Pobierz Obróbka cieplna - Notatki - Materiałoznastwo - Część 2 i więcej Notatki w PDF z Materiały inżynieryjne tylko na Docsity!
Rys. 5.20. Zakresy temperatury wy arzana stali w!glowych na tle wykresu elazo-cmentyt
Wy arzanie normalizuj!ce (normalizowanie) polega na nagrzaniu stali ok. 30-50°C powy ej Ac3 lub Acm (w przypadku stali nadeuktoidalnych), wygrzaniu w tej temperaturze i studzeniu w spokojnym powietrzu w celu uzyskania drobnego ziarna i równomiernego roz"o enia sk"adników strukturalnych. Stosunkowo krótkie czasy wygrzewania i do#$ szybkie ch"odzenie w spokojnym powietrzu powoduje uzyskanie korzystnej struktury drobnoziarnistej (rys. 5.5). Normalizowanie polepsza w"asno#ci wytrzyma"o#ciowe stali i w pewnych przypadkach poprawia jej przydatno#$ do obróbki mechanicznej przez skrawanie. Normalizowanie stosuje si! te cz!sto przed dalsz% obróbk% ciepln% w seryjnej produkcji celem nadania stali jednakowej struktury wyj#ciowej, co ma wp"yw na w"asno#ci stali po obróbce cieplnej. Wy arzanie zupe!ne ró ni si! od normalizowania tylko sposobem studzenia stali. Polega na nagrzaniu stali powy ej Ac3 i nast!pnie powolnym studzeniu (zwykle z piecem) do temperatury poni ej Ar1 , w celu zupe"nego przekrystalizowania stali. Dalsze studzenie mo e si! ju odbywa$ na wolnym powietrzu. Wy arzaniu temu poddaje si! szczególnie stale stopowe, w przypadku których szybko#$ ch"odzenia w spokojnym powietrzu po normalizowaniu jest tak du a, e mo e ju doprowadzi$ do zahartowania. Stal po wy arzaniu zupe"nym ma dobr% plastyczno#$, ma"% twardo#$ i dobr% obrabialno#$. Wy arzanie niezupe"ne jest to wygrzewanie stali podeutektoidalnej w zakresie temperatury Ac1 Ac3 i studzenie do temperatury poni ej Ar1 w celu cz!#ciowego przekrystalizowania stali. Jako celowa obróbka cieplna ten rodzaj wy arzania jest rzadziej stosowany.
Wy arzanie sferoidyzuj"ce (sferoidyzowanie) polega na nagrzaniu do temperaturyty bliskiej Ac (nieco wy szej), wygrzewaniu w tej temperaturze i studzeniu w celu sferoidyzacji w!glików. Czas wygrzewania jest stosunkowo d"ugi i mo e wynosi$ od kilku do kilkudziesi!ciu godzin. W wyniku wy arzania sferoidyzuj%cego otrzymuje si! struktur! ziarnistego cementytu w osnowie ferrytycznej (rys. 5.21). Cementyt ziarnisty powstaje przez koagulacj! podczas wygrzewania w temperaturze bliskiej Ac1. Zaokr%glenie wydziele& cementytu nast!puje w tych warunkach przez d% no#$ tej fazy do zmniejszenia energii powierzchniowej. Struktura taka charakteryzuje si! ma"% twardo#ci%, co zapewnia optymaln% podatno#$ na odkszta"cenia plastyczne przy obróbce plastycznej na zimno, a tak e dobr% skrawalno#$. W stali eutektoidalnej i nadeutektoidalnej wy arzanie sferoidyzuj%ce pozwala otrzyma$ korzystn% struktur! wyj#ciow% do hartowania pod warunkiem, e cementyt b!dzie drobny i równomiernie roz"o ony w osnowie ferrytu (rys, 5.21).
Rys.5.21. Cementyt ziarnisty (sferoidyt) w stali o zawarto#ci ok. 1% C. Traw. 5% nitalem.x
Wy arzanie zmi#kczaj!ce (zmi!kczanie) jest to wy arzanie maj%ce na celu zmniejszenie twardo#ci. Przeprowadza si! je zwykle w temperaturze bliskiej Ac
Wy arzanie rekrystalizuj!ce (rekrystalizowanie) jest to wy arzanie stali utwardzonej plastycznie na zimno, w temperaturze wy szej od temperatury pocz%tku rekrystalizacji, w celu usuni!cia skutków zgniotu i uzyskania okre#lonej wielko#ci ziarna. W praktyce wy arzanie rekrystalizuj%ce stosuje si! najcz!#ciej jako zabieg mi!dzyoperacyjny, który usuwa skutki zgniotu, co umo liwia wykonywanie dalszych operacji obróbki plastycznej na zimno. Zakres temperatury wy arzania rekrystalizuj%cego jest podany na rys. 5.20.
Wy arzanie odpr# aj!ce ma na celu usuni!cie napr! e& mo liwie bez wprowadzenia zmian strukturalnych w stali. Napr! enia wyst!puj% w odlewach, spoinach materia"ach odkszta"conych plastycznie oraz hartowanych. Napr! enia te mog% by$ w pewnych przypadkach tak znaczne, e powoduj% powstawanie p!kni!$ w materiale. Aby temu zapobiec, stosuje si! wy arzanie odpr! aj%ce, polegaj%ce na nagrzaniu i wygrzaniu przedmiotu w temperaturze poni ej Ac1 i powolnym studzeniu Zale nie od rodzaju materia"u oraz od przyczyn wywo"uj%cych napr! enia stosuje si! ró n% temperatur! (rys. 5.20) i ró ny czas wygrzewania. Na ogó" im wy sza temperatura, tym krótszy czas wygrzewania (do kilku godzin).
5.4. Hartowanie Hartowanie polega na nagrzewaniu przedmiotu do temperatury, w której nast!puje wytworzenie struktury austenitu, i nast!pnie szybkim ch"odzeniu w wodzie lub oleju w celu otrzymania struktury martenzytycznej. Temperatur! hartowania stali okre#la si! w zale no#ci od temperatur Ac1 Ac3 Acm. Optymalna temperatura hartowania stali podeutektoidalnych jest zwykle wy sza o 30 50°C od temperatury Ac3, a stali eutektoidalnych i nadeutektoidalnych - wy sza o 30 50°C od Acm. Zakres temperatury hartowania stali w!glowych podany jest schematycznie na rys. 5.22 na tle wykresu elazo-cementyt.
Rys. 5.22. Zakres temperatury hartowania stali w!glowych
5.5. Hartowanie powierzchniowe
Hartowanie powierzchniowe polega na szybkim nagrzaniu cienkiej warstwy powierzchniowej przedmiotu do temperatury powy ej Ac3 (temperatury austenityzacji) i ozi!bieniu z du % szybko#ci% niezb!dn% do uzyskania struktury martenzytycznej w tej warstwie. Celem hartowania powierzchniowego jest nadanie warstwie powierzchniowej wysokiej twardo#ci i odporno#ci na #cieranie, przy zachowaniu ci%gliwego rdzenia. Hartowaniu powierzchniowemu poddaje si! stale w!glowe o zawarto#ci 0,4-0,6% oraz stale niskostopowe o zawarto#ci 0,3-0,6% C. Elementy, od których wymaga si! wi!kszej wytrzyma"o#ci, przed hartowaniem powierzchniowym poddaje si! ulepszaniu cieplnemu, tj. hartowaniu i wysokiemu odpuszczaniu. Najcz!#ciej stosowanymi metodami hartowania powierzchniowego s%: a ) hartowanie p"omieniowe — polegaj%ce na nagrzewaniu powierzchni p"omieniem gazowym, zwykle acetylenowo-tlenowym, za pomoc% palnika o du ej wydajno#ci, i na intensywnym ozi!bieniu strumieniem wody; b ) hartowanie indukcyjne — polegaj%ce na nagrzewaniu warstwy powierzchniowej przedmiotu pr%dami wirowymi, wzbudzonymi przez pr%d zmienny o wielkiej cz!stotliwo#ci p"yn%cy we wzbudniku w postaci uzwojenia, i nast!pnie szybkim ozi!bianiu natryskiem wodnym; c ) hartowanie k%pielowe — polegaj%ce na nagrzewaniu powierzchni przez krótkie zanurzenie do k%pieli solnej lub metalowej i nast!pnie ozi!bieniu; d ) hartowanie kontaktowe lub oporowe, przy którym powierzchnia przedmiotu nagrzewa si! w miejscu styku elektrody w postaci rolki dociskowej z powierzchni przedmiotu na skutek oporu omowego; e ) hartowanie elektrolityczne, podczas którego grzanie odbywa si! w elektrolicie wskutek przep"ywu pr%du o du ym nat! eniu przez elektrolit, przy czym katod% jest przedmiot nagrzewany. Stosowane jest równie hartowanie z grzaniem powierzchniowym laserowym, elektronowym i plazmowym. Wspóln% cech% metod hartowania powierzchniowego jest zapewnienie tak szybkiego nagrzewania, aby przedmiot osi%gn%" temperatur! hartowania tylko do pewnej zadanej g"!boko#ci. Temperatura warstwy powierzchniowej przy szybkim nagrzewania przekracza zwykle znacznie (o ok. 100°C) w"a#ciw% temperatur! hartowania, a jednak nie wywiera ujemnego wp"ywu na w"asno#ci stali, gdy czas nagrzewania jest du o krótszy ni przy hartowaniu zwyk"ym i praktycznie rozrost ziarn nie wyst!puje. Wszystkie metody hartowania powierzchniowego wymagaj% bardzo dok"adnego opracowania warunków nagrzewania i #cis"ego dostosowania ich do kszta"tu i %danej charakterystyki hartowanej powierzchni. Wybór jednej z metod hartowania powierzchniowego oraz sposób wykonania zabiegu zale % m.in. od wielko#ci i kszta"tu obrabianych przedmiotów, od ich ilo#ci oraz od %danej g"!boko#ci utwardzenia. Hartowanie p"omieniowe pozwala na osi%gni!cie g"!boko#ci zahartowania od oko"o 2 do 8 mm, przy minimalnej #rednicy przedmiotu 20 mm. Na wyniki hartowania maj% wp"yw takie czynniki, jak: wydajno#$ palnika, kszta"t jego ko&cówek, szybko#$ posuwu palnika lub przedmiotu, odleg"o#$ palnika od powierzchni, czas up"ywaj%cy mi!dzy ko&cem grzania a pocz%tkiem ch"odzenia, intensywno#$ ch"odzenia. Zale nie od kszta"tu i wielko#ci hartowanego przedmiotu rozró nia si! dwa sposoby hartowania: hartowanie jednoczesne obrotowe oraz hartowanie ci%g"e posuwowe lub posuwowo- obrotowe. Metoda jednoczesnego hartowania polega na nagrzewaniu od razu ca"ej powierzchni przedmiotu i po osi%gni!ciu w"a#ciwej temperatury na jej szybkim och"odzeniu. Najcz!#ciej spotykan% odmian% tego sposobu jest hartowanie obrotowe, w czasie którego palnik jest nieruchomy, a przedmiot obraca si! z okre#lon% pr!dko#ci% - rys. 5.24. Sposób ten stosowany jest do przedmiotów okr%g"ych o niewielkich #rednicach.
Rys. 5.24. Hartowanie powierzchniowe p"omieniowe jednoczesne obrotowe
Metoda hartowania ci%g"ego polega na post!powym ci%g"ym nagrzewaniu powierzchni i post!puj%cym za nim ozi!bianiu ci%g"ym za pomoc% natryskiwacza znajduj%cego si! za palnikiem. Metod! t! stosuj! si! do przedmiotów o du ej powierzchni p"askiej – rys. 5.25, lub krzywoliniowej, d"ugich przedmiotów walcowych (hartowanie posuwowo-obrotowe – rys. 5. oraz przedmiotów o du ej #rednicy. Hartowaniu p"omieniowemu poddaje si! przedmioty wykonane ze stali w!glowych o zawarto#ci 0,45 0,60% C oraz niektóre gatunki stali manganowych chromowych i chromowo- wanadowych. Najwi!ksze zastosowanie ta metoda hartowania znalaz"a przy miejscowym utwardzaniu du ych cz!#ci maszyn produkowanych pojedynczo lub w niewielkich seriach. Stosowana jest równie przy hartowaniu kó" z!batych o du ych modu"ach oraz wa"ów o du ych #rednicach I d"ugo#ci do 10 m. Hartowanie indukcyjne (rys. 5.27) pozwala na osi%gni!cie mniejszych g"!boko#ci zahartowania ni przy hartowaniu p"omieniowym (ok. 0,2 - 5 mm). G"!boko#$ warstwy, w której indukuj% si! pr%dy wirowe mo na obliczy$ za pomoc% empirycznego wzoru:
gdzie:! - oporno#$ w"a#ciwa " - przenikalno#$ magnetyczna f - cz!stotliwo#$ pr%du w Hz Przenikalno#$ magnetyczna stali w!glowej gwa"townie maleje w temperaturze przemiany magnetycznej (punkt Curie) i przy dalszym nagrzewaniu prawie nie ulega zmianie. G"!boko#$ przenikania pr%dów wirowych wynosi dla:
f
d C "#
[mm ] f
austenitu:d
[mm] f
ferrytu: d
Fe
Fe
%
&
#ci#le dostosowany do kszta"tu i wymiarów przedmiotu. Podobnie jak przy hartowaniu p"omieniowym, równie przy hartowaniu indukcyjnym rozró nia si! dwie podstawowe metody hartowania: hartowanie jednoczesne obrotowe oraz hartowanie ci%g"e posuwowe lub posuwowo- obrotowe – rys. 5.
Rys. 5.28. Schemat hartowania indukcyjnego ci%g"ego, posuwowo-obrotowego; l - wzbudnik dwuzwojowy, 2 - natryskiwacz, 3 - przedmiot
Ogólna zasada hartowania indukcyjnego jest podobna do hartowania p"omieniowego z t% ró nic%, e w miejscu palników umieszczony jest wzbudnik, który bardzo cz!sto spe"nia rol! natryskiwacza. W przemy#le najwi!ksze zastosowanie znalaz"o hartowanie indukcyjne, a nast!pnie p"omieniowe. Inne metody hartowania powierzchniowego jak: k%pielowe, kontaktowe czy elektrolityczne, stosowane s% sporadycznie.
5.6. Hartowno$% i utwardzalno$% stali Cechami charakteryzuj%cymi stal zahartowan% s% utwardzalno#$ i hartowno#$. Poj!cia te s% zbie ne, gdy okre#laj% w"asno#ci stali zahartowanej, które s% #ci#le od siebie uzale nione. Przez utwardzalno#$ rozumie si! zdolno#$ stali do utwardzania si! przy hartowaniu, a okre#la j% maksymalna twardo#$ mierzona na powierzchni stali, któr% uzyskano przy optymalnych parametrach hartowania. Twardo#$ po hartowaniu jest zale na od zawarto#ci w!gla w stali. Wy sza zawarto#$ w!gla w martenzycie zwi!ksza twardo#$ stali, ale tylko do zawarto#ci ok. 0,9% C. W stalach nadeutektoidalnych, dla których optymaln% temperatur% hartowania jest Ac1 + 30°C, zawarto#$ w!gla w martenzycie po hartowaniu jest sta"a, zmienia si! natomiast ilo#$ cementytu, który jednak nie wp"ywa w sposób istotny na zmian! twardo#ci. Z kolei przez hartowno$% rozumie si! g"!boko#$ na jak% stal da si! zahartowa$. Miar% hartowno#ci jest wi!c grubo#$ strefy zahartowanej. Przy hartowaniu przedmiotów stalowych nie nast!puje zwykle zahartowanie na wskro#, gdy szybko#$ ch"odzenia jest wi!ksza na powierzchni, a mniejsza w rdzeniu. Rozk"ad szybko#ci ch"odzenia na przekroju okr%g"ego pr!ta podczas hartowania przedstawiono w przybli eniu lini% ci%g"% na rys. 5.28a. Je eli szybko#$ hartowania w #rodkowej cz!#ci pr!ta b!dzie mniejsza od krytycznej szybko#ci hartowania Vkr to pr!t nie zahartuje si! na wskro#, jego struktura w rdzeniu b!dzie si! sk"ada"a z perlitu i bainitu, a g"!boko#$ strefy zahartowanej b!dzie równa tylko grubo#ci warstwy zakreskowanej.
Strefa nie zahartowana
Rys. 5.29. Hartowanie pr!ta stalowego Vkr - krytyczna szybko#$ ch"odzenia. Vp - szybko#$ ch"odzenia powierzchni. Vr - szybko#$ ch"odzenia rdzenia
Na rysunku 5.29 przedstawiono równie wykres CTP, na którym naniesiono linie szybko#ci ch"odzenia: powierzchni – Vp i rdzenia - Vr próbki oraz zaznaczono szybko#$ krytyczn% Vkr. Jest oczywiste, e ze zmniejszeniem krytycznej szybko#ci hartowania wzrasta g"!boko#$ warstwy zahartowanej. Tak wi!c, im mniejsza jest Vkr dla danej stali, tym wi!ksza jest jej hartowno#$. Warto#$ Vkr jest #ci#le zwi%zana z szybko#ci% przemiany austenitu w struktury perlityczne, a zatem z po"o eniem krzywej pocz%tku przemiany na wykresie CTP, które z kolei zale ne jest od gatunku stali. G"!boko#$ warstwy zahartowanej zmienia si! tak e zale nie od u ytego #rodka ozi!biaj%cego. Je eli #rodek ozi!biaj%cy szybciej b!dzie odbiera" ciep"o ze stali, to na wi!kszej g"!boko#ci od powierzchni stal b!dzie ch"odzona z szybko#ci% wi!ksz% od krytycznej. Na przyk"ad warstwy zahartowane w przedmiotach ch"odzonych w wodzie s% grubsze ni warstwy po hartowaniu w oleju. Jako g"!boko#$ warstwy zahartowanej przyjmuje si! zwykle umownie odleg"o#$ od powierzchni do pocz%tku warstwy o strukturze pó"martenzytycznej, czyli do tej warstwy przekroju, w której struktura sk"ada si! w 50% z martenzytu i w 50% ze struktur niemartenzytycznych. Najwi!ksza #rednica pr!ta okr%g"ego, przy której zachodzi zahartowanie na wskro# (tj. w #rodku pr!ta b!dzie 50% martenzytu), nazywana jest #rednic% krytyczn% Do. Stref! pó"martenzytyczn% mo na "atwo okre#li$ na podstawie bada& mikrostruktury lub, co jest "atwiejsze, na podstawie pomiarów twardo#ci. Nale y zaznaczy$, e twardo#$ strefy pó"martenzytycznej, podobnie jak twardo#ci martenzytu, zale y od zawarto#ci w!gla i dla ró nych gatunków stali b!dzie inna.
Metody okre$lania hartowno$ci Metoda krzywych U. Hartowno#$ i #rednic! krytyczn% dla danego gatunku stali mo na okre#li$ metod% pomiaru twardo#ci na przekroju poprzecznym zahartowanej próbki. W tym celu poddaje si! hartowaniu w tych samych warunkach kilka próbek ró nych #rednicach, nast!pnie przecina si! je i dokonuje pomiaru twardo#ci wzd"u #rednicy próbki. Wyniki pomiarów nanosi si! na wykres, który wygl%dem przypomina liter! U (rys. 5.30). St%d metoda ta nosi nazw! krzywych U. W celu pe"nego scharakteryzowania hartowno#ci badanej stali, wyniki pomiarów twardo#ci dla wszystkich próbek nanosi si! na jeden zbiorczy wykres. Na rysunku 5. przedstawione s% dwa wykresy zbiorcze dla stali w!glowej o zawarto#ci 0,4% C i stali chromowej o zawarto#ci 0,45% C i 1,0% Cr. Twardo#$ struktury pó"martenzycznej dla stali o tej zawarto#ci w!gla wynosi ok. 45 HRC. Jak wida$ na wykresie, stal stopowa ma wi!ksz% hartowno#$, gdy próbka o #rednicy 50 mm zahartowa"a si! na wskro# ( Do = 50 mm), natomiast
Rys. 5.32 Kszta"t i wymiary próbki do badania hartowno#ci metod% Jominy'ego; na tle próbki krzywa rozk"adu twardo#ci wzd"u tworz%cej
Rys.5.33. Pasmo hartowno#ci dla stali w!glowej o zaw. ok. 0,50% C
5.7. Odpuszczanie
Hartowanie martenzytyczne jest pierwszym etapem obróbki cieplnej stali konstrukcyjnych. Ma"a plastyczno#$ i du e napr! enia w"asne uniemo liwiaj% bezpo#rednie stosowanie stali konstrukcyjnej w takim stanie, jaki otrzymuje si! po hartowaniu. Niezb!dny jest nast!pny zabieg cieplny - odpuszczanie, który zwi!ksza plastyczno#$ i ci%gliwo#$, a zmniejsza napr! enia w"asne. Odpuszczanie jest wi!c ko&cowym zabiegiem obróbki cieplnej (ulepszania cieplnego) stali konstrukcyjnej, ustalaj%cym ostatecznie jej w"asno#ci. Wyj%tek stanowi tu jedynie hartowanie bainityczne, po którym odpuszczanie nie jest wymagane. Odpuszczanie polega na nagrzaniu uprzednio zahartowanej stali do temperatury ni szej od temperatury przemiany eutektoidalnej i ch"odzeniu do temperatury otoczenia. Zale nie od stosowanej temperatury rozró nia si! odpuszczanie niskie, #rednie i wysokie. Odpuszczanie niskie przeprowadza si! w zakresie temperatury 150-250°C celem usuni!cia napr! e& hartowniczych, przy zachowaniu du ej twardo#ci i odporno#ci na #cieranie. Stosuje si! g"ównie do stali narz!dziowych. Odpuszczanie #rednie przeprowadza si! w zakresie temperatury 250-500°C w celu uzyskania przez stal du ej wytrzyma"o#ci i spr! ysto#ci. Twardo#$ ulega przy tym do#$ znacznemu obni eniu. Tego rodzaju odpuszczaniu poddaje si! spr! yny, resory, matryce, cz!#ci silników, samochodów itp. Odpuszczanie wysokie przeprowadza si! w zakresie temperatury powy ej 500°C i poni ej Acl. Ma ono na celu m.in. uzyskanie mo liwie najwy szej udarno#ci dla danej stali, przy jednoczesnym zwi!kszeniu stosunku Re do Rm. Stal konstrukcyjna odpuszczona wysoko po hartowaniu uzyskuje struktur! sorbityczn% i odznacza si! z regu"y wy sz% granic% plastyczno#ci i wy szym wyd"u eniem i przew! eniem ni ta sama stal o strukturze perlitycznej. Podczas wysokiego odpuszczania, poza zmianami strukturalnymi, zachodzi
jednocze#nie prawie ca"kowite usuni!cie napr! e& powsta"ych podczas hartowania. Odpuszczanie wysokie stosuje si! do wi!kszo#ci stali konstrukcyjnych. Temperatur! i czas odpuszczania dobiera si! w zale no#ci od w"asno#ci, jakie maj% by$ otrzymane. Schemat zmian w"asno#ci mechanicznych stali konstrukcyjnych w zale no#ci od temperatury odpuszczania przedstawiony jest na rys. 5.34.
Rys. 5.34. Zmiana w"asno#ci mechanicznych stali konstrukcyjnej w zale no#ci od temperatury odpuszczania
Krucho$% odpuszczania. Temperatura odpuszczania i szybko#$ ch"odzenia przy odpuszczaniu maj% znaczny wp"yw na udarno#$ konstrukcyjnej stali stopowej. W przypadku powolnego ch"odzenia stali po odpuszczaniu krzywa charakteryzuj%ca jej udarno#$ ma dwa minima: dla oko"o 300°C i oko"o 500 ÷ 600°C. Jest to zjawisko tzw. krucho#ci odpuszczania pierwszego i drugiego rodzaju.
Rys. 5.35. Wp"yw temperatury odpuszczania i szybko#ci ch"odzenia po odpuszczaniu na udarno#$ stali Krucho#$ odpuszczania pierwszego rodzaju powstaje podczas odpuszczania w temperaturze oko"o 300°C niezale nie od sk"adu chemicznego stali i szybko#ci ch"odzenia po odpuszczaniu (rys. 5.35 i 5.36). Z tego wzgl!du nale y unika$ odpuszczania w tym zakresie temperatury.
Starzenie polega na nagrzaniu i wytrzymaniu uprzednio przesyconego roztworu w temperaturze znacznie ni szej od temperatury granicznej rozpuszczalno#ci w celu wydzielenia o odpowiednim stopniu dyspersji sk"adnika lub sk"adników znajduj%cych si! w nadmiarze w przesyconym roztworze sta"ym. W przypadku niektórych stopów procesy starzenia zachodz% ju w temperaturze otoczenia, co nosi nazw! starzenia naturalnego (samorzutnego). W czasie starzenia zachodz% zmiany strukturalne zbli aj%ce sk"ad stopu do stanu równowagi. Wydzielanie si! w czasie starzenia sk"adnika (znajduj%cego si! w przesyconym roztworze sta"ym) w postaci skupie& lubfaz o du ej dyspersji powoduje utwardzanie stopu. Z tego wzgl!du po"%czenie zabiegów przesycenia i starzenia nosi nazw! utwardzania wydzieleniowego. W stalach niskow!glowych przeznaczonych do g"!bokiego t"oczenia, a tak e w stalach kot"owych starzenie jest niekorzystne, gdy obni a plastyczno#$ i powoduje krucho#$. Zjawisko to wyst!puje silniej w stalach nieuspokojonych, gdy oprócz w!gla w ferrycie rozpuszczony jest tak e azot, który tworzy z elazem faz! mi!dzyw!z"ow% Fe 4 N. Szybkie ch"odzenie np. od temperatury walcowania powoduje zatrzymanie prawie ca"ej ilo#ci rozpuszczonych sk"adników w ferrycie, które nast!pnie wydzielaj% si! podczas starzenia, zw"aszcza na granicach ziarn. Starzenie mo e zachodzi$ ju w temperaturze otoczenia, zw"aszcza w ci%gu d"u szych okresów czasu, i powoduje pogorszenie w"asno#ci plastycznych stali.
