Pobierz O pisaniu prac matematycznych po polsku i więcej Schematy w PDF z Matematyka tylko na Docsity!
O pisaniu prac matematycznych po polsku
Adam Maria Syzyf
Instytut Matematyki Stosownej
15 listopada 2010
Streszczenie Tekst niniejszy należy traktować jako wstępną wersję. Nie mam czasu, aby go dopracować. Z drugiej strony, nawet w takiej postaci wydaje się pożyteczny.
Klasyfikacja AMS: 00A
Słowa kluczowe: ortografia, LATEX
1 Wstęp
Niniejsze uwagi przeznaczone są przede wszystkim dla autorów prac licencjac- kich i magisterskich, choć oczywiście dotyczą wszelkich prac matematycznych pisanych po polsku. Dla magistrantów, których jestem opiekunem lub recen- zentem, mają charakter instrukcji. Pozostali czytelnicy nie muszą się do nich stosować, aczkolwiek te uwagi nie są wstępem do dyskusji. Wręcz przeciwnie. Główne przesłanie pracy jest następujące: są pewne zasady i zwyczaje, więc należy je szanować. Nie omawiam tu poważnych uchybień merytorycznych, jak np. dowód poprzez podanie przykładu.
2 Język polski
Jest sprawą oczywistą, że tekst po polsku powinien uwzględniać zasady pi- sowni języka polskiego. Niestety, prace magisterskie roją się od licznych błę-
dów, zwłaszcza gramatycznych, interpunkcyjnych i stylistycznych. Wymień- my kilka najczęściej spotykanych.
- Odmiana nazwisk, zwłaszcza obcych.
- Rażące jest używanie symboli logicznych takich jak ∀ , ∃ itp. jako skró- tów odpowiednich wyrażeń. Styl taki, właściwy dla wykładów, kiedy należy szybko coś zapisać na tablicy, jest niedopuszczalny w tekście pisanym. Podobna rzecz ma się z dwukropkiem używanym jako skrót wyrażenia taki, że.
- Używanie równoważników zdań zamiast pełnych zdań jest kolejnym przykładem stylu tablicowego. Przykład: Szkielet grafu G - drzewo.
- Osobny problem stanowi „amerykanizacja”, która na poziomie orto- graficznym przejawia się używaniem dużych liter w takich słowach po- spolitych jak twierdzenie, lemat itp. - piszemy je z małej litery także wtedy, gdy mają swój numer, np. twierdzenie 3.2.
- Użycie słów w niewłaściwym znaczeniu, np. lemat jako wniosek.
- Zbyt lekki styl: zdefiniujemy sobie.
3 Tekst matematyczny
Tekst matematyczny nie powinien się składać z ciągu twierdzeń bez żadnych słów pomiędzy nimi. Szczególnie rażące są długie ciągi definicji. Powszechnie przyjmuje się, że symbole matematyczne pisane są kursywą. Pozwala to m.in. na odróżnienie wyrazów jednoliterowych jak „i” lub „a” od symboli i lub a. Z kolei w wyrażeniach typu sin x , „sin” jest słowem (skrótem od słowa „sinus”) i powinno być złożone czcionką zwykłą. Uwaga ta dotyczy oczywiście także innych nazw funkcji i w ogóle wszelkich nazw lub ich skrótów, np. sup (kres górny), lim (granica), czy ln (logarytm naturalny). Wyjątek stanowią nazwy jedoliterowe, np. e. Piszemy zatem f ( x ), a nie f( x ). Warto także pamiętać o różnicy między anglosaską i kontynentalną (za- tem polską) pisownią wielu funkcji. Tabela 1. ma charakter przykładowy i nie rości sobie żadnych pretensji do zupełności. Zwrócić należy uwagę na kilka spraw:
Współczesne edytory tekstów (w tym także LATEX) dają niemal nieogra- niczone możliwości odnośnie wielkości, kroju czy grubości liter, stylów pisma itp. Moim zdaniem, im mniej z tych możliwości korzystamy, tym lepiej. Prak- tycznie, nie ma potrzeby w „zwykłym tekście” używania więcej niż trzech krojów pisma. Tekst zasadniczy powinien być złożony jedną czcionką. Jak mówiliśmy, do symboli matematycznych, wzorów, tekstów twiedzeń itp. uży- wamy kursywy, a jeżeli chcemy na coś szczególnie zwrócić uwagę, to używamy czcionki pogrubionej (bold). Pamiętajmy, że tekst, który piszemy, zapewne będziemy musieli zrefero- wać. Nie używajmy więc symboli, których napisanie na tablicy może sprawiać problemy. Korzystnym zwyczajem jest numerowanie wzorów końcowych, czy też wyznaczających ważne etapy rozumowania, pozostawiając nienumerowane pośrednie etapy przekształceń. Jako zasadę można przyjąć, aby numerować jedynie te wzory, do których się odwołujemy. W artykułach naukowych nu- merujemy wzory kolejnymi liczbami naturalnymi. W przypadku dłuższych prac (książki) wprowadzamy numerację podwójną, w której pierwsza liczba jest numerem rozdziału, druga - numerem wzoru wewnątrz rozdziału. Nie należy też nadużywać odwoływań do wzorów, twierdzeń itp. poprzez podanie ich numerów, zwłaszcza jeśli można tego uniknąć po prostu przy- pominając, co trzeba. Zawsze lepiej się czyta: „...jak wiemy z twierdzenia Pitagorasa, c^2 = a^2 + b^2 ”, niż „...stosujemy wzór (1) z tw. 1”. Należy pamiętać, że wzór stanowi integralną część tekstu, i gdy tego wy- maga gramatyka języka polskiego (czy np. angielskiego), winien być zakoń- czony przecinkiem lub kropką. Osobna numeracja twierdzeń, osobna lematów, wniosków itd. zdecydowa- nie utrudnia czytanie pracy. Tego błędu stanowczo należy się wystrzegać.
4 Sprawy TEX-niczne
Zacznijmy od cytatu z książki Leslie Lamport [2]:
„Zanim zmodyfikujesz styl dokumentu, pamiętaj, że wielu au- torów popełnia elementarne błędy przy definiowaniu stylu. (...) Wszystko co mogę zrobić w tym miejscu, to ostrzec Cię przed bardzo częstym błędem polegającym na tworzeniu zbyt długich
linii — zbyt długich i przez to trudnych w czytaniu. Proponu- ję trzymać się zasady nietworzenia nigdy linii dłuzszych niż 75 znaków, włącznie z odstępami i znakami przestankowymi.”
Niestety, twórca stylu sugerowanego dawniej magistrantom WMS nie us- trzegł się wyżej opisanego błędu. Na całe szczęście styl ten nie jest obowiąz- kowy, co pozwala mi na postawienie własnych wymagań odnośnie wyglądu strony pracy magisterskiej. Uważam, że jako jeden z nielicznych czytelników mam do tego prawo. Żądania te nie są zresztą zbyt wygórowane. Chodzi o to, aby tekst był pisany czcionką 12-punktową oraz, aby jego szerokość na stronie nie przekraczała 13,5 cm, a długość 19 cm, co odpowiada rozmiarom standardowym. Poniżej podaj, jak z grubsza powinno wyglądać twierdzenie (w artykule matematycznym) lub fragment tekstu, który pełni podobną rolę.
Twierdzenie 1 (Pitagoras) Jeżeli w trójkącie prostokątnym długości przy- prostokątnych wynoszą a i b, a długość przeciwprostokątnej wynosi c, to
a^2 + b^2 = c^2_._
4.1 Rysunki, tabele, wykresy
Należy zwrócić uwagę na to, że te trzy elementy tekstu cechuje jednako- wy sposób opisywania. Jedynie na zasadzie wyjątku, małe rysunki i tabelki można bez podpisu wtrącać w tekst. Jako regułę trzeba przyjąć, że rysunek, wykres, czy tabela posiadają podpis złożony z numeru i tytułu.
5 Bibliografia
Oczywiście, afabetycznie. W bibliografii umieszczamy tylko te pozycje, które cytujemy (akurat w niniejszym eseju nie trzymam się tej zasady, ale ...).
Literatura
[1] A. Diller, LATEX— wiersz po wierszu , Wydawnictwo Helion, 2001.
[2] L. Lamport, LATEX— System przygotowania dokumentów , Ariel 1992.
