Pobierz Nowoczesne formy rozwoju pracownika i więcej Publikacje w PDF z Zarządzanie zasobami ludzkimi tylko na Docsity!
Nowoczesne formy rozwoju pracownika
czyli jak poszerzać wiedzę pracowników, rozwijać ich kompetencje
i umiejętności niezbędne do wykonywania pracy
na obecnym bądź przyszłym stanowisku
Według podstawowych załoŜeń koncepcji zarządzania zasobami ludzkimi pracownicy danej organizacji to jej zasób strategiczny. Potencjał, w który naleŜy i warto inwestować. Niniejszy artykuł przybliŜa idee rozwoju pracownika. Cześć pierwsza poświęcona jest klasycznym metodom nabywania i poszerzania wiedzy, w drugiej omówione zostały nowe, od niedawna stosowane formy rozwoju pracownika.
Ludzie to wyjątkowy kapitał organizacji, wart szczególnych zabiegów, zaś inwestycja w „zasoby ludzkie” mimo, Ŝe z reguły kosztowna, jest wysoce opłacalna. „MoŜna nawet powiedzieć, Ŝe rozwój kadr stanowi zasadniczą strategię przeŜycia i rozwoju organizacji. Rozwój pracowników powinien więc być, podstawową wartością zarówno dla organizacji, jak i dla niego samego.”^1 Rozwój zasobu pracowniczego zyskuje obecnie coraz większe znaczenie, niezaleŜnie a moŜe właśnie szczególnie, w czasie spowolnienia gospodarczego. Źródłem przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa stać się moŜe zdolność załogi do tworzenia innowacji oraz projektowania i wdraŜania długofalowych zmian rozwoju firmy. Wartością dodaną rozwoju zawodowego, dodatkowym plusem dla lepiej wykształconego pracownika jest zwiększenie jego szans na rynku pracy. Rozwój kadr obejmuje wszystkie działania podejmowane w organizacji, których zadaniem jest wspieranie i realizacja procesu doskonalenia kwalifikacji i motywacji pracowników. Proces ten ma na celu „wyposaŜenie ich potencjału zawodowego we właściwości niezbędne do wykonywania obecnych i przyszłych zadań. W efekcie przyczynia się on do osiągnięcia celów przedsiębiorstwa i indywidualnych celów pracownika.”^2 Powinien sprowadzać się do: identyfikacji cech, potrzeb, aspiracji, celów pracownika, przekazywania informacji o perspektywach i warunkach ich spełnienia w ramach firmy, wreszcie do wzajemnego dostosowania oczekiwań
(^12) T. Listwan: Kształcenie kadry menedŜerskiej firmy. Wrocław 1993, s. 73 A. Pocztowski, Zarządzanie zasobami ludzkimi. Kraków 1998, s. 24.
i moŜliwości obu podmiotów. Działania te winny przybierać konkretne formy, co ilustruje rys. nr 1.
Rys. nr 1. Elementy procesu rozwoju kadry w organizacji. Źródło: T. Listwan, op. cit., s. 74
Zakres przedmiotowy rozwoju zawodowego wiąŜe się ściśle z potencjałem pracy, który oznacza pewien zakres moŜliwości, zdolności, sprawności, tkwiący w ludziach, instytucjach, rzeczach.^3 W aspekcie jakościowym obejmuje on takie składniki jak: wiedza teoretyczna, umiejętności praktyczne, zdolności, zdrowie i motywację, a w aspekcie ilościowym – czas pracy.^4 Innymi słowy rozwój zawodowy to wymiar czasu (zarówno poświęconego na naukę, jak i później dzięki zwiększeniu wiedzy zaoszczędzonego) oraz wymiar moŜliwości, zdolności kaŜdego człowieka do nabywania wiedzy.
Klasyczne formy podnoszenia kwalifikacji pracownika
Szeroko rozumiany rozwój zasobów pracy realizuje się przez:
- „róŜnorodne formy szkolenia poszerzające wiedzę, umiejętności i kształtujące zachowania pracowników;
- planowanie i realizację indywidualnych karier zawodowych.”^5
Przez doskonalenie kadry naleŜy rozumieć proces podnoszenia kwalifikacji w celu zwiększenia jej sprawności działania. Z uwagi na to, iŜ we współczesnym świecie
(^34) M. Szymczak: Słownik języka polskiego. Warszawa 1988, s. 854 5 A. Pocztowski, op. cit., s. 25Z. Jasiński: Zarządzanie pracą. Warszawa 1999, s. 145
WyróŜnia się trzy główne rodzaje szkoleń:
- szkolenie przygotowujące do pracy w danym zawodzie;
- szkolenie w trakcie pracy (przygotowujące lub rozwijające kwalifikacje do pracy na danym stanowisku);
- szkolenie słuŜące przekwalifikowaniu pracownika (zmiana stanowiska lub zawodu).
Metody „on-the-job” – czyli związane bezpośrednio z miejscem pracy. Choć mają tę zaletę, Ŝe ułatwiają bezpośrednie poznanie wymagań związanych ze stanowiskiem pracy, to posiadają równieŜ kilka wad. Są z reguły dość kosztowne oraz rozłoŜone w czasie. Ich „bezpośredniość” moŜe okazać się pewnym ograniczeniem, szczególnie, gdy istniejąca praktyka jest wadliwa – pracownik powiela błędne lub nieefektywne schematy pracy. NaleŜy równieŜ wskazać na ograniczenia związane z niewielką elastycznością tych metod - gdy stosowane sposoby działania nie nadąŜają za zachodzącymi zmianami, nie pozwalają równieŜ antycypować przyszłych kierunków rozwoju – są w duŜym stopniu odtwórcze.
Dlatego warto zwrócić uwagę na metody symulacyjne, polegające ogólnie na tworzeniu warunków i sytuacji szkoleniowych zbliŜonych do rzeczywistych. UmoŜliwiają one równieŜ kreowanie sytuacji nowych, mniej rutynowych, pozwalających np. na kształtowanie postaw proinnowacyjnych, określonego typu komunikacji itd. Charakterystycznymi tu metodami doskonalenia są tzw. grupy metod „off-the-job”, czyli niezwiązane bezpośrednio z miejscem pracy. NaleŜą do nich metody treningowe. Ich wspólną cechą jest uczenie się przez przeŜywanie. Kształtują one róŜne cechy osobowości (postawy) i umiejętności, dotyczące wraŜliwości, interakcji i komunikowania się. Ogólnie biorąc, metody symulacyjne są nastawione na doskonalenie jednostek.^7
(^7) T. Listwan, op. cit., s. 85
Tabela nr 2. Metody doskonalenia pracownika w oderwaniu od pracy (off-the-job). doskonalenia^ Metody Zastosowanie^ Zalety^ Wady
Wykłady Przekazanie informacji,demonstracja przekazywanie wiedzySkoncentrowane,systematyczne Pasywnozapamitrudnośćę, ewentualnetywaniemści z
nauczaj^ Rozmowaąca^ Opracowanie materiałuw postaci dialogu Aktywizacja dostosowanado tematyki szkoleń ewentualna aktywno^ Czasochłonność,ść małej liczby uczestników
przypadków^ Studia praktycznym przykładzie,^ Analiza problemu i jegorozwiązanie na zastosowanie teorii
Aktywizuje zwiz praktykąązki (przygotowanie) Kosztowność
planistyczne^ Gry^ Sytuacje problemowez sekwencyjnym rozwiązywaniem
Zwiaktywizujązek z praktykące,ą, sprznatychmiastoweęŜenie zwrotne w kwestii wyników
(przygotowanie),Kosztowność skonstruowanych modelisytuacje, gry według
- schematyczność Odgrywanie ról Obszar ról społecznych,umiejętności społeczne Aktywizuj z zachowaniemi postawamiące powiązanie Wysokie wymaganiawobec trenerów,czasochłonność
programowane^ Nauczanie^ Zabezpieczenie wiedzyfaktograficznej Szybie uczenie si powtarzania, aktywnoę, łatwośćść^ Brak dialogu, kosztownewyprodukowaniemateriałów (starzenie się)
dynamiki^ Trening grupy
Jak w przypadkuodgrywania ról i diagnostyki zachowa (własnych) ń MoŜliwy rozwój osobowości
wyrz^ Niebezpieczeądzania szkód wństwo wymagania w stosunkuosobowości, wysokie do trenerów
Action learning^ Rozwi(źle strukturalizowaneązywanie problemówproblemy)
Rozwisytuacji praktycznych,ązywanie nowych dotakświadczonychŜe przez kierowników
DupowracajŜe przedsiący problemębiorstwa
Źródło: T. Listwan, op. cit., s. 85 Program szkoleniowy oprócz klasycznych szkoleń wewnętrznych oraz zewnętrznych moŜe obejmować inne formy doskonalenia pracowników:
- rotacja zadań,
- szkolenie w trakcie pracy,
- coaching ….
Nowoczesne formy podnoszenia kwalifikacji pracownika
Zarówno teoretycy jak i praktycy zarządzania zasobami ludzkimi (ZZL) wskazują, obok kompetencji zawodowych na wartość kompetencji społecznych. Odnoszą się one do umiejętności budowania i utrzymywania relacji międzyludzkich. W wyniku
Polega na pracy trenera (polskie określenie dla coacha) z pracownikiem nad rozwojem umiejętności i kompetencji zawodowych i społecznych tego ostatniego. Niejako przy okazji, zwiększeniu ulega motywacja pracownika, wzrost jego zaangaŜowania i poczucia odpowiedzialności za firmę i jej wyniki. Coaching jest partnerską relacją, w której coach pomaga swojemu podopiecznemu w osiągnięciu upragnionych sukcesów w Ŝyciu osobistym i zawodowym. Cele te powinny być wskazane przez pracownika ale jednocześnie uzgodnione z coachem. To on prowadzi, motywuje i inspiruje swojego ucznia tak, by mógł on dokonywać pozytywnych zmian w swoim Ŝyciu. Wprowadzenie coachingu umoŜliwia osobom „trenowanym” dać z siebie to co najlepsze, uczyć się i rozwijać w sposób z ich wolą.
Definicje coacha uznane przez ICF (International Coaching Federation – Międzynarodową Federację Coachów - www.coachfederation.org):
- Coach pomaga jednostkom i organizacjom, aby rozwijały się szybciej i osiągały bardziej satysfakcjonujące rezultaty.
- Coach koncentruje się na celach, które wybiera jego podopieczny.
- Coach dostosowuje się do indywidualnych potrzeb podopiecznego.
- Coach wyłania rozwiązania i strategie z informacji pochodzących od pracownika.
- Coach zapewnia świeŜą perspektywę.
- Coach pomaga podopiecznemu w budowaniu jego naturalnej siły.
- Coaching zaczyna się od pomysłu, Ŝe to pracownik jest twórczy i pełen zasobów.
- Coaching zaczyna się od pomysłu, Ŝe pracownik czyli klient pracuje po to, aby osiągnąć te cele, które chce osiągnąć.
- Siła coachingu wynika ze związku pomiędzy coachem i klientem.
Zadaniem coacha jest pomoc w osiągnięciu równowagi pomiędzy Ŝyciem osobistym a zawodowym, pomoc w zmianie tego, co warte jest zmiany. Celem tych wszystkich działań jest wzmocnienie podopiecznego, podtrzymanie jego motywacji, siły oraz poznanie tego, co pozwala mu być efektywnym pracownikiem, poznanie samego siebie. Warunki udanego coachingu są w gruncie rzeczy dwa: pracownik ma chęć się rozwijać/zmieniać i jest „wolne pole” pomiędzy tym, gdzie jest on obecnie, a gdzie
zamierza się znaleźć. – innymi słowy: pracownik dostrzega, Ŝe posiada pewien potencjał który moŜe rozwinąć. Coaching daje poddawanej mu osobie motywację i energię tak, by dostrzegła potencjał swego rozwoju. Jest procesem zorientowanym na działanie, dającym wsparcie w koniecznych zmianach i trudnych sytuacjach podczas drogi zmian.
Główne zasady coachingu Coaching powinien być oparty na partnerskiej relacji i budowaniu wzajemnego zaufania pomiędzy trenerem i pracownikiem.
Sesje coachingowe (trenerskie) poświęcone powinny być poszukiwaniu tych obszarów aktywności pracownika, których wzmocnienie pozwoli na wzrost, poprawę efektywności równieŜ w innych, istotnych dla pracownika i firmy obszarach. Wskazanie tych obszarów powinno wynikać ze wspólnej, twórczej pracy coacha i pracownika, jednakŜe inicjatywa naleŜy do trenera.
RównieŜ w trakcie wypełniania codziennych obowiązków zawodowych (czyli poza sesjami) moŜe być prowadzony coaching. MoŜliwość taka występuje szczególnie wtedy, gdy trener dostrzega moŜliwość pomocy pracownikowi w lepszym wykonywaniu zadań zawodowych.
Osoba trenera osobistego Kluczowe dla zmiany będą kwalifikacje trenera (coacha) związane z kierowaniem procesami uczenia. Jedną z organizacji coachingowych jest Międzynarodowa Społeczność Coachów (International Coaching Community). Standardy ICC dotyczące kwalifikacji coacha są następujące^11 :
- Coachowie starają się jak najlepiej wykonywać swoją pracę z klientem i wykazywać się podstawowymi kwalifikacjami w coachingu.
- Starają się być na bieŜąco w kwestii nowych praktyk biznesowych, technologii, wymogów prawnych i standardów związanych z pracą coacha.
- Dbają o rozwój i poszerzanie swoich umiejętności poprzez lekturę, kontakty i szkolenia.
(^11) http://www.rabacoaching.pl/pl/ICC.html - dostępna 16. lipca 2009r.
Korzyści z coachingu:
Niektóre z korzyści osobistych coachingu dla pracownika:
- większa pewność siebie i wyŜszy poziom umiejętności, a co za tym idzie większa produktywność,
- rozwój kariery i umocnienie pozycji zawodowej – uzyskanie stałej, większej efektywności we wszystkim co robi,
- podejmowanie dobrych decyzji – pracownik cechuje się większą elastycznością,
- szczęśliwsze, bardziej spełnione Ŝycie dzięki poczuciu zadowolenia z własnej pracy,
- poprzez uzyskanie zaufania podnosi się jakość Ŝycia pracownika,
- zwiększa się klarowność celów i wartości,
- pracownik ma większą jasność dotyczącą tego, czego chce i co moŜe dać w relacjach; jego relacje są bardziej satysfakcjonujące dla zaangaŜowanych w nie stron,
- utrzymuje stymulacje intelektualną wynikającą z dyskusji dotyczącej waŜnych pomysłów – jest bardziej twórczy – uczy się więcej oraz usuwa zahamowania wstrzymujące go przed bardziej efektywną nauką,
- stopniowo staje się osobą, którą chce być, staje się wzorem dla innych,
- coaching zapewnia potencjał pozwalający pracownikowi na postęp w pracy i zwiększa jego długoterminowe perspektywy.
Niektóre z korzyści dla organizacji:
- przyczynia się do zwiększenia kultury w przedsiębiorstwie i podniesienia morale pracowników – usprawnia pracę zespołową,
- coaching podnosi kwalifikacje kluczowych pracowników i oszczędza firmie: 1/ kosztów kursów i szkoleń, 2/ spadku produktywności,
- pomaga ludziom osiągać szczyty ich osobistych moŜliwości i w ten sposób pomaga firmom osiągać najlepsze rezultaty zapewniając większą skuteczność długoterminowych inwestycji.
- zastosowanie coachingu wskazuje na zaangaŜowanie się firmy w rozwój pracowników – co jest długofalową inwestycją w wysoką efektywność.
Kiedy warto sięgnąć po coaching?
Szczególnie w sytuacji gdy rozwój strategicznego zasobu organizacji jakim są jej pracownicy jest wartością firmy. Stosuje się go często takŜe w przypadku:
- braku wystarczających umiejętności przywódczych oraz interpersonalnych kadry, odpowiadających oczekiwaniom organizacji i pozwalających na utrzymanie zaangaŜowania pracowników,
- niepowodzenia w tworzeniu zespołu, problemów z morale pracowników w organizacji,
- braku informacji zwrotnych dotyczących podejmowanych działań (na przykład ich skuteczności i adekwatności),
- wsparcia procesu wprowadzania zmian i zarządzania zmianami w organizacji,
- wzmocnienia i większego ukierunkowania efektu cykli szkoleniowych w organizacji, lub jako alternatywa dla nich, gdy pracownik nie moŜe w nich uczestniczyć (patrz: executive coaching),
- doraźnych potrzeb: perswazyjne przemówienie, strategia negocjacyjna itp. PowyŜszy katalog nie jest zamknięty – zastosowanie metody coachingu wynikać moŜe z wielu innych potrzeb, zgodnych z oczekiwaniami organizacji, jak i samego zainteresowanego.
Inne formy wspomagania rozwoju: Mentoring – starszy, doświadczony kolega udziela rad. Demonstrowane przez niego zachowania stanowią wzorzec do naśladowania. Szersze omówienie w dalszej części opracowania. Doradztwo – praca z klientem nie usatysfakcjonowanym swoim Ŝyciem (lub efektami swoich działań zawodowych), potrzebującym przewodnictwa i porady. Terapia – praca z klientem, który potrzebuje usunięcia psychologicznych lub fizycznych symptomów. Consulting – konsultant zapewnia ekspertyzę i rozwiązuje problemy biznesowe lub pomaga w rozwoju biznesu jako całości. Praca raczej z organizacjami lub ich poszczególnymi częściami, niŜ z jednostkami je tworzącymi. Nauczanie – przekazywanie wiedzy przez nauczyciela uczniowi.
Mentoring
Jest procesem sprawowania opieki nad pracownikiem w róŜnych okresach jego zawodowego rozwoju i przebiegu kariery w firmie. Mentorem moŜe być osoba z duŜym praktycznym doświadczeniem i sukcesami zawodowymi, posiadająca równieŜ odpowiednie cechy osobowości. Mentoring oparty jest na partnerskiej relacji między mentorem a pracownikiem (mistrzem a uczniem), zorientowanej na odkrywanie i rozwijanie potencjału pracownika. Opiera się na inspiracji, stymulowaniu i przywództwie. Polega głównie na tym, by uczeń, dzięki odpowiednim zabiegom mistrza, poznawał siebie, rozwijając w ten sposób samoświadomość, i nie lękał się iść wybraną przez siebie drogą samorealizacji. Obejmuje on takŜe doradztwo, ewaluację oraz pomoc w programowaniu sukcesu ucznia^13. Kluczowym działaniem jest indywidualizacja oferty rozwoju poprzez dostosowanie jej do jego oczekiwań i potrzeb pracownika.
Głównym załoŜeniem mentoringu jest pomoc ludziom w stawaniu się takimi, jakimi chcą się stać^14. Mentorem moŜe być odpowiednio przygotowana osoba z zewnątrz, ale zwykle rolę mentora powierza się doświadczonym pracownikom firmy, charakteryzującym się mocno rozwiniętymi kompetencjami osobistymi i społecznymi. Relacja pomiędzy mentorem a jego uczniem jest bardzo efektywna głównie dzięki daleko idącej personalizacji i indywidualizacji ścieŜki kariery, którą osoba doświadczona pomaga obrać początkującemu pracownikowi. Mentor, jako Ŝe poznał juŜ zasady pracy w firmie oraz posiadł szeroką wiedzę i odpowiednie umiejętności moŜe w sposób bardzo efektywny przekazać je osobie, która dopiero zapoznaje się z nowym środowiskiem pracy. Dlatego teŜ jest to bardzo uŜyteczna metoda wdraŜania do pracy nowo zatrudnionego pracownika. Większości z wymaganych umiejętności nie moŜna przekazać przez podręcznik czy film instruktaŜowy – kształtować je moŜna jedynie bezpośrednio – przez doświadczenie.
(^1314) www.wikipedia.pl - dostępna 20.maja 2009r. E. Parsloe, M. Wray: Trener i mentor. Udział coachingu i mentoringu w doskonaleniu procesu uczenia się. OE 2002r.
Najbardziej ogólny zarys rozwoju relacji mistrz-uczeń w organizacji uwzględnia następujące fazy:
- Wzajemne poznanie i określenie oczekiwań.
- Identyfikacja słabych i mocnych stron oraz szans i zagroŜeń dla rozwoju ucznia.
- Ustalenie celu długoterminowego oraz celów krótkoterminowych.
- Konsekwentne realizowanie obranej ścieŜki połączone z rozwijaniem kompetencji osobistych oraz społecznych.
- Ciągły kontakt i rozbudowana informacja zwrotna.
- Regularna samoocena wyników i weryfikacja obranej ścieŜki.
Główne zasady mentoringu W przeciwieństwie do coachingu, inicjatywa w zakresie prowadzenia sesji mentoringowej leŜy po stronie pracownika. To on musi wziąć odpowiedzialność za własny rozwój i poszerzanie horyzontów. Mentoring opiera się na inspirowaniu, stymulowaniu i przywództwie. Obejmuje takŜe doradztwo oraz pomoc w projektowaniu sukcesu pracownika.
Korzyści z mentoringu Podobnie jak w przypadku coachingu, moŜna mówić o korzyściach z zastosowania mentoringu w dwóch obszarach: organizacji i pracownika. Niewątpliwą zaletą dla organizacji jest zwiększenie się przywiązania pracownika do firmy i realizowanych przez niego przedsięwzięć, satysfakcji uczestników organizacji. W wymiarze pracownika do największych korzyści płynących z wdroŜenia mentoringu moŜna zaliczyć: rozwijanie kompetencji osobistych i społecznych obu uczestników procesu; wzmacnianie postaw pro-przedsiębiorczych oraz kreatywności; odkrywanie i rozwijanie potencjału – wskazanie sensu ustawicznego samodoskonalenia się; rozwijanie wewnętrznej motywacji; identyfikacja oraz analiza mocnych i słabych stron pracownika, jak i analiza moŜliwych ścieŜek rozwoju wewnątrz organizacji; innowacyjne rozwiązywanie problemów; ułatwienie „wejścia” nowych pracowników w kulturę organizacyjną.
- uświadomienie pracownikowi problemu,
- zaplanowanie przebiegu treningu,
- prowadzenie treningu,
- przeprowadzenie oceny postępów,
- określenie horyzontu celów dla dalszej pomocy.
Główne zasady counsellingu W counsellingu, doradca nie daje pracownikowi gotowych rozwiązań, nie osądza, nie przekonuje ani nie namawia. Udziela mu jedynie specyficznego rodzaju wsparcia psychicznego, co pomaga: o odnaleźć pracownikowi wyjście z trudnej sytuacji, o odzyskać utraconą równowagę psychiczną, o „odblokować” utrwalone w psychice negatywne wzorce zachowań, o odkryć w sobie nowe moŜliwości, o spojrzeć w nowy sposób na swoje Ŝycie, aktywność zawodową, relacje itp.
Podsumowując: Tak jak nie ma idealnie napisanych dokumentów aplikacyjnych, tak brak jest jednej idealnej metody podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracownika. Kluczowym aspektem rozwoju jest diagnoza stanu bieŜącego i w odniesieniu do zakładanych celów zastosowanie odpowiednich działań.
Aby być nowoczesnym, kompetentnym pracownikiem naleŜy:
- Zrozumieć, co trzeba zrobić.
- Wykonać zadanie.
- Pociągnąć za sobą innych.
Opracowanie: Bartłomiej Babczyński
Literatura:
- Czekaj J. (red.): Metody organizacji i zarządzania. Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2007
- Górecka K.: Rozwój pracownika. WyŜsza Szkoła Bezpieczeństwa w Poznaniu
- Jasiński Z.: Zarządzanie pracą. Warszawa 1999
- Karwala S.: Mentoring – strategia rozwoju organizacji uczącej się. WSB-NLU 2007
- Karwala S.: Model mentoringu we współczesnej szkole wyŜszej. WSB-NLU 2007
- Kozińska A.: Doskonalenie pracowników. Personel od A do Z. „Wiedza i Praktyka”, marzec 2001
- Listwan T.: Kształcenie kadry menedŜerskiej firmy. Wrocław 1993
- Łychmus P.: Nowoczesne metody doboru i doskonalenia pracowników
- McKenna E., Beech N.: Zarządzanie zasobami ludzkimi. Warszawa 1997
- Okoń W.: A naliza posiadanych kompetencji zawodowych. WSAP Szczecin
- Parsloe E., Wray M.: Trener i mentor. Udział coachingu i mentoringu w doskonaleniu procesu uczenia się. Kraków, OE 2002
- Pocztowski A.: Zarządzanie zasobami ludzkimi. Kraków 1998
- Szymczak M.: Słownik języka polskiego. Warszawa 1988
Wszystkie strony internetowe dostępne 20. maja 2009r.: http://www.coaching.info.pl/ www.cptt.uz.zgora.pl/dokumenty/dzialalnosc/Nowoczesne-metody-pozyskiwania- pracownikow.ppt www.gestalt.haller.krakow.pl http://www.personel.infor.pl http://www.rabacoaching.pl/pl/ICC.html www.mentoring.com.pl/ http://www.wikipedia.pl
