Pobierz Odpowiedzialność Unii a odpowiedzialność państw członkowskich - Notatki - Politologia i więcej Notatki w PDF z Politologia tylko na Docsity!
Aleksandra Machowska
Odpowiedzialność Unii a odpowiedzialność
państw członkowskich
Zarówno zasada odpowiedzialności Unii Europejskiej jaki i odpowiedzialności państw członkowskich UE stanowią jeden z powszechnie uznawanych elementów ochrony prawnej jednostki. Jednakże obie te zasady różnią się od siebie a pytania o zakres i charakter tych odpowiedzialności budzą do tej pory kontrowersje w prawie europejskim i są przedmiotem wydawania wielu orzeczeń dotyczących odróżnienia odpowiedzialności Unii Europejskiej od odpowiedzialności państw członkowskich za naruszenie prawa wspólnotowego.
Podstwowym artykułem określającym odpowiedzialność Unii jest art. 340 TFUE który mówi, że:
„Odpowiedzialność umowna Unii podlega prawu właściwemu dla danej umowy. W dziedzinie odpowiedzialności pozaumownej Unia powinna naprawić, zgodnie z zasadami ogólnymi, wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkody wyrządzone przez jej instytucje lub jej pracowników przy wykonywaniu ich funkcji. Na zasadzie odstępstwa od akapitu drugiego, Europejski Bank Centralny jest zobowiązany do naprawienia, zgodnie z ogólnymi zasadami wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkód wyrządzonych przez Bank lub jego pracowników przy wykonywaniu ich funkcji. Odpowiedzialność osobistą pracowników wobec Unii określają przepisy ich regulaminu pracowniczego lub mających zastosowanie warunków zatrudnienia”^1.
Można wyróżnić różne rodzaje odpowiedzialności Unii Europejskiej. Odpowiedzialność kontraktowa (umowna) jest wyrażona w kilku artykułach Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Art. 340 określa, że odpowiedzialność kontraktowa Unii podlega prawu właściwemu dla danej umowy, natomiast art. 274 TFUE formuje, „…że w zakresie tej odpowiedzialności właściwe są sądy krajowe, chyba że strony (^1) http://eur‐lex.europa.eu/JOHtml.do?uri=OJ:C:2010:083:SOM:PL:HTML
umowy poddały ewentualne spory z niej wynikające pod jurysdykcję Trybunału Sprawiedliwości, zgodnie z art.272 TFUE” 2. Wynika z tego, że aby spory spod właściwość sądów krajowych zostały wyłączony i poddane sądom Unii strony umowy muszą zaznaczyć to w klauzuli arbitrażowej. Klauzula powinna być określona pisemną formą oraz musi być objęta ważną umową, wówczas sąd bada swoją właściwość z urzędu^3. Drugi akapit art. 340 TFUE traktuje o odpowiedzialności deliktowej (pozaumownej), której głównymi przesłankami są: działania lub zaniechania przez UE, które muszą być sprzeczne z prawem (bezprawne), po stronie skarżącego musi nastąpić szkoda, a między działaniem lub zaniechanie musi istnieć związek przyczynowo- skutkowy^4. „Za podstawową przesłankę wcześniej ETS a po traktacie lisbońskim TSUE uznaje niezgodność z prawem zachowania instytucji lub pracownika Unii”^5 , należy jednak przyjąć, że Unia ponosi odpowiedzialność za działania luba zaniechania funkcjonariusza, które stanowią realizację zadań Unii przy wykonywaniu obowiązków^6. Legitymację czynną do wytoczenia powództwo bez względu na charakter odpowiedzialności mają podmioty posiadające zdolność procesową natomiast legitymacja bierna, czyli pozwanym jest Unia Europejska reprezentowana przez instytucje.
Zasada Odpowiedzialności państw członkowskich za naruszenie prawa Unii została ustanowiona przez ETS w roku 1991 na mocy orzeczenia w sprawie Francovich. Wcześniej zasada ta została sformułowana przez Trybunał w wyroku w sprawie Komisja przeciwko Republice Włoskiej 7 na początku lat 70, gdzie w drodze dyrektywy ustalił przesłanki
(^2) Red. A. Wyrozumska [w:] System Ochrony Prawnej Unii Europejskiej, Marcin Górski, Odpowiedzialność odszkodowawcza Unii Europejskiej, Instytut Wydawniczy EuroPrawo wydanie II 2010, S. (^3) Np. wyrok TS Z DN. 26.04.2005 w sprawie C‐294/02 Komisja przeciw AMI Semiconductor Belgium BVBA i inni‐ TS uznał się za właściwy do orzekania w przedmiocie skargi Komisji mimo, że wcześniej skarga wniesiona do sekretariatu Sądu, ponieważ w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską przeprowadzono podział właściwości między Sąd i Trybunał, a w w chwili złożenia skargi Traktat nie przewidywał możliwości rozpoznawania przez Sąd Pierwszej Instancji takich spraw. http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=54127&pageIndex=0&doclang=PL&mode=l st&dir=&occ=first&part=1&cid= (^4) Red. A. Wyrozumska [w:] System Ochrony Prawnej Unii Europejskiej Ibidem s.282‐ 283 (^5) B.P. Wróblewski, „Pozaumowna odpowiedzialność odszkodowawcza Wspólnoty Europejskiej za akty normatywne” 6 s. Np. wyrok TS z dn.10.07.1969 w sprawie 9/69 Sayag przeciwko Leduc, gdzie Trybunała orzekł, że mimo obowiązków służbowych za wypadek spowodowany przez kierowanie prywatnym pojazdem, chociaż podczas delegacji przysługują samochody służbowe Euroatom nie ponosi odpowiedzialności. http://eurlex.europa.eu/Notice.do?mode=dbl&lang=en&ihmlang=en&lng1=en,pl&lng2=cs,da,de,el,en,es,et,fi,f r,hu,it,lt,lv,nl,pl,pt,sk,sl,sv,&val=416972:cs (^7) F. Emmert, M.Morawiecki, Prawo Europejskie wyd. II Warszawa 2010, s.454‐ 456
naruszonej normy prawnej jest przyznanie uprawnień jednostkom, naruszenie prawa jest wystarczająco poważne, istnieje bezpośredni związek przyczynowy między naruszeniem ciążącego na państwie zobowiązania a poniesioną przez poszkodowanych szkodą. Wystarczy przy tym ustalenie, czy zarzucana szkoda wynika w sposób wystarczająco bezpośredni z naruszenia prawa wspólnotowego, tak aby państwo członkowskie było zobowiązane do jej naprawienia. Należy jednak stwierdzić, że nie ma w Traktacie wyraźnego przepisu, który statuowałby odpowiedzialność odszkodowawczą państw członkowskich wynika ona z bowiem głównie z zasady effet tiule, jest ona traktowana jako „ostatnia deska ratunku” kiedy dyrektywa przyznaje prawa, jednak nie można jej przypisać bezpośredniej skuteczności a wymaganie wykładni prawa krajowego zgodnej z prawem wspólnotowym także nie prowadzi do zadowalającego rezultatu odpowiedzialność odszkodowawcza państwa.
W przypadku orzeczenia Trybunału z dnia 29 lipca 2010 r. w sprawie C-377/ Françoise-Eléonor Hanssens-Ensch jako syndyk masy Agenor SA przeciwko Wspólnocie Europejskiej. Firma Agenor SA zawarła i przedłużała umowę z Unią Europejską, jednak kiedy spółka nie zgodziła się na przyjęcie aneksu do umowy przygotowanego przez Komisję w związku z problemami w zarządzaniu spółką Komisja stwierdziła wygaśnięcie umowy, a Agenor złożyła wniosek o ogłoszenie upadłości a w późniejszym czasie wniosła skargę do belgijskiego sądu przeciwko Wspólnocie o uchybienie, które doprowadziło do upadłości spółki. Wobec tego Sąd krajowy zwrócił się do TS z pytaniem prejudycjalnym, czy skarga o stwierdzenie odpowiedzialności wniesiona przeciwko Wspólnocie i oparta na przepisach krajowych ustanawiających szczególny reżim prawny różniący się od ogólnego reżimu państw członkowskiego w przedmiocie odpowiedzialności cywilnej, stanowi skargę o stwierdzenie odpowiedzialności pozaumownej w rozumieniu art. 288 akapit drugi TWE, która zgodnie z art. 235 TWE, nie należy do właściwości sądów krajowych. Trybunał uznał, że mimo iż skarga oparta jest na przepisach krajowych ustanawiających szczególny reżim prawny różniący się od ogólnego reżimu zainteresowanego państwa członkowskiego w przedmiocie odpowiedzialności cywilnej nie należy, na mocy art. 235 WE w związku z art. 288 akapit drugi WE, do właściwości sądów krajowych. Natomiast orzeczenie Trybunału dotyczące skargi Antoniego Uznańskiego na Rzeczpospolitą Polską odnosi się do odpowiedzialności państwa członkowskiego za naruszenie prawa wspólnotowego. Poszkodowany Antonii Uznański wniósł do sądu Unii o rozpatrzenie jego sprawy, w której
niemieckich norm. ETS uznał wcześniej te przepisy za niezgodne z ówczesnym TWE w skutek czego Trybunał uznał odpowiedzialność odszkodowawczą Niemiec za naruszenie praw Unii.
sąd RP niesłusznie zabrał mu odziedziczone grunty. Sąd Unii uznał się jako niewłaściwy i odrzucił skargę jako bezpodstawną, jednak w odwołaniu Uznański powołał się na to, że sądy Unii są właściwe nie tylko do kontrolowania przestrzegania przez państwa członkowskie prawa Unii, ale także do zawieszenia wykonania niektórych aktów krajowych w przypadku poważnego i nieodwracalnego naruszenia praw podstawowych. Sąd jednak stwierdził, że zgodnie z traktatem (art.6 TUE) naruszenie praw podstawowych może zostać zaskarżone tylko przez Komisję lub inne państwo członkowskie, a możliwość zaskarżania przez osoby fizyczne lub prawne prowadziłaby do dodania nowej kompetencji sądom Unii wobec tego uznał odwołanie skarżącego za bezzasadne i uznał się za niewłaściwy do rozwiązania sporu. Na podstawie tych dwóch orzeczeń widać dokładną różnicę pomiędzy odpowiedzialności i przesłankami odpowiedzialności państw Unii Europejskiej i państw członkowskich. W pierwszym przypadku widać, że odpowiedzialność pozaumowna Unii Europejskiej może być rozpatrywana przez sądy Unii, a pozaumowna w zależności od zwarcia klauzuli arbitrażowej bądź przez sądy krajowe bądź przez sądy Wspólnoty, a żeby uznać odpowiedzialność państw członkowskich trzeba wykazać konkretne przesłanki naruszenia prawa wspólnotowego i poniesioną szkodę.
