Pobierz Obraz kapitału własnego jednostki w informacji sprawozdawczej a wycena w wartości godziwej i więcej Publikacje w PDF z Contabilità Finanziaria tylko na Docsity!
obraz kapitału własnego jednostki
w informacji sprawozdawczej
a wycena w wartości godziwej – wybrane problemy
Magdalena głębocka*
streszczenie: Cel – Warunkiem prowadzenia działalności gospodarczej jest posiadanie kapitału o odpo- wiedniej wartości i strukturze. Kapitał własny stanowi stabilne źródło finansowania i pozwala określić siłę dochodową przedsiębiorstwa. Właściciele kapitału zainteresowani są pozyskaniem informacji, która pozwo- li im ocenić zmianę wartości przedsiębiorstwa i zyskowność podjętych przez nich decyzji inwestycyjnych. Celem artykułu jest przedstawienie wpływu wyceny w wartości godziwej na obraz kapitału własnego pre- zentowanego w sprawozdaniach finansowych. Metodologia badania – w opracowaniu dokonano analizy literatury przedmiotu oraz regulacji krajowego i międzynarodowego prawa o rachunkowości_._ słowa kluczowe: kapitał własny, wartość godziwa, sprawozdanie finansowe
wprowadzenie
Funkcjonowanie każdego podmiotu gospodarczego uwarunkowane jest posiadaniem kapi- tału o określonej wartości i strukturze. Wśród źródeł finansowania kapitały własne pełnią szczególną rolę, stanowią one bowiem nie tylko podstawę finansowania, ale determinują również bezpieczeństwo działalności firmy oraz jej możliwości rozwojowe i konkurencyj- ność, a w trudnych dla firmy okresach umożliwiają jej przetrwanie (Witczak 2015, s. 215). Z tego też powodu zarządzanie kapitałem własnym stanowi ważny i złożony problem efek- tywności działania przedsiębiorstwa i pomnażania jego wartości (Sajnóg 2012, s. 103). Celem opracowania jest omówienie sposobu prezentacji struktury i wartości kapitału własnego w ujęciu sprawozdawczym oraz wpływu modelu wartości godziwej na ten obraz.
1. Pojęcie i istota kapitału własnego w rachunkowości
W ujęciu ekonomicznym pojęcie kapitału przedstawiono jako zasób, który posiada określo- ną wartość i przynosi dochód (Iwin-Garzyńska 2009, s. 10). Na gruncie bilansowym kapitał
Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia nr 4/2016 (82/1)
DOI: 10.18276/frfu.2016.4.82/1-05 s. 59–
- (^) dr Magdalena Głębocka, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Katedra Rachunkowości, e-mail: magdalena. [email protected].
60 Magdalena Głębocka
można zdefiniować jako zaangażowanie w przedsiębiorstwie wewnętrznych i zewnętrz- nych, własnych i obcych, terminowych i nieterminowych zasobów (Kamela-Sowińska 2000, s. 86). Kapitał jest wartością środków ekonomicznych skapitalizowanych w zasobach rzeczowych i ludzkich. Stanowi on abstrakcyjną, jednolitą kategorię, która jest źródłem wartości ekonomicznej (Dobija 2005, s. 37). Pojęcie kapitału własnego zostało w sposób pośredni zdefiniowane w prawie o rachunkowości. Zgodnie z § 4.4 Założeń Koncepcyjnych Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej (MSSF) oraz art. 3 ust. 1 pkt 29 Ustawy z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości (dalej: Ustawa) kapitał własny odpowiada udziałowi w aktywach jednostki pozostałemu po odjęciu wszystkich zobowią- zań, czyli aktywom netto. Odwołując się do równania bilansowego, w którym
aktywa trwałe + aktywa obrotowe = kapitały własne + kapitały obce,
wartość kapitałów własnych stanowi różnicę pomiędzy ogólną wartością aktywów i kapita- łów obcych (zobowiązań i rezerw na zobowiązania). Wartość kapitałów własnych traktowa- nych jako rezydualna wartość majątku uzależniona jest tym samym od:
- zakresu składników ujawnianych w bilansie jako aktywa i zobowiązania,
- sposobu wyceny aktywów i zobowiązań. Sposób prezentacji informacji finansowych w sprawozdaniach finansowych powiąza- ny jest z określoną teorią kapitału, która determinuje ekonomiczną interpretację sytuacji jednostki gospodarczej (Błażyńska 2015, s. 197). Teoria własnościowa nie odzwierciedla charakteru współczesnych jednostek gospodarczych, które są podmiotami sprawozdawczo- ści finansowej według MSSF (Błażyńska 2015, s. 200). W teorii własnościowej aktywa stanowią własność właściciela, zobowiązania odzwierciedlają długi, a zysk określa wzrost wartości majątku właściciela. Współcześnie podmioty gospodarcze stanowią samodziel- ny organizm gospodarczy, a funkcja właścicielska i zarządzanie są oddzielone. Aktywa stanowią własność jednostki, na której też spoczywa obowiązek spłaty długów, natomiast właściciele posiadają prawa do kapitału własnego. Z tego też powodu są oni zainteresowa- ni informacją o zmianie wartości kapitału własnego, do którego posiadają uprawnienia, a nie wysokością wypracowanego wyniku finansowego netto. Zysk (strata netto) obrazuje wpływ kategorii wynikowych na wysokość wyniku kapitału własnego, ale nie jest jedynym czynnikiem kształtującym jego wartość. Zmiana wartości kapitału własnego może wynikać między innymi ze zmian czynników rynkowych i nie przekładać się na skutki finansowe zrealizowanych transakcji. Adresaci sprawozdań finansowych, wśród których na pierw- szym miejscu wymienia się inwestorów, podejmując decyzje ekonomiczne żądają wysokiej jakości informacji o strukturze kapitału własnego i jego wartości rynkowej. Tego rodzaju informacje umożliwiają ocenę trafności poczynionych inwestycji.
62 Magdalena Głębocka
c) poziom trzeci zawierający dane o charakterze nieobserwowalnym o wysokim stopniu subiektywizmu. Na poprawność szacunków wartości godziwej wpływa nie tylko jakość danych wej- ściowych, ale również trafność doboru techniki jej szacowania. MSSF 13 wskazuje trzy techniki wyceny, zgodnie z podejściem: a) rynkowym, bazującym na dostępnych informacjach o cenach rynkowych lub innych danych uzyskanych na podstawie transakcji rynkowych przeprowadzonych z udzia- łem porównywalnego składnika majątku; b) dochodowym, które polega na przeliczeniu do poziomu wartości bieżącej przyszłych przepływów pieniężnych, dochodów i wydatków; w tym wypadku wartość godziwa odzwierciedla aktualne oczekiwania rynku co do przyszłych wartości składników majątkowych i generowanych przez nie korzyści; c) kosztowym, opierającym wycenę wartości godziwej na podstawie kwoty kosztu, któ- ry jednostka musiałaby ponieść w celu odtworzenia zdolności użytkowych składnika aktywów. Wybór konkretnej techniki ustalenia wartości godziwej powinien wynikać z przepro- wadzonej przez jednostkę oceny sytuacji oraz dostępnych danych. W pierwszym rzędzie powinny być zastosowane dane najbardziej obiektywne – pochodzące z aktywnego rynku. W praktyce może się okazać, że szacunek wartości godziwej przy zastosowaniu różnych technik może doprowadzić do odmiennych wyników; regulacje MSSF 13 mają na celu za- bezpieczenie odpowiedniej jakości informacji sprawozdawczej poprzez wskazanie zasad szacowania wartości godziwej. Wartość godziwa jako parametr wyceny znajduje zastosowanie przede wszystkim w wycenie aktywów inwestycyjnych, które generują korzyści ekonomiczne w postaci dy- widend, udziałów w zyskach, ale także z tytułu wzrostu ich wartości. Częściowo korzyści te ujawniane są w bieżącym wyniku finansowym jednostki, jak również odnoszone są ka- pitałowo, powodując zmianę wartości kapitałów własnych. Na gruncie międzynarodowego prawa o rachunkowości wycena w wartości godziwej stosowana jest także w przypadku długoterminowych aktywów operacyjnych, takich jak środki trwałe i wartości niematerial- ne. W odniesieniu do pozostałych składników majątku, wartość godziwa stanowi jedynie wyznacznik dolnej granicy wartości w przypadku wystąpienia przesłanek utraty wartości tych zasobów. Implementacja wartości godziwej jako parametru wyceny prowadzi w konsekwencji do ujawnienia w bilansie jednostki zmian wartości bieżącej aktywów i zobowiązań wynikają- cych między innymi ze zmian warunków rynkowych. Wartość bieżąca majątku przypada - jąca właścicielom, ustalona na podstawie wartości bilansowej aktywów i zobowiązań, nie odpowiada jednak jego wartości rynkowej. Wynika to z faktu ograniczonego zastosowania wartości godziwej jako parametru wyceny.
Obraz kapitału własnego jednostki w informacji sprawozdawczej a wycena w wartości godziwej... 63
3. Prezentacja kapitałów własnych w sprawozdaniu finansowym
Sprawozdania finansowe ogólnego przeznaczenia nie mają na celu wykazania wartości jednostki sprawozdawczej, ale dostarczenie informacji, które pomogą inwestorom, pożycz- kodawcom i innym wierzycielom oszacować wartość jednostki sprawozdawczej (§ C.7 Za- łożenia koncepcyjne). Kapitał własny jest zaangażowany w finansowanie przedsiębiorstwa bezterminowo (Bielawska 2009, s. 81) i wiąże się z niższym ryzykiem niż w przypadku za- angażowania obcych źródeł. Stanowi on stabilne źródło finansowania, jednak jedną z jego cech jest ograniczoność zasobu (Grzywacz 2008, s. 14). Za równie ważną należy uznać strukturę wewnętrzną kapitału własnego i jego udział w ogólnej wartości kapitałów jed- nostki. Czynniki te determinują wysokość kosztu kapitału, mają istotne znaczenie dla po- dejmowania właściwych decyzji inwestycyjnych oraz ustalenia wartości przedsiębiorstwa. Uwzględniając zakres obowiązków sprawozdawczych jednostek gospodarczych, podsta- wowym źródłem informacji o strukturze i wysokości kapitału własnego jest bilans. Struk- tura przedmiotowa kapitałów własnych wykazywanych w bilansie uzależniona jest od formy organizacyjno-prawnej jednostki. Zgodnie z układem sprawozdawczym bilansu, określonym w załączniku nr 4 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/34/UE z dnia 23.06.2013 roku (Dyrektywa UE) oraz w załączniku nr 1 do Ustawy (tab. 1), wśród głównych grup kapitału własnego wymieniono:
- kapitał podstawowy odpowiadający wartości kapitałów powierzonych jednostce przez właścicieli,
- kapitały samofinansowania – zapasowy, rezerwowe, wynik finansowy. Zasady tworzenia kapitału zakładowego wynikają z przepisów prawa, w tym w szcze- gólności z Ustawy z dnia 15 września 2000 roku – Kodeks spółek handlowych (dalej: Ko- deks sh). W spółkach kapitałowych kapitał podstawowy odpowiada ilości i wartości no- minalnej udziałów lub akcji. Jeżeli akcje wydawane są po cenie emisyjnej wyższej od ich wartości nominalnej, to powstała nadwyżka zasila kapitał zapasowy spółki (po pokryciu kosztów emisji akcji). Kapitał zapasowy odzwierciedla wartość dodatkowego, własnego źródła finansowa- nia i tworzony jest głównie w celu zabezpieczenia kapitału podstawowego przed uszczu- pleniem jego wartości. Służy on przede wszystkim pokryciu ewentualnych strat. Jedynie w odniesieniu do spółek akcyjnych, art. 396 Kodeksu sh nakłada obowiązek odprowadza- nia nie mniej niż 8% zysku po opodatkowaniu na rzecz kapitału zapasowego do czasu, aż spółka zgromadzi kapitał zapasowy w wysokości odpowiadającej co najmniej 1/3 kapitału zakładowego. Kapitał zapasowy zasilają również dopłaty uiszczone przez akcjonariuszy w zamian za przyznanie szczególnych uprawnień ich dotychczasowym akcjom. Na kapitał zapasowy odnoszone są również różnice pomiędzy ceną nabycia a ceną sprzedaży (po- mniejszoną o koszty sprzedaży) powstałe przy sprzedaży akcji własnych. W przypadku umorzenia udziałów (akcji) własnych na kapitał ten odnosi się dodatnią różnicę między ich
Obraz kapitału własnego jednostki w informacji sprawozdawczej a wycena w wartości godziwej... 65
stanowi pewien łącznik pomiędzy wyceną pierwotną (w momencie powstania zasobów) a wyceną bieżącą odwołującą się do wartości godziwej. Układ pozycji bilansowych kapitału własnego, jaki obecnie obowiązuje, zgodnie z tre- ścią Ustawy pokrywa się z rozwiązaniami przyjętymi w Dyrektywie UE. Z kapitałów wła- snych zostały usunięte pozycje korygujące w postaci należnych wpłat na kapitał i akcji (udziałów) własnych do zbycia. Tym samym wartość kapitałów własnych ujętych w bilansie nie odpowiada wartości zgromadzonego rzeczywiście kapitału. Niemniej rozwiązanie takie zbliża układ bilansowy do układu zestawienia zmian w kapitale własnym. Do elementów kapitału własnego zalicza się także zysk (stratę) netto roku bieżącego i lat ubiegłych. Są to istotne kategorie ekonomiczne uwzględnianie w ocenie efektywności jednostki i będące indykatorem wzrostu bogactwa właścicieli kapitału jednostki. W ujęciu bilansowym wynik prowadzonej działalności gospodarczej (w znaczeniu ekonomicznym) wyznaczają razem – wypracowany wynik finansowego netto oraz wzrost wartości kapitału z aktualizacji wyceny. Te dwie pozycje pozwalają zidentyfikować źródła wzrostu wartości przedsiębiorstwa, jednak zawarte w bilansie informacje są zbyt ogólne dla podejmowania decyzji strategicznych i operacyjnych. W odniesieniu do określonych podmiotów gospodarczych, które ze względu na rozmiar, charakter prowadzonej działalności lub formę organizacyjno-prawną mogą wywierać istot- ny wpływ na otoczenie gospodarcze, przepisy Ustawy nałożyły obowiązek sporządzania zestawienia zmian w kapitale własnym, które stanowi rozwinięcie bilansowego ujęcia kapi- tałów. W tej części rocznego sprawozdania finansowego wykazuje się:
- uzgodnienie wartości bilansowej każdego składnika kapitałów własnych na początek i koniec okresu, ujawnienie każdej zmiany stanu tych kapitałów,
- uwzględnienie skutków zmian polityki rachunkowości (i błędów podstawowych),
- wartość transakcji z właścicielami. Informacje zawarte w zestawieniu zmian w kapitale własnym pozwalają udzielić odpo- wiedzi na szczegółowe pytania dotyczące źródeł zmian wartości poszczególnych elemen- tów kapitału własnego. Jak zaznacza A. Sajnóg, ocena kapitału własnego zajmuje bardzo ważne miejsce w decyzjach kadry zarządczej oraz właścicieli, które skupiają się na rozpo- znaniu i wykorzystaniu możliwości bardziej efektywnego gospodarowania kapitałem wła- snym oraz tworzenia warunków efektywnej absorpcji obcych źródeł finansowania (Sajnóg 2012, s. 103–104). Wprowadzenie wartości godziwej jako parametru wyceny skutkuje ujęciem w wyniku finansowym niezrealizowanych korzyści ekonomicznych. Zysk (strata) netto uznawany jest nadal za istotny generator wzrostu wartości kapitału własnego, przejrzystość tej kategorii uległa jednak pogorszeniu. Wynik finansowy zawiera bowiem nie tylko skutki zrealizowa- nych transakcji, ale również efekt zmian wartości godziwej zasobów. Z tego też powodu re- gulacje MSSF wprowadziły zmiany w sposobie prezentacji struktury wyniku finansowego jednostki. Sprawozdanie z zysków lub strat i innych całkowitych dochodów, które zastąpiło tradycyjny rachunek zysków i strat, zawiera (§ 81A i § 81B MSR 1):
66 Magdalena Głębocka
- sekcję dotyczącą zysków lub strat,
- sekcję dotyczącą innych całkowitych dochodów,
- całkowity dochód w danym okresie będący sumą zysków lub strat i innych całkowi- tych dochodów,
- wartość zysków lub strat i innych całkowitych dochodów, które można przyporządko- wać do udziałowców niekontrolujących i właścicieli jednostki dominującej. Do pozycji innych całkowitych dochodów zaliczyć można między innymi: − zmiany w nadwyżce z przeszacowania rzeczowych aktywów trwałych i wartości niematerialnych wykazywanych w wartości przeszacowanej do poziomu wartości godziwej, − zyski i straty aktuarialne z tytułu programu określonych świadczeń pracowniczych, − zyski i straty z tytułu przeszacowania składników instrumentów finansowych wyce- nianych w wartości godziwej, której zmiany rozliczane są kapitałowo. W ogólnym ujęciu inne całkowite dochody obejmują pozycje przychodów, które nie są odnoszone na wynik finansowy, a także koszty, które wpływają bezpośrednio na kapitał własny z pominięciem wyniku finansowego (Ambroziak 2010, s. 269). Całkowity dochód odpowiada zmianie kapitału własnego jednostki w danym okresie sprawozdawczym (wy- nikającej z transakcji i zdarzeń innych niż z właścicielami jednostki). Zawartość infor- macyjna sprawozdania z całkowitych dochodów pozwala zidentyfikować wpływ wyceny w wartości godziwej na wartość określonych pozycji kapitału własnego. Tym samym istnie- je możliwość (częściowa) wyodrębnienia efektu zrealizowanych transakcji, jak i skutków zmian warunków rynkowych. „Przejrzystość” tego podziału zakłóca brak konsekwencji w sposobie ujmowania skutków zmian wartości godziwej, które mogą być rozliczane wy- nikowo lub kapitałowo.
uwagi końcowe
Wzrost wartości przedsiębiorstw traktowany jako wyznacznik efektywności działalności jednostki wprowadził do systemu rachunkowości zmianę podejścia co do sposobu wyce- ny zasobów. Z punktu widzenia akcjonariuszy i udziałowców wynik finansowy stanowi jeden z elementów decydujących o rentowności lokaty kapitału. Niemniej podjęcie traf- nych decyzji zarówno przez inwestorów, jak i zarządzających jednostką wymaga dostępu do informacji pozwalających zidentyfikować generatory wartości przedsiębiorstwa. Obo- wiązujący układ sprawozdawczy w obszarze kapitałów własnych stanowi konsensus pomię- dzy różnymi podejściami do sposobu definiowania kapitału. Założenia koncepcyjne MSSF z jednej strony wskazują na dominujące znaczenie potrzeb informacyjnych akcjonariuszy (udziałowców) i uznają rozdzielność podmiotu gospodarczego i właścicieli kapitału, z dru- giej umożliwiają sporządzenie sprawozdań finansowych zgodnie z podejściem własnościo- wym. W konsekwencji struktura informacyjna sprawozdania finansowego zawiera wiele niespójności. Wprowadzenie wartości godziwej do prawa bilansowego istotnie wpływa na
68 Magdalena Głębocka
Karmańska A. (2009). Wartość ekonomiczna w systemie informacyjnym rachunkowości finansowej. Warszawa: Di- fin. Kędzior M. (2013). Zasadność stosowania w rachunkowości wyceny opartej na wartości godziwej. W: B. Micherda (red.), Współczesne uwarunkowania kwantyfikacji w rachunkowości. Warszawa: Difin. Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (2011). Warszawa: Stowarzyszenie Księgowych w Pol- sce. Sajnóg A. (2012). Kształtowanie poziomu i struktury kapitału własnego giełdowych spółek przemysłowych. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica , 272 , 103–126. Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości. Tekst jednolity z dnia 30 stycznia 2013 r. Dz.U. 2013, poz. 330 z późn. zm; 2013, poz. 614; 2014, poz. 768, poz.1100; 2015, poz. 4, poz. 978, poz.1045, poz. 1166, poz. 1333, poz. 1844. Ustawa z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych_._ Dz U 2000 nr 94 poz. 1037 z późn. zm. Witczak I. (2015). Rola kapitału własnego w kreowaniu wartości firmy na przykładzie hurtowni farmaceutycznych. Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach , 245 , 215–224.
PictuRe oF owneRs’ equity in tHe FinanciaL stateMents and tHe MeasuReMent at FaiR vaLue – seLected PRoBLeMs abstract: Purpose – A condition of providing business is to have a capital, which has a appropriate structure and value. Owners’ equity provides a stable source of funding and to determine the strength of the profitable company. The owners of equity are interested in obtaining information that would allow them to assess the change in the company’s value and profitability of the measures taken by these investment decisions. The aim of the article is to present the fair value impact of the equity picture presented in the financial statements. Design/methodology/approach – the study analyses the literature of the subject and of national and interna- tional regulation of the accounting law. keywords: owners’ equity, fair value, financial statements
Cytowanie
Głębocka M. (2016). Obraz kapitału własnego jednostki w informacji sprawozdawczej a wycena w wartości godzi- wej – wybrane problemy. Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia , 4 (82/1), 59–68. DOI: 10.18276/frfu. 2016.4.82/1-05.
