Ocena wykorzystania środków finansowych Unii Europejskiej w gminie na przykładzie gminy Rz, Prace dyplomowe z Ekonomia

Pobierz Ocena wykorzystania środków finansowych Unii Europejskiej w gminie na przykładzie gminy Rz i więcej Prace dyplomowe w PDF z Ekonomia tylko na Docsity! Uniwersytet Łódzki Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Studia Stacjonarne I Stopnia Kierunek: Ekonomia Aleksandra Kwiecińska nr albumu: 332672 Ocena wykorzystania środków finansowych Unii Europejskiej w gminie na przykładzie gminy Rząśnia Praca licencjacka napisana pod kierunkiem naukowym: Prof. dr hab. Piotr Krajewski Katedra Funkcjonowania Gospodarki 1 2 WSTĘP Polska przystąpiła do Unii Europejskiej 1 maja 2004 roku, co było ogromnie ważnym wydarzeniem dla naszego narodu. Znalazła się ona w gronie najlepiej rozwiniętych państw co dało nam potężne możliwości i perspektywy. Dzięki temu, że Polska jest członkiem Unii może ona otrzymywać ogromne dotacje unijne w postaci różnego rodzaju programów operacyjnych oraz funduszy strukturalnych, które pomagają jej w realizacji zadań oraz wyzwań jakie sobie postawiła gmina. Dzięki środkom finansowym pochodzącym z Unii możliwy jest nie tylko szybszy rozwój regionalny, społeczny ale także gospodarczy całego kraju, przez co życie mieszkańców gminy staje się łatwiejsze i ciekawsze, dzięki programom jakie są tam realizowane. Największe możliwości pojawiły się przed wioskami i miasteczkami, które wcześniej były niedofinansowane oraz niezmodernizowane. Jednak napływ funduszy unijnych poprawił warunki życia ludzi tam mieszkających, przez inwestycje i programy, które były realizowane w gminach. Społeczeństwo zostało przekwalifikowane, gospodarstwa zostały zmodernizowane, a dzięki temu dochody stały się wyższe. Celem mojej pracy jest charakterystyka funduszy unijnych oraz gminy Rząśnia, która bardzo się rozwinęła dzięki nim oraz ocena wykorzystania tych środków. W pierwszym rozdziale znalazła się charakterystyka Unii Europejskiej oraz opis programów operacyjnych dla Polski. Został opisany w nim również nowy okres programowania 2014-2020. Drugi rozdział dotyczy charakterystyki samorządu terytorialnego, zakresu zadań działania gminy oraz gminna gospodarka finansowa i jej organy. Rozdział trzeci został poświęcony charakterystyce gminy Rząśnia oraz inwestycjom jakie gmina mogła zrealizować dzięki pomocy Unii Europejskiej. Zostały również opisane programy Unii Europejskiej, dzięki którym gmina pozyskała najwięcej funduszy. Praca ma charakter rozważeniowy oraz teoretyczny, gdyż opiera się na faktach już znanych. 5 Rozdział I FUNDUSZE UNII EUROPEJSKIEJ 1.1. Unia Europejskiej i jej struktura Unia Europejska to związek demokratycznych państw tego kontynentu, który został zrzeszony w celu współpracy na wielu płaszczyznach. Początki europejskiej idei integracji międzynarodowej sięgają już starożytności. Unia Europejska powstała jednak w 1993 roku, czyli w dniu podpisania traktatu w Maastricht, jednak pierwszą organizacją, która zaczęła dostrzegać potrzebę integracji krajów w powojennej Europie była Europejska Wspólnota Węgla i Stali, która powstała już w 1951 roku. Głównym celem EWWiS było wspieranie gospodarczego rozwoju państw europejskich poprzez tworzenie nowoczesnego, wspólnego rynku. By zapobiec wojnie gospodarczej miała ona stworzyć wspólną pulę produkcji węgla i stali. Stanowiła pierwszą próbę zinstytucjonalizowania współpracy gospodarczej w Europie, która wynikała przede wszystkim z konieczności optymalnego wykorzystania środków otrzymanych przez państwa europejskie w związku z realizacją planu Marshalla. W 1948 powstała Europejska Organizacja Współpracy Gospodarczej (OEEC, Organization for European Economic Cooperation) rozpoczynająca i wspomagająca proces integracji gospodarczej w Europie.1 Sześć lat po powstaniu EWWiS, czyli w 1957 roku w Rzymie, powstała kolejna, podobna organizacja, która nosiła nazwę Europejska Wspólnota Gospodarcza. Powstała ona w wyniku podpisania przez Belgię, Luksemburg, Holandię, Francję, Włochy i RFN traktatu rzymskiego. Głównymi zadaniami EWG były: ekspansja gospodarcza, zbliżenie polityczne między członkami, harmonizowanie rozwoju gospodarczego, podnoszenie poziomu życia obywateli.2 Ważne jest, że stawiała sobie cele nie tylko gospodarcze, ale także 1 Bokajły W., Dziubki K., Unia Europejska, Leksykon integracji, Wydawnictwo Europa, Wrocław 2003, str.438 2 Bokajły W., Dziubki K., Unia Europejska, Leksykon integracji, Wydawnictwo Europa, Wrocław 2003, str.437 6 koncentrowała się na tematyce politycznej i ideologicznej. Miało to na celu zmianę świadomości obywateli państw narodowych. Można było je osiągnąć poprzez ewolucyjne znoszenie ceł oraz ograniczenia ilościowe w eksporcie i imporcie. Jej zadania obejmowały nie tylko tworzenie wspólnego rynku, ale również skupiały się na stworzeniu wspólnoty energii atomowej (EURATOM). Unię Europejską można uznać za następczynię opisanych organizacji. Stawia sobie wiele zadań, z których najważniejszą jest propagowanie idei szeroko pojętej integracji na trzech podstawowych płaszczyznach czyli politycznej, społecznej i gospodarczej. Struktura Unii Europejskiej jest dość skomplikowana. Można ją przedstawić za pomocą symbolu świątyni greckiej, by zobrazować jej skomplikowaną konstrukcję. Źródło: Opracowanie własne Pierwszy filar, dotyczący unii gospodarczej, oparty jest na działaniach o charakterze ponadnarodowym, gdyż instytucje wspólnotowe nie mogły wtrącać się w 7 UNIA EUROPEJSKA I FILAR Prawo wspólnotowe Wspólnota Europejska II FILAR Prawo międzynarodowe Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa III FILAR Prawo międzynarodowe Współpraca Policyjna i Sądowa w Sprawach Karnych Traktaty, postanowienia końcowe TUE, procesy decyzyjne Rysunek 1 Trójfilarowa Struktura UE2 Trójfilarowa Struktura UE przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz Europejski Fundusz Społeczny, natomiast na Cel 3 już tylko z Europejskiego Funduszu Społecznego. 1.3. Instrumenty wsparcia polityki regionalnej oraz źródła finansowania Unijna polityka regionalna jest polityką inwestycyjną. To jedna z podstawowych polityk Wspólnoty Europejskiej. Ma ona zmniejszać nierówności rozwojowe pomiędzy regionami jej państw członkowskich. Jest to także wyraz solidarności Unii Europejskiej z krajami i regionami uboższymi. Środki są kierowane do tych sektorów, które najbardziej tego potrzebują oraz w których można najwięcej zdziałać. (Zapis o solidarności między narodami i regionami UE znajduje się preambule Traktatu amsterdamskiego). Polityka regionalna jest ściśle powiązana z polityką spójności, a także z polityka strukturalną. Często zdarza się, że pojęcie polityki regionalnej i strukturalnej używane są zamiennie. Ma ona na celu wspieranie zrównoważonego rozwój regionów, tworzenie nowych miejsc pracy, wzrost gospodarczy, konkurencyjność, a także poprawę jakości życia. Do osiągnięcia tych celów niezbędne są środki finansowe, które są uruchamiane głownie w ramach funduszy, dotacji, programów czy inicjatyw. Najstarszymi funduszami są: Europejski Fundusz Społeczny, Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (zlikwidowany w 2006 roku), Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Finansowy instrument Ukierunkowania Rybołówstwa. W latach 2007-2013 funkcjonowały już tylko trzy fundusze. Pierwszym był Europejski Fundusz Społeczny, skupiający się na zwalczaniu bezrobocia i zachęcaniu do stwarzania nowych miejsc pracy dzięki wspieraniu inwestycji. Kolejnym funduszem działającym w tych latach był Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, który jest największy spośród czterech funduszy strukturalnych. Koncentruje się na zmniejszaniu dysproporcji regionalnych, poprzez przemiany strukturalne w regionach słabiej rozwiniętych. Ostatni z funduszy to Fundusz Spójności, który skierowany był do państw członkowskich, a nie regionów, gdzie produkt narodowy brutto na jednego mieszkańca wynosi mniej niż 90% średniego poziomu w Unii. Z funduszu spójności finansowane są projekty związane z rozbudową sieci komunikacyjnych i transportowych, a także projekty na rzecz ochrony środowiska.7 W ramach tego okresu opracowano także z inicjatywy 7 Małuszyńska E., Gruchman B., Kompendium wiedzy Unii Europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, str. 244 10 Komisji Europejskiej cztery nowe inicjatywy wspólnotowe nowej generacji, by nadać większą efektywność polityce spójności: 1) JASPERS 2) JESSICA 3) JEREMIE 4) JASMINE Pierwszą inicjatywą wspólnotową jest JASPERS (Joint Assistance to Support Projects in European Regions – Wspólna Inicjatywa Wsparcia Projektów w Regionach Europejskich). Jest instrumentem wsparcia technicznego dla krajów, które przystąpiły do UE w latach 2004 i 2007. Zapewnia ona pomoc w przygotowaniu dużych projektów inwestycyjnych, szybsze przygotowanie tych projektów, z których można pozyskać fundusze oraz lepszą jakość wniosków o dofinansowanie. Kolejna inicjatywa to JESSICA (Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas - Wspólne Europejskie Wsparcie na rzecz Trwałych Inwestycji w Obszarach Miejskich). Wspiera odnowę, ożywienie i zrównoważony rozwój obszarów miejskich poprzez mechanizmy inżynierii finansowej. Trzecia - JEREMIE (Joint European Resources for micro to Medium Enterprises - Wspólne Europejskie Zasoby dla Mikro, Małych i Średnich Przedsiębiorstw), to wspólna inicjatywa Komisji Europejskiej, Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego oraz Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Jej zadaniem jest optymalne wykorzystanie środków przekazywanych do sektora MSP za pomocą interwencji funduszy strukturalnych. Uzupełnieniem tej inicjatywy jest JASMINE (Joint Support Micro-finance Institutions in Europe - Wspólne Działania na rzecz Wspierania Instytucji Mikrofinansowych w Europie), która dostarcza pomoc techniczną i wsparcie finansowe dla instytucji pozabankowych udzielających mikrokredytów, aby ułatwić im poprawę poziomu funkcjonowania oraz dostęp do kapitału.8 1.4. Programy operacyjne Unii Europejskiej dla Polski na lata 2007-2013 W ramach perspektywy finansowej 2007-2013, z której korzystała Polska, pomoc finansowa z Funduszy Europejskich jest przyznawana poprzez różne programy pomocowe, zwanych także operacyjnymi. To bardzo ważne dokumenty, które są narzędziami potrzebnymi do tworzenia Narodowej Strategii Spójności. Każdy z programów definiuje 8 Pastuszka S., Polityka regionalna Unii Europejskiej - cele, narzędzia, efekty, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2012, str.203-207 11 podmioty, które mogą ubiegać się o dotację, a także na jakie typy różnych projektów udzielone może być wsparcie finansowe. Programy operacyjne mogą przybrać jedną z dwóch form, regionalnych bądź krajowych programów operacyjnych. Musi ona zostać zaakceptowana przez Komisję Europejską. Regionalne programy operacyjne opracowane są przez Ministra Rozwoju Regionalnego wraz z zarządem województwa, natomiast krajowe programy operacyjne przygotowuje Minister Rozwoju Regionalnego we współdziałaniu z innymi ministrami. Głównym elementem programu operacyjnego jest analiza sytuacji społeczno- gospodarczej w województwie lub też w sektorze, którego dotyczy ta analiza. Powinna ona zawierać ocenę wyników programu zanim rozpocznie się jego realizację, informację o niezależnej jednostce audytu oraz informację na temat komplementarności planowanych priorytetów. Ważnym elementem jest także określenie celu głównego, szczegółowego, a także ocena stopnia osiągania tych celów i sposób monitorowanie ich. Kolejnym niezbędnym czynnikiem jest plan finansowy, w którym zawarte są źródła oraz kwota finansowania realizacji programu, a także informacja o wysokości współfinansowania na poziomie programów i priorytetów. Oprócz tego programy operacyjne zawierają uzasadnienie geograficznej, finansowej i tematycznej koncentracji wsparcia oraz informacje na temat działam podejmowanych na rzecz współpracy międzyregionalnej.9 W latach 2007-2013 można było uzyskiwać finanse dzięki poniższym programom operacyjnym:  Program Infrastruktura i Środowisko  Program Innowacyjna Gospodarka  Program Kapitał Ludzki  16 Programów Regionalnych  Program Rozwój Polski Wschodniej  Program Pomoc Techniczna  Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej  Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013,  Programu Operacyjnego „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007-2013”.10 9 A. Jankowska, Fundusze Unii Europejskiej w okresie programowania 2007 - 2013, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa, 2005 s.34-35 10 Programy operacyjne 2007-2013, www.fundusze20072013.pl, 30.01.2015 12 współpracy oraz niwelować przeszkody i likwidować kwestie, które mogą dzielić regiony. •współpracy transnarodowej, która ma realizować strategiczne priorytety o charakterze ponadnarodowym, do których można zaliczyć ochronę środowiska, zapobieganie katastrofom, stwarzanie naukowych i technologicznych sieci współpracy, zintegrowane zarządzanie zasobami wodnymi. •współpracy międzyregionalnej wspierającej poprawę efektywności działania polityki regionalnej poprzez promocję siedzi współpracy oraz wymianę doświadczeń i najlepszych praktyk w zakresie m.in. wspierania innowacyjności i gospodarki opartej na wiedzy między regionami z terytorium całej Unii Europejskiej.14 Dla programów EWT charakterystyczną cechą jest, że ich działacze tworzą i realizują przedsięwzięcia wspólnie z choćby jednym partnerem instytucjonalnym pochodzącym z zagranicy. W ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) fundusze przeznaczone są dla polskich rolników, przetwórców oraz gmin wiejskich i małych miast. Fundusze te przekazywane są w formie dotacji dla rolników w całej Unii Europejskiej. Program posiada cztery osie priorytetowe: 1. Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego 2. Poprawa stanu środowiska naturalnego i obszarów wiejskich 3. Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie działalności wiejskiej 4. LEADER (wspiera tzw. Lokalne Grupy Działania - partnerstwa terytorialne funkcjonujące na obszarach wiejskich) polegająca na konstruowaniu projektów, a także ich realizację poprzez społeczności lokalne.15 Ostatnim programem operacyjnym jest „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007-2013”, który skierowany jest do rybaków oraz wszystkich podmiotów prowadzących chów i hodowle ryb. Dzięki niemu możliwe jest utworzenie innowacyjnego sektora rybackiego w Polsce, a także uzyskanie długotrwałej równowagi pomiędzy zasobami morskimi a zdolnością połowową floty rybackiej. Program wpływa na podniesienie poziomu portów, zakładów przetwórstwa rybnego, unowocześnienie statków, a także na poprawę jakości życia na obszarach zależnych od 14 Strzelecki Z., Gospodarka regionalna i lokalna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, str. 303 15 Rowiński J., Projekt Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich w latach 2007-2013, Dział Wydawnictw IERiGŻ-PIB, Warszawa 2006, str. 19 15 rybactwa. Polska jest jednym z największych profitentem pozyskującą środków ramach tego Funduszu.16 (4,3 mld euro) Rysunek 3 Podział środków UE na poszczególne programy operacyjne na lata 2007- 2013 PO IiŚ 41% PO IG 12%PO KL 14% PO RPW 3% PO PT 1% RPO 25% EWT 1% Pozostałe 2% Źródła: opracowanie własne Polska w ramach Narodowej Strategii Spójności 2007-2013 ma do wykorzystania 67,3 mld euro. Największa część funduszy jest przeznaczona na inwestycje związane z infrastrukturą i środowiskiem, bo aż 42% wszystkich pieniędzy. 25% funduszy przeznaczona jest na wspieranie regionów w ramach 16 Regionalnych Programów Operacyjnych. Trzecim programem pod względem ilości przeznaczonych funduszy jest PO KL (14%), zaś czwartym jest PO IG (12%). Narodowa Strategia Spójności 2007-2013 wspierana także rozwój Polski Wschodniej co stanowi 3% dostępnych funduszy, PO 16 Program Operacyjny Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007-2013, str. 1 16 Pomoc techniczna (1%) oraz Europejska Wspólnota Terytorialna (1%). Pozostałe środki finansowe tworzą krajową rezerwę wykonania co stanowi 2% ogólnej wartości czyli 1,3 mld euro.17 1.5. Nowy okres programowania 2014-2020 Opracowanie nowego okresu programowania 2014-2020 rozpoczęło się w połowie 2011 r., i pomimo tego, że nowy okres programowania już się zaczął, to o fundusze unijne można starać się dopiero od pierwszego kwartału 2015 roku. Jest to związane z czasochłonnym i wielofazowym ustanawianiem postaci dokumentacji programowej, tym bardziej że jest ona dużo bardziej wymagająca od poprzednich programów. Pierwszy etap tych negocjacji pod przewodnictwem Polski polegać miał na analizie propozycji Komisji Europejskiej oraz identyfikacji interesów poszczególnych Państw Członkowskich.18 Negocjacje te miały ogromne znaczenie dla polskiej gospodarki, ponieważ przenosiły się one na ilość funduszy europejskich, które Polska mogła uzyskać na potrzeby rozwojowe państwa. Zależała od nich przede wszystkim wysokość dotacji, z których będą mogli skorzystać polscy przedsiębiorcy w ramach nowego okresu programowania 2014-2020. Środki pochodzące z nowego okresu programowania zostaną przeznaczone zarówno na inwestycje długookresowe (tworzące podstawę zrównoważonego rozwoju i innowacyjności gospodarki) oraz krótkookresowe (ze względu na nadal odczuwalne skutki kryzysu finansowo-ekonomicznego). Będą przeprowadzane zarazem programy regionalne, jak i krajowe. Należy dokonać wszelkich starań, aby fundusze były należycie wykorzystane, gdyż jest to ostatnie tak duże wsparcie z budżetu unijnego, kolejne będą już dużo mniejsze. Środki z funduszy unijnych, które otrzyma Polska w latach 2014-2020 będą przeznaczone m.in. na transport, badania naukowe, rozwój przedsiębiorczości, cyfryzację kraju oraz rozwój kapitału ludzkiego. Proponowany przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju podział środków w ramach poszczególnych programów krajowych przedstawia się następująco:  Program Infrastruktura i Środowisko - 27,41 mld euro 17 Budujemy Polskę , Bilans wykorzystanie funduszy UE, Warszawa 2009, str. 8 18 Perspektywa finansowa 2014-2020, http://www.parp.gov.pl, 18.03.2015r. 17 Rozdział II SAMORZĄD GMINNY 2.1. Gmina podstawową wspólnotą samorządu terytorialnego Samorząd terytorialny jest jedną z ważniejszych instytucji ustrojowo-prawnych państwa. Jego normy zawarte są w aktach prawnych najwyższego rzędu oraz w konstytucji. Jest on powoływany przez państwo, by realizować zadania, które tylko ono powierza, gdyż jest jedynym suwerenem, a samorząd nie ma i nie może mieć własnych, suwerennych zadań.25 Państwo jest odpowiedzialne za bezpieczeństwo wszystkich obywateli, dlatego tylko część spraw jest przekazywana samorządom jako zadania własne. Samorząd terytorialny jako instytucja publiczna obejmuje wszystkich członków wspólnoty, którzy należą do niej obowiązkowo. Nikt nie może zrezygnować z przynależności do gminy czy powiatu. Doskonali on interesy społeczeństwa, łącząc tradycję i wyzwania społeczno-polityczne oraz kształtuje zaufanie, lojalność, więzi regionalne, tożsamość indywidualną i zbiorową. Łączy on działania społeczno-polityczne oraz ekonomiczne w procesie demokratyzacji życia kulturowego.26 Sławomir Dębski w swojej książce przedstawia atrybuty samodzielności, które otrzymuje samorząd terytorialny co ułatwia mu wykonywanie zadań, a są to m.in.: „- osobowość prawna, - prawo własności i niezależne dysponowanie własnym majątkiem, - prawo uchwalania własnego budżetu i dysponowania swymi środkami finansowymi, a także zaciągania pożyczek, kredytów, emisji obligacji itp. zgodnie z ustawą o finansach publicznych, - własna administracja, 25 Chmaj M., Leksykon Samorządu Terytorialnego, Oficyna Wydawnicza Graf-Punkt, Warszawa 1999, str. 246 26 Dębski S. S., Kształtowanie się samorządu terytorialnego; przeszłość i teraźniejszość, Grudziądz 2014, str.10 20 - prawo do ustalania sposobu realizacji swych zadań - prawo do ustalania organizacji urzędu, własnych przedsiębiorstw i innych własnych jednostek.”27 Gmina jest jednostką, która posiada osobowość prawną co podlega ochronie sądowej. Jej działania kontroluje rada gminy składająca się z członków wybranych w demokratycznych, pięcioprzymiotnikowych wyborach, tzn. tajnych, wolnych, równych, powszechnych i bezpośrednich.28 Główny cel, który powinna realizować gmina to zaspokajanie zbiorowych potrzeb społeczności lokalnej dlatego ma ona ściśle określone zadania własne. 2.2. Zadania i zakres działania gminy Zadania samorządu terytorialnego są podzielone na własne, czyli te, które zostały nadane ustawowo oraz zlecone, czyli przydzielone przez władze państwa. Taki podział często zależy od przyjętej przez państwo w danym okresie polityki społecznej, gospodarczej oraz administracyjnej. O podziale zadań na grupy decydują aktualne potrzeby i cele polityki państwa przyjęte przez ustawodawcę.29 Do zakresu działania gminy, według ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów.30 Gmina realizuje wszystkie te zadania, które nie należą do innych jednostek samorządu terytorialnego m.in. powiatu. Zakres tych zadań jest bardzo szeroki. Są to m.in. sprawy dotyczące gminnych dróg, ulic, mostów, placów, organizacji ruchu drogowego, wodociągów, cmentarzy, oświaty, kultury, pomocy społecznej itp.31 Najważniejszym jednak zadaniem gminy jest zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. 2.2.1. Zadania własne Pierwszą grupą zadań , które realizuje gmina są zadania własne, określane jako „zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty”. Zadania te realizowane są przez gminę na 27 Dębski S. S., Kształtowanie się samorządu terytorialnego; przeszłość i teraźniejszość, Grudziądz 2014, str.10 28 Miszczuk A., Miszczuk M., Godpodarka samorządu terytorialnego, Warszawa 2007, Wydawnictwo Naukowe PWN, str. 23 29 T. Bigo., Związki publicznoprawne w świetle ustawodawstwa polskiego, Warszawa 1928, str. 193 30 www. bip.warnice.pl, Zakres działania gminy, 11.05.2015 31 Chmaj M. Leksykon Samorządu Terytorialnego, Oficyna Wydawnicza Graf Punkt, str.79 21 własną odpowiedzialność i na własny rachunek. Samorządy przy ich realizacji są samodzielne, ale ograniczone przepisami ustaw, nie podlegają jednak wytycznym czy poleceniom służbowym. Zadania własne samorządu prowadzą nie tylko do samodzielnego wykonywania działań ale także do rozwiązywania związanych z nimi problemami społecznymi.32 Bardzo często takie działania powodują wzrost efektywności i innowacyjności oraz prowadzą do powstawania nowych pomysłów realizacyjnych. Według Zbigniewa Strzeleckiego zadania, które dają największe możliwości wpływania i kształtowania przez administrację samorządową systemu gospodarki lokalnej to m.in.:  Ochrona zdrowia  Kultura fizyczna i turystyka  Współpraca z organizacjami pozarządowymi oraz ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw  Gminne budownictwo mieszkaniowe  Edukacja publiczna  Gminne drogi, ulice oraz organizacja ruchu drogowego  Ład przestrzenny i ochrona środowiska  Promocja gminy itp.33 2.2.2. Zadania zlecone Druga grupa zadań to zadania zlecone. Powinny być one finansowane ze środków, które są przeznaczone typowo na ten cel. Środki te przybierają postać dotacji celowej a kwota określona jest według norm finansowych przyjętych dla sektora rządowego.34 Zadania te określane są w poszczególnych ustawach regulujących różne dziedziny działalności publicznej, dlatego też nakładane są na jednostkę samorządu terytorialnego i mają charakter obowiązkowy. Warto zwrócić uwagę iż zakres decyzyjny właściwości gminy jest elastyczny, ponieważ w ustawie samorządowej zawarto konstrukcje prawne umożliwiające jego modyfikacje, dlatego zakres takich zadań może być zróżnicowany w poszczególnych gminach.35 32 Borodo A., Samorząd terytorialny, system prawnofinansowy, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2008, str. 37 33 Strzelecki Z., Gospodarka regionalna i lokalna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, str. 34- 35 34 Miszczuk A., Miszczuk M., Gospodarka samorządu terytorialnego, Warszawa 2007, Wydawnictwo Naukowe PWN, str. 46 35 Strzelecki Z., Gospodarka regionalna i lokalna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, str. 34 22 2. Uczestnictwo w pracach rady gminy i jej komisji oraz innych instytucji samorządowych, do których został on wybrany lub desygnowany (art. 24) 41 3. Reprezentowanie wyborów w radzie gminy oraz troszczenie się o ich sprawy. 4. Wybór przewodniczącego rady.” Radni za pełnienie funkcji otrzymują diety oraz zwrot kosztów podróży, których wysokość ustala rada gminy. Bogdan Dolnicki w swojej książce zawarł informację, iż: „wysokość diet w ciągu miesiąca nie może przekroczyć półtorakrotności kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe na podstawie ustawy z dnia 23 grudnia 1999r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw.42” Z uwagi na wykonywanie mandatu przez radnego obejmuje go ochrona prawna, której podlegają: osoba radnego (jeśli ktoś napadnie na radnego z uwagi na pełnioną przez niego funkcję, będzie poddany wyższej i bardziej surowej karze niż działo by się to na osobie, która nie pełni takiej funkcji) oraz stosunek pracy radnego (czyli rozwiązanie z radnym stosunku pracy wymaga uprzedniej zgody rady gminy, której jest członkiem43). Z pełnieniem funkcji radnego łączy się też kilka zakazów, m.in. nie może on prowadzić, współprowadzić, być pełnomocnikiem czy przedstawicielem działalności gospodarczej, która wykorzystuje mienie komunalne gminy w której uzyskał mandat. Taki zakaz odnosi się także do małżonków radnych. Nie mogą oni posiadać udziałów i akcji w spółkach kontrolnych. W trakcie trwania kadencji radni nie mogą być odwołani z tej funkcji, chyba że rada gminy ulegnie rozwiązaniu. Mandat radnego może wygasnąć w przypadku gdy: 1) sam, pisemnie zrzeknie się mandatu 2) jeśli odmówi złożenia ślubowania 3) ulegnie zmianie jego stan prawa wybieralności na dzień wyborów 4) śmierć44 2.3.2. Wójt (burmistrz, prezydent) 41 Dolnicki B., Samorząd terytorialny, Oficyna Wolters Kluwer business Polska, Wydanie 4, Warszawa 2009, str. 72 42 Ustawa z dnia 23 grudnia 1999r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej praz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U.Nr 110, poz. 1255 z późn. zm.) 43 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym Art. 25 ust. 2 44 J. Pitera, Ustawowe przesłanki wygaśnięcia mandatu radnego, Samorząd Terytorialny 2004, nr 11, str. 49- 55 25 Wójt jest organem wykonawczym gminy, obok burmistrza i prezydenta miasta. W gminach wiejskich organem tym jest wójt, burmistrz jest w gminach, gdzie siedziba władz umieszczona jest w mieście będącym na terytorium danej gminy, zaś prezydent miasta pełni funkcję w miastach, w których jest ponad 100 tysięcy mieszkańców. Wykonują oni uchwały rady gminy, a także zadania gminy, które zostały określone przepisami prawa. Kierują oni aktualnymi sprawami gminy, a przede wszystkim reprezentują ją na zewnątrz. Wykonują swoje zadania z pomocą urzędu gminy czy miast, gdzie są kierownikiem i zwierzchnikiem służbowym.45 Wójt wybierany jest w głosowaniu tajnym w wyborach powszechnych, równych oraz bezpośrednich. W wyborach może startować każdy obywatel Polski, który posiada prawo wybieralności do rady gminy. Nie musi on nawet zamieszkiwać na terytorium danej gminy, w której chce pełnić tę funkcję, musi on jednak mieć ukończone 25 lat (najpóźniej w dniu głosowania). Nie może on kandydować na wójta w innej gminie w tym samym czasie. Wybory odbywają się w jednej lub w dwóch turach w zależności od wyników głosowania. Jeśli w pierwszej turze kandydat otrzymał więcej niż połowę głosów, zostaje on wójtem, jeśli jednak tak się nie stanie, konieczna jest druga tura. Odbywa się ona czternaście dni po pierwszym głosowaniu i przechodzi do niej dwóch kandydatów, którzy uzyskali największą ze wszystkich ilość głosów. W przypadku gdy kandydaci uzyskają taką samą ilość głosów o wygranej decyduje liczba obwodów głosowania, w której jeden z kandydatów otrzymał większą liczbę głosów. Jeśli ponownie okaże się że ta liczba jest równa, rozstrzyga losowanie przeprowadzone przez gminną komisję wyborczą. W sytuacji gdy nie zgłoszono żadnego kandydata, gminna komisja wyborcza natychmiast przez oplakatowanie obwieszczeń wzywa do zgłaszania dodatkowych kandydatur. Jeśli nie nastąpią takie zgłoszenia to rada gminy dokonuje wyboru przez bezwzględną większość głosów ustawowego składu rady w głosowaniu tajnym. Jeśli rada gminy w terminie dwóch tygodni nie dokona wyboru, obowiązki wójta będzie pełniła osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrów do końca kadencji. W przypadku gdy zgłoszono tylko jednego kandydata uznaje się go za wygranego tylko wtedy jeśli w głosowaniu uzyska więcej n iż 45 Borodo A., Samorząd terytorialny, system prawnofinansowy, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2008, Wydanie 5, str. 43 26 połowę ważnie oddanych głosów, jeśli tak się nie stanie procedury są jak w przypadku braku kandydatów.46 Wójta można odwołać w trakcie trwania kadencji przez referendum lokalne, do czego potrzebny jest wniosek co najmniej 10% wyborców. Referendum to jest ważne, gdy udział w nim weźmie co najmniej 3/5 liczby osób, które brały udział w wyborze odwoływanego wójta. W przypadku gdy ewidentnie zostanie naruszona Konstytucja lub ustawa może on zostać odwołany również przez Prezesa Rady Ministrów.47 Zadania wójta są ściśle określone w Ustawie o samorządzie gminnym. Zadania jakie są tam wymienione to m.in: „- przygotowywanie projektów uchwał rady gminy - określanie sposobów wykonywania tych uchwał - gospodarowanie mieniem komunalnym - wykonywanie budżetu oraz przygotowanie projektu tego budżetu - zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych.” W realizacji zadań wójt podlega wyłącznie radzie gminy.48 2.4. Gminna gospodarka finansowa 2.4.1. Budżet gminy Budżet gminy jest niezależnym planem finansowym (planem dochodów i wydatków), który jest uchwalany w formie uchwały budżetowej przez radę gminy i stanowi podstawę gospodarki finansowej gminy. Jest on uchwalany na okres jednego roku kalendarzowego i obejmuje on plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów jednostki.49 Dzięki takiemu planowi wcześniej można przedstawić wszystkie inwestycje, które będą realizowane przez gminę w przyszłym roku. Musi być on zgodny z zasadami budżetowymi. Taki budżet charakteryzuje się:  Planowością, tzn. że jest planem finansowym, dzięki któremu w przyszłości ma miejsce gromadzenie i wydatkowanie środków, którymi rozporządza samorząd.  Okresowością, sporządzany jest na okres jednego roku kalendarzowego. 46 Dolnicki B., Samorząd terytorialny, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2009, Wdanie 4, str. 80-81. 47 Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. - Kodeks wyborczy (Dz.U.2011.21.112 Art.. 492. Przesłanki wygaśnięcia mandatu wójta) 48 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r. Art. 30, z późn. zm.) 49 M. Dylewski, Finanse samorządowe, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2006n str. 25-26 27 spowodować zmniejszenie dochodów lub wzrost wydatków, a co za tym idzie – powiększenie deficytu budżetowego.58 Z końcem roku poprzedzającego rok budżetowy budżet gminy powinien być już uchwalony, jednak w szczególnych przypadkach dopuszcza się możliwość opóźnienia i dopuszczalne jest zatwierdzenie ustawy do 31 marca roku budżetowego.59 Jeśli jednak do tego dnia to nie nastąpi RIO do końca kwietnia sama ustala budżet w zakresie zadań własnych i zleconych jednostki. Jeśli rok budżetowy już się zaczął, a budżet jeszcze nie został uchwalony, podstawą gospodarki samorządu jest projekt. Uchwały budżetowe zostają uchwalane większością głosów (jeśli frekwencja na głosowaniu jest większa niż 50% ustawowego składu rady gminy), i odbywa się to w głosowaniu jawnym. Zaraz po uchwaleniu ustawy powinna ona zostać podana do wiadomości publicznej. 2.4.2. Dochody gminy Dochody gminy są świadczeniami pieniężnymi (przymusowymi i bezzwrotnymi), które są pobierane od podmiotów znajdujących się na terenie jednostki samorządu terytorialnego. Są one pobierane, by móc pokryć wydatki samorządu. Źródłami dochodów własnych gminy (według ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. art. 4) są: wpływy z podatków, wpływy z opłat, dochody z majątku gminy, spadki, zapisy i darowizny na rzecz gminny, dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach, odsetki od pożyczek udzielonych przez gminę, dotacje, dochody pozyskane przez gminne jednostki budżetowe.60 Dochody gminy można podzielić na wiele różnych rodzajów. Mogą to być dochody: - własne, które zasilają tylko budżet gminy - równoważące, czyli uzupełniające dochody własne w celu realizacji wszystkich potrzeb i wydatków gminy - bezzwrotne, to dochody własne, które nie podlegają zwrotowi - zwrotne, czyli dotacje celowe, które podlegają zwrotowi jeśli nie zostaną w całości wykorzystane na określony cel. - obligatoryjne, czyli takie, które muszę być pobrane na podstawie obowiązujących 58 Kosikowski C., Finanse publiczne i prawo finansowe, Oficyna Wydawnicza Branta 2008, Wydanie 3, str. 365 59 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 o finansach publicznych, art.122 60 Izdebski H., Samorząd terytorialny. Podstawy ustroju i działalności, Wydawnictwo LexisNexis, Wydanie 2, Warszawa 2011, str. 330 30 przepisów. Są to na przykład wpływy z podatków (od nieruchomości, rolny, leśny), z opłat (skarbowej, targowej, uzdrowiskowej) oraz ze spadków i darowizn na rzecz gminy. - fakultatywne, do których zalicza się środki pochodzące ze źródeł zagranicznych (niepodlegające zwrotowi) oraz środki pochodzące z budżetu UE i inne środki.61 Podatki są jednak podstawowym źródłem dochodów gminy. Definicje podatku prezentowane przez różnych autorów różnią się od siebie, jednak ciągle wskazują na stałe i niezmienne cechy podatku. Tak więc podatek jest świadczeniem pieniężnym na rzecz państwa lub innego związku publicznoprawnego o charakterze przymusowym, powszechnym, bezzwrotnym i nieodpłatnym, pobieranym na podstawie odpowiednich przepisów prawa.62 Szczegółowe informacje podatkowe są zawarte w ustawie z dnia 12 stycznia 1991 roku o podatkach i opłatach lokalnych. Do dochodów gminy pochodzących z podatków kwalifikują się podatki lokalne, które zasilają budżety gminne. Podatki wpływające do gminy to63:  Podatek leśny, obejmuje wszystkie lasy oprócz tych, które nie są związane z gospodarką leśną, czyli takie które są częścią działek budowlanych oraz rekreacyjnych i są zajęte przez na ośrodki wypoczynkowe lub na inne cele niż leśne.  Podatek od nieruchomości, przedmiotem tego podatku są budynki oraz ich części, grunty pod jeziorami, grunty nie objęte przepisami o podatku leśnym lub rolnym oraz te objęte przepisami jeśli ich użytkowanie jest związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.  Podatek od posiadania psów, skierowany jest do osób fizycznych, które są posiadaczami psów. Jest jednak kilka zwolnień z tytułu tego podatku np. psy będące pomocą dla osób kalekich, osoby powyżej 70 roku życia, które prowadzą samodzielne gospodarstwo domowe, psy pilnujące gospodarstwo rolne. Wysokość tego podatku nie może być wyższa niż 22,86 zł rocznie.  Podatek od spadków i darowizn skierowany jest wyłącznie do osób fizycznych, które nabywają prawa majątkowe lub rzeczy w sposób prawny. Według ustawy o podatku od spadków i darowizn (art. 1) jest on nakładany na podstawie dziedziczenia, zapisu, testamentu, darowizny, zasiedzenia, zachowku, 61 Dolnicki B., Samorząd terytorialny, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2009, Wdanie 4, str. 323 62 Wolański R., System podatkowy w Polsce, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2009, Wydanie 3, str. 18 63 Chmaja M, Leksykon samorządu terytorialnego, Warszawa 1999, Oficyna Wydawnicza Graf-Punkt, Wydanie 1, str. 177- 31 nieodpłatnego zniesienia współwłasności, nieodpłatnej renty, nabycia jednostek uczestnictwa funduszu inwestycyjnego, otwartego na wypadek śmierci.  Podatek od środków transportowych w całości wpływa do budżetu gminy. Obejmuje on samochody ciężarowe (ładowność od 2 i więcej ton), ciągniki siodłowe i balastowe, autobusy, a także przyczepy (ładowność powyżej 5 ton). Obowiązuje on osoby fizyczne i prawne, które są właścicielami środków transportu lub jest na nich zarejestrowany.  Podatek rolny, również w całości zasila budżet gminy. Podatnikami są osoby fizyczne i prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej i są np. współwłaścicielami lub dzierżawcami gruntów, które wchodzą w skład gospodarstw rolnych. Przedmiotem opodatkowania są grunty pod stawami, pod zabudowaniami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa (powierzchnia większa niż 1 hektar) oraz użytki gospodarstwa rolnego tj. łąki, pastwiska oraz grunty orne.  Podatki lokalne to podatki, do których zalicza się podatek od nieruchomości, środków transportu, od posiadania psów oraz opłaty skarbowe, miejscowe i targowiskowe. Każdy podatek samorządowy jest podatkiem lokalnym, ale nie każdy samorządowy jest lokalnym. Ważna grupą dochodów są dochody z majątku gminy, które biorą się z posiadania przez podmioty ziemi, akcji, budynków, udziałów i ruchomości. Dochodami o charakterze majątkowym są czynsze dywidendy, udziały w zyskach, opłaty za korzystanie z mienia oraz odsetki od lokat bankowych, udzielonych pożyczek.64 Dochodem równoważącym są subwencje, które są przyznawane biednym i lepiej usytuowanym gminom. Różnica ta wynika z warunków geograficznych, zasobów surowców, lokalizacji przemysłu, a także z atrakcyjności co powoduje, że źródła dochodów gmin są nierówne.65 Są one ustalane przez ministra finansów i przydzielane każdej gminie z budżetu państwa. Subwencja ogólna składa się z trzech części tj. wyrównawcza, równoważąca oraz oświatowa. Wyrównawcza głównie skierowana jest do gmin biedniejszych, które mają niskie wpływy z podatków. Subwencja równoważąca jest przeznaczona gminom, w których dochód na 1 mieszkańca jest wyższy od 150% średniego dochodu wszystkich 64 Borodo A., Samorząd terytorialny, system prawnofinansowy, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Wydanie 5, Warszawa 2008, str. 75 65 L. Patrzałek, Finansowanie jednostek samorządu terytorialnego, Poznań- Wrocław 2004, str. 128 32 Kolejnymi kategoriami na jakie można podzielić wydatki są wydatki na zadania własne i pozostałe. Pierwsze wydatki (na zadania własne) wyróżniają się następującymi cechami: zaspokajają zbiorowe potrzeby wspólnoty, finansują dużą część zadań publicznych które nie należą do obowiązków innych podmiotów, ich źródłem są dochody w całości przypisane jednostce ustawowo, j.s.t na własną odpowiedzialność i we własnym imieniu wykonuje zadania własne, konkretne wydatki mają ustaloną wagę w budżecie, która ustala kolejność wykonywania finansowania.68 Wydatki na zadania pozostałe pokrywają:  Zadania z zakresu administracji rządowej (wydatki na te zadania są obowiązkowe, dlatego państwo powinno przekazać wystraczającą ilość środków by wystarczyło na realizację tych zadań.)  Zadania przejęte przez samorządy od administracji rządowej (w drodze porozumienia) (samorząd sam decyduje czy chce je realizować czy nie, nie są obowiązkowe, jednak również otrzymuje datacje, która została ustalona w porozumieniu)  Zadania innych jednostek samorządu terytorialnego z tytułu wspólnych przedsięwzięć. (może to dotyczyć np. budowy wspólnej oczyszczalni ścieków, która jest inwestycją wspólną. Jedna ze stron wykonuje zadania w części nie własnych, które mają również swoje miejsce w budżecie jako wydatki na zadania innych samorządów).69 68 Miszczuk A., Gospodarka samorządu terytorialnego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, str. 100 69 Miszczuk A., Gospodarka samorządu terytorialnego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, str. 100 35 ROZDZIAŁ III WYKORZYSTANIE ŚRODKÓW FINANSOWYCH UNII EUROPEJSKIEJ W GMINIE RZĄŚNIA 3.1. Charakterystyka Gminy Rząśnia Gmina Rząśnia jest gminą wiejską znajdującą się w południowo–zachodniej części województwa łódzkiego i od 1998 w powiecie pajęczańskim (wcześniej należała do powiatu piotrkowskiego od 1975 roku). Gmina znajduje się na terytorium powiatu pajęczańskiego w niewiele ponad 10% z czego 80% to użytki rolne a 13% to użytki leśne. Jej łączny obszar to 86,37 km kw. Gmina graniczy z gminą Szczerców i Rusiec (powiat bełchatowski) oraz z gminą Sulmierzyce, Pajęczno i Kiełczygłów (powiat pajęczański). Najstarsze informacje dotyczące gminy Rząśnia sięgają nawet XIV wieku i dotyczą one parafii oraz dóbr należących do niej. Zmiany w kraju po roku 1989, doprowadziły do ogromnej fali prywatyzowania wielkich zakładów państwowych znajdujących się na terenie gminy, które zapewniały w tym czasie mieszkańcom prace i byt, by móc spełnić wymóg rentowności. Ludzie byli zmuszeni wtedy do zakładania prywatnych przedsiębiorstw, co dawało im możliwość rozwoju indywidualnej aktywności ekonomicznej. Z powodu wydobycia węgla brunatnego z „Pola Szczerców” przez KWB Bełchatów, na terenach gminy wystąpiły widoczne metamorfozy powierzchni. Jako że również z terenu gminy Rząśnia pozyskiwany jest węgiel przez KWB Bełchatów, gmina zyskała ożywienie gospodarcze. Na terenie gminy znajduje się zwałowisko o powierzchni ok. 900 ha, które po 2038 roku, czyli po zakończeniu eksploatacji ma być zlikwidowane i zrzucone do wyrobiska poeksploatacyjnego. W niedalekiej przyszłości na terenach kopalnianych ma powstać stok narciarski, nad którym już zaczynają się pracę, a po zakończeniu eksploatacji ma powstać najgłębsze, sztuczne jezioro w Polsce, jest to jednak planowane dopiero na 2050 rok, jednak prace przygotowawcze już się zaczynają. 36 Rolnictwo w gminie jest natomiast na bardzo niskim poziomie. Charakteryzuje się słabą intensywnością, niską wielkością produkcji rolniczej oraz słabym poziomem rozwoju infrastruktury technicznego wyposarzenia gospodarstw rolnych. Na terenie gminy miało miejsce odwodnienie wgłębne związane z odkrywką i przebudową sieci hydrograficznej, przez co obniża się poziom wody gruntowej i pogarsza to warunki życia roślin. Dlatego zmniejsza się przydatność rolnicza gruntów w gminie. Klimat jednak jest charakterystyczny jak dla całego regionu Polski środkowej. Na postawie spisu rolnego z 2002 roku wskaźnik lesistości w gminie klasyfikował się na poziomie 11,5%. Głównym gatunkiem występującym na terenie gminy była sosna, jednak odwodnienie gleb, emisje i zanieczyszczenia pochodzące z Elektrowni i Kopalni Bełchatów oraz cementowni w Działoszynie spowodowało zmniejszenie tego poziomu o ponad połowę, gdyż zwałowisko kopalniane jest ulokowane na terenie, na którym kiedyś właśnie znajdowały się lasy. Turystyka na chwilę obecną w gminie jest bardzo słabo rozwinięta ze względu na brak bazy noclegowo-gastronomicznej oraz brak gospodarstw agroturystycznych, jednak coraz więcej osób zwiedza kopalnię oraz drewniane, zabytkowe kościoły w Stróży (1690 rok), Białej (1585 rok) oraz w Rząśnia (1864 rok), dlatego w przyszłości, gdy powstanie stok narciarski oraz ogromny zalew, na pewno turystyka na tym terenie ulegnie zmianą w lepszym kierunku.70 Gmina Rząśnia korzysta z wielu funduszy unijnych. Dzięki nim oraz kopalni węgla brunatnego przy której znajduje się gmina zajmuje ona czołowe miejsce w rankingu najbogatszych gmin w Polsce. W województwie łódzkim gmina Rząśnia jest na drugim miejscu w rankingu najbogatszych gmin województwa łódzkiego według dochodów podatkowych w przeliczeniu na jednego mieszkańca w złotych. 70 Historia gminy, www.rzasnia.pl, 09.06.2015 37 przełamać bariery strukturalne na obszarach gdzie potencjał rozwojowy jest na niższym poziomie. Należy również polepszyć atrakcyjność turystyczną oraz osiedleńczą, a także ośrodków miejskich i usprawnienie powiązań między nimi, zwiększenie atrakcyjności osiedleńczej i turystycznej.71 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich przede wszystkim ma na celu poprawę jakości życia na obszarach wiejskich oraz zróżnicowanie gospodarki wiejskiej. Dąży on również do poprawy środowiska naturalnego oraz poprawy konkurencyjności w sektorze rolnym i leśnym. Na finansowanie PROW zostało przekazanych ok. 68 mld złotych.72 Kolejnym ważnym programem jest Poakcesyjny Program Wspierania Obszarów Wiejskich. Jego głównym założeniem jest wyegzekwowaniu problemów społecznych i mobilizacja kapitału społecznego. Gminy, które zakwalifikowały się do programu mogą spodziewać się otrzymania 20 tysięcy euro rocznie. Aby uzyskać fundusze z tego projektu należy przygotować dobrej jakości projekt. Dzięki niemu w gminie w sferze pomocy społecznej może podnieść się standard. Program skierowany jest do 3 grup beneficjentów tj. ludzie starsi (opieka, rozwój usług ułatwiający codzienne funkcjonowanie, transport, mieszkania dzięki którym osoby starsze będą mogły samodzielnie funkcjonować), dzieci i młodzież (rozwój sieci świetlic oraz kawiarenek internetowych, tworzenie klubów młodzieżowych, porady dla młodzieży w sprawach zawodowych), rodziny z dziećmi (opieka instytucjonalna nad dziećmi, które są w wieku szkolnym i młodszym, tworzenie mini przedszkoli i mini żłobków, porady w sprawach prawnych, socjalnych, rodzinnych, a także pedagogiczno-psychologicznych). Fundusze zewnętrzne z programu Wrota Regionu Łódzkiego mają być przeznaczone na rozbudowę e-Administracji oraz na rozwój usług elektronicznych na terenie całego województwa łódzkiego. Jego celem jest wzrost wykorzystania technik i technologii informatycznych w administracji samorządowej. Ma on ułatwić przede wszystkim dostęp do informacji, oszczędzić czas oraz zmniejszyć koszty zarówno mieszkańców jak i urzędników, zwiększyć przejrzystość wykonywanych działam, ułatwić eliminacja błędów ,podnieść standard obsługi obywateli i wiele innych. Gmina Rząśnia realizuje projekt „Uwierz w siebie” w ramach PO Kapitał Ludzi. Polega on na warsztatach, kursach i szkoleniach dla 12 osób nie pracujących oraz bezrobotnych. Program ten ma podnieść kompetencje o charakterze zawodowym 71 O programie, www.rpko.lodzkie.pl, 2.06.2015 72 Fundusze Europejskie dla rozwoju regionu łódzkiego, www.cop.lodzkie.pl, 2.06.2015 40 uczestników, ma odbudować się jej poczucie własnej wartości. Jego celem jest motywacja uczestników do działania oraz wzbogacenie ich o nowe umiejętności.73 3.3. Wydatki i inwestycje finansowane z funduszy unijnych W gminie Rząśni w ostatnich 10 latach miało miejsce wiele przemian, które działy się dzięki środkom pozyskiwanym z funduszów unijnych. Dzięki wpływom z tych funduszy zostały wybudowane drogi, szkoły, place zabaw, a przede wszystkim (co było głównym celem gminy) został poprawiony komfort, bezpieczeństwo i wygoda życia mieszkańców. Największymi inwestycjami w gminie były realizacje projektu: 1. „Słoneczne dachy Gminy Rząśnia” - Projekt realizowany w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Łódzkiego na lata 2007-2013 oś priorytetowa II – Ochrona środowiska i energetyka, działanie II.9 – Odnawialne źródła energii ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR). Projekt ten polegał na zaprojektowaniu, wykonaniu oraz na zamontowaniu kolektorów słonecznych oraz całej aparatury wskazanym obiektom mieszkalnym (własność osób fizycznych i prawnych) oraz komunalnym obiektom użyteczności publicznej na terenie gminy Rząśnia. Zostało zamontowane 1029 sztuk kompletnych kolektorów z całą instalacją (kolektory słoneczne wraz z osprzętem do ich montażu, kompletne zespoły pompowo – sterownicze, podgrzewacze wody, zespoły przyłączeniowe podgrzewaczy, płyn solarny, armaturę, orurowanie, izolację). Pomysł na taką inwestycję pojawił się aby:  Poprawić stan środowiska naturalnego i ograniczyć zanieczyszczenia pochodzące ze zużycia paliw konwencjonalnych (np. węgiel, drewno), które negatywnie wpływają na atmosferę, glebę czy hydrosferę.  Spełnić wymagania polityki krajowej, która każe zwiększyć udział energii z odnawialnych źródeł energii, dzięki czemu jest mniejsze zużycie paliw kopalnych.  Polepszyć jakość życia mieszkańców poprzez poprawę jakości powietrza oraz przez mniejsze koszty związane z podgrzewaniem wody 73 „Uwierz w siebie” – projekt realizowany w ramach projektu systemowego ze środków EFS w ramach POKL, www.rzasnia.pl, 2.06.2015 41  Zwiększyć świadomość mieszkańców o odnawialnych źródłach energii, zwłaszcza o promieniowaniu słonecznym.74 Ogólna wartość całego projektu wynosiła 13.993.763,80 zł, jednak z funduszy unijnych gmina uzyskała aż 11.891.617,30 zł. Resztę dołożyła gmina oraz mieszkańcy, którzy chcieli mieć założone kolektory słoneczne (po 500zł). (Załącznik – Fot. 1) 2. Kolejną dużą inwestycją, która doszła do skutku za pomocą funduszy unijnych była budowa szkoły podstawowej w Białej. Projekt realizowany w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Łódzkiego na lata 2007-2013 oś priorytetowa V – Infrastruktura społeczna, działanie V.3 – Infrastruktura edukacyjna ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR). W ramach tego projektu powstała szkoła podstawowa z salą sportową, która została dostosowana dla potrzeb osób niepełnosprawnych. Jest ona bardzo dobrze wyposażona w nowoczesne sprzęty oraz oferuje kształcenie na wysokim poziomie. Sala sportowa wyposażona jest w pełnowymiarowe boisko do koszykówki oraz siatkówki. Na Sali znajdują się trybuny oraz magazyny, siłownia oraz zespoły szatniowe. Szkoła posiada klasy, pracownie, bibliotekę z czytelnią tradycyjną i internetową, gabinet lekarza szkolnego i pedagoga. Przy budynku szkoły oraz sali sportowej, które są połączone łącznikiem wykonano również plac zabaw dla dzieci, oraz przygotowano parking oraz nasadzono dużo zieleni przy obiekcie. Całkowita wartość projektu wyniosła 13.800.000 złotych z czego gmina uzyskała dofinansowanie w wysokości 11.515.557 złotych. (Załącznik – Fot. 2) 3. Trzecią i zarazem jedną z największych inwestycji gminy był projekt „Uzbrojenie terenów inwestycyjnych, realizowany w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Łódzkiego na lata 2007-2013 poprzez Centrum Obsługi Przedsiębiorcy (COP) oś priorytetowa III – Gospodarka, innowacyjność, przedsiębiorczość, działanie III.4 – Rozwój otoczenia biznesu ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR). Projekt ten polegał na uzbrojeniu terenów o ponad 10 hektarach poprzez:  Budowę drogi dojazdowej do terenów inwestycyjnych  Budowę dróg wewnętrznych  Pełne oświetlenie dróg  Budowę sieci kanalizacyjnej, wodociągowej i deszczowej  Budowę siedzi teletechnicznej 74 www.10latwue.rzasnia.pl, Słoneczne dachy Gminy Rząśnia, 02.06.2015 42 10. Bardzo ciekawym i przydatnym mieszkańcom gminy projektem był projekt „Uwierz w siebie”. Jest ona realizowany od 2009 roku i z każdym rokiem cieszył się coraz większym zainteresowaniem mieszkańców. Jest on skierowany głównie do osób bezrobotnych, niepracujących, ale będących w wieku aktywności zawodowej, które są zagrożone wykluczeniem społecznym. Ma on na celu zwiększenie motywacji do działania i pomoc w uwierzeniu we własne siły. Poprawia on także kwalifikacje i umiejętności zawodowe, które mogą pomóc znalezienie pracy. Od 2009 roku do 2014 łącznie na ten projekt wydano 534.673,38 złotych, a dofinansowania uzyskano 478.327,0650. W każdym roku przeznaczano na ten cel blisko 100.000 złotych. 11. Gmina Rząśnia sporo funduszy przeznacza na rozwijanie umiejętności dzieci, wyposażenie szkół, remont szkół, budowę placy zabaw itp. Projekt „Umiem lepiej, wiem lepiej” skierowany był do uczniów klas I-III. Polegał on właśnie nie lepszym wyposażeniu sal w szkołach, w których są prowadzone zajęcia. Zakupiono komputery oraz pomoce dydaktyczne wykorzystywane do zajęć matematycznych, przyrodniczych, plastycznych oraz muzycznych. Miał on rozwijać umiejętności dzieci poprzez poprawę jakości prowadzonych zajęć oraz nowoczesnych metod nauczania. W ramach tego projektu zostały zrealizowane zajęcia dla dzieci z trudnościami w czytaniu, pisaniu oraz w zdobywaniu umiejętności matematycznych. Odbyły się również zajęcia muzyczne, plastyczne, przyrodnicze oraz logopedyczne. Wartość projektu wynosiła 155.342,6 złotych z czego gmina dołożyła tylko 23.301,39 złotych, a resztę pokryto dofinansowaniem. 12. W 2007 roku w gminie powstała inwestycja, która została w 100% sfinansowana z funduszy unijnych. Projekt „Wioska internetowa – kształcenie na odległość na terenach wiejskich” polegała na zapewnieniu mieszkańcom terenów wiejskich możliwości edukacji on-line. Każde Centrum Kształcenie zostało wyposażone w nowoczesne sprzęty komputerowe z dostępem do internetu oraz w urządzenia wielofunkcyjne, rzutniki multimedialne, telefony oraz meble biurowe. Może z tego korzystać każdy mieszkaniec, a co więcej, gmina Rząśnia jest jedynym na terenie powiatu pajęczańskiego uczestnikiem tego projektu. Wartość tego projektu to 100.000zł. (Załącznik – Fot. 9) 13. Na terenie gminy powstało wiele miejsc spotkań dla dzieci. Są to m.in. plac zabaw w Rząśni (Załącznik – Fot. 10), plac zabaw w Zielęcinie oraz altana ogrodowa (Załącznik – Fot. 11). Zostały one wyposażone w huśtawki, zjazd linowy, zabawki na sprężynach itp. W ramach tej inwestycji zostały również zakupione ławeczki, kosze na śmieci, a co najważniejsze pod niektórymi elementami została stworzona strefa bezpiecznego upadku z 45 piasku. Plac zabaw w Rząśni kosztował gminę 51.916,25 złotych, natomiast z funduszy zostało dołożone jeszcze 25.000 złotych. Plac zabaw w Zielęcinie kosztował prawie 33.000 złotych, jednak z pozyskanych na ten cel funduszy dołożono prawie 22.000 złotych. Altana ogrodowa, która jest miejscem spotkań mieszkańców została wyposażona w grill, stoły i ławy, akcesoria do grilla. Koszt projektu to 67.715,93 złotych, natomiast wysokość dofinansowania to 25.000 złotych. Nie są to jednak wszystkie inwestycje jakie gmina stworzyła dzięki funduszom unijnym. W gminie powstały także budynki Ochotniczej Straży Pożarnej w Stróży (Załącznik – Fot 12) i w Broszęcinie (Załącznik - Fot. 13, 14), został wyremontowany cmentarz zabytkowy w Rząśni (Załącznik – Fot. 15) wraz z kościołem (załącznik – Fot. 16) i wiele innych. Gmina ciągle pozyskuje środki z funduszy unijnych. Jakość życia ludzi w tej gminie znacznie polepszyła się, ponieważ projekty, które zostały zrealizowane w gminie ułatwiają codzienne życie ludzi o czym świadczą np. kolektory słoneczne w każdym domu. 3.4. Budżet gminy Rząśnia w 2015 roku Zgodnie z ustawą o finansach publicznych Rada Gminy Rząśnia ustaliła wysokość dochodów na rok 2015 równą 42.240.769,94zł z czego blisko 90% bo aż 40.062.117,5 to dochody bieżące .Do dochodów bieżących należą przede wszystkim:  dotacje celowe z budżetu państwa na realizację zadań zleconych z zakresu administracji rządowej oraz tych zleconych na podstawie odrębnych ustaw  dotacje celowe z budżetu państwa na realizacje w własnych zadań bieżących gminy  dochody z tytuły wydawania zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych. Pozostałą część dochodów stanowią dochody majątkowe (5.178.652,41 zł). Do tych dochodów należą:  dotacje i środki na finansowanie wydatków na realizację zadań finansowych  środki otrzymane od pozostałych jednostek sektora publicznego  ze sprzedaży składników majątkowych. Dochody w budżecie gminy będą dzieliły się następująco: Dochody bieżące dotacje celowe z budżetu państwa na realizację zadań zleconych z zakresu administracji rządowej oraz tych zleconych na podstawie odrębnych ustaw 1.329.480,00 zł 46 dotacje celowe z budżetu państwa na realizację zadań zleconych z zakresu administracji rządowej oraz tych zleconych na podstawie odrębnych ustaw 185.577,00 zł dochody z tytuły wydawania zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych. 50.000,00 zł Dochody majątkowe dotacje i środki na finansowanie wydatków na realizację zadań finansowych 4.574.733,34 zł środki otrzymane od pozostałych jednostek sektora publicznego 533.919,07 zł ze sprzedaży składników majątkowych 70.000,00 zł Wydatki gminy na rok 2015 zostały ustalone na poziomie 42.030.704,44 zł, które ponownie dzielą się na wydatki bieżące i majątkowe. Wydatki majątkowe stanowią 15.894.296,62 zł, natomiast wydatki bieżące to aż 26.136.407,82 zł. Do wydatków bieżących zaliczą się: Wynagrodzenie wraz z pochodnymi 11.058.249,00 zł Wydatki związane z realizacją ich statutowych zadań 9.603.458,52 zł Dotacje z budżetu gminy na zadania bieżące 2.350.780,00 zł Oświadczenia na rzecz osób fizycznych 2.423.920,00 zł Obsługa długu 700.000,00 zł Różnica między dochodami a wydatki budżetu jest zaplanowana na wysokość 3.210.065,47zł z czego mają być spłacone kredyty i pożyczki. W budżecie została określona także rezerwa budżetowa oraz celowa na zarządzanie kryzysowe o łącznej kwocie 380.156,81 zł. Od 2012 roku budżet dochodów gminy ciągle rośnie. Z roku na rok ta różnica wynosi od 3-5 mln złotych. Wynika to między innymi z tego że do gminy przybywa coraz więcej osób, w gminie powstaje coraz więcej udogodnień co powoduje że mieszkańców jest coraz więcej, a co za tym idzie wpływy z podatków także rosną. Wydatki budżetowe również rosną z każdym rokiem, jednak w roku 2015 nastąpił spadek tych wydatków aż o 8 mln złotych. Gmina jest obecnie w bardzo dobrej kondycji finansowej, zwłaszcza że dochody są dużo niższe niż wydatki. 47 Załączniki Fot. Słoneczne dachy Gminy Rząśnia Fot. 2. Szkoła podstawowa w Białej 50 Fot. 3. Droga Rząśnia – Brutus – Marcelin Fot. 4 Kompleks sportowo rekreacyjny – kort tenisowy 51 Fot. 5. Kompleks sportowo rekreacyjny – boisko główne z trybunami Fot. 6. Kompleks sportowo rekreacyjny - boisko do siatkówki plażowej 52 Fot. 11. Altana w Rząśni Fot. 12. Straż pożarnia w Stróży 55 Fot. 13. Straż pożarna w Broszęcinie Fot 14. Straż pożarna w Broszęcinie – plac zabaw 56 Fot. 15. Cmentarz zabytkowy w Rząśni – kostka granitowa 57 16. T. Bigo., Związki publicznoprawne w świetle ustawodawstwa polskiego, Warszawa 1928 17. Borodo A., Samorząd terytorialny, system prawnofinansowy, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2008 18. Strzelecki Z., Gospodarka regionalna i lokalna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008 19. Dolnicki B., Samorząd terytorialny, Oficyna Wolters Kluwer business Polska, Wydanie 4, Warszawa 2009 20. J. Pitera, Ustawowe przesłanki wygaśnięcia mandatu radnego, Samorząd Terytorialny 2004, nr 11 21. M. Dylewski, Finanse samorządowe, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2006 22. Osiatyński J., Finanse publiczne. Ekonomia i polityka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006 23. Wójtowicz W., Zarys finansów publicznych i prawa finansowego, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2008,Wydanie 5 24. Kołaczkowski B., Gospodarka finansowa samorządu terytorialnego w Polsce, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2008 25. Komar A., Finanse publiczne w gospodarce rynkowej, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1996 26. Kosikowski C., Finanse publiczne i prawo finansowe, Oficyna Wydawnicza Branta 2008, Wydanie 3 27. Izdebski H., Samorząd terytorialny. Podstawy ustroju i działalności, Wydawnictwo LexisNexis, Wydanie 2, Warszawa 2011, 28. Wolański R., System podatkowy w Polsce, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2009, Wydanie 3 60 Wykaz aktów prawnych i rozporządzeń: 1. Rozporządzenie (WE) nr 1082/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie europejskiego ugrupowania współpracy terytorialnej (EUWT) 2. Ustawa z dnia 23 grudnia 1999r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej praz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U.Nr 110, poz. 1255 z późn. zm.) 3. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r.o samorządzie gminnym Art. 25 ust. 2Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. - Kodeks wyborczy (Dz.U.2011.21.112 Art.. 492. Przesłanki wygaśnięcia mandatu wójta) 4. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r. Art. 30, z późn. zm.) 5. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, Art. 39 ust. 1 6. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 o finansach publicznych, art.122 7. Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego art 29 ust.1 Strony internetowe 1. Programy operacyjne 2007-2013, www.fundusze20072013.pl (30.01.2015) 2. PO Pomoc Techniczna na lata 2007-2013, www.eurofinanse.pl (31.01.2015) 3. Perspektywa finansowa 2014-2020, http://www.parp.gov.pl (18.03.2015) 4. Nowa perspektywa finansowe 2014-2020, www.cupt.gov.pl (18.03.2015) 5. Program na 2014-2020, www.pois.2007-2013.gov.pl (18.03.2015) 6. Zakres działania gminy , www. bip.warnice.pl (11.05.2015) 7. Lista obowiązków , www.samorzad.pap.pl (11.05.2015) 8. Zadania jednostek samorządu terytorialnego, www.samorzad.infor.pl (11.05.2015) 9. Rada gminy, www.bip.biuletyn.info.pl (15.05.2015) 10. Informacja BSiE nr 818, www.biurose.sejm.gov.pl (09.06.2015) 11. Historia gminy, www.rzasnia.pl (09.06.2015) 12. Uwierz w siebie” – projekt realizowany w ramach projektu systemowego ze środków EFS w ramach POKL, www.rzasnia.pl (2.06.2015) 13. Słoneczne dachy Gminy Rząśnia ,www.10latwue.rzasnia.pl (02.06.2015) 61 Spis rysunków Rysunek 9. Trójfilarowa Struktura UE 7 Rysunek 2. Podział środków z funduszy strukturalnych 9 Rysunek 10. Podział środków UE na poszczególne programy operacyjne na lata 2007-2013 13 Rysunek 11. Wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego według działów w 2013 r. w województwie mazowieckim 33 Rysunek 12. Wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego według działów w 2013 r. w województwie mazowieckim 34 Rysunek 13. Dochody podatkowe gmin w Łódzkiem w zł w przeliczeniu na 1 mieszkańca 38 Rysunek 14. Dochód z podatków per capita w Polsce 39 Rysunek 15. Porównanie dochodów i wydatków gminy 2012-2015 48 62