest jakby mniej szkodliwa, a może atrakcyjniejsza? Młodzi ludzie sprzedają się zwykle osobom wykształconym i majętnym. Obu stronom zależy na dyskrecji. Niepokoić musi jednak fakt, że zjawisko to (choć trudno ustalić obiektywnie na jaką skalę) zaistniało jednak w obyczajowości młodych ludzi będących w przyszłości siłą intelektualną kraju. Omówienie zróżnicowanych form prostytucji, która uprawiana jest przez osoby wywodzące się z różnych środowisk, o zróżnicowanej kondycji ekonomicznej nasuwa konieczność przeanalizowania czynników ryzyka, które mogą sprzyjać uprawianiu prostytucji. Czynniki ryzyka związane z uprawianiem prostytucji w perspektywie badawczej Omawiając czynniki ryzyka należy zauważyć znaczną ich różnorodność w zależności od rodzaju uprawianej prostytucji. Wspominając w poprzednim podrozdziale o różnicowaniu prostytucji na homoseksualną i heteroseksualną należy również podkreślić, że przyczyny, które prowadzą do uprawiania prostytucji lesbijskiej, homoseksualnej mężczyzn i pederastycznej są odmienne niż te, które wiodą do heteroseksualnej. Ponieważ niniejsze 13 Wspomniane badania zostały zaprezentowane w książce pt.” Młodzi, piękni i niedrodzy. Młodość w objęciach seks biznesu.”, której wydanie zapowiedziano na wrzesień 2011 roku. stwierdzić, że realna bieda czy wręcz nędza, patologiczne środowiska rodzinne nie stanowią głównych powodów uprawiania prostytucji przez nieletnie dziewczęta. Jedyne ubóstwo jakie zagraża tym dziewczętom to ubóstwo emocjonalne, rozdzielenie seksu i miłości, świadome pozbawianie się głębokich przeżyć związanych z wchodzeniem w sferę erotyki i seksualności. Nie można jednak oddziaływań środowiska rodzinnego traktować marginalnie, natomiast warto prześledzić jakie zmiany w obrazie czynników ryzyka powiązanych z tym środowiskiem dokonały się w ostatnich dziesięcioleciach. W środowisku rodzinnym dziecko obcuje z określonymi warunkami kulturowymi (obyczajowość, zwyczaje , tradycje, normy), które określają stosunek jednostki do prostytucji będący pochodną stosunku jednostki do seksualności człowieka. 17 Analizując funkcjonowanie środowisk rodzinnych nieletnich prostytutek w latach dziewięćdziesiątych, autorka niniejszego opracowania wskazywała na ich niezadawalającą kondycję wychowawczą w szczególności w zakresie funkcji prokreacyjnej (społeczne osamotnienie dzieci), opiekuńczo-wychowawczej (współwystępujące przejawy patologii rodzin), socjalizacyjnej (przekazywanie wzorów aspołecznych), psychohigienicznej (dysfunkcjonalność emocjonalna, osłabienie a nawet całkowite zerwanie więzi emocjonalnych w rodzinie). 18 W świetle wspomnianych badań nie można przypisać kluczowego znaczenia destabilizacji struktury rodzin. 19 Ustalenia te uprawniają do stwierdzenia, że prawdopodobnie większe znaczenie, będą miały wzajemne relacje pomiędzy poszczególnymi członkami rodziny a przede wszystkim jakość tych relacji. W rodzinach nieletnich prostytutek zaburzeniu ulegają przede wszystkim relacje wewnątrzrodzinne i to one stanowią ważniejszy czynnik w etiologii prostytucji niż sama struktura rodziny. Nie oznacza to jednak, że straty emocjonalne spowodowane rozbiciem rodziny są bez znaczenia. Utracone poczucie bezpieczeństwa, życie w ciągłym napięciu, strata zaufania, lęk przed opuszczeniem powodują, że taka sytuacja jest dla dziecka niezmiernie trudna. Od rodziców zależy jak dziecko poradzi sobie z tym kryzysem. Brak wsparcia, zainteresowania i zrozumienia, brak miłości, troski i opieki przyspieszają zerwanie więzi łączących dziecko i rodziców. Badania prowadzone przez Moczydłowską potwierdzają rolę słabości relacji wewnątrzrodzinnych w genezie prostytucji. Moczydłowska zauważyła, że wśród zjawisk powszechnie występujących w rodzinach nieletnich prostytutek wyodrębnić można konflikty małżeńskie (lub partnerskie gdy w grę wchodzi niesformalizowany układ 17 R. Gardian, . Zjawisko sponsoringu jako forma prostytucji kobiecej. Kraków 2007, s.39 18 (por. M. Kowalczyk- Jamnicka, op. cit. 1998 19 por. M.Kowalczyk-Jamnicka,op. cit., 1998 oraz M. Kowalczyk- Jamnicka, Sytuacja opiekuńczo - wychowawcza w rodzinach nieletnich prostytutek, w: „Opieka, Wychowanie, Terapia” nr 1, Warszawa 1999 rodziców), wzajemna agresja słowna i fizyczna. Osoby najbliższe – rodzice, opiekunowie, rodzeństwo – stanowią często negatywne wzorce zachowań. Ich tryb życia jest dla dziecka lekcją relatywizmu społecznego; dzieci te mają poważne trudności z odróżnieniem tego co dobre a co złe. Dziewczęta obserwowały zachowania swych matek i sióstr świadczące o znacznej swobodzie seksualnej na przykład często zmieniających się partnerów życiowych, podejmowanych pochopnie przygodnych kontaktów seksualnych (34% badanych dziewcząt ma siostry, które mają nieślubne dzieci lub zaszły w ciążę przed 18 rokiem życia). Mogło to zaowocować specyficznym „stępieniem” wrażliwości moralnej tych dziewcząt, przekonaniem, że trwały i udany związek z jednym mężczyzną jest niemożliwy. Doświadczenia rodzinne, o których mowa, sprzyjały również wzrostowi tolerancji wobec osób utrzymujących kontakty fizyczne z wieloma partnerami i zapewne miały swój negatywny udział w wejściu dziewczyny na drogę prostytuowania się. 20 Z punku widzenia rozwojowego związek matki z córką jest nie do przecenienia. A. Kępiński również dostrzega rolę szczególnego charakteru więzi między matką a córką w wyjaśnianiu genezy uprawiania prostytucji. Związek ten, jak twierdzi autor, jest matrycą, na której kształtują się dalsze powiązania uczuciowe z otoczeniem. Intymność tego pierwszego i podstawowego związku powraca dopiero w związku seksualnym. Córki blisko, pozytywnie związane z matkami, które zaspokajały im potrzeby miłości, akceptacji, czułości i opieki, będą w życiu dorosłym bardziej predysponowane do prawidłowych związków uczuciowych z osobami płci odmiennej oraz mniej narażone na wejście na drogę prostytuowania się. 21 Dziewczęta wychowujące nawet w pozytywnych środowiskach, w których nie pojawiają się destrukcyjne wzorce, mogą również wykazywać swoiste emocjonalne upośledzenie, którego źródła tkwić będą w niekorzystnych relacjach z matkami. Matki chłodne uczuciowo, odrzucające czy nadmiernie wymagające mogą wypaczać prawidłowy rozwój emocjonalny dzieci, a konsekwencją tego będzie nieprawidłowy obraz siebie i niewłaściwe relacje z płcią przeciwną. Również na słabą kondycję rodziny w zakresie tworzenia i utrzymywania kontaktów interpersonalnych, tworzenia więzi emocjonalnych, głębokości uczuć wskazuje J. Kurzępa, który określa rodziny prostytutek mianem chitynowego pancerza wewnątrz którego brak jest ciepła, czułości, troski, wyrozumiałości, dialogu, porozumienia. Zdaniem autora coraz częstsze są sytuacje, w których młody człowiek powraca do pustego, milczącego domu, w którym fizycznie brakuje zapracowanych rodziców lub jeśli są, to są nieobecni duchowo, 20 J.Moczydłowska, .,Prostytucja nieletnich dziewcząt (uwarunkowania rodzinne), w: „Problemy alkoholizmu” nr 11/1994 s.4-5 21 Por. A. Kępiński, ., Z psychopatologii życia seksualnego. Warszawa 2007 ponieważ zmęczenie i problemy pozbawiają ich przyjemności z przebywania z dzieckiem. W rodzinach tego typu młody człowiek odczuwa deficyt więzi emocjonalnej, nie doświadcza miłości rodzicielskiej, ani poczucia bezpieczeństwa. Rodziny te zdaniem J. Kurzępy charakteryzują się brakiem umiejętności sprawowania opieki nad dziećmi, niestabilnością emocjonalną, chłodem emocjonalnym, a także załamaniem się bądź brakiem dialogu pomiędzy rodzicami a ich dziećmi. Stan ten powoduje późniejsze pojawienie się błędów wychowawczych oraz innych problemów, które prowadzić mogą do występowania zachowań patologicznych w rodzinie. 22 W prowadzonych przez wspomnianego autora badaniach główny nacisk położony został na zaniedbania rodzin w sferze emocjonalno-wychowawczej natomiast mniejszą rolę przypisuje autor zaburzonej strukturze rodzin, która jak zauważa autor nie pełni już tak znaczącej, dezorganizującej roli w życiu badanych nieletnich prostytutek, bowiem zdecydowana ich większość (2/3 badanych przez niego prostytutek) pochodzi z rodzin pełnych. Zmienia to zasadniczo obraz rodzin nieletnich prostytutek w prezentowanych we wcześniejszych badaniach. 23 Uzyskane wyniki wskazują na zmiany zachodzące w obrazie współczesnej prostytucji, w szczególności w zakresie czynników ryzyka. Obecnie zdecydowanie częściej nieletnie prostytutki wywodzą się z rodzin pełnych, w których rodzice mają zazwyczaj minimum średnie wykształcenie oraz wykonują stałą prace zawodową lub dysponują innymi źródłami dochodu. Autor wskazuje również, że rodzin tych zasadniczo nie obciąża niewydolność wychowawcza w postaci stosowanych nieadekwatnych metod wychowawczych. Występowanie różnych form patologii rodziny ma charakter marginalny i zwykle jest redukowane życzliwą postawą rodziców wobec dzieci. Oczywiście w dalszym ciągu dysfunkcjonalność rodziny może być istotnym czynnikiem ryzyka sprzyjającym podjęciu decyzji o prostytuowaniu się przez młode osoby. Znaczny odsetek dziewcząt świadczących płatne usługi seksualne pochodzi z rodzin patologicznych, gdzie stykały się z uzależnieniem rodziców od alkoholu, przemocą fizyczną i słowną, a nierzadko również seksualną. Należy również mieć na uwadze fakt, że uprawiające prostytucję dziewczęta często stosują mechanizm idealizacji swoich rodziców mimo, że mają świadomość problemów jakie stwarza ich dysfunkcjonalny sposób życia. Ten czynnik może znacząco utrudniać poznanie faktycznej kondycji rodzin nieletnich prostytutek. Wpływ na podejmowaną przez dziewczęta decyzję o prostytuowaniu się ma kilka, a czasami kilkanaście czynników, które się wzajemnie zazębiają. Nie można mówić jedynie o złym funkcjonowaniu 22 J. Kurzępa, op. cit., 2005, s.189-196, 213 23 Niestabilna struktura rodzin nieletnich prostytutek, objawiająca się ich rozbiciem lub niepełnym składem osobowym była istotnym czynnikiem ryzyka wskazywanym m.in. przez M. Kowalczyk- Jamnicką (1998) oraz J. Moczydłowską (1994). czasu wolnego było przesiadywanie w barach, mieszkaniach czy w innej tak zwanej „miejscówce”, gdzie odurzali się alkoholem, klejem, rozpuszczalnikiem lub innymi inhalatorami. Do często powtarzających się zdarzeń należały włamania i kradzieże w celu zdobycia alkoholu, papierosów lub środków na ich kupno. Zasady, jakimi się kierowali członkowie takich grup, opierały się na braku poszanowana cudzej własności, nie uznawaniu autorytetów, odrzuceniu nauki szkolnej i pracy zawodowej. W swoim postępowaniu często kierowali się agresją i brutalnością, determinacją w czynieniu zła i łamaniu powszechnie przyjętych norm moralnych, patologiczna odwaga i brak poczucia winy. Dziewczęta pełniły w tych grupach rolę „wabia”, czyli nawiązywały kontakt z przygodnie poznanymi mężczyznami i pod pozorem gotowości do odbycia z nimi stosunku seksualnego wyprowadzały ich w jakieś ustronne miejsce, gdzie jej „towarzystwo” biło, zastraszało i okradało delikwenta. Nawiązywanie tego typu kontaktów stanowiło później dla nich swoistą „szkołę” zdobywania klientów, z którymi utrzymywały kontakty seksualne. Dziewczyny te były w znacznym stopniu psychicznie uzależnione od grupy, chciały zajmować w niej eksponowane miejsce, a kluczem do tego były pieniądze zdobywane drogą nierządu. Środki finansowe, które dziewczęta zdobywały stanowiły o ich atrakcyjności i „wartości” w grupie, za ich pomocą zyskiwały przychylność członków grupy, kupując przedmioty stanowiące dla grupy wartość czyli alkohol, papierosy, środki odurzające. Ponadto dość często bezpośrednią przyczyną rozpoczęcia tego procederu były namowy ze strony koleżanek (21% badanych). 29 Tak więc grupa rówieśnicza obok rodziny stanowi kolejne środowisko, w którym następuje stępienie wrażliwości moralnej dziewcząt, w którym zaszczepia się im prymitywne, powierzchowne, fałszywe wartości, tym samym przyczyniając się do demoralizacji i wykolejenia tych młodych osób. Ostatnia grupa czynników ryzyka wiąże się ze zmianami kulturowymi. Wśród tych czynników J. Kurzępa szczególną rolę przypisuje środkom masowego przekazu, do których zalicza przede wszystkim reklamy, Internet, techniki wideo oraz prasę młodzieżową. Oddziałują one na młodzież, na ich świat wartości oraz poziom percepcji rzeczywistości. 30 Silne dążenie do posiadania, eksperymentowania z seksem, zaspokajania wszystkich zachcianek, konsumpcjonizmu o czym była mowa wcześniej, pogłębiane jest przekazem mediów, które rozpisują się wyłącznie o pięknych, młodych i bogatych. Idole nastolatków bez skrępowania opowiadają o swoim rozwiązłym życiu seksualnym, o wielkich pieniądzach 29 J. Moczydłowska, Wpływ subkultur młodzieżowych na prostytuowanie się nieletnich dziewcząt, w: „Problemy alkoholizmu” nr 10/1995, s. 4-6 30 J. Kurzępa,op.cit., 2005 s. 191 . Utwory, które są prezentowane w radiu pełne są dźwięków kojarzonych z seksem, słowa zawarte w utworach wprost przekazują treści nasycone seksualnością, w których zawarta jest apoteoza rozwiązłego stylu życia, wolnej miłości, eksperymentowania z zachowaniami ryzykownymi. Bombardowanie treściami erotycznymi sprawia, że człowiek ciągle potrzebuje większej stymulacji, aby osiągnąć podobne efekty. Człowiek uczy się więc, że seks można sobie po prostu wziąć, nie trzeba się wcale starać. Młodzież przyjmując permisywną postawę wobec seksu funkcjonuje w realiach, w których miłość, czułość, wstrzemięźliwość seksualna to anachronizmy. Wspomniane zmiany obyczajowe wiąże ze zjawiskiem prostytucji także J. Kurzępa, który obok opisanych wcześniej prostytucji głodowej i aspiracyjnej, zauważa jeszcze jeden jej rodzaj, a mianowicie – prostytucję kulturową. Wpisuje się ona we współczesny styl eksponowania swojego ciała jako towaru, atutu i atrybutu jednocześnie, który może przysporzyć nastolatkowi splendoru, popularności, przyczynić się do tego, że stanę się kimś znaczącym. 31 Również zdaniem M. Przybysz – Zaremby w powszechnym konsumpcjonizmie należy doszukiwać się przyczyn prostytucji nieletnich. Zdaniem autorki coraz częściej pojawiają się „przedsiębiorcze” nastolatki z dobrych domów, które dorabiają sobie do kieszonkowego oferując usługi seksualne. 32 Niestety młodzież uprawiająca prostytucję czyni to z coraz bardziej błahych powodów. Nastolatki uznają ,że seks za pieniądze to szybki, niekłopotliwy sposób zarabiania pieniędzy, rodzaj przygody, przeżycie czegoś ekscytującego w tajemnicy przed rodzicami, możliwość złamania pewnych zakazów. Co więcej – uprawianie nierządu wcale nie powoduje marginalizacji w środowisku rówieśniczym. Nikt nie nazwa procederu po imieniu, zasadniczą liczą się efekty postaci zarobionych pieniędzy, modnej odzieży czy gadżetów. Kolejną grupę czynników ryzyka stanowią czynniki osobowościowe będące zasadniczo najbardziej stabilną grupą uwarunkowań, ponieważ nie są one uzależnione od społecznych czy gospodarczych transformacji ale zazwyczaj ujawniają skutki skrywanych głęboko dramatycznych przeżyć z dzieciństwa. J. Sztobryn – Giercuszkiewicz nie dostrzega żadnych znaczących odchyleń osobowościowych, które w sposób znaczący różnicowałyby prostytutki i nieprostytutki, za wyjątkiem mniejszego zapotrzebowania prostytutek na stymulację intelektualną. 33 Trudno jednak uznać, że cechy te mogą być znamienne dla specyficznej „osobowości prostytutki” jednak można stwierdzić, że prostytuujące się dziewczęta charakteryzuje niedojrzałość, zaburzenia emocjonalne, swoisty relatywizm 31 J. Kurzępa, Młodość w objęciach seks biznesu, „Kultura i Edukacja”, nr 2-3/2006 s. 75 32 M. Przybysz – Zaremba, Prostytucja nieletnich - czy to problem społeczny w: „Niebieska Linia” nr 5/2007 , s. 31-32 33 J. Sztobryn – Giercuszkiewicz, , op.cit 2004, s. 139-142. moralny oraz brak umiejętności nawiązania i utrzymania prawidłowych kontaktów uczuciowych. Natomiast w sferze seksualności ustalenia badawcze sugerują, że prostytutki wykazują znaczne zaburzenia. 34 Można oczywiście zadać pytanie czy stanowi to przyczynę czy skutek uprawianej profesji. U wielu dziewcząt uprawiających nierząd wspomniane zaburzenia popędu seksualnego są skutkiem wczesnej inicjacji seksualnej, a ulegają one pogłębieniu pod wpływem intensywnej aktywności seksualnej. Przyczyną tych zaburzeń mogą być także doświadczane próby seksualnego wykorzystywania, nawet jeśli zostały wyparte ze świadomości. Są one zawsze przeżyciem silnie traumatycznym mającym wpływ na kształtowanie się osobowości. Takie sytuacje, jak wykazano, nie są już znamienne dla większości środowisk prostytuujących się dziewcząt. Natomiast wzajemna obojętność rodziców, brak wzorców świadczących o głębokim wzajemnym przywiązaniu rodziców powoduje, że u dzieci nie wytwarzają się w tym zakresie mechanizmy naśladownictwa. Niekorzystna atmosfera wychowawcza niesie jeszcze jedno niebezpieczeństwo, a mianowicie utrwalenia się wzorców zachowań seksualnych na poziomie zaspokojenia seksualnego nie dopuszczając do ich humanizacji. Skutkiem jest właśnie dążenie do natychmiastowego zaspokojenia potrzeby seksualnej przy wyraźnym deficycie uczuć, braku troski o partnera, niezdolności do przeżywania głębokich uczuć. Wszystko to tworzy podatny grunt do tego by rozwinęły się skłonności do uprawiania prostytucji. Podsumowanie Uprawianie prostytucji prowadzi do wielu, zwykle nieuświadamianych następstw związanych z degradacją fizyczną, psychiczną i społeczną. Niestety pozbawione podstaw jest przekonanie wielu młodych dziewcząt, że uprawianie prostytucji to tymczasowe zajęcie dające możliwość stworzenia sobie bezpiecznego ekonomicznego azylu. Profesja ta bardzo dotkliwie odbija się na psychice, zdrowiu osoby prostytuującej się, a skutki te odczuwalne będą nawet jeśli zakończy ona uprawianie tego procederu. Natomiast częste wśród prostytutek odsuwanie momentu zakończenia procederu niestety jest równoznaczne z uruchomieniem mechanizmu równi pochyłej. Wyeliminowanie problemu prostytucji, a prostytucji nieletnich w szczególności, jest niemożliwe dopóki istnieje popyt na usługi seksualne świadczone przez coraz młodsze dziewczęta. Zatem jedyna droga jaką należy rozwijać wiąże się z kompleksowym postrzeganiem zjawiska prostytucji, a co za tym idzie z wielozakresowym oddziaływaniem. Prostytucja bowiem to zjawisko obejmujące triadę 34 Por.M. Kowalczyk-Jamnicka,op.cit., 1998, oraz M. Kowalczyk – Jamnicka , Charakterystyka współczesnej prostytucji w: Problemy współczesnej patologii społecznej, red. B. Urban, Kraków 1998.