Obraz społeczeństwa polskiego w III cz. „Dziadów” Adama Mickiewicza.
Obraz polskiego społeczeństwa widoczny jest w scenie VII dramatu „Salon
Warszawski”. Zebrane tam towarzystwo podzielone jest na dwie grupy: mówiąca po
francusku grupa siedząca przy stolikach i kilka mówiących po polsku osób stojących przy
drzwiach.
Towarzystwo stolikowe składa się z osób wysoko postawionych: urzędników,
generałów, oficerów , dam i literatów. Rozmawiają o tematach nieistotnych, przyziemnych,
wspominają bale, które już nie są tak wspaniałe jak za czasów bytności Nowosilcowa w
Warszawie. Uważają, że tylko on potrafił z prawdziwym rozmachem organizować zabawy.
Wymieniają uwagi na temat jakiegoś źle zorganizowanego i nudnego przyjęcia. Jedna z Dam
stwierdza, że Rosjanin był potrzebny w mieście. Mówią również o polskich wierszach, które
uważają za nudne i nie rozumieją ich, choć znają polską mowę. Zachwalają modę francuską.
Wysłuchują historii Adolfa o uwolnieniu Cichowskiego. Szambelan uważa takie opowieści za
niebezpieczne i opuszcza towarzystwo. Gdy Młoda Dama pyta, dlaczego nikt nie pisze o
sprawach narodowych, Hrabia nazywa je „szpargałami”. Literaci wyjaśniają, że to wszystko
jest zbyt świeże, by znalazło się na kartach dzieł. Ponadto Polacy, chlubiący się prostotą i
gościnnością, nie lubią scen drastycznych i okropnych. Z żalem stwierdzają, że Polska ginie,
ponieważ nie ma dworu w Warszawie, który by „sądził o smaku, piękności i sławie”.
Zaczynają kłótnię polityczną, lecz nie dotyczy ona spraw narodowych.
Towarzystwo przy drzwiach złożone z młodzieży i dwóch Starych Polaków, stanowi
przeciwieństwo towarzystwa stolikowego. Rozmawiają o sprawach aktualnych, ważnych dla
kraju. Poruszają temat prześladowań na Litwie, gdzie sytuacja przedstawia się gorzej niż w
Polsce, ponieważ „tam krew się leje, od pałki i bata”. Krytykują zachowanie obecnej w
salonie elity towarzyskiej, ich bezmyślność i z żalem stwierdzają, że tacy, jak tamci stoją na
czele narodu. Są świadomi tego, że muszą trzymać się razem, łączyć, gdyż rozdzieleni zginą
marnie.
Patriotami są również więźniowie, przetrzymywani przez Senatora, ofiary prześladowań i
nieudowodnionego spisku. Są solidarni i niezłomni wobec swoich oprawców, pełni
nienawiści do cara. W obliczu męczeństwa podczas przesłuchań wykazują się odwagą i
ogromną przyjaźnią – wolą być katowani, niż wydać przyjaciół jak Rolison. Czasami decydują
się na ostateczny krok – samobójstwo, jak wspomniany przez Adolfa Ksawery. Są dumni ze
swojej narodowości, bronią jej i nie dają się zniszczyć.
Społeczeństwo polskie przedstawione w dramacie najpełniej charakteryzuje Wysocki:
„[…] Nasz naród jest jak lawa,
Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa,
Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi;
Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi”.
