Ocena wlasciwosci.pdf, Prezentacje z Język polski

Pobierz Ocena wlasciwosci.pdf i więcej Prezentacje w PDF z Język polski tylko na Docsity! Reumatologia 2009; 47/5 Reumatologia 2009; 47, 5: 282–289Artykuł oryginalny/Original paper S t r e s z c z e n i e Rzetelność i trafność polskiej wersji Arthritis Impact Measure- ment Scales (AIMS-2) były oceniane w grupie polskich pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS). Rzetelność polskie- go kwestionariusza była określana przez współczynnik zgodności wewnętrznej dla wszystkich podskal. Trafność była oceniana za pomocą analizy czynnikowej, a trafność zbieżna na podstawie korelacji podskal i zmiennych klinicznych z czasem trwania cho- roby. Współczynnik zgodności wewnętrznej wynosił od 0,79 do 0,89. Analiza czynnikowa wykazała rozłożenie się ładunków w 3 czynnikach: fizycznym, psychicznym oraz społecznym. Wyka- zano korelację podskal i zmiennych klinicznych z czasem trwania choroby. Polska skala AIMS-2 jest rzetelnym i trafnym narzę- dziem służącym do oceny stanu zdrowia polskich chorych na RZS. S u m m a r y To evaluate the reliability and validity of the Polish version of the Arthritis Impact Measurement Scales (AIMS-2) in Polish patients with rheumatoid arthritis (RA). The reliability of the Po- lish questionnaire was assessed by internal consistency of health-status scales. Construct validity was assessed by factor analysis and convergent validity by correlation coefficients with disease activity variables and duration of disease. Internal consi- stency was 0.79-0.89. Factor analysis identified three factors: physical, psychological and social. There were correlations be- tween the Polish AIMS-2 health status scales and disease activi- ty variables and duration of disease. The Polish AIMS-2 question- naire is a reliable and valid instrument for measuring health status in Polish patients with RA. Adres do korespondencji: dr n. biol. Grażyna Bączyk, Katedra Pielęgniarstwa, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, ul. Smoluchowskiego 11, 60-179 Poznań, tel. +48 61 655 92 61, faks +48 61 655 92 66, e-mail: [email protected] Praca wpłynęła: 16.09.2009 r. Ocena właściwości psychometrycznych polskiej wersji Arthritis Impact Measurement Scales (AIMS-2) dla chorych na reumatoidalne zapalenie stawów Evaluation psychometric properties of the Polish version Arthritis Impact Measurement Scales (AIMS-2) for patients with rheumatoid arthritis Grażyna Bączyk1, Paweł Kleka2, Marzena Ochmańska1 1Katedra Pielęgniarstwa Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, kierownik Katedry dr hab. med. Krystyna Jaracz 2Instytut Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, dyrektor Instytutu prof. dr hab. Jerzy Brzeziński Słowa kluczowe: adaptacja kulturowa, właściwości psychometryczne, rzetelność, trafność, polska wersja AIMS-2. Key words: cultural adaptation, psychometric properties, reliability, validity, Polish version of the AIMS-2. Wstęp Wraz z intensywnym rozwojem badań nad jakością ży- cia zarówno w naukach o zdrowiu, jak i w naukach me- dycznych pojawia się potrzeba oceny jakości życia chorych na reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) [1–4]. Do oceny jakości życia chorych na RZS najczęściej stosuje się skalę Arthritis Impact Measurement Scales, opracowaną przez ekspertów z Bostońskiego Centrum Chorób Reumatycz- nych [5–7]. Skala ta składa się z 9 podskal, które można pogrupować w pięcio- lub trzykomponentowy model oce- ny. Ta pierwsza skala pomiaru wpływu chorób reumatycz- nych na funkcjonowanie chorych w poszczególnych obszarach znajduje zastosowanie w wielu pracach badaw- Reumatologia 2009; 47/5 Polska wersja Arthritis Impact Measurement Scales 283 czych różnych krajów. W 1992 r. do pierwszej wersji AIMS Meenan i wsp. [8] dodali nowe podskale, służące do oce- ny satysfakcji z funkcjonowania w poszczególnych obsza- rach, i stworzyli Arthritis Impact Measurement Scales-2 [15–20]. Skala AIMS-2 zawiera 78 pytań, pierwsze 57 pytań dotyczy 12 podskal, do których należą: • aktywność fizyczna (mobilność), • chodzenie i pochylanie się, • czynność ruchowa ręki i palców, • czynność w stawie ramiennym, • zadania związane z samoopieką, • czynności związane z prowadzeniem gospodarstwa domowego, • aktywność społeczna, • wsparcie ze strony rodziny i przyjaciół, • ból stawowy, • praca, • poziom napięcia emocjonalnego, • nastrój. Każda z tych podskal zawiera 4 lub 5 pozycji, z moż- liwością udzielenia odpowiedzi składającej się z 5 alter- natyw: od „zawsze” do „nigdy” oraz od „wszystkie dni” do „wcale – żadnego dnia”. Potencjalny zakres punkta- cji na wszystkich podskalach wynosi 0–10, przy czym: 0 oznacza dobre funkcjonowanie i dobrą jakość życia, natomiast 10 – złe funkcjonowanie i złą jakość życia. Pytania drugiej części AIMS-2 dotyczą stopnia satys- fakcji życiowej oraz subiektywnej oceny chorych w za- kresie wpływu RZS na jakość funkcjonowania w po- szczególnych podskalach. Kolejne pytania pozwalają przedstawić opinię chorego co do priorytetowych obsza- rów jakości życia, w których chcieliby uzyskać poprawę. Ostatnią część kwestionariusza stanowią pytania doty- czące postrzegania aktualnego i przyszłego stanu zdro- wia oraz dane społeczno-demograficzne badanego. Oce- nę właściwości psychometrycznych oryginalnej skali AIMS-2 przeprowadzono wśród osób chorych na RZS oraz z chorobą zwyrodnieniową stawów [8]. Skala AIMS-2 została przetłumaczona na wiele języków i w wielu ba- daniach grupę badaną stanowili chorzy na RZS [9–20]. Celem badań była ocena rzetelności i trafności pol- skiej wersji Arthritis Impact Measurement Scales-2 (AIMS-2) u chorych na RZS. Materiał i metody Badani Grupę badaną stanowili chorzy z rozpoznanym reu- matoidalnym zapaleniem stawów (zgodnie z kryteriami Amerykańskiego Towarzystwa Reumatologicznego) [21], którzy od lipca 2006 r. do grudnia 2008 r. byli leczeni w Poznańskim Ośrodku Reumatologicznym w Śremie. Badaniami objęto 390 chorych w wieku od 23 do 88 lat. Średnia wieku badanych wynosiła 55,62 ±10,16 roku. Wśród badanych było 311 kobiet (79,7%) i 79 mężczyzn, średnia wieku kobiet wynosiła 53,18 ±13,33 roku, śred- nia wieku dla mężczyzn wynosiła 56,9 ±10,49 roku. Cho- rzy w dniu przyjęcia na leczenie (po wyrażeniu zgody na udział w badaniach) otrzymywali kwestionariusz pol- skiej wersji AIMS-2 do wypełnienia. Następnie oceniano stan kliniczny oraz aktywność choroby, stosując testy kliniczne wymienione w dalszej części pracy. Osoba pi- lotująca badania sprawdzała, czy w kwestionariuszu zo- stały zaznaczone wszystkie odpowiedzi. W przypadku braku odpowiedzi badany był proszony o udzielenie kompletnej odpowiedzi. Na przeprowadzenie badań uzyskano zgodę komisji bioetycznej. W tabeli I zawarto charakterystykę demograficzną i kliniczną badanych. Tłumaczenie AIMS-2 Tłumaczenia oryginalnej wersji Arthritis Impact Measurement Scales-2 oraz instrukcji do skali z języka angielskiego na język polski dokonano zgodnie z reko- mendowanymi kryteriami adaptacji narzędzi badaw- czych [22, 23]. W pierwszym etapie AIMS-2 została przetłumaczona z języka angielskiego na polski przez Zmienne Wartości kobiety/mężczyźni (%) 79,7/20,3 średni wiek w latach (SD) 55,62 (10,16) średni czas trwania choroby (SD) 19,5 (9,06) Skala VAS Pain (cm) (SD) 6,42 (1,77) średni czas trwania sztywności porannej 135 (60) (min) (SD) siła mięśniowa ręki: prawej (na podstawie siły chwytu) (SD) 67,16 (16,55) lewej (na podstawie siły chwytu) (SD) 58,24 (15,42) wykształcenie (n, %): podstawowe 28 (7,2) zawodowe i średnie 179 (45,9) wyższe 183 (46,9) stan cywilny (n, %): panna/kawaler 29 (7,4) mężatka/żonaty 251 (64,4) rozwiedziona(y)/separacja 56 (14,4) wdowa/wdowiec 54 (13,8) Tabela I. Demograficzna i kliniczna charakterystyka 390 chorych na RZS Table I. Demographic and clinical characteristics of 390 patients with RA Reumatologia 2009; 47/5 Grażyna Bączyk, Paweł Kleka, Marzena Ochmańska286 AIMS-2 Czynnik 1 Czynnik 2 Czynnik 3 fizyczny psychiczny społeczny aktywność fizyczna (mobilność) 0,601 0,441 –0,022 chodzenie i pochylanie się 0,682 0,203 0,222 czynność ruchowa ręki i palców 0,815 –0,020 0,152 czynność w stawie ramiennym 0,825 0,041 0,234 zadania związane z samoopieką 0,692 0,472 ??? czynności związane z prowadzeniem gospodarstwa domowego 0,596 0,447 –0,14 aktywność społeczna 0,168 0,126 0,682 wsparcie ze strony rodziny i przyjaciół 0,042 0,203 0,707 ból stawowy 0,584 0,349 0,083 praca* poziom napięcia emocjonalnego 0,019 0,786 0,245 nastrój 0,250 0,666 0,409 Tabela III. Analiza czynnikowa polskiej wersji AIMS-2 Table III. Factor analysis of the Polish-AIMS-2 scales *Pozycja „praca” została wykluczona z uwagi na to, że nie wszyscy badani pracowali zawodowo i tym samym nie udzielono odpowiedzi na pytania związane z pracą zawodową Ogółem odsetek wyjaśnionej wariancji = 61,1 Aims-2 Wpływ RZS na funkcjonowanie Podskale, w których badani w poszczególnych podskalach oczekują poprawy N = 390 N = 390 tak/nie tak/nie tak/nie tak/nie średnie średnie aktywność fizyczna (mobilność) 350/40 3,52/2,07* 66/324 3,59/3,33* chodzenie i pochylanie się 353/37 5,72/3,64* 199/191 6,08/4,94* czynność ruchowa ręki i palców 354/36 4,33/2,5* 193/197 4,46/3,87* czynność w stawie ramiennym 344/46 3,24/1,67* 65/32 3,71/2,9* zadania związane z samoopieką 334/56 2,97/1,38* 51/33 4,69/2,45* czynności związane z prowadzeniem gospodarstwa 352/38 2,83/1,15* 100/29 3,06/2,53* domowego aktywność społeczna 310/80 5,51/4,86* 21/369 6,00/5,33* wsparcie ze strony rodziny i przyjaciół 203/186 2,32/1,18 25/365 3,85/1,63* ból stawowy 368/22 7,13/5,02* 296/94 7,10/6,73* praca 340/49 4,43/169* 32/358 4,72/3,89* poziom napięcia emocjonalnego 336/54 5,45/4,22* 68/322 5,87/5,15* nastrój 328/62 3,99/2,76* 64/325 5,15/3,67* Tabela IV. Trafność zbieżna polskiej AIMS-2 z zastosowaniem kryterium wewnętrznego Table IV. Validity of Polish AIMS-2 on internal criteria *p ≤ 0,05 Reumatologia 2009; 47/5 Polska wersja Arthritis Impact Measurement Scales 287 Dyskusja Celem badań było dokonanie walidacji językowej oraz ocena właściwości psychometrycznych AIMS-2, aby rozpowszechnić w Polsce zastosowanie tej skali wśród chorych na RZS. Walidację językową przeprowa- dzono poprzez tłumaczenie oryginalnej AIMS-2 zgodnie z zasadami, uwzględniając różnice kulturowe oraz języ- kowe [22, 23], które nie stanowiły poważnych proble- mów podczas tłumaczenia oryginalnej wersji skali na język polski. Grupę badaną stanowiło 390 chorych na RZS, prawie 80% badanych to kobiety. W pracach in- nych autorów [10, 11, 13] stwierdza się porównywalny udział procentowy kobiet chorych na RZS uczestniczą- cych w badaniach, ponieważ – jak wiadomo – zachoro- walność na tę chorobę jest trzykrotnie wyższa wśród kobiet w porównaniu z mężczyznami. Na podstawie wartości średnich określono funkcjo- nowanie i jakość życia chorych. Najlepsze wyniki bada- ni uzyskali w podskali: wsparcie ze strony rodziny i przy- jaciół, natomiast najgorsze w podskali: ból stawowy. Dobre właściwości psychometryczne wersji orygi- nalnej i różnych wersji językowych skali, dotyczące za- równo rzetelności, jak i trafności, potwierdzono w wie- lu badaniach. Rzetelność polskiej AIMS-2, oceniana za pomocą współczynnika zgodności wewnętrznej dla całej skali i poszczególnych podskal, jest dobra, wyrażona wysoki- mi wartościami α Cronbacha. Jedynie dla aktywności społecznej α wynosi 0,70, dla nastroju 0,76, a dla ak- tywności fizycznej (mobilności) 0,77. Dla pozostałych podskal α Cronbacha przekracza 0,80. W oryginalnej skali AIMS-2 współczynnik ten był wyższy niż 0,70, tak samo w badaniach duńskich i szwedzkich α Cronbacha była powyżej 0,80, jedynie dla aktywności społecznej wynosiła odpowiednio 0,66 i 0,68. W badaniach fiń- skich i japońskich współczynnik zgodności wewnętrz- nej również był wysoki zarówno dla całej skali, jak i dla poszczególnych podskal [11, 15]. Trafność teoretyczną polskiej wersji AIMS-2 okre- ślono, wykorzystując analizę czynnikową, która umoż- liwiła wyodrębnienie trzech czynników: fizycznego, psychicznego i społecznego. Ból stawowy, podobnie jak w badaniach szwedzkich, brytyjskich oraz japoń- skich, znalazł się w pierwszej dziedzinie, czyli fizycz- nej. Wzorując się na badaniach fińskich, podskala pra- ca, z powodu małej liczby badanych, którzy pracowali zawodowo, została wyłączona w testowaniu trafności skali. Jednak, jak wynika z badań Meenana, w orygi- nalnej wersji AIMS-2 z trzema komponentami skali, AIMS-2 VAS Sztywność Siła Siła Czas poranna mięśniowa mięśniowa trwania ręki prawej ręki lewej choroby aktywność fizyczna (mobilność) 0,13* 0,12* 0 0 0,07 chodzenie i pochylanie się 0,13* 0,14* –0,04 –0,02 0,12* czynność ruchowa ręki i palców 0,16* 0,08 0,11* 0,13* 0,13* czynność w stawie ramiennym 0,11* 0,04 0,02 0,02 0,13* zadania związane z samoopieką 0,12* 0,11* –0,03 –0,03 0,04 czynności związane z prowadzeniem 0,11* 0,11* –0,03 0 0,04 gospodarstwa domowego aktywność społeczna 0,12* 0,01 –0,03 –0,02 0,05 wsparcie ze strony rodziny i przyjaciół 0,12* –0,04 –0,01 –0,02 0,06 ból stawowy –0,13* 0,06 0,12* –0,01 0,06 poziom napięcia emocjonalnego 0,09 0,12* 0 –0,01 0,03 nastrój 0,01 0,08 0 –0,06 0 Tabela V. Trafność zbieżna polskiej AIMS-2 z zastosowaniem kryterium zewnętrznego: korelacja podskal AIMS-2 i zmiennych klinicznych oraz czasu trwania choroby (Pearson’s r) Table V. Convergent validity results: correlation between AIMS-2 subscales and clinical measures and duration of disease (Pearson’s r) *p ≤ 0,05 Reumatologia 2009; 47/5 ból stawowy jest wyodrębniony jako oddzielny, trzeci czynnik [8]. Arkela-Kautiainen i wsp. [11] w badaniach fińskich nad oceną właściwości psychometrycznych AIMS-2 zi- dentyfikowali następujące dziedziny: fizyczna, psycho- społeczna i ból stawowy. W badaniach tych oprócz dzie- dziny fizycznej, dziedzina psychiczna i społeczna stanowi wspólny drugi czynnik, natomiast ból stawowy jest samodzielnym trzecim czynnikiem. Trafność zbieżną polskiej wersji AIMS-2 potwierdzono z zastosowaniem kryterium wewnętrznego, co polegało na sprawdzeniu różnic międzygrupowych. Wyniki oparte na analizie średnich wartości w dwóch grupach wskazują na zado- walającą moc dyskryminacyjną skali (tab. IV). Trafność zbieżną również oceniano poprzez korelację poszczególnych podskal i zmiennych klinicznych z cza- sem trwania choroby, korelacja na poziomie p ≤ 0,05 wy- stępuje we wszystkich podskalach, i z czasem trwania choroby oraz bólem stawowym. Przedstawione wyniki potwierdzają trafność polskiej skali. Silną korelację podskal i zmiennych klinicznych wykazali Brandao i wsp. [19] w ocenie brazylijskiej AIMS-2, natomiast w cytowanych wyżej fińskich badaniach stwierdzono słabą korelację podskal z czynnikami klinicznymi. Podsumowanie i wnioski Tradycyjne skale do oceny wpływu RZS na funkcjo- nowanie i jakość życia chorych zawierają jedynie dzie- dzinę fizyczną, AIMS-2 jest zaś wielodziedzinową skalą do badań w reumatologii. Skala AIMS-2 została przetłu- maczona na wiele języków, obecnie również na język polski. Określono właściwości psychometryczne skali, które są wysokie i porównywalne z oryginalną wersją skali. Wyniki oceny rzetelności i trafności polskiej AIMS-2 potwierdzają użyteczność tej międzynarodowej skali oraz umożliwiają wykorzystywanie jej do oceny stanu zdrowia chorych na RZS w Polsce. Dziękuję Panu doktorowi Robertowi Meenanowi za pozwolenie na wykorzystanie AIMS-2 w moich bada- niach oraz Panu doktorowi Wojciechowi Romanowskie- mu, dyrektorowi Poznańskiego Ośrodka Reumatologicz- nego w Śremie, za umożliwienie przeprowadzenia badań. Piśmiennictwo 1. Bączyk G. Rozwój badań nad pomiarem stanu zdrowia i jakości życia w reumatologii. Reumatologia 2008; 46: 284-289. 2. Bączyk G. Przegląd badań nad jakością życia chorych na reumatoidalne zapalenie stawów. Reumatologia 2008; 46: 372-379. 3. Bączyk G. The evaluation of the functioning and of the quality of life of patients with rheumatoid arthritis. Annales Academiae Medicae Bialostocensis 2005; 50: 170-173. 4. Bączyk G, Samborski P, Pieścikowska J, et. al. Comparison functioning and quality of life of patients with osteoarthritis and rheumatoid arthritis. Adv Med Sci 2007; 52 suppl 1: 55-59. 5. Meenan R, Gertman P, Mason J. Measuring health status in arthritis. The Arthritis Impact Measurement Scales. Arthritis Rheum 1980; 23: 146-152. 6. Meenan R, Gertman P, Mason J. The Arthritis Impact Measurement Scales. Further investigations of a health status measure. Arthritis Rheum 1982; 25: 1048-1053. 7. Meenan R, Kazis L, Anderson J. The stability of health status in rheumatoid arthritis: A five-year study of patients with established disease. Am J Public Health 1987; 78: 1484-1487. 8. Meenan R, Mason J, Anderson J, et al. AIMS-2: The content and properties of a revised and expanded arthritis impact measurement scales health status questionnaire. Arthritis Rheum 1992; 35: 1-10. 9. Riemsma RP, Taal E, Rasker JJ, et al. Evaluation of Dutch version of the AIMS-2 patients with rheumatoid arthritis. Br J Rheumatol 1996; 35: 755-760. 10. Archenholtz B, Bjelle A. Reliability, validity and sensitivity of a Swedish version of the revised and expanded Arthritis Impact Measurement Scales (AIMS-2). J Rheumatol 1997; 24: 1370-1377. 11. Arkela-Kautiainen M, Kauppi M, Heikkila S, et al. Evaluation of the AIMS-2 in Finnish patients with rheumatoid arthritis. Scand J Rheumatol 2003; 32: 300-305. 12. Abello-Banfi M, Cardiel MH. Quality of life in rheumatoid arthritis: Validation of a Spanish version at the Arthritis Impact Measurement Scales (Spanish-AIMS). J Rheumatol 1994; 21: 1250-1255. 13. Hill J, Bird H, Lawton C. The Arthritis Impact Measurement Scales: an anglicized version to assess the outcome of British patients with rheumatoid arthritis. Br J Rheumatol 1990; 29: 193-196. 14. Rosemann MD, Szecsenyi MD. Cultural adaptation and validation of a German version of the Arthritis Impact Measurement Scales 2 (AIMS-2). OsteoArthritis Cartilage 2007; 15: 1128-1133. 15. Sato H, Hashimoto A, Araki S, et al. Validity and reliability of a revised Japanese version of the Arthritis Impact Measurement Scales 2 (AIMS-2). Mod Rheumatol 2000; 10: 247-255. 16. Salaffi F, Piva S, Cacace E, et al. Validation of an Italian version of the Arthritis Impact Measurement Scales 2 (Italian AIMS-2) for patients with osteoarthritis of the knee. Rheumatology 2000; 39: 720-727. 17. Taal E, Rasker JJ, Riemsma RP. Psychometric properties of a Dutch short form of the Dutch Arthritis Impact Measurement Scales (Dutch-AIMS-2 – SF). Rheumatology 2003; 42: 427-434. 18. Pouchot J, Guillemin F, Coste J, et al. The French Quality of Life in Rheumatology Group. Validity, reliability, and sensibility to change of a French version of the Arthritis Impact Measurement Scales -2 (AIMS2) in patients with rheumatoid arthritis treated with methotrexate. J Rheumatol 1996; 23: 52-60. 19. Brandao L, Ferraz MB, Zerbini CA. Health status in rheumatoid arthritis: cross cultural evaluation of a Portuguese version of the Arthritis Impact Measurement Scales -2 (BRASIL-AIMS2). J Rheumatol 1998; 25: 1499-1501. Grażyna Bączyk, Paweł Kleka, Marzena Ochmańska288