Obraz społeczeństwa polskiego – Nad
Niemnem i Lalka
„Lalka” .
Arystokracja: Izabela Łęcka, Tomasz Łęcki, ciotka Izabeli – hrabina Karolowa i uboga
krewna panna Florentyna. Na drugim planie są prezesowa Zasławska, baron Darski, Starski.
Klasa żyła w przekonaniu, że jest warstwą wybraną, że tłum istnieje by im służyć. Prowadzili
próżniaczy tryb życia z najcięższą pracą polegającą na wzywaniu służby. Idealnym
przykładem jest Izabela Łęcka – gardzi Wokulskim tylko dlatego, że jest kupcem i ma
czerwone ręce. Jedynymi pozytywnymi postaciami pochodzącymi z tej grupy są prezesowa
Zasławska i Julian Ochocki.
Mieszczaństwo – Szlangbaumowie – sfery handlowe, inteligenckie, udzielające prywatnych
lekcji muzyki – Stawska, adwokaci i studenci, subiekci sklepowi. Grupa odgrywa w Polsce
małą rolę z powodu sytuacji gospodarczej kraju. Polak w większości fabryk jest parobkiem
źle płatnym, źle traktowanym i germanizowanym.
Proletariat – dopuściło się do hańbiącej nędzy ludu, której symbolem jest obraz Powiśla.
Młoda inteligencja – autor pokłada w niej nadzieje. Studenci i organizacje socjalistyczne
pozwalają przypuszczać, że sytuacja musi ulec zmianie i że dzieki nim znajdzie się proste
lekarstwo w postaci obowiązkowej pracy wynagradzanej zgodnie z wysiłkiem.
„Nad Niemnem”
Bohaterów można podzielić na dwie grupy: darmozjadów oraz żyjących z pracy własnych
rąk. Żyjący z pracy rąk własnych to: zaścianek Bohatyrowiczów, Benedykt i Marta, Kirłowa.
Benedykt Korczyński – obrońca posiadanej ziemi, której nie chce oddać w rosyjskie ręce.
Sytuacja popowstaniowa zmusza go do ciężkiej pracy, by mieć z czego płacić podatki. Przed
wybuchem powstania bardzo żywe były kontakty dworu z zaściankiem. Benedykt procesuje
się z chłopami o szkody przez nich wyrządzone. Przynosi to tylko konflikty z synem
Witoldem Justyna Orzelska odnajduje szczęście w pracy. Mieszkając u Korczyńskich czuła
się niepotrzebną, zadowolenie znalazła w pracy w ogrodzie, sadzie, na polu. Widząc głęboki
patriotyzm mieszkańców zaścianka zdecydowała się na ślub z Janem Bohatyrowiczem,
odrzucając bogatego Teofila Różyca, tylko w zaścianku widzi szansę prawdziwego,
aktywnego i pożytecznego życia.
