Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Przygotuj się do egzaminów
Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Otrzymaj punkty, aby pobrać
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Społeczność
Odkryj najlepsze uniwersytety w twoim kraju, według użytkowników Docsity
Bezpłatne poradniki
Pobierz bezpłatnie nasze przewodniki na temat technik studiowania, metod panowania nad stresem, wskazówki do przygotowania do prac magisterskich opracowane przez wykładowców Docsity
niedawna bardzo popularną metodą badania kąta przodopochylenia miednicy było stosowanie ... podnoszenia przedmiotów, chodzenia, siedzenia, stania, spania, ...
Typologia: Streszczenia
1 / 124
Ta strona nie jest widoczna w podglądzie
Nie przegap ważnych części!
Katedra Lekkoatletyki i Gimnastyki Promotor
Promotor pomocniczy
I Wprowadzenie .............................................................................................................................. 4 I 1.Dolegliwości bólowe kręgosłupa jako narastający problem XXI wieku ............................... 4 I 2. Ukształtowanie kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej a dolegliwości bólowe dolnego odcinka kręgosłupa ..................................................................................................................... 5 I 3. Ruchomość kręgosłupa a występowanie bólu .................................................................... 10 I 4. Wielkość wskaźnika BMI a występowanie dolegliwości bólowych kręgosłupa ............... 11 I 5. Zaburzona kontrola posturalna jako możliwa przyczyna występowania dolegliwości bólowych dolnego odcinka kręgosłupa ..................................................................................... 12 I 6. Dyskopatia jako możliwa przyczyna występowania dolegliwości bólowych dolnego odcinka kręgosłupa ................................................................................................................... 12 I 7. Sedenteryjny tryb życia jako jedna z przyczyn występowania dolegliwości bólowych dolnego odcinka kręgosłupa...................................................................................................... 13 I 8. Aktywność fizyczna jako jeden z rekomendowanych sposobów radzenia sobie z dolegliwościami bólowymi dolnego odcinka kręgosłupa ......................................................... 15 II Cel pracy i pytania badawcze.................................................................................................... 21 II 1. Pytania badawcze .............................................................................................................. 21 III Osoby badane i metoda badań ................................................................................................. 22 III 1. Grupa badawcza ............................................................................................................... 22 III 2. Metody badań ................................................................................................................... 23 III 3. Autorski program ćwiczeń ............................................................................................... 33 III 4. Metody statystyczne ......................................................................................................... 39 IV. WYNIKI ................................................................................................................................. 41 IV 1. Wartościbadanych zmiennychjako wynik zastosowanych ćwiczeń ................................ 41 IV 2. Porównanie efektów ćwiczeń pomiędzy grupą eksperymentalną a grupą kontrolną .... 54 IV 3. Związek pomiędzy krzywiznami i ruchomością kręgosłupa a poziomem bólu w odcinku lędźwiowym kręgosłupa ........................................................................................................... 68 V DYSKUSJA .............................................................................................................................. 74 V1. Efekt zastosowanych ćwiczeń w grupie eksperymentalnej i kontrolnej ............................ 74 V 2. Porównanie efektów zastosowania autorskiego programu ćwiczeń pomiędzy grupą eksperymentalną a grupą kontrolną .......................................................................................... 79 V 3. Związek pomiędzy BMI, krzywiznami i ruchomością kręgosłupa a poziomem bólu w odcinku lędźwiowym kręgosłupa.............................................................................................. 84 Podsumowanie .............................................................................................................................. 89 Konkluzja ...................................................................................................................................... 90 PIŚMIENNICTWO ...................................................................................................................... 91
I 1.Dolegliwości bólowe kręgosłupa jako narastający problem XXI wieku XXI wiek oprócz postępu cywilizacji, przyniósł ze sobą szeroki wachlarz chorób cywilizacyjnych. Pomimo wzrostu tempa, ale także i jakości życia, okazuje się, że bardzo często ludzie już w młodym wieku doświadczają bólu związanego z układem ruchu. Szczególnym problemem są dolegliwości bólowe odcinka lędźwiowego kręgosłupa, które są najczęściej występującymi, po bólach głowy, dolegliwościami człowieka. Szacuje się, że w Polsce około 70% dorosłych doświadczyło bólów kręgosłupa, z czego aż 44% stanowią dolegliwości bólowe w dolnym odcinku kręgosłupa (Koszewski, 2010). Z badań przeprowadzonych w 2014 roku przez Główny Urząd Statystyczny wynika, że w Polsce na ból w odcinku lędźwiowym kręgosłupa skarży się co 4-5 osoba (Główny Urząd Statystyczny, 2014). W Stanach Zjednoczonych oraz w krajach uprzemysłowionych dotykają aż 80% społeczeństwa (Walker, 2000; Gaździk, 2002; Anderson, 2005 ; Krismer i Tulder, 2007 ). Częstość występowania tego problemu przez całe życie wynosi od 59% do 80%, w zależności od metody badania i różnorodności populacji (Gilgil i wsp., 2005). Gdy dolegliwości bólowe odcinka lędźwiowego kręgosłupa utrzymują się co najmniej 12 tygodni, określa się je jako przewlekłe (Magalhaes i wsp., 2015). Przewlekły ból dolnego odcinka kręgosłupa jest najczęstszą przyczyną niepełnosprawności i utraty zasobów ludzkich u produktywnych osób w wieku poniżej 45 lat, co powoduje duże obciążenie ekonomiczne dla społeczeństwa (Manek i MacGregor, 2005; Airaksinen i wsp., 2006). Ból „krzyża” przynajmniej raz w życiu dotyka 50-70% populacji (Brown i Neumann, 2006), stanowiąc tym samym chorobę cywilizacyjną. Jest znaczącym problemem wpływającym na jakość życia i jest jedną z głównych przyczyn utraty siły roboczej w krajach rozwiniętych (Ehrlich, 2003; Dagenais i wsp., 2008; Asadi i wsp., 2016; Filiz i Firat, 2019 ; Namnaqani i wsp., 2019; Shariat i wsp., 2019). Problem bólu kręgosłupa zyskuje wymiar społeczny. (Adams, 2010; Cho i wsp., 2015a; Barone Gibbs i wsp., 2018). Kilka badań zostało przeprowadzonych w Europie, by ocenić społeczno-ekonomiczny wpływ bólu „krzyża”. W Wielkiej Brytanii dolegliwości bólowe dolnego odcinka kręgosłupa zostały zidentyfikowane jako najczęstsza przyczyna niepełnosprawności u młodych dorosłych: ponad 100 milionów dni roboczych straconych rocznie. Natomiast w Szwecji badanie wykazało, że problem dotyczący bólu odcinka lędźwiowego kręgosłupa wśród społeczeństwa nasilił się czterokrotnie od 1980 roku (z 7 milionów dni roboczych straconych rocznie do 28 milionów) (Duthey, 2013).
Wśród licznych czynników wywołujących ból najczęściej wymieniane są: anomalie wrodzone, zmiany zwyrodnieniowe, stany zapalne, choroby nowotworowe, urazy, bóle przeciążeniowe, zaburzenia metaboliczne, problemy psychologiczne, problemy socjalne (Szpala i wsp., 2017). W swoich badaniach wzięłam przede wszystkim pod uwagę czynniki strukturalne, takie jak wady postawy, a tym samym nieodpowiednie nawyki ruchowe, czy zaburzenia w równowadze mięśniowej, gdyż badania potwierdzają, iż mogą być to istotne przyczyny występowania bólu w dolnym odcinku kręgosłupa(Arab i wsp., 2017; Chenot i wsp., 2017; Celik i wsp., 2018; Bláfoss i wsp., 2019). I 2. Ukształtowanie kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej a dolegliwości bólowe dolnego odcinka kręgosłupa Prawidłowo ukształtowany kręgosłup w płaszczyźnie czołowej powinien być linią prostą. W projekcji bocznej kręgosłup tworzy potrójną krzywiznę typu esowatego, na którą składają się lordoza szyjna i lędźwiowa oraz kifoza piersiowa. Z punktu widzenia biomechaniki krzywizny kręgosłupa spełniają ważną funkcję, jaką jest m.in. amortyzacja obciążeń wynikających z codziennych czynności. Nieprawidłowe ukształtowanie przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa jest uważane za potencjalny czynnik wystąpienia dolegliwości bólowych dolnego odcinka kręgosłupa (Lang-Tapia i wsp., 2011; Czaprowski i wsp., 2012; Kluszczyński i wsp., 2017; Filiz i Firat, 2019). Pozycja neutralna kręgosłupa jest to taka pozycja, w której wysiłek mięśniowy w celu utrzymania postawy jest najmniejszy a także pozycja, w której kręgosłup najlepiej toleruje wywierane na niego mechaniczne siły. Związane jest to z naturalnymi, anatomicznymi krzywiznami kręgosłupa, tj. lordozą szyjną, kifozą piersiową, lordozą lędźwiową oraz kifozą krzyżową (Sahrmann, 2002; Trew i Everett, 2005; Henry i wsp., 2013; Gondhalekar i wsp., 2016; Winslow i wsp., 2018). Należy także podkreślić, iż fundamentem prawidłowego ukształtowania krzywizn kręgosłupa jest położenie miednicy tzn. wielkość kąta przodopochylenia miednicy określonego w projekcji bocznej (Singh i wsp., 2018; Evcik i Yücel, 2003; Youdas i wsp., 2000). Średnia wielkość tego kąta może być różna w zależności od zastosowanej metody badawczej. Do niedawna bardzo popularną metodą badania kąta przodopochylenia miednicy było stosowanie tzw. cyrkla Wilesa (Wiles, 1955), który wyznacza kąt pomiędzy płaszczyzną przechodzącą przez kolec biodrowy tylny górny i górny brzeg spojenia łonowego a płaszczyzną horyzontalną.
i wady, ale głównym problemem jest to, że trudno jest porównywać wyniki pomiarów, gdy są wykonywane różnymi metodami. Metody bezpośredniego badania kątów lordozy obejmują różne systemy analizy postawy 3D oraz metodę topografii powierzchni ciała (Zabjek i wsp., 2005; Pazos i wsp., 2007). Również jedną z nieinwazyjnych metod pomiaru kąta lordozy lędźwiowej są badania za pomocą inklinometru, który przykłada się do odpowiednio wcześniej wyznaczonych punktów na kręgosłupie (Czaprowski i wsp., 2012 ; Kluszczyński i wsp., 2017). Główną zaletą tych pomiarów jest brak promieniowania, co pozwala na częstą ocenę krzywizn kręgosłupa i regularne monitorowanie zmian kąta lordozy. Do oceny kąta lordozy na dwuwymiarowych radiografach zastosowano wiele metod radiologicznych. Te metody wykorzystują różne anatomiczne punkty orientacyjne na ciałach kręgowych w celu oceny kąta lordozy. Na przykład metody stycznej przedniej i tylnej wykorzystują przednią lub tylną ścianę kręgosłupa do określenia kąta lordozy (Schuler i wsp., 2004). Metoda „centroid” wykorzystuje środek kręgosłupa do pomiaru kąta lordozy (Chen i wsp., 2007). Niektóre metody, takie jak najlepiej dopasowana elipsa, konstruują kołowy model geometryczny kręgosłupa lędźwiowego (Vrtovec i wsp., 2009). Wszystkie te metody okazały się wiarygodne w ocenie ukształtowania lordozy (Been i Kalichman, 2014). W związku z tym badania, z wykorzystaniem różnych technik pomiarowych, wykazały różne zakresy, jako normalny kąt lordozy lędźwiowej. Shayesteh i wsp. ( 2010 ), stosując metodę Winter i Willtse'a, stwierdzili, że średnia wartkość kąta lordozy lędźwiowej wynosi 29,47° ± 11,90° wśród populacji Iranu (Skayesteh i wsp., 2010). Natomiast Youdas i wsp. (2000) oraz Nourbakhsh i wsp. (2001), stosując metodę elastycznej krzywej, uzyskali zakres kąta lordozy lędźwiowej w przedziale: 37° ± 11° i 37° ± 13°. Damasceno i wsp. (2006) zastosowali technikę kąta Cobba, otrzymując średnią wartość kąta lordozy lędźwiowej 62,01° u kobiet i 59,30° u mężczyzn. Natomiast Milani i wsp. (2008) przy użyciu tej samej metody, jako średnią wartość kąta lordozy lędźwiowej u kobiet podali 65,4°. Zdaniem niektórych autorów (Adams i Freeman; 2010; McKenzie, 2011; Been i Kalichman, 2014; Chun i wsp., 2017; Zwierzchowska i Tuz, 2018) zarówno zbyt duży, jak i za mały kąt lordozy lędźwiowej stanowi źródło problemów związanych z bólem dolnego odcinka kręgosłupa. Do najczęstszych patologii tej okolicy można zaliczyć: zwiększenie krzywizny w odcinku lędźwiowym (hiperlordoza lędźwiowa), zmniejszenie bądź spłaszczenie (hipolordoza albo dyslordoza lędźwiowa) i odchylenie od linii pośrodkowej ciała w płaszczyźnie czołowej i poprzecznej (skolioza).
Wymienione dysfunkcje można podzielić na wrodzone i nabyte (Jagucka-Mętel i wsp. 2017). Najczęściej zwiększoną lordozę lędźwiową łączy się z bardziej horyzontalnie „zaklinowaną” kością krzyżową, większym przodopochyleniem miednicy i większą krzywizną kifozy piersiowej, osobniczo można też zaobserwować zwiększoną lordozę lędźwiową ze zmniejszoną kifozą piersiową (Zwierzchowska i Tuz, 2018). W postawach lordotycznych (z powiększoną lordozą lędźwiową – przypis autora) zwiększa się obciążenie łuków kręgowych, tym samym zmniejszając obciążenia kompresyjne krążka międzykręgowego od strony grzbietowej (Adams i Freeman, 2010). Zwiększony nacisk na tylne struktury kręgów lędźwiowych powoduje ucisk korzeni rdzeniowych i ból w tej okolicy (Beckers i Bekaert, 1991; Mavrych i wsp., 2012; Yildiz i Ekin, 2017). Na taki patomechanizm są narażone osoby otyłe i kobiety w ostatnim trymestrze ciąży (Orvieto i wsp., 1994; Morgen, 2006; Sipko i wsp., 2010; Dario i wsp., 2015) a także osoby, które wykazują zbyt duże napięcie (skrócenie długości) mięśni grzbietu w odcinku lędźwiowym przy jednoczesnym osłabieniu mięśni brzucha (Fassinai wsp., 1986; Colloca i Hinrichs, 2005; Adams i Freeman, 2010;Vignaduzzo i wsp., 2010 ; Józefowski i wsp., 2015). W przypadku tej wady postawy nadmiernemu napięciu i skróceniu ulegają następujące mięśnie: prostownik grzbietu w odcinku lędźwiowym, czworoboczny lędźwi oraz mięśnie zginacze stawu biodrowego - biodrowo- lędźwiowy oraz prosty uda. Natomiast mięśnie, które diagnozuje się jako osłabione to: mięsień prosty brzucha oraz mięśnie prostowniki stawu biodrowego – pośladkowy wielki oraz kulszowo- goleniowe (mięsień półścięgnisty, mięsień półbłoniasty i mięsień dwugłowy uda) (Kasperczyk, 2004 ; Jagucka-Mętel i wsp., 2017). W przypadku zbyt małego kąta lordozy lędźwiowej patomechanizm bólu jest inny. W tej sytuacji zmniejszają się przestrzenie od strony brzusznej trzonów kręgów lędźwiowych, natomiast zwiększenie przestrzeni międzykręgowych następuje od strony kanału rdzeniowego. Sprzyja to naderwaniom włókien wchodzących w skład pierścienia włóknistego, a co za tym idzie – wysuwaniu się substancji galaretowatej(jądra miażdżystego) w kierunku grzbietowo- bocznym w kierunku kanału rdzeniowego (McGill, 2002; Trew i Everett, 2005; Jagucka- Mętel i wsp., 2017). Hipolordoza charakteryzuje się zbyt dużym napięciem i skróceniem mięśni prostowników stawu biodrowego, a także czasami mięśnia prostego brzucha. Natomiast osłabieniu ulegają mięśnie zginacze stawu biodrowego oraz prostownik grzbietu w odcinku lędźwiowym kręgosłupa (Kasperczyk, 2004; Jagucka-Mętel i wsp., 2 017 ).
I 3. Ruchomość kręgosłupa a występowanie bólu Ruchomość kręgosłupa zapewniają liczne połączenia stawowe, międzykręgowe oraz elementy dynamiczne – zespoły mięśniowe. Jest ona zróżnicowana w poszczególnych odcinkach kręgosłupa i zależy od wielu czynników, a w szczególności od wysokości krążków międzykręgowych, ukształtowania stawów międzykręgowych, wyrostków kolczystych oraz funkcji i rozwoju zespołów mięśniowych (Kiwerski i Włodarczyk, 2018). U osób, u których występują dolegliwości dolnego odcinka kręgosłupa, mogą również pojawić się zaburzenia w ruchomości kręgosłupa (Klein i wsp., 1991; Evcik i Yucel; 2003; Hawrylak i wsp., 2004 ; Dobosiewicz, 2006; Vaisy i wsp., 2015 ; Coyle i wsp., 2017; Sonvico i wsp., 2019). Czynnikami ograniczającymi ruchomość kręgosłupa są elementy łącznotkankowe (więzadła, ścięgna, torebki stawowe), mięśnie antagonistyczne lub stany patologiczne, ale także ukształtowanie kręgów na poszczególnych poziomach kręgosłupa (Trew i Everett, 2005). Upośledzenie naturalnej ruchomości kręgosłupa może być wynikiem m.in. zmian funkcjonalnych tzn. wzmożonych napięć mięśni przykręgosłupowych, przykurczy łącznotkankowych itp. (Olkowski i Ślężyńska, 2011). Do nie dawna najbardziej popularną metodą badawczą służącą ocenie ruchomości odcinka lędźwiowego kręgosłupa był tzw. „test Schober’a”. Przed przystąpieniem do pomiaru, na ciele badanego należy wyznaczyć przejście lędźwiowo-krzyżowe, od którego oznacza się punkt w odległości 10 cm powyżej i 5 cm poniżej. Następnie badanemu poleca się wykonanie skłonu w kierunku do przodu. Wspomniany, oznaczony odcinek powinien ulec wydłużeniu o wartość 7 cm. Następnie badany jest proszony o wykonanie ruchu przeciwnego, czyli wyprostu kręgosłupa lędźwiowego tzn. skłonu tułowia do tyłu. Podczas wykonywania tego ruchu odległość powinna ulec skróceniu o blisko 2 cm (Rosławski i Skolimowski, 2000). Jednakże długość odcinka lędźwiowego, może być różna z uwagi wysokości ciała. Zatem czasami okazuje się, że oznaczając punkty odpowiednio 10 cm powyżej i 5 cm poniżej od przejścia lędźwiowo- krzyżowego, średnio obejmuje się tylko 3,5 z 5 kręgów lędźwiowych (MacDermid i wsp., 2014). Inną również nieinwazyjną metodą pomiaru ruchomości odcinka lędźwiowego kręgosłupa jest metoda inklinometryczna, która jest bardzo rzetelna i wiarygodna, coraz częściej stosowana przez badaczy, ale także lekarzy i fizjoterapeutów (Czaprowski i wsp., 2012; MacDermid i wsp.,
2014 ; MacDermid i wsp., 2015). W tej metodzie także na początku wyznacza się przejście lędźwiowo-krzyżowe, ale następnie palpacyjnie wyczuwa się kręgi lędźwiowe i powyżej pierwszego kręgu lędźwiowego zaznacza się przejście piersiowo-lędźwiowe, do których następnie jest przykładany inklinometr podczas wykonywania pomiaru ruchomości odcinka lędźwiowego kręgosłupa (Doege, 1993; Cocchiarela i Anderson, 2001). Inną znaną, nieinwazyjną metodą pomiaru ruchomości kręgosłupa jest zastosowanie elektrogoniometru tensometrycznego (Boocock i wsp., 1994; Lewandowski, 2006). Przed przystąpieniem do badania na odcinku lędźwiowym kręgosłupa umieszcza się czujniki elektrogoniometru, które przymocowuje się za pomocą dwustronnej medycznej taśmy samoprzylepnej. Następnie badany wykonuje maksymalny skłon w kierunku do przodu (pomiar maksymalnego zgięcia kręgosłupa lędźwiowego), a w celu zbadania maksymalnego ruchu wyprostu odcinka lędźwiowego – badany wykonuje skłon w kierunku do tyłu. I 4. Wielkość wskaźnika BMI a występowanie dolegliwości bólowych kręgosłupa Badania naukowe potwierdzają, że na dolegliwości bólowe dolnego odcinka kręgosłupa mogą być narażone osoby z nadwagą i otyłością (Shiri i wsp., 2010; Zhang i wsp., 2018). Za występowanie zależności między nadmierną masą ciała i bólem kręgosłupa jest odpowiedzialne przewlekłe przeciążenie kręgosłupa i stawów (Atchison i Vincent; 2012).Jest to związane z charakterystyczną zmianą postawy ciała, która objawia się m.in. w zwiększonym kącie lordozy lędźwiowej oraz przodopochylenia miednicy (McGillicuddy, 2004; Vismara i wsp., 2010). Zaburzenia w ukształtowaniu krzywizn kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej mogą być przyczyną występowania dolegliwości bólowych dolnego odcinka kręgosłupa (Lang-Tapia i wsp., 2011; Czaprowski i wsp., 2012; Kluszczyński i wsp., 2017 ; Filiz i Firat, 2019).Najpowszechniej stosowanym wskaźnikiem wagowo-wzrostowym do wykrywania nadwagi i otyłości jest BMI (ang. - Body Mass Index), co wielu autorów uzasadnia tym, że jest on względnie wysoko skorelowany z zawartością tkanki tłuszczowej (Ikeda i wsp., 2006; Rolland-Cachera, 2011). Wskaźnik masy ciała został opracowany w XIX w. przez belgijskiego matematyka, astronoma i statystyka Adolphe’a Quételeta. Metoda pozwalająca na szybką diagnozę otyłości została początkowo nazwana wskaźnikiem Quételeta. Jest to prosty parametr powszechnie
fragmentu krążka na zewnątrz z uciskiem na sąsiednie struktury (korzenie rdzeniowe, mięśnie, naczynia krwionośne) (Paanjanen i wsp., 1989; Boden i wsp., 1990; Luoma i wsp., 2000; Battié i wsp., 2004; Zagra i wsp., 2012; Boisson i wsp., 2018).Tego rodzaju patologia może być następstwem poprzednich, wymienionych powyżej, powodów pojawiania się problemów z bólem kręgosłupa takich, jak nieprawidłowe ukształtowanie przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa, czy zaburzona stabilizacja kompleksu lędźwiowo-miedniczo-biodrowego. I 7. Sedenteryjny tryb życia jako jedna z przyczyn występowania dolegliwości bólowych dolnego odcinka kręgosłupa Na dolegliwości bólowe kręgosłupa w odcinku lędźwiowym są narażone osoby prowadzące sedenteryjny tryb życia tzn. pracujące w pozycji siedzącej (Spyropoulos i wsp., 2007; Damanhuri i wsp., 2014; Zemp i wsp., 2016; Szczygieł i wsp., 2016; Munir i wsp., 2018; Bontrup i wsp., 2019; Kett i Sichting, 2 020 ). Podczas długotrwałego siedzenia ciało człowieka znajduje się głównie w pozycji zgięcia kręgosłupa i zgięcia w stawach biodrowych i kolanowych. Stopień zgięcia kręgosłupa i ww. stawów zależy od wielu czynników. W pozycji siedzącej miednica rotuje się do tyłu w płaszczyźnie strzałkowej i zmniejsza lordozę kręgosłupa w odcinku lędźwiowym powodując tym samym większe obciążenie przednich biernych elementów kręgosłupa – krążków międzykręgowych (De Carvalho i wsp., 2010). Dodatkowo w pasywnej pozycji siedzącej, którą określa się jako kifotyczną, mięśnie okolicy kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego wykazują mniejszą aktywność, natomiast w okolicy szyjnej większą (Rosenberg i Sipko, 2016). Długotrwała statyczna pozycja siedząca zwiększa ryzyko uszkodzeń w układzie mięśniowo-szkieletowym (Mork i Westgaard, 2009; Rosenberg i Sipko, 2016). Według Rosenberg i Sipko (2016), (cyt.): „Przyjmowanie wadliwych pozycji siedzących, prowadzi do zwiększania kifozy piersiowej, zwiększonej aktywności mięśnia prostownika grzbietu w okolicy szyjno-piersiowej, przy czym przebywanie dłuższy czas w takiej pozycji powoduje wzrost napięcia więzadeł tylnej kolumny kręgosłupa. Zmiany napięcia tych struktur będą wpływać wtórnie na wzrost napięcia mięśnia prostownika grzbietu w tej okolicy i ból przeciążeniowy”. Również Adams i Freeman (2010) twierdzą, że (cyt.): „Zgięte pozycje ciała (tzn. zgarbione, takie, które zmniejszają lordozę lędźwiową – przypis autora) powodują rozciąganie więzadeł międzykręgowych, a tym samym zwiększenie ich napięcia, co z kolei zwiększa siłę kompresyjną działającą na krążki międzykręgowe w tym odcinku”. Ponadto, długotrwałe utrzymywanie pozycji zgięciowej (kifotycznej) powoduje spazm, a następnie
nieprawidłowe funkcjonowanie mięśnia wielodzielnego, który jest bardzo ważny dla prawidłowego funkcjonowania kręgosłupa (Jackson i wsp., 2001). W stwierdzeniu ww. autorów pojawia się pewna niekonsekwencja w opisie patologii ukształtowania kręgosłupa podczas długotrwałego „zgarbionego” siedzenia. Nieprawidłowo „rozciągnięte” więzadła międzykręgowe w efekcie powinny stawać się coraz bardziej osłabione a nie napięte, jak twierdzą autorzy Adams i Freeman (2010). Naturalna funkcja więzadeł (jak każdych tego typu struktur biernych) polega na tym, że są one słabo rozciągliwe i mogą skutecznie stabilizować stawy, a tym samym utrzymywać powierzchnie stawowe „na swoim miejscu” (Ignasiak, 2015). Zatem działanie nieprawidłowych sił wydłużających (rozciągających), słabo rozciągliwe z natury rzeczy, więzadła w efekcie powoduje osłabienie ich funkcji stabilizacyjnej dla stawów. Taka sytuacja ma miejsce wtedy, gdy człowiek w pozycji siedzącej rozluźni mięśnie grzbietu i przyjmuje pozycję „zgarbioną”. Pogłębieniu ulega kifoza piersiowa, a spłaszczeniu ulega lordoza lędźwiowa, poprzez ustawianie się miednicy w tyłopochyleniu. Pozycja siedząca przez wiele godzin dziennie w naturalny sposób osłabia m.in. mięśnie zginacze stawu biodrowego, które w pozycji pionowej ciała wpływają na kształt lordozy lędźwiowej (Rosenberg i Sipko, 2016; Szczygieł i wsp., 2017). Zatem można się spodziewać, iż długotrwałe przebywanie w pozycji siedzącej powoduje zmniejszanie kąta lordozy lędźwiowej, stwarzając tym samym ryzyko pojawienia się dyskopatii i towarzyszącym jej bólu kręgosłupa. Chociaż zdarza się, że ból który się pojawia jest związany jedynie z bólem mięśniowym, który jest związany z pracą z małą intensywnością przez długi czas. Takie problemy występują głównie wśród osób, które spędzają wiele godzin na pracy przy komputerze. Według Krajowego Urzędu Statystycznego stale rośnie liczba osób posiadających komputer, a rozległa sieć internetowa sprzyja drastycznemu wydłużeniu czasu spędzanego w pozycji siedzącej. W 1997 r. liczba godzin tygodniowo spędzonych przed monitorem wynosiła 5,9 godziny, aw 2003 r. - 14,6 godziny (Kang i wsp., 2012). Według badań z 2012 r. 51–68% młodych ludzi preferuje siedzący tryb życia, 27–44% obejmuje małą aktywność fizyczną w czasie wolnym, a tylko 5% ma wysoką aktywność fizyczną w ciągu dnia. Pozycja siedząca wymaga jedynie minimalnego wydatku energii, w wysokości 1,0–1,5 MET (Metabolic Equivalent of Work) (Dunstan i wsp., 2012). W celu zapobiegania bólom kręgosłupa istnieją różne propozycje rekomendowanych pozycji siedzących. Jedną z nich jest pozycja z odtworzeniem lordotycznego ustawienia odcinka
W przeciwdziałaniu bólom dolnej części kręgosłupa niezastąpioną rolę odgrywa fizjoterapia, do której można zaliczyć: fizykoterapię, masaż, terapię manualną oraz kinezyterapię, której głównym środkiem leczniczym jest ruch (Szpala i wsp., 2017). Aktywność fizyczna jest podstawowym, prostym i dobrze znanym sposobem radzenia sobie z bólem odcinka lędźwiowego kręgosłupa (Hanna i wsp., 2019). Zalecenia obejmują ćwiczenia grupowe, biorąc pod uwagę indywidualne możliwości pacjentów (Manheimer i wsp., 2005; Chou i wsp., 2007), program ćwiczeń ruchowych „back school”, jogę (Sherman i wsp., 2005) i ćwiczenia stabilizacyjne (Cho i wsp., 2015b;Javadian i wsp., 2015, Bhadauria i wsp., 2017; Romanowski i wsp., 20 19 ). W literaturze odnajdujemy propozycje różnych programów ćwiczeń. McGill(2003) zaproponował zestaw kilku ćwiczeń mających na celu wzmocnienie zarówno mięśni brzucha, jak i mięśni grzbietu. Zapobieganie powstawaniu przyczyn bólów kręgosłupa, zdaniem tego autora, a także niwelowanie już istniejących, może być skuteczne poprzez ćwiczenia wzmacniające mięśni posturalnych, m.in. polegających na zwiększaniu napięcia mięśni grzbietu w celu utrzymania prawidłowego kształtu lordozy lędźwiowej i zmniejszenia zbyt dużej kifozy piersiowej, co wydaje się kluczowe w przypadku osób pracujących w pozycji siedzącej przez wiele godzin w ciągu dnia. Ćwiczenia te są bardzo zasadne, gdyż uwzględniają problem związany z bólem kręgosłupa i na podstawie przeprowadzonych badań są one rekomendowane w celu profilaktyki „zdrowego kręgosłupa” (Axler i McGill, 1997; McGill 2002, 2003). Inne doniesienia dotyczą stabilizacji kompleksu lędźwiowo-miedniczo-biodrowego i odnoszą się do wzmacniania mięśnia poprzecznego brzucha (Hides i wsp., 2006; Akuthota i wsp., 2008; Czaprowski i wsp., 2011; Czaprowski i Kędra, 2012; Fatemi i wsp., 2015; Szczygieł i wsp., 2016; Areeudomwong i wsp., 2017; Bhadauria i Gurudut, 2017). Relatywnie mało uwagi poświęca się funkcji mięśni bezpośrednio wpływających na wielkość przodopochylenia miednicy, a tym samym lordozy lędźwiowej, tzn. mięśni zginaczy i prostowników stawu biodrowego. Na ogół ćwiczenia, które proponuje się w profilaktyce „zdrowego kręgosłupa” polegają na wzmacnianiu mięśni grzbietu razem ze wzmacnianiem mięśni prostowników stawu biodrowego oraz wzmacnianie mięśni brzucha z włączeniem napięcia mięśni zginaczy stawu biodrowego. Takie ćwiczenia mają w efekcie przeciwstawny skutek i mogą być nieskuteczne w profilaktyce bólów kręgosłupa, bo nie zmieniają położenia
miednicy względem kręgosłupa w pozycji pionowej ciała, a tym samym nie usuwają przyczyny dolegliwości, pomimo wzmocnienia siły mięśni brzucha i grzbietu. Osoby, które doświadczają dolegliwości bólowych kręgosłupa w odcinku lędźwiowym są zazwyczaj świadome tego, że jednym z rozwiązań ich problemu jest podjęcie się aktywności fizycznej. Wobec tego najczęściej decydują się na uczęszczanie do klubów fitness, które dysponują szeroką ofertą zajęć grupowych. Instruktorzy fitness mają do dyspozycji szeroki wachlarz ćwiczeń, które mogą wykorzystać w profilaktyce bólów kręgosłupa, jednak kwestią kluczową powinno być zwrócenie uwagi na przyjmowanie prawidłowej postawy ciała, naturalne ukształtowanie kręgosłupa, a nie prostowanie jego naturalnych krzywizn, jak to jest w wielu przypadkach stosowane. Obecnie na zajęciach fitness zwraca się dużą uwagę na tzw. neutralne ustawienie miednicy przed przystąpieniem do każdego ćwiczenia(www.verywellfit.com/how-to-find- neutral-spine-position,27.04.2020- 13 : 5 0;www.elliehermanpilates.com/ellies-blog/neutral-spine- pelvis, 27.04.2020- 1 3:55). Jednak wśród wielu instruktorów panuje powszechne, błędne przekonanie, iż większość klientów odczuwa dolegliwości bólowe dolnego odcinka kręgosłupa ze względu na zbyt dużą lordozę lędźwiową i w związku z tym zaleca się tzw. „podwijanie miednicy” czyli jej tyłopochylenie. Skutkuje to tym, że lordoza lędźwiowa zostaje spłycona. Jednak, gdyby się przyjrzeć, jaki tryb pracy wykonują klienci zmagający się z dolegliwościami dolnego odcinka kręgosłupa uczęszczający na zajęcia fitness, to okaże się, że najczęściej mamy do czynienia z pracą siedzącą przed komputerem trwającą wiele godzin w ciągu doby. Osoba pracująca przez wiele godzin w pozycji siedzącej narażona jest na dolegliwości bólowe całego kręgosłupa (Spyropoulos i wsp., 2007; Damanhuri i wsp., 2014; Zemp i wsp., 2016; Szczygieł i wsp., 2016; Munir i wsp., 2018; Bontrup i wsp., 2019; Kett i Sichting, 2020). Podczas utrzymywania długotrwałej wadliwej pozycji miednica ustawia się w tyłopochyleniu. Odcinek lędźwiowy traci swoją naturalną krzywiznę – lordozę lędźwiową, przechodząc w ustawienie kifotyczne, które nieprawidłowo obciąża krążki międzykręgowe i osłabia układ mięśniowo-więzadłowy od strony grzbietowej (Mork i Westgaard, 2009 ; Bibrowicz i Osińska, 2012; Rosenberg i Sipko, 2016) powodując dogodne warunki do powstawania przepukliny krążka międzykręgowego w kierunku kanału rdzeniowego po lewej
1, ćw. 4) rozciągane są mięśnie prostowniki stawu biodrowego, ale jednocześnie w takiej pozycji rozciągane są mięśnie prostowniki grzbietu w odcinku lędźwiowym, które w tej wadzie postawy powinny być wzmacniane. Rycina 1. Protokół ćwiczeń Williama (http://mobilephysiotherapyclinic.in/low-back-pain- physiotherapy-exercise/, 27.04.2020- 1 3:00) W dolegliwościach bólowych kręgosłupa szeroko stosowana jest także metoda McKenziego, która w przeciwieństwie do programu Williama, opiera się na ruchach wyprostu kręgosłupa. Ćwiczenia 2,3,4 (ryc. 2) mają na celu zwiększenie kąta lordozy lędźwiowej, zatem nie są odpowiednie dla osób, u których stwierdzono hiperlordozę. Mogłoby się zatem wydawać, iż będą one odpowiednie w celu korygowania hipolordozy, ale w ćwiczeniu piątym i szóstym (ryc. 2) rozciągane są mięśnie prostownika grzbietu w odcinku lędźwiowym, które powinny być wzmacniane w celu zwiększenia kąta lordozy lędźwiowej.
Rycina 2. Protokół ćwiczeń Mckenziego (https://jkma.org/ViewImage.php?Type=F&aid=500613&id=F2&afn=119_JKMA_50_6_494&f n=jkma- 50 - 494 - g002_0119JKMA, 27.04.2020-13:15) W większości ćwiczeń proponowanych uczestnikom zajęć fitness w kierunku tzw. „zdrowego kręgosłupa” nie uwzględnia się indywidualnego doboru ćwiczeń w taki sposób, żeby każda osoba stosowała odpowiednie ćwiczenie do swojej wady postawy. Na ogół w takich zajęciach grupowych wszyscy uczestnicy/czki wykonują te same ćwiczenia niezależnie od aktualnego stanu postawy ciała i napięcia mięśni posturalnych. Ze względu na występowanie zarówno hipolordozy, jak i hiperlodozy, jako przyczyny bólu kręgosłupa u osób dorosłych istnieje potrzeba modyfikacji ćwiczeń uznawanych powszechnie za prawidłowe dla zdrowia kręgosłupa. Opracowanie programu ćwiczeń dostosowanych do indywidualnych potrzeb osoby z dolegliwościami bólowymi kręgosłupa oraz zweryfikowanie efektu regularnego stosowania odpowiednio dobranych ćwiczeń, pod kątem indywidualnego ukształtowania przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa u osób pracujących przez wiele godzin w ciągu dnia w pozycji siedzącej, wydaje się być zasadnym i ważnym z punktu widzenia jednej z chorób związanej z rozwojem cywilizacyjnym.
