Pobierz Nurty polskiej poezji barokowej i ich przedstawiciele i więcej Notatki w PDF z Filologia polska tylko na Docsity!
Nurty polskiej poezji barokowej i ich przedstawiciele.
Portret literacki wybranego autora.
Polska poezja barokowa rozkwitła w początkach XVII wieku, choć już wcześniej jej zalążki można było odnaleźć w utworach Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego, tworzącego w czasach renesansowych. Poezja barokowa w swej treści nawiązywała do stylu epoki – panowało bogactwo środków stylistycznych, zaburzone zostały przejęte przez renesans zasady ładu, porządku, harmonii. Zarówno w życiu codziennym, sztuce czy literaturze, pożądany był przepych, życie ludzkie zeszło na łamy teatralizacji. Twórcy barokowi z wielką skrupulatnością odwzorowywali wzorce średniowieczne. W ich dziełach powróciła tematyka kruchości życia ludzkiego, grozy, niepewności, mroku. Pojawiło się zainteresowanie naturą, jej pięknem i tajemniczością, powstał nowy nurt skupiający – mistycyzm. W poezji barokowej zapanowała pewna moda, poddani jej twórcy za zadanie postawili sobie uraczanie czytelników pomysłem niestandardowym, ujęciem tematu w niespotykany dotąd sposób, stosowano oksymorony podkreślające powagę sytuacji, wywołujące absurd. Paradoksy stały się swoistym znakiem rozpoznawczym, użyte porównania miały skupić na sobie uwagę i zmusić do podążenia tokiem rozumowania poety. By nadać wierszu chaotycznego charakteru stosowano przerzutnie czy inwersje – tworzyły iluzoryczny obraz płynności, lekkości, artyzmu, choć jednocześnie szczególną uwagę zwracano na dynamikę utworów. Hiperbole , tak ochoczo wykorzystywane w poezji barokowej, są kwintesencją suto wyrażonej kultury epoki. Zafascynowani tajemniczością autorzy równie często sięgali po liczne symbole oraz alegorie. Przewijające się w utworach treści i zabiegi poetyckie najczęściej kończyły się efektowną, wywołującą poczucie zagubienia, niepewności, zaskoczenia - puentą. Spirytualizm był tematem powszechnie znany i cieszył się sporym zainteresowaniem, swoje rozważania poeci umieszczali w utworach pod postacią
przeciwstawnych sobie: ziemskiego „ja” i niebiańskich niewiadomych – niewiadomych, bo i sami twórcy barokowi głowili się nad istnieniem pozaziemskich bytów. Jednocześnie dbano o religijny charakter utworów, należy pamiętać, że literatura barokowa za swój pierwowzór wzięła średniowieczne prądy myślowe, a te skupiały się na relacji człowiek (pył marny) a Bóg Wszechmogący. Polską poezję barokową można podzielić na poszczególne nurty: Poezja metafizyczna Poezja ziemiańska (sarmacka) Poezja dworska Poezja światowych rozkoszy
Poezja metafizyczna
Filozoficzna, intelektualna, refleksyjna. Porusza sprawy śmierci, miłości, kruchości życia, zagubienia, starała się odnaleźć odpowiedź na pytanie „kim jestem w świecie”, przedstawia rozdarcie człowieka między światem ziemskim a boskim. Z reguły dynamiczna, opisana w niej rzeczywistość próbuje niejako zmierzyć się z ludźmi, pcha ich do skupienia się nad duchową strony. Najpopularniejszymi przedstawicielami byli Mikołaj Sęp-Szarzyński („O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem" ) i Sebastian Grabowiecki ( „Rymy duchowne” ).
Poezja ziemiańska
Zgłębiała życie na wsi, wychwalała jej aspekty, opisywała przeżycia, cechy charakterystyczne mieszkańców, krainy, skupiała się raczej na pięknie i urokach wiejskiego krajobrazu.
słowa potoczne, a nawet wulgarne, sam zaś o swojej twórczości mówił, iż jego wiersze są „nazbyt tłuste i niezawstydne”. Kunszt literacki, jakim się charakteryzował, czynił z niego jednego z najznakomitszych ówczesnych poetów, a także jednego z najbardziej dziś rozpoznawalnych twórców doby barokowej.
Niestatek
Oczy są ogień, czoło jest zwierciadłem, Włos złotem, perłą ząb, płeć mlekiem zsiadłem, Usta koralem, purpurą jagody, Póki mi, panno, dotrzymujesz zgody. Jak się zwadzimy — jagody są trądem, Usta czeluścią, płeć blejwasem bladem, Ząb szkapią kością, włosy pajęczyną, Czoło maglownią, a oczy perzyną.^1 W swym utworze „Niestatek” Morsztyn porusza problem wpływu miłości i zgryzoty na postać ukochanej. W wierszu przywołane są dwa obrazy kobiety. Obraz pierwszej części utworu nie szczędzi bogactw metaforyki, oczy są ogniem, włosy złotem, usta koralem. Rysuje się plastyczność, przed oczami pojawia się twarz kobiety idealnej. Tak dobrane epitety wpływają znacząco na wzrok odbiorcy, w przywołanym ogniu, jego płomieniu widzimy ruch, uwidacznia się dynamizm. Kolory takie jak złoto czy biel charakterystyczne są dla epoki barokowej. W drugiej części widzimy wyraźny kontrast. Pod wpływem emocjonujących zdarzeń podmiot liryczny nie widzi w swej ukochanej nic pięknego. Wszystkie wcześniej wymienione zalety okazują się być wadami. Włosy nie są już złote, oczy zamiast ogniem stają się popiołem, policzki trądem a ząb szkapią kością. Biel i czerń (zwykle będąca symbolem śmierci) zdominowały wersy, widać tu jak na dłoni rozpad portretu adresatki. (^1) Utwór pochodzi z witryny wolnelektury.pl
Utwór jest krótki, żartobliwy, dotyka tematyki sprzeczności ludzkich uczuć. To fraszka, w której podmiot liryczny jest wyraźnie widoczny, wypowiada się również w imieniu adresatki utworu („Zwadzi my ”). Jest nim mężczyzna niestabilny w swych uczuciach, przez byle utarczkę zniekształca w swej głowie obraz ukochanej. Utwór posiada jedną strofę zbudowaną z 8 wersów jedenastozgłoskowych, rymy odpowiadają układowi aabb. W sposób charakterystyczny, zaskakujący i frywolny Morsztyn opisuje doświadczenia podmiotu lirycznego. Widzimy tu równanie: dobre chwile = piękny obraz osoby dzielącej je z nami, złe momenty = przewrotne spojrzenie na postać. Należy jednak pamiętać o żartobliwym brzmieniu utworu, wyraźnie słychać w nim bowiem sarkastyczny wydźwięk, można powiedzieć – pewna forma dogryzienia. W ten nietypowy sposób Morsztyn jednocześnie bawi i daje do myślenia, porusza struny artystyczne barwiące język bogactwem kolorów i sformułowań, mało tego – kolory te rzeczywiście czemuś służą, opisują atmosferę rozpadu i śmierci bądź piękna i miłości. Miłość wyraźnie rysuje się, powodowana dobrymi bądź złymi emocjami, nie opuszcza podmiotu lirycznego, który mimo niesnasek trwa przy ukochanej. Morsztyna jak zwykle cechuje w tym przypadku sprawność języka i warsztatu, zaskakuje porównaniami, nie brak mu kunsztu i wytworności. Cały ten obraz, przesycony niebanalnymi środkami wyrazu, sprowadza się do jednego – równie charakterystycznej, zaskakującej i przewrotnej puenty, jaką jest zwrócenie uwagi na niestałość uczuć ludzkich.
Do trupa
Leżysz zabity i jam też zabity, Ty — strzałą śmierci, ja — strzałą miłości, Ty krwie, ja w sobie nie mam rumianości, Ty jawne świece, ja mam płomień skryty,
zaskoczenie, są barwne i plastyczne, charakteryzują się czerwonym i czarnym kolorem, kolorem życia i śmierci. Utwór zbudowany jest na zasadzie antytezy, potęgującej wrażenie paradoksu i przygotowującej nas na zdumiewającą puentę – trup w tym zestawieniu wypada lepiej, nie musi martwić się ludzkimi słabościami, podczas gdy podmiot liryczny nie może zapomnieć o dręczącym go uczuciu: „[…] Ty się rozsypiesz prochem w małej chwili, Ja się nie mogę, stawszy się żywiołem Wiecznym mych ogniów, rozsypać popiołem.” Ukazanie konceptu takich przeciwności jest nie tyle zaskakujące, co innowacyjne. Ukazanie martwego i żywego w tak niedorzeczny sposób budzi niepokój, ale i podziw. Poezja Morsztyna to kwintesencja błyskotliwości i świeżego pomysłu, jego twórczość bogata jest w porównania, anafory, hiperbole, oksymorony, antytezy czy wyliczenia. Jan Andrzej Morsztyn lubował się w poezji miłosnej (zwłaszcza cielesnej), odważnie pisał o uczuciach, był marinistą. Za ciekawostkę może służyć fakt, iż Morsztyn dość często poprawiał swoje utwory, zwracał dużą uwagę na szczegóły. Wszelkie zabawy słowem, koncepty, przewrotne puenty, płynność języka, wszystko to, co zostało już wyżej wymienione i opisane decydowało o oryginalności poezji Morsztyna, dzięki czemu jego postać na stałe zapisała się na kartach poezji barokowej i jej najważniejszych twórców.
