Pobierz Nowe wyzwania i więcej Notatki w PDF z Bankowość i finanse tylko na Docsity!
112 |^ miesięcznik finansowy^ bank|^ maj^ |^2011
Zbigniew R. Wierzbicki
Nowe wyzwania
Co pewien czas powraca problem genezy i konsekwencji niedostatecznego rozwoju bankowości
inwestycyjnej w Polsce. Podkreśla się, niemal triumfalnie, że dzięki zacofaniu (rencie
niedorozwoju) banki działające w Polsce nie miały możliwości istotnego uczestniczenia
w globalnym hazardzie ryzyka, szczególnie w zakresie tzw. kaskady sekurytyzacyjnej, której
ukoronowaniem była spekulacja w obszarze CDS-ów.
J
ednak eksperci oceniający bardziej krytycznie stan sektora bankowe- go w Polsce zwracają uwagę na niedorozwój działalności banków w ob- szarze bankowości inwestycyjnej i jego negatywne konsekwencje. W pierwszej fazie kryzysu polska gospodarka, korzy- stając z tzw. renty zacofania, uniknęła takiej skali kryzysu finansowego, jakiego doświadczyły wysoko rozwinięte gospo- darki oparte na rynkach finansowych i ich wyrafinowanej instrumentacji.
Natomiast w kolejnych fazach kryzysu i w okresie wychodzenia z niego, zaco- fanie w zakresie rozwoju rynków finan- sowych oraz bankowości inwestycyjnej może być czynnikiem pogłębiającym nie- korzystne zjawiska.
Systemowe znaczenie przemian Globalny kryzys finansowy wpłynął na przyspieszenie zmian w obszarze banko- wości inwestycyjnej – zarówno w aspekcie instytucjonalnym, jak i produktowym.
Po pierwsze – przebieg kryzysu, od prze- słanek po mechanizm jego akceleracji, wskazuje na to, że dobiega końca wielo- letnia specyficzna „konfrontacja” między anglosaskim modelem bankowości inwe- stycyjnej opartym na dużych i średnich wyspecjalizowanych bankach inwestycyj- nych a tzw. modelem kontynentalnym, w ramach którego uniwersalne banki albo mają w swojej wewnętrznej strukturze piony szeroko rozumianej bankowości in- westycyjnej, albo też w ramach holdingów
bankowość i finanse • bankowość inwestycyjna
Fot. www.fotolia.com
www.miesiecznikbank.pl | 113
bankowość inwestycyjna
posiadają wyspecjalizowane spółki córki lub wnuczki zajmujące się usługami ban- kowości inwestycyjnej dla podmiotów hol- dingu i bezpośrednio dla klientów. Po drugie – przyszłość należy do hol- dingów finansowych, których centrami są duże banki uniwersalne bądź duże fir- my ubezpieczeniowe, względnie fundusze inwestycyjne. Światowy wymiar ryzyka, wobec którego znalazły się dotychczasowe globalne instytucje finansowe wskazuje, że proces globalizacji ulegnie w aspekcie in- stytucjonalnym spowolnieniu (przykładem są niektóre holdingi sprzedające wybrane aktywa w postaci np. regionalnych spółek), a nawet okresowemu cofnięciu, w niektó- rych obszarach rynku finansowego. Po trzecie – istotne zmiany wynikają, jak pokazał przebieg kryzysu, z niedostateczne- go potencjału kapitałowego i merytorycz- nego większości globalnych prywatnych instytucji do utrzymania adekwatności kapitałowej i sprawnego zarządzania ryzy- kami w globalnym wymiarze. Oczywiście, występuje dostrzegane niebezpieczeństwo, że luka na rynku globalnym w pewnym stopniu zostanie zapełniona przez duże fundusze inwestycyjne, zwłaszcza pań- stwowe (SWFs), podlegające najczęściej in- nym regułom w zakresie celów inwestowa- nia i oceny ryzyka. Najbliższe lata pokażą, czy urealni się groźba specyficznej „etaty- zacji” części globalnego rynku finansowe- go w wyniku nadmiernego udziału w nim inwestycji i operacji państwowych fundu- szy inwestycyjnych. Może to być istotnym elementem przewidywanej reorientacji globalnej gospodarki i globalnego rynku finansowego w wymiarze walutowym oraz inwestycyjnym, w kierunku układu bar- dziej policentrycznego i wielowalutowego. Do najważniejszych wśród wielu obec- nie formułowanych wniosków należy ko- nieczność regulacji najbardziej toksycznych rynków instrumentów derywatowych, a zwłaszcza tych uznawanych za instru- menty finansowej apokalipsy, czyli derywa- tów kredytowych CDS-ów. W warunkach szoku kryzysowego szybko są akceptowane rozwiązania, które wcześniej byłyby latami dyskutowane, np. w zakresie stworzenia europejskiego systemu instytucji nadzoru finansowego. Kryzys globalny wpłynął na Polskę z pew- nym opóźnieniem, co nie oznacza, że nie był on dotkliwy dla gospodarki i systemu finansowego. Uważna analiza pokazuje np.
średnio- i długoterminowe negatywne kon- sekwencje kryzysu w zakresie podejścia za- granicznych funduszy do inwestycji w na- szym kraju, a także destrukcyjny wpływ na nastawienie inwestorów krajowych do inwestycji zarówno portfelowych w pa- pierach wartościowych, jak i do inwestycji rzeczowych. Będzie to również oddziaływać na możliwość i koszty utrzymania równo- wagi finansowej kraju, zwłaszcza z uwagi na ograniczone możliwości i relatywnie rosnące koszty finansowania deficytu bu- dżetowego i rolowania długu publicznego. Podstawową negatywną konsekwencją bę- dzie, i to przez kilka lat, dalsze osłabienie kondycji tysięcy przedsiębiorstw mających ograniczone zaufanie do stabilności eko- nomicznej kraju, do dopuszczalnego pozio- mu ryzyka, a jednocześnie przedsiębiorstw pozbawianych normalnych możliwości finansowania swoich potrzeb bieżących i rozwojowych. Ograniczanie dostępu do kredytowych źródeł finansowania, kryzysy branżowe wywołane zatorami płatniczymi przyczynią się do upadłości tysięcy mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw W najbliższych latach brak odpowied- nio rozwiniętych rynków inwestycyjnych uruchamiających alternatywne wobec bankowych, rządowych i unijnych, źród- ła finansowania, może okazać się jedną z głównych barier rozwojowych polskiej gospodarki. Jeszcze przez rok, a może dwa, będzie to w słabnącym zakresie częściowo neutralizowane dopływem funduszy unij- nych. Można więc przypuszczać, że wystąpi w Polsce z przyczyn makroekonomicznych konieczność ponownego szybkiego rozwo- ju usług bankowości inwestycyjnej.
Geneza niedorozwoju W okresie transformacji systemowej w Pol- sce podmioty odpowiedzialne za kształtowa- nie i restrukturyzację systemu finansowego, w tym bankowego, realizowały politykę nieuwzględniającą potrzebę budowy silne- go polskiego subsystemu bankowego. Po- dejmowane decyzje o losach kolejnych pol- skich banków albo były podporządkowane potrzebie wzrostu bieżących dochodów bu- dżetowych (dochodów z prywatyzacji), albo też dominującemu poglądowi, że jeśli bank oparty na polskim kapitale ma kłopoty, to prościej jest sprzedać go bankowi zagra- nicznemu czekającemu na otrzymanie pol- skiej licencji, niż dokonywać sanacji danego banku bez przekazywania w ręce kapitału
zagranicznego. W konsekwencji bankowość inwestycyjna w Polsce zajęta była w I poło- wie lat 90. XX w. głównie restrukturyzacją zadłużenia przedsiębiorstw, ich przekształ- ceniami oraz procesami prywatyzacji. Początkowym impulsem rozwoju banko- wości inwestycyjnej w Polsce były wyzwa- nia wynikające z:
- dużej liczby przedsiębiorstw zagrożo- nych upadłością i konieczność restruktu- ryzacji wierzytelności, stąd wynikała wów- czas znaczna ilość operacji debt for equity swap przeprowadzonych przez banki dla siebie i na zlecenie innych klientów;
- tempa prywatyzacji i przekształceń przedsiębiorstw;
- powstania i rozwoju rynków finanso- wych, kapitałowego i pieniężnego,
- bezpośrednich inwestycji zagranicz- nych wnoszących niekiedy nowe rozwią- zania kapitałowe w zakresie np. venture capital , private placement i IPO oraz bardziej agresywnych form M&A. Sugerowane niejednokrotnie pożądane tendencje zmian w Polsce w zakresie ban- kowości inwestycyjnej nie doprowadziły do powstania silnego wielopodmiotowe- go segmentu bankowości inwestycyjnej, adekwatnego do obiektywnych potrzeb sektora przedsiębiorstw i sektora muni- cypalnego, jak też finansowania dużych inwestycji infrastrukturalnych opartych na innych niż tradycyjne instrumentach kredytowych. Między innymi i z tego po- wodu fiasko będą ponosiły próby rozwoju przedsięwzięć inwestycyjnych w zakresie partnerstwa publiczno-prywatnego, wy- magające od krajowych uczestników ryn- ku inwestycyjnego dostarczania partnerom PPP odpowiednich instrumentów inwesty- cyjnych, tak jak to ma miejsce w krajach, gdzie nastąpił jego rozwój. Istotne zmiany w zakresie rozwoju ban- kowości inwestycyjnej wystąpiły, w zasa- dzie przejściowo, w drugiej połowie lat 90., kiedy wszystkie banki powstałe na bazie oddziałów NBP i większość banków op- artych na prywatnym kapitale krajowym zaczęły tworzyć departamenty inwestycji kapitałowych lub bankowości inwesty- cyjnej oraz bankowe biura maklerskie. Stworzyło to warunki do relatywnie silnej konkurencji w obszarze bankowości in- westycyjnej. Umożliwiło także powstanie i rozwój rynków nieskarbowych papierów dłużnych korporacyjnych (obligacje i KPD) i komunalnych (obligacje komunalne).
www.miesiecznikbank.pl | 115
bankowość inwestycyjna
przeorientowania części portfeli w kierunku inwestowania w papiery dłużne korporacyj- ne i komunalne. Dzisiaj jest to porównanie mrówki ze słoniem, bo na rynku papierów dłużnych królują skarbowe papiery dłużne, ale obserwując niektóre inne kraje, można dostrzec, że dla wielu inwestorów instru- menty nieskarbowe są tam bardzo atrakcyj- ne. Dotyczy to zarówno inwestorów instytu- cjonalnych, takich jak fundusze emerytalne i inwestycyjne, jak i inwestorów indywidu- alnych. Niewątpliwie dla nich komunalny papier dłużny z powodu bezpieczeństwa jest bardziej atrakcyjny niż korporacyjny, a z powodu rentowności jest atrakcyjniejszy niż instrumenty długu państwowego. Wiele przesłanek wskazuje, że prędzej czy później tematem dyskusji będą nie tylko kwestie rozwojowe rynku obligacji komunalnych i korporacyjnych oraz KPD, ale także krótko- terminowych komunalnych papierów dłuż- nych emitowanych również przez większe samorządy. Od wielu lat niechętna postawa MF w zakresie rozwoju rynku nieskarbo- wych papierów dłużnych (przykładem jest późne powstanie CATALYST) oraz zacho- wawcza postawa znacznej części banków, ukształtowały specyficzny negatywny kom- promis hamujący znakomicie rozwój tego rynku, będącego ważnym klasycznym kom- ponentem rynków inwestycyjnych w wielu krajach UE. Ponadto utrudniają wykorzy- stanie środków finansowych pochodzących z emisji obligacji jako substytutu udziałów własnych w procesach pozyskiwania środ- ków z funduszy unijnych.
Pułapka braku tradycyjnej sekurytyzacji... Usługi finansowe dla klientów indywidu- alnych i korporacyjnych ukierunkowane są głównie na zarządzanie środkami op- arte na konwencjonalnych produktach finansowych, a nie na wykorzystaniu do- stępnych na rynku europejskim innowa- cji w zakresie produktów inwestycyjnych. Stąd wynika najczęściej postulatywny charakter wielu prezentacji produktowych dla klientów korporacyjnych związanych z bardziej aktywnymi rozwiązaniami z obszaru bankowości inwestycyjnej dla konsumentów w Polsce. Ten faktyczny niedorozwój szczególnie jest widoczny w zakresie sekurytyzacji aktywów ban- kowych i niebankowych, w wyniku czego zarówno banki, jak i klienci tracą wiele potencjalnych korzyści. Najwyraźniej to
widać w obszarze kredytów hipotecznych, których portfele zostały tylko w niewiel- kim zakresie zsekurytyzowane poprzez emisje listów zastawnych. Dzisiaj jednym z podstawowych źródeł trudności z utrzy- maniem odpowiedniej płynności – w wy- niku nadmiernego w wielkości i w cza- sie zaangażowania niektórych banków w trwającą przez okres 2002–2008 ostrą walkę w udziały w rynku tych kredytów
- jest brak ich refinansowania przez rynek finansowy krajowy i zagraniczny w opar- ciu o wspomniane listy zastawne. Dodatkowym czynnikiem przewidywa- nych kłopotów banków jest symboliczne wręcz sekurytyzowanie innych klasycz- nych rodzajów kredytów konsumpcyjnych, które w wielu krajach są w znacznej części standaryzowane i poprzez sekurytyzację „sprzedawane” na rynki finansowe. Sytu- ację tę można traktować jako mikroekono- miczny problem poszczególnych banków. Jednakże jest to – z uwagi na skalę – prob- lem całego sektora bankowego. Nieobec- ność banków na rynku tych specyficznych papierów dłużnych w latach poprzednich, brak odpowiedniej standaryzacji kredytów, brak ratingów, niedobór zespołów meryto- rycznych umiejących przeprowadzać tego typu sekurytyzacje potwierdza niedoroz- wój bankowości komercyjnej i inwestycyj- nej. Ukoronowaniem tych niedobrych ten- dencji jest pozycja w Polsce tzw. funduszy sekurytyzacyjnych, które de facto są głównie funduszami windykacyjnymi. Zadaniem ich jest czyszczenie portfeli banków i zaj- mowanie się windykacją.
Problemów nie zabraknie Obniżenie wartości wielu portfeli inwe- stycyjnych w Polsce wynikało z reguły z pogorszenia kondycji makroekonomicz- nej gospodarki polskiej i jej podstawo- wych branż w efekcie łańcucha zależności działających w naszym kraju podmiotów z państw głównych uczestników tego kry- zysu. Natomiast jako gospodarka i system finansowy jesteśmy o wiele gorzej przygo- towani do kolejnych fal kryzysu. Będzie on związany z ograniczaniem źródeł finanso- wania zarówno gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, jednostek municypalnych, jak też budżetu państwa. Systemowa kon- kurencja instrumentów długu publicznego doprowadzi do przejmowania przez budżet państwa znacznej części wolnych środków finansowych, co zmusi inne podmioty do
ostrego konkurowania o źródła finanso- wania. Potrzeby restrukturyzacji przed- siębiorstw i ich wierzytelności, zagrożenie upadłością wielu firm, przewidywana fala fuzji i przejęć (dobrowolnych i wrogich), zamiany długu na udziały kapitałowe ( debt for equity swaps ), poszukiwanie innych niż tradycyjny kredyt źródeł finansowania po- nownie spowodują wzrost zainteresowa- nia rozwojem usług w zakresie bankowo- ści inwestycyjnej. W warunkach kryzysu i niedoboru do- chodów budżetu centralnego, JST i przed- siębiorstw zainteresowanych uzyskaniem środków funduszy europejskich proble- mem będzie akumulacja niezbędnych środ- ków finansujących udziały własne. Stąd ponownie rosnąć będzie zainteresowanie emisjami określonych rodzajów papierów dłużnych umożliwiających substytuowanie środków własnych podmiotów aplikują- cych o fundusze unijne. Kolejnym wyzwaniem będzie skala prze- widywanych konsolidacji i konwersji za- dłużenia podmiotów gospodarczych i mu- nicypalnych. Obsługa tych procesów będzie możliwa jedynie w części poprzez klasyczne instrumenty kredytowe. Znaczna część tego typu operacji wymaga nie tylko konsolida- cyjnych i konwersyjnych emisji korporacyj- nych i komunalnych papierów dłużnych, ale i rozpoczęcia na większą skalę emisji instrumentów przychodowych (obligacji przychodowych), jak też instrumentów za- miennych (np. obligacji zamiennych). Trudności finansowe sektora publiczne- go, rządowego i samorządowego wymuszą bardziej otwarte podejście do możliwości, które stwarza partnerstwo publiczno-pry- watne. Rozwój projektów wykorzystujących PPP wymaga odpowiedniego poziomu in- żynierii finansowej oraz rozwiniętych usług w zakresie bankowości inwestycyjnej. Obniżający się poziom zaufania inwesto- rów w wyniku m.in. braku reformy systemu finansów publicznych i pogarszania oceny bezpieczeństwa papierów rządowych, zaco- fanie w zakresie rozwoju rynków finanso- wych i bankowości inwestycyjnej mogą być istotnymi czynnikami sprzyjającymi wystą- pieniu drugiej fazy kryzysu gospodarczego. Przewidywana konfiguracja uwarunko- wań kryzysowych, które mogą wystąpić w gospodarce polskiej, stwarza zarówno zagrożenia, jak i nowe potrzeby oraz szanse ponownego rozwoju bankowości inwesty- cyjnej i rynków inwestycyjnych. (^)
