Nowotwory układu nerwowego, skóry i gonad. Nowotwory hormonalnie czynne., Ćwiczenia z Oncologia

Pobierz Nowotwory układu nerwowego, skóry i gonad. Nowotwory hormonalnie czynne. i więcej Ćwiczenia w PDF z Oncologia tylko na Docsity!

Ćwiczenie 20:

ZMIANY POSTĘPOWE I NOWOTWORY cz. IV Nowotwory układu nerwowego, skóry i gonad. Nowotwory hormonalnie czynne.

Wspólną cechą nowotworów skóry, gonad i układu nerwowego jest dysgenetyczne pochodzenie wielu guzów w tych narządach. Na przykładzie tych guzów poznasz jeszcze jedno podłoże powstawania nowotworów (oprócz metaplazji i dysplazji, por. ćwicz. 16 i 17), którym są zaburzenia rozwojowe ( dysgenesis - zaburzenie rozwojowe). Stąd też, aby zrozumieć i usystematyzować wiadomości z tego działu patologii onkologicznej szczególnie istotna jest znajomość rozwoju płodowego narządów. Guzy tych narządów charakteryzuja sie bogactwem form morfologicznych i cytologicznych. Czerniak złośliwy jest dobrym przykładem tej właściwości i bywa nazywany „papugą innych nowotworów” (często jego obraz odbiega od klasycznych opisów morfologicznych, a jego budowa może naśladować praktycznie wszystkie rodzaje guzów złośliwych, stanowiąc poważny problem patologa).

OPISY PREPARATÓW MIKROSKOPOWYCH:

1. Naevus pigmentosus cutis antebrachii (105) - Znamię barwnikowe skóry przedramienia. Wycinek z usuniętego operacyjnie znamienia barwnikowego skóry w okolicy przedramienia u kobiety lat 44. Preparat barwiony hematoksyliną i eozyną. Zwróć uwagę na:
   • rozplem gniazd drobnych, owalnych komórek o jądrze pecherzykowatym z wyraźnym przejaśnieniem cytoplazmy dookoła jądra (komórki znamieniowe - melanoblasty) w warstwie podnaskórkowej skóry,
   • niewielkie zróznicowanie kształtu i barwliwosci jąder
   • obecność wśród wyżej opisanych dużych, wielobocznych lub owalnych komórek obładowanych ziarnami brunatnego barwnika - melaniny (melanofory).

3. Meningioma (104) – oponiak (barwienie hematoksyliną i eozyną) Wycinek z operacyjnie usuniętego nowotworu opony twardej okolicy ciemieniowej prawej u kobiety lat 22. Zwróć uwagę na:

• wrzecionowate komórki, tworzące ogniskowo układy pasmowate lub nieliczne struktury koncentryczne (cebulowate) ze zwapnieniami - atypia tkankowa, bez cech atypii komórkowej,
• pecherzykowate jądra guza,
• skąpe unaczynienie guza.

4. Glioblastoma multiforme (100) – glejak wielopostaciowy (barwienie hematoksyliną i eozyną) Wycinek pobrany śródoperacyjnie z nowotworu mózgu (prawego płata skroniowego) mężczyzny lat 35.

Zwróć uwagę na:

• chaotyczny układ różnokształtnych komórek o cechach atypii komórkowej,
• nieliczne komórki olbrzymie,
• liczne układy nieprawidłowych naczyń krwionośnych z zakrzepami włóknikowymi,
• ogniska wylewów krwawych i martwicy.

6. Chorionepithelioma (134) - kosmówczak złośliwy Wycinek z guza trzonu macicy^2 usuniętej operacyjnie z powodu obfitych krwawień u 28- letniej kobiety, w 8 miesięcy po porodzie. Preparat barwiony hematoksyliną i eozyną. Zwróć uwagę na

• lite ogniska utworzone z atypowych komórek (często o monstrualnych jądrach) z warstwy Langhansa i zespólni wśród skrzepów krwi,
• brak naczyń i zrębu łącznotkankowego w utkaniu guza,
• naciekanie przez guz mięśniówki macicy.

(^2) Zauważ, że preparat 6 nie pochodzi ani z gonad, ani ze skóry, ani z centralnego układu

nerwowego. Jak myślisz, dlaczego jednak został on umieszczony w dzisiejszym zestawie preparatów?

7. Seminoma (135) - nasieniak (barwienie hematoksylina i eozyną) Wycinek jądra 21-letniego mężczyzny, które usunięto operacyjnie, z powodu guza tego narządu.

Zwróć uwagę na:

• lite ogniska zbudowane z dużych, okrągłych i wielobocznych atypowych komórek o jasnej cytoplazmie i dużym pęcherzykowatym jądrze, zblizonej wielkosci i kształtu
• obfite nacieczenie zrębu łącznotkankowego komórkami limfoidalnymi.

• przydatków skóry i ich otoczenia lub też
• naskórka pokrywającego.

melanocyti

stratum spinosum

stratum basale

corium

appendices cutis: glandulae sudoriferes, pili, glandulae sebaceales carcinoma basocellulare

carcinoma spinocellulare

naevus pigmentosus, melanoma

adenoma sebaceum, pilomatrixoma, adenoma hidradenogens

neoplasmata mesenchymales

Nowotwory przydatków skóry i ich otoczenia Carcinoma planoepitheliale basocellulare seu adnexoblastoma (ulcus rodens Krompecherii) - rak podstawnokomórkowy, czyli niskozróżnicowany przydatkowiak skórny („wrzód żrący Krompechera”). Jest to częsty nowotwór naskórka wywodzący się z komórek warstwy podstawnej okolicy ujścia przydatków skóry Adenoma sebaceum - gruczolak łojowy Adenomata hidradenogenes - gruczolaki potowe (gr. hidros = łac. sudor = pot) Pilomatrixoma seu epithelioma calcificans Malherbe - nabłoniak włosowy wapniejący Malherbe

Nowotwory naskórka pokrywającego Carcinoma planoepitheliale spinocellulare cutis - rak płaskonabłonkowy kolczystokomórkowy skóry

NOWOTWORY UKŁADU NERWOWEGO

Gliomata - glejaki czyli nowotwory wywodzące się z ektodermalnych komórek nie nerwowych w centralnym układzie nerwowym

Neuromata - nerwiaki tj. nowotwory, w których dochodzi do rozrostu neurocytów lub ich bezpośrednich prekursorów

Neoplasmata intracranialia - nowotwory wewnątrzczaszkowe

Zastanów się dokładnie nad zakresem znaczeniowym podanych wyżej trzech określeń. Przypomnij sobie, jakie poznałeś już nowotwory wewnątrzczaszkowe nie będące glejakami lub nerwiakami. Przed zapoznaniem się z nowotworami układu nerwowego przestudiuj dokładnie schemat histogenezy tkanki nerwowej oparty o hipotezę Kernohana i zamieszonych niżej nazw nowotworów

STRUNA GRZBIETOWA

Gniazda struny grzbietowej i jadra miażdżyste Kręgosłup, Tarcze miedzykręgowe, Czaszka

Kości

MEZODERMA

Naczynia

Splot naczyniówkowy

Wyściółka

Ependymoblast

Nabłonek wyściólki

NABŁONEK RDZENIOWY

Oligodendroblast Glej skąpowypustkowy

Istota biała, Miedzypęczkowe komórki podporowe

Komórki satelitarne

Medulloblast Spongioblast Astroblast Astrocyt

Neuroblast bezbiegunowy Neuroblast biegunowy

Mikroglej^ Neurocyt

Opona miękka (^) Opona pajęcza Opona twarda Opony miękkie

POSREDNIA TKANKA NEUROSZKIELETOWA

Komórki wędrujące Neuroblast

Neurocyt

GRZEBIEŃ NERWOWY Neuroblast Neurocyt Zwoje międzykręgowe

Komórki torebkowe

Komórki podporowe

Komórki torebkowe

Zwoje współczulne

Nerwy obwodowe i czaszkowe

Inne obwodowe komórki pochodzenia nerwowego:

• rdzeń nadnercza
• komórki chromochłonne
• melanoblasty
• zakończenia nerwowe
• Śródnerwie,^ •^ inne komórki APUD
• Onerwie,
• Nanerwie (^) KOMÓRKI OSŁONKOWE (lemnocyty, komórki Schwanna)

Przysadka Szyszynka

ENDODERMA ZAT. SKRZELOWEJ

Glioblastoma Chordoma multiforme

Osteoma, osteosarcoma

Neoplasmata mesenchymales

Haemangio mata

Papilloma plexus chorioidei

Ependymoma

Ependymoma anaplasticum

Medulloblastoma, retinoblastoma, PNET

Oligodendroblastoma Oligodendroglioma

Medulloblastoma, PNET Spongioblastoma

Astroblastoma

Astrocytomata

Meningiomata

Neuroblastoma

Neurocytoma

Ganglioneuroblastoma

Ganglioneurocytoma Ganglioneuroma

Ganglioneru ma

Neuromata (patrz zgodnie ze strzałkami):

Inne nowotwory związane z komórkami wędrującymi

• phaeochromocytoma
• chemodectoma
• naevi pigmentosi, melanoma
• tumor Merckel
• (^) APUDomata: Neurofibroma Schawannoma

Adenoma Pinealocytoma

Craniopharyngeoma

CECHA MORFOLOGICZNA TYPOWO SPOTYKANE W : ZNACZENIE KLINICZNE

Lokalizacja w rdzeniu kregowym (zewnątrz lub wewnątrzrdzezniowo)

astrocytoma, ependymoma, meningioma, neurinomata

Charakter objawów klinicznych: zależne od lokalizacji w tym niedowłady spastyczne, zaburzenia czucia, zaburzenia czynności zwieraczy Rozlany sposób wzrostu (guzy zawojowe, szerzenie się w spoidle wielkim: ang. butterfly tumor )

oligodendrglioma, astroctoma diffusum, glioblastoama multiforme

stosunkowo długi okres narastania objawów klinicznych, niemozność leczenia operacyjnego obecność chaotycznego rozrostu naczyń krwionośnych unaczynienia patologicznego

wszystkie nowotowory złoślwe, a zwłaszcza glioblastoma multiforme

zjawisko „tumorografii” w angigrafii mózgu, niebezpieczeństo udaru mózgu w wyniku wylewu krwi do tkanki mózgowej obecność mikrozwapnień craniopharyngeoma, oligodendroglomata, papilloma plexus chorioidei, meningiomata,

obłoczkowate zacienienia w zdjeciu rtg czaszki i w CT

zwyrodnienie jamisto- torbielowate (w skrajnych przypadkach tkanka guza zlokalizowana w tzw. guzku ściennym w ścianie jamy nowotworowej)

oligodendroglioma, astrocytoma protoplasmaticum et pilocyticum, neurilemmoma, haemangioblastoma, craniopharyngeoma

torbielowatą strukturę guza można wykryć w badaniu CT

medulloblastoma, hemangioblastoma,

Promieniowrażliwość Glejaki charkteryzują się niewielką promienioczułością z wyjatkiem podanych obok. Nie stosuje się napromieniania u dzieci poniżej 2 lat

w mniejszym stopniu: glioblastoma multiforme, gliomata anaplastici, craniopharyngeoma

NOWOTWORY GONAD

Ponieważ zarówno gonada męska, jak i żeńska przechodzą w życiu podobny rozwój, stąd też wiele nowotworów pojawiających się, czy to w jądrze, czy to w jajniku ma zbliżony wygląd histologiczny, jak i histogenezę. Dlatego też nowotwory gonad męskich i żeńskich można rozpatrywać wspólnie, a zbliżone do siebie wyglądem i histogenezą guzy nazywa się homologicznymi. Niemniej jednak, podział guzów gonad jest skomplikowany między innymi dlatego, że może powstać w nich bardzo wiele często rzadkich jednostek onkologicznych. Niedojrzałe komórki płciowe (obecne w płodowych niezróżnicowanych gonadach) jeśli zachowają się w tej postaci do okresu pozapłodowego są najbardziej wielopotencjalnymi komórkami w organizmie ludzkim. I jeśli „przypomną sobie” o swoich możliwościach rozwojowych są w stanie odtworzyć w sposób mniej lub bardziej „udany” każdą wyżej zróżnicowaną tkankę organizmu ludzkiego (w tym także zróżnicowane tkanki płodowe, np. trofoblastu!). W ten sposób często powstają choristioma gonad niejednokrotnie w przedziwny sposób odtwarzające tkanki wszystkich trzech listków zarodkowych (potworniak dojrzały). Po

zapoznaniu się z histogenezą i organogenezą gonad. Dla celów dydaktycznych warto zapamiętać nowotwory jąder i jajników szeregując je wg schematu podanego przez Teiluma: I. nowotwory okresu pierwszej gastrulacji, II. nowotwory okresu niezróżnicowanych gonad, III. nowotwory ze struktur swoistych dla gonady, IV. nowotwory ze struktur nieswoistych dla gonady.

Źródłem powstania nowotworów I i II grupy jest pierwotna, niezróżnicowana komórka płciowa zatrzymana w dojrzałej gonadzie w wyniku zaburzenia rozwojowego. W przypadku nowotworów I grupy komórki te w wyniku rozrostu ulegają prosoplazji tj. przekraczają swój poziom zróżnicowania tworząc wyżej zróżnicowane tkanki, a w przypadku nowotworów II grupy przeciwnie, ulegają mniejszej lub większej anaplazji. Obrazowo przedstawiając w przypadku nowotworów I grupy w gonadzie powstaje jakby nowy zarodek w stanie gastruli, który się dalej rozwija jako nowotwór. Jeśli wszystkie jego komórki osiągną pełną dojrzałość powstanie potworniak dojrzały, jeśli część z nich nie w pełni się zróżnicuje - powstanie potworniak niedojrzały.

I nowotwory okresu pierwszej gastrulacji

Teratoma adultum - potworniak dojrzały jest nowotworem dysontogenetycznym, posiadajcym w swoim składzie zróżnicowane tkanki wszystkich trzech listków zarodkowych Cystis dermoidalis - torbiel skórzasta jest najczęstszą odmianą potworniaka dojrzałego, w której rozwijają się tylko elementy z listków endo- i ektodermy.

Teratoma embryonale - potworniak zarodkowy (niedojrzały) (nowotwór złośliwy pochodzenia dysgenetycznego posiadający w swym składzie niedojrzałe elementy trzech listków zarodkowych wykazujących atypię)

Teratocarcinoma - rak potworniakowy

Carcinoma embryonale - rak zarodkowy (nowotwór złośliwy pochodzenia dysgenetycznego złożony z atypowych elementów nabłonkowych)

Chorionepithelioma - kosmówczak złośliwy (nowotwór złośliwy różnicujący się w kierunku nabłonka trofoblasty, może powstać jako nowotwór dysgenetyczny, bądź też na podłożu zaśniadu groniastego po porodzie lub poronieniu)

II. nowotwory okresu niezróżnicowanych gonad

Seminoma - nasieniak

Dysgerminoma - rozrodczak

III nowotwory ze struktur swoistych dla gonady Nowotwory tej grupy powstają z elementów mezenchymalnych sznurów płciowych, różnicujących się w kierunku swoistym dla jajnika lub jądra.

folliculoma - ziarniszczak

Thecoma - osłoniak

Gastrinoma - guz trzustki wydzielający gastrynę

Somatostatinoma - guz przysadki wydzielający somatostatynę

Prolactinoma - guz przysadki wydzielający prolaktynę

Do apudomatów należą także: Carcinoma ex cellulis avenoformibus - rak owsianokomórkowy

Carcinoid – rakowiak. Obecność rakowiaka może manifestować się zespołem rakowiaka (łac. syndroma carcinoidi )