Ogólne wprowadzenie do ekonomii i gospodarki, streszcznie podręcznika, Streszczenia z Ekonomia

Pobierz Ogólne wprowadzenie do ekonomii i gospodarki, streszcznie podręcznika i więcej Streszczenia w PDF z Ekonomia tylko na Docsity! David Begg, Stanley Fischer, Rudiger Dornbusch EKONOMIA – MIKROEKONOMIA Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne 1. WPROWADZENIE DO GOSPODARKI I EKONOMII    podstawowe pojęcia i problemy rozwinięte w dalszych rozdziałach b.szczegółowo EKONOMIA – nauka badająca, w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym, co, jak i  dla kogo wytwarzać ZASÓB RZADKI (ograniczony) – przy cenie równej 0 popyt nań przewyższa dostępna podaż (ropa po  drastycznym wzroście cen) PODZIAŁ DOCHODU – informuje, w jaki sposób dochód jest dzielony pomiędzy różne grupy i  jednostki – co, jak i dla kogo jest wytwarzane? (kluczowe zagadnienie!)­ przesądza o tym stopień  nierównomierności ­dochód na 1 mieszkańca przybliżonym wskaźnikiem stopy życiowej w każdej grupie krajów ­olbrzymie różnice w dochodach poszczególnych grup krajów (dla kogo gospodarka  wytwarza? – dla 15% mieszkańców świata z kraii uprzemysłowionych, jak? – różnice w  technice i technologii, wykształceniu – wydajność ­ różnice wewnątrzkrajowe (kwestia rozdziału własności pomiędzy grupy mieszkańców) ­ wpływ określonej polityki rządu RZADKOŚĆ ZASOBÓW I ICH ALTERNATYWNE ZASTOSOWANIA:  KRZYWA MOŻLIWOŚCI PRODUKCYJNYCH: ­ przedstawia przy każdej wielkości produkcji jednego  dobra – maksymalna, możliwą produkcję drugiego dobra KOSZT ALTERNATYWNY danego dobra – ilość innego dobra, z którego trzeba zrezygnować, aby  możliwe stało się wytworzenie dodatkowej jednostki tego pierwszego dobra RYNEK = proces prowadzący do tego, że decyzje gospodarstw domowych dotyczące konsumpcji  alternatywnych dóbr, decyzje przedsiębiorstw o tym, co i jak wytwarzać oraz decyzje pracowników dot.  tego jak wiele i dla kogo pracować, zostają wzajemnie uzgodnione dzięki odpowiedniemu  dostosowaniu cen ­wiele perspektyw (pozycja kupca, sprzedawcy, ceny główną przesłanką decyzji brak rynku – GOSPODARKA NAKAZOWA – wszystkie decyzje dot. produkcji i konsumpcji są  podejmowane przez państwo. Państwowy urząd planowania decyduje o tym , co, jak i dla kogo się  produkuje. Szczegółowe nakazy są następnie kierowane do gospodarstw domowych, przedsiębiorstw,  pracowników (niemożność realizacji, poziom skomplikowania paraliżuje). GOSPODARKA WOLNORYNKOWA = brak ingerencji państwa, kierowanie się własnymi celami,  maksymalne korzyści bez państwowej pomocy, Adam Smith „Bogactwo narodów” (1776) –  prowadzenie jednostek przez „niewidzialna ręke” rynku GOSPODARKA MIESZANA = Państwo i sektor prywatny współuczestniczą w rozwiązywaniu  problemów gospodarczych. Państwo – kontrola znacznej części produkcji za pomocą podatków,  płatności transferowych oraz dostarczania dóbr i usług publicznych (obrona narodowa,  bezpieczeństwo wewnętrzne), kontroluje też zakres, w jakim jednostki mogą kierować się w swoim  działaniu W odpowiedzi własnym interesem 1 EKONOMIA POZYTYWNA – EKONOMIA NORMATYWNA EKONOMIA POZYTYWNA ­ obiektywne, naukowe objaśnienie zasad gospodarki (bezstronny badacz  poszukujący prawdy) – eksperci – jednoznaczne wnioski w kwestii zasadniczych problemów ­ jak gospodarka działa? ­jak gospodarka zareaguje na zmianę warunków działania? EKONOMIA NORMATYWNA – zalecenia i rekomendacje oparte na subiektywnych sądach  wartościujących (zależne od preferencji i priorytetów) – obywatele – wielość poglądów ­najszerszy podział: MIKROEKONOMIA – szczegółowa analiza poszczególnych działań gospodarczych, badanie  indywidualnych decyzji dot. Pojedynczych towarów, dla uproszczenia analizy może pomijać różne  współzależności występujące w gospodarce ­ogólna teoria równowagi – badanie równoczesne wszystkich rynków poszczególnych  towarów (stworzenie ogólnego obrazu konsumpcji, produkcji i wymiany w całej gospodarce w danym  momencie – niebezpieczeństwo deformacji rzeczywistości przez nadmiar szczegółów i złożoność  ujęcia) ­analiza cząstkowa – analiza mikroekonomiczna ignorująca efekty pośrednie MAKROEKONOMIA – uwypukla te współzależności kosztem uproszczenia opisu cząstkowych zjawisk  i działań (troska o przejrzystość obrazu działania całej gospodarki), kładzie nacisk na wzajemne  stosunki zachodzące w gospodarce jako całości ­jeden agregat – „dobra konsumpcyjne” – nie samochody, telewizory, buty… ­3 pojęcia ilustrujące główne elementy konstrukcyjne makroekonomii: *produkt narodowy brutto = wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych wytworzonych gospodarce  w danym okresie, podstawowy miernik całkowitej produkcji dóbr i usług w gospodarce *wskaźnik cen = miernik przeciętnego poziomu cen dóbr i usług w gospodarce. Porównuje ich poziom  w danym okresie z poziomem w wybranym okresie z przeszłości *stopa bezrobocia = procentowy udział bezrobotnych bezrobotnych całości siły roboczej (ludność w  wieku produkcyjnym, która byłaby gotowa podjąć pracę, gdyby ją mogła dostać) 2. NARZĘDZIA ANALIZY EKONOMICZNEJ MODEL = (inaczej teoria) zawiera szereg założeń upraszczających, dotyczących sposobów  zachowywania się ludzi. Stanowi świadome uproszczenie rzeczywistości ­tworzy ramy organizujące sposób myślenia o zagadnieniu ­pkt wyjścia procesów analizy ­posługiwanie się modelem pozwala określić, które informacje są w danym przypadku najistotniejsze ­weryfikację modelu ułatwiają fakty, zasoby danych (istotne dobranie odpowiedniego zasobu danych­ konieczność teoretycznego związku, a nie „wpływ bólu paznokcia córki sąsiada na okres wegetacji  twoich roślin balkonowych) SZEREG CZASOWY = kolejne wartości przyjmowane przez daną zmienną w różnych momentach  (uwaga na manipulowanie wykresami – ostrożnie interpretować) DANE PRZEKROJOWE = pokazują, jakie warunki przyjmuje analizowana zmienna u poszczególnych  osób lub też ich grup w określonym momencie WSKAŹNIKI = wyrażają względną wartość danej zmiennej odniesione do jej wartości w okresie  podstawowym 2 • METODA STATYKI PORÓWNAWCZEJ = zmiana jednej z wielkości przyjmowanych za  stałe (innych czynników) i badanie wpływu tej zmiany na cenę równowagi i odpowiadające  jej wielkości popytu i podaży (porównanie poprzedniego i nowego stanu równowagi) POPYT ­ceny innych dóbr powiązanych z danym dobrem: KOMPLEMENTARNOŚĆ ­ wzrost ceny jednego produktu powoduje obniżenie popytu na drugi  względem niego komplementarny (uzupełniający) SUBSTYTUCYJNOŚĆ ­ wzrost ceny substytutu (produktu zastępczego) powoduje wzrost  popytu na produkt  ­dochody konsumentów: wzrost dochodów powoduje wzrost popytu  DOBRO NORMALNE (zwykłe) = na które popyt wzrasta wraz ze wzrostem dochodu DOBRO NIŻSZEGO RZĘDU = na które popyt maleje przy wzroście dochodu  ­gusty i preferencje konsumentów  kształtowane przez wygodę, zwyczaje, społ. Akceptowane wzorce zachowań • Przesunięcia krzywej popytu:  ­ w prawo – wzrost ­ zmiana ceny równowagi na wyższym poziomie podaży i popytu i                                   przy wyższej cenie ­ w lewo – obniżenie zależne od: ­ceny dobra ­ceny dóbr pokrewnych ­gustów PODAŻ ­technika (wiedza i umiejętności, stan i dostępność maszyn): wzrost produkcji przy danych kosztach całkowitych powoduje wzrost podaży  POSTĘP TECHNICZNY = usprawnienia umożliwiające zwiększenie efektów przy tych samych  nakładach ­koszty produkcji (siła robocza, maszyny i urządzenia, energia, surowce): spadek kosztów pobudza produkcję ­interwencja państwa (polityka fiskalna i monetarna) • Przesunięcia krzywej podaży: ­ w prawo – wzrost ­ zmiana ceny równowagi na wyższym poziomie podaży i popytu i                                   przy niższej cenie ­ w lewo – obniżenie  zależne od: ­techniki ­kosztów produkcji ­zakresu interwencji państwa WOLNY RYNEK I KONTROLA CEN WOLNY RYNEK = umożliwienie ustalenia się cen wyłącznie w wyniku gry sił popytu i     podaży (bez bezpośredniej ingerencji państwa; interwencja możliwa)       (istnienie mechanizmu samoregulującego) =/= 5 PAŃSTWOWA KONTROLA CEN = reguły i przepisy uniemożliwiające dostosowanie się    cen do poziomu równowagi rynkowej np.:   ­ określenie cen maksymalnych (brak pewnych dóbr na rynku – popyt przewyższa   podaż,  ochrona konsumenta przed wysokimi cenami) > utrzymywanie się nadwyżki  popytu >  konieczność racjonowania (rozwiązanie arbitralne) > tworzenie „czarnego rynku”           + często: REGLAMENTACJA = system ograniczeń ilościowych dla sprawiedliwego  rozdziału ograniczonej liczby towarów niezależnie od wysokości  dochodów ustalenie maksymalnego poziomu czynszu ( właściciele zamieszkują lub sprzedają > zmniejszenie  podaży – deficyt mieszkań – nadwyżka popytu; zaostrzenie problemu przy inflacji) ­ możliwość podnoszenia cen maksymalnych wraz z inflacją, ale… ­wysokie koszty rozbudowanego systemu kontroli (kontrola reglamentacji) CENA MAKSYMALNA = określany przez państwo pułap cenowy , powyżej                                               którego nie mogą być zawierane transakcje ­ określenie cen minimalnych (ochrona producentów lub dostawców) płaca minimalna ( podniesienie stawki płacy dla zatrudnionych > obniżenie popytu na pracę i wielkość  zatrudnienia – nadwyżka podaży CENA MINIMALNA = określany przez państwo pułap cenowy, poniżej którego nie                                           mogą być zawierane transakcje ­uzupełnianie prywatnego popytu lub podaży przez państwo kupujące lub sprzedające pewne ilości  dóbr Ustanowienie ceny maksymalnej jest skuteczne, gdy jest ona niższa od ceny równowagi  rynkowej (zmniejsza wielkość podaży i prowadzi do nadwyżki popytu), chyba, że państwo zasili  podaż dostarczając dodatkowe ilości żądanego dobra Ustanowienie ceny minimalnej jest skuteczne, gdy jest ona wyższa od ceny równowagi  rynkowej (zmniejsza wielkość popytu i prowadzi do nadwyżki podaży), chyba, że państwo zasili  popyt sektora publicznego swoim popytem (państwo kupuje nadwyżkę podaży – zadowala konsumentów i dostawców; „góra masła UE”) • Wolny rynek rozwiązuje podstawowy dylemat ekonomiczny:  co, jak i dla kogo  produkować : ~ustalając ceny, przy której rozmiary zapotrzebowania są równe oferowanej ilości decyduje, ile  powinna wynosić produkcji ~informuje, dla kogo są produkowane dobra (dla tych, co są zdolni za nie zapłacić) i kto je  produkuje (ci, których zadowala cena równowagi) ~decyduje jak są produkowane dobra ~decyduje jakie dobra są produkowane (te których produkcja jest opłacalna) • Decyzje rynku nie zawsze zadowalają konsumentów, zapewnia dobra tylko tym, co są w  stanie i chcą zapłacić za nie cenę równowagi > ewentualne regulacje normatywne 4.PAŃSTWO W GOSPODARCE MIESZANEJ Alokacja większości zasobów w gospodarkach zachodnich dokonuje się poprzez rynki(transakcje).  Ważną role odgrywa państwo (przepisy prawa, kupuje dobra i usługi, płatności jak emerytury! =>państwo wywiera poważny wpływ na ceny, stopy procentowe, produkcje. Co robi państwo: działalność ta obejmuje od 1/3 dochodu narodowego w Japonii do 2/3 w Szwecji. 6 1.) USTANAWIA PRAWA I PRZEPISY SZCZEGÓŁOWE ­ gospodarka socjalistyczna ­ prawo wyklucza prywatną własność przedsiębiorstw ­ gospodarka kapitalistyczna ­ przedsiębiorstwa są własnością prywatną władze na wszystkich szczeblach regulują zachowania gospodarcze ustanawiając szczególne  zasady działania przedsiębiorstw. • zezwolenia lokacyjne; • przepisy związane ze zdrowiem i bezpieczeństwem; • przepisy mające zapobiegać pewnym działaniom gospodarczym (np. sprzedaż heroiny) 2.)PANSTWO KUPUJE I SPRZEDAJE DOBRA I USŁUGI Np. obrona narodowa, oświata, parki i drogi ­bez opłaty bezpośredniej. Np.lokalne przejazdy autobusowe i publikacje rządowe ­ bezpośrednio opłacane. Państwo musi decydować, co kupować, a co wytwarzać samodzielnie. Tak np.w niektórych krajach przedsiębiorstwa telekomunikacyjne SA własnością państwową. W  większości krajów państwo jest właścicielem transportu miejskiego. 3.)PANSTWO DOKONUJE PŁATNOŚCI TRANSFEROWYCH To np. ubezpieczenia społeczne czy zasiłki dla bezrobotnych. Płatności transferowe­ wypłaty w zamian, za które nie są świadczone żadne bezpośrednie usługi. Wydatki państwa = wartość dóbr i usług nabywanych  + płatności transferowe 4.)PANSTWO NAKŁADA PODATKI finansuje zakupy dobór oraz płatności transferowe, nakładając podatki i zaciągając pożyczki. Np. podatek dochodowy czy VAT (są zwykle dopełniane przez podatki lokalne)  deficyt budżetowy może być finansowany za pomocą pożyczek (zwiększa dług publiczny)   5.)PAŃSTWO PRÓBUJE STABILIZOWAĆ GOSPODARKĘ Każda gospodarka rynkowa cierpi z powodu cykli koniunkturalnych. Cykl koniunkturalny polega na wahaniach rozmiaru produkcji społecznej (PKB),którym towarzyszą  zmiany poziomu bezrobocia oraz stopy inflacji. Państwo może wpływać na to: • obniżając podatki podczas recesji, żeby ludzie zwiększyli wydatki i zwiększyli PKB. • kontrolując ilość pieniądza, może ją zwiększać szybciej podczas recesji(Bank Anglii w WB) • kiedy stopa inflacji wysoka, bank centralny może zmniejszać stopę wzrostu podaży pieniądza. 6.)PAŃSTWO WPŁYWA NA ALOKACJE ZASOBÓW Stosując regulacje i system prawny wpływa na to jak są produkowane dobra. bezpośrednio: Przy pomocy podatków i transferów zabiera część dochodów jednym i przekazuje je innym. pośrednio: Przez podatki zawarte w cenach, oraz przez subsydia, które są ujemnymi podatkami. Np. opodatkowuje papierosy i ogranicza wielkość jego produkcji. Np. subsydiuje dobro takie jak mleko ­ wzrost jego produkcji. Co powinno robić państwo? Dlaczego powinno ingerować w gospodarkę rynkowa? Podstawowym argumentem zawodność rynku. 6 POWODÓW INGERENCJI – rodzajów zawodności: 1.)CYKLE KONIUKTURALNE Podniesienie podatków i ograniczenie wydatków z reguły zmniejsza PNB i podnosi ceny.  Polityka państwa może albo pogłębić cykl koniunkturalny albo przeciwnie. Państwo nie może kontrolować sytuacji gospodarczej w sposób doskonały. 7 Mieszana elastyczność popytu mierzy reakcje popytu na jedno dobro wywołaną zmianą ceny dobra  pokrewnego. Elastyczność dochodowa popytu mierzy zależność miedzy zmianami poziomu dochodów  społeczeństwa. REAKCJA POPYTU NA ZMIANY CEN Opadająca krzywa popytu oznacza ze wielkość zapotrzebowania wzrasta przy obniżeniu ceny dobra. Jak możemy mierzyć reakcje wielkości popytu na zmianę ceny towaru? Jednym z oczywistych mierników jest nachylenie krzywej popytu. Obniżka ceny danego  towaru,np.biletu na mecz futbolowy o 1$ każdorazowo powoduje zwiększenie liczby biletów  sprzedanych np.o 8 tys. Ale jeślibyśmy chcieli porównać reakcje wielkości sprzedaży biletów na  mecze piłkarskie na zmianę ceny z podobną reakcją popytu na samochody. Rzecz jasna, zmiana ceny  o 1 $ jest dla nabywców samochodów wielkością śmieszną, która z pewnością nie wpłynie na liczne  nabywanych samochodów. Najlepszym wyjściem jest analiza zmian procentowych. Powinniśmy  zastanowić się, jaki jest wpływ obniżki ceny o 1% na wielkość zapotrzebowania na samochody i bilety. Elastyczność cenowa popytu jest to stosunek względnej zmiany wielkości zapotrzebowania na dane  dobro do względnej zmiany jego ceny. Jeśli wzrost ceny o 1% zmniejsza wielkość popytu o 2%,to elastyczność cenowa popytu wynosi ­2.  (Wielkość popytu 2%,a tak jak jest to zmniejszenie tej wielkość, to wyrażamy to jak ­2% dzielimy,  przez 1%,czyli wzrost ceny i dostajemy ­2) Ponieważ krzywa popytu ma nachylenie ujemne, to  elastyczność cenowa jest z konieczności liczbą ujemną. Gdy elastyczność popytu osiąga duże wartości ujemne, wówczas mówimy o wysokiej elastyczności.  Popyt jest wtedy bardzo czuły na zmianę ceny. Gdy zaś elastyczność wyraża się małą liczbą ujemna, popyt jest relatywnie mało wrażliwy na zmianę  ceny. Wtedy elastyczność popytu jest niska. Tak, więc te określenia dotyczą wartości elastyczności z pominięciem jej ujemnego znaku. Przeważnie jednak elastyczność cenowa zmienia się, gdy przesuwamy się po krzywej popytu, przy  czym,  wyższym cenom odpowiadają większa elastyczność, a niższym ­ mniejsza Jeśli jednak funkcją popytu nie jest prosta linia, lecz krzywa, to zmiana większości zapotrzebowania  jest różna przy wzroście ceny i przy jej spadku. Popyt elastyczny i nieelastyczny Popyt nazywamy elastycznym ,gdy jego elastyczność cenowa jest mniejsza od ­1. Popyt jest nieelastyczny, gdy jego elastyczność przyjmuje wartości miedzy ­1 i 0. Gdy elastyczność popytu wynosi równo ­1,wówczas mówimy, że popyt ma elastyczność równą  jedności. Często mówi się ze pewne dobra charakteryzują się wysoką lub niską elastycznością popytu. Np. popyt na ropę naftową jest nieelastyczny względem ceny. Determinanty elastyczności cenowej Co decyduje o tym, czy elastyczność cenowa popytu jest wysoka czy niska? Odpowiedzi trzeba szukać w analizie gustów klientów. Najważniejszym czynnikiem jest łatwość zastąpienia tego dobra innym dobrem o podobnym  przeznaczeniu. Przykłady elastyczności cenowej Np. takie usługi jak fryzjer, teatr czy sauna wykazują elastyczność większą od jedności. Np. popyt na niektóre towary takie jak produkty mleczarskie, jest wybitnie nieelastyczny. Wykorzystanie elastyczności cenowej Elastyczność cenowa popytu jest kategorią przydatną m.in. do obliczenia, o ile należy podnieść cenę,  aby zlikwidować nadwyżkę popytu, bądź o ile ją obniżyć, aby zlikwidować nadwyżkę podaży. Np. w rolnictwie mogą występować na przemian lata nieurodzaju i lata obfitych zbiorów. Popyt na  produkty rolne jest małoelastyczny ­ słabe zbiory powodują silny wzrost cen żywności. Z kolei  nadspodziewane dobre zbiory wywołują znaczny spadek cen żywności. Przy niskiej elastyczności  10 popytu przesunięcia krzywej podaży wywołują duże wahania cen, nie zmieniając zbytnio wolumenu  sprzedaży. CENA, WIELKOŚĆ POPYTU I SUMA WYDATKOW. Skoro obniżka wysokiej ceny (przy której popyt jest elastyczny) zwiększa sumę wydatków, zaś  obniżka niskiej już ceny (przy której popyt jest mało elastyczny) zmniejsza te sumę, to niewątpliwie istnieje jakiś pośredni poziom ceny, przy którym jej obniżka nie  wpłynie na wielkość wydatków­ w którym elastyczność popytu jest równa ­1. Ceny biletów na mecze piłki nożnej. 1.)Gdy przesuwamy się po krzywej popytu, suma wydatków w pewnym momencie przestaje się  zwiększać. Następuje to przy cenie, przy której elastyczność popytu jest równa ­1. 2.)Najważniejsze ­suma wydatków, czyli wielkość wpływów ze sprzedaży, osiąga maksimum w  punkcie odpowiadającym elastyczności popytu równej ­1. To bardzo ważna informacja praktyczna dla przedsiębiorstw i organizacji. INNE PRZYKŁADY ZASTOSOWAN ELASTYCZNOŚCI CENOWEJ POPYTU Opłaty za przejazd metrem Jeżeli mamy elastyczność popytu, to wiemy, w jakim kierunku należałoby  zmienić wysokość opłat za  przejazd, aby zwiększyć przychody metra. Popyt na przejazdy metrem jest elastyczny względem ceny, to podwyżka opłat za przejazd zmniejszy  sumę przychodów metra. Aby zwiększyć wpływy metra, należy obniżyć wysokość opłaty za przejazd. Gdyby natomiast popyt na przejazdy był nieelastyczny, wówczas celowa byłaby podwyżka cen  biletów. Pierwszy „szok naftowy” W 1973­1974 kraje OPEC doprowadziły do czterokrotnego wzrostu cen ropy. Popyt na ropę był wówczas bardzo nieelastyczny, około ­0.1. Użytkownicy ropy mieli bardzo ograniczone możliwości zastąpienia jej innym surowcem. Mróz na plantacjach kawy Przymrozki w Brazylii w 1977,będącej największym w świecie producentem kawy, spowodował  zmniejszenie jej podaży. Ceny kawy znacznie wzrosły. Jeżeli popyt jest nieelastyczny, to suma wydatków i suma wpływów ze sprzedaży zwiększą się wraz  ze wzrostem ceny. Zamiast uderzyć w producentów kawy, mróz w istocie rzeczy wyszedł im na dobre. Ten przykład wskazuje na duże znaczenie gustów konsumentów. Rolnicy wobec nieurodzaju Jeśli mianowicie popyt na pewne produkty rolne jest nieelastyczny, to rolnicy mogą osiągnąć wyższe  dochody w latach nieurodzaju niż w latach obfitych urodzajów. Dlaczego rolnicy nie porozumieją się jak kraje OPEC? W zbiorowym interesie producentów byłoby zmniejszenie podaży. Jeśli jednak ogień zniszczył  część  plonów pojedynczego rolnika, to tylko ten rolnik poniesie straty. Zasady, które dotyczą pojedynczego podmiotu gospodarującego, mogą nie mieć zastosowania do  ogółu podmiotów. Podobnie prawa odnoszące się do ogółu nie musza mieć zastosowania do każdej  jednostki z osobna. Pojedynczy producent zboża ma tu do czynienia z bardzo elastycznym popytem, gdyż nabywcy mogą  kupić takie samo ziarno od innych rolników (chyba, że jest monopolistą). Krótki okres i długi okres: Elastyczność cenowa popytu zależy od długości czasu, jaki konsumenci mają na  przystosowanie struktury swych wydatków do zmieniających się cen. (np. gwałtowny wzrost cen ropy naftowej w latach 1973­1974 zaskoczył wiele rodzin mających nowe,  ale zużywające dużo paliwa samochody. Reakcja powinien być wzrost zainteresowania mniejszymi  samochodami. Ale nie wszyscy mogli sobie natychmiast pozwolić na zakup mniejszego samochodu.  Dlatego popyt na benzynę okazał się mniej elastyczny. 11 W dłuższym okresie użytkownicy samochodów zdołali ograniczyć zużycie paliwa w dużo większym  stopniu, niż było to możliwe od razu) Elastyczność cenowa popytu jest niższa w krótkim okresie, a wyższa w okresie długim. (wyjątek: nałogowi palacze nie są w stanie ograniczyć palenia w odpowiedzi na podwyżkę cen  papierosów) Jak długi jest „długi okres”? Krotki okres ­ następujący bezpośrednio po zmianie cen. Długi okres ­to czas niezbędny do pełnego dostosowania się nabywców do zmiany cen. Długość tego  okresu zależy od rodzaju procesów dostosowawczych. (np. Pełna reakcja na zmianę ceny benzyny lub papierosów może potrwać parę lat).   Mieszana elastyczność cenowa popytu (Mecp) Mieszana elastyczność cenowa popytu informuje nas, jak zmienia się wielkość popytu na  dobro i pod wpływem zmian ceny dobra  j. Mieszana elastyczność cenowa popytu na dobro i względem zmian ceny dobra j to relacja miedzy  względna zmiana zapotrzebowania na dobro i a względna zmiana ceny dobra j. Mecp może być: ­dodatnia, w przypadku dóbr substytucyjnych. Jeżeli wzrost ceny dobra j zwiększa rozmiary  zapotrzebowania na dobro i. (np. dobrem i jest herbata, a dobrem j kawa. Podwyżka cen kawy spowoduje zwiększenie popytu na  herbatę ­ mecp jest dodatnia) ­ujemna, w przypadku dóbr komplementarnych. (np. podwyżka cen benzyny spowoduje zmniejszenie popytu na samochody, t.j. benzyna i samochody  to dobra komplementarne) Wpływ dochodu nabywców na popyt Wzrost dochodów ludności zwiększa popyt na większość dóbr. Jednak popyt na poszczególne dobra  wzrasta w różnym stopniu. Udział określonego dobra w budżecie konsumenta stanowią wydatki na zakup tego dobra (cena x   ilość), wyrażone jako część całości wydatków konsumenta lub cześć jego dochodów. Elastyczność dochodowa popytu to stosunek względnej zmiany rozmiarów popytu na określone  dobro do względnej zmiany dochodu (jest z reguły dodatnia) Elastyczność dochodowa popytu a przesunięcie krzywej popytu Pokazano dwa możliwe przesunięcia krzywej popytu, spowodowane wzrostem dochodu o określony  procent. Elastyczność dochodowa popytu jest wyższa przy przesunięciu krzywej DD do położenia  D’’D’’, niż przy jej przesunięciu do położenia D’D’. W przypadku przesunięcia w lewa stronę  elastyczność dochodowa jest ujemna, co oznacza, ze wzrostowi dochodu towarzyszy spadek  wielkości popytu przy każdej cenie. 12 (np. Cena posiłku Ph wynosi 5,a cena biletu do kina Pv – 10. Nachylenia linii budżetowej wynosi  ­1/2,  a znak minus wskazuje na odwrotna zależność (substytucyjność). Musimy zrezygnować z pewnej  ilości dobra, jeżeli chcemy mieć więcej drugiego) Gusty 1.Założmy, iż konsument potrafi uszeregować różne koszyki (kombinacje) dóbr według poziomu  satysfakcji, czyli użyteczności, którą one przynoszą. 2.zakładamy, ze konsument woli mieć więcej, a nie mniej. Krańcowa stopa substytucji filmów posiłkami jest to liczba filmów, z których musi zrezygnować  konsument, jeżeli chce zwiększyć o jednostkę liczbę posiłków, nie zmieniając łącznej użyteczności. 3.Kiedy jednak stosunek liczby oglądanych filmów do liczby posiłków jest już bardzo niski, wtedy nie  opłaca się rezygnować z filmów dla jeszcze większej liczby posiłków => założenie o malejącej  krańcowej stopie substytucji. Gusty konsumenta ujawniają malejącą krańcową stopę substytucji, gdy przy stałej sumie użyteczności  dodatkowe jednostki jednego dobra można pozyskiwać kosztem coraz mniejszych ilości drugiego  dobra. (np. Studentowi może być obojętne, czy wybierze koszyk X (6 filmów i 0 posiłków), czy Y (3 filmy i 1  posiłek), czy tez Z ( 2 filmy i 2 posiłki). Ale przechodząc od kombinacji X do Y, poświęca 3 filmy w  zamian za 1 posiłek. Natomiast przechodząc od Y do Z, poświęca tylko 1 film za 1 dodatkowy posiłek.  Takie gusty odpowiadają założeniu o malejącej krańcowej stopie substytucji. Krzywe obojętności jako sposób przedstawiania gustów       Krzywa obojętności obrazuje wszystkie kombinacje dwu dóbr dające konsumentowi taką samą  całkowita użyteczność. Krzywe obojętności maja nachylenia ujemne. Zwiększając liczbę posiłków, zwiększamy sumę  użyteczności. Krzywe obojętności stają się bardziej płaskie w miarę przesuwania się po nich w prawo =>to wynika  bezpośrednio z założenia, ze konsument woli więcej niż mniej oraz ze jego gusty spełniają założenia o  malejącej krańcowej stępie substytucji. Z definicji krzywej obojętności wynika, że wszystkie punkty na U3U3 reprezentują jednakową  użyteczność. Różnica miedzy krzywymi U2U2 i U3U3 polega na tym, ze każdy punkt położony na  U3U3 zapewnia zwiększa użyteczność niż jakikolwiek punkt leżący na U2U2 => krzywe obojętności  położone wyżej są lepsze. Krzywe obojętności nie mogą się przecinać!!! Maksymalizacja użyteczności a wybór konsumenta 15 Mapa obojętności ukazuje gusty konsumenta. Konsument spośród dostępnych koszyków wybiera ten,  który daje mu maksymalna użyteczność. Aby ustalić, który punkt na tej linii ( na rysunku) maksymalizuje użyteczność, musimy się odwołać do  gustów konsumenta.(np. Żarłok zdecyduje się na inny punkt niż kinoman, wybierając więcej posiłków,  a mniej filmów). Konsument wybierze punkt D, gdyż punkt ten zapewnia maksymalna użyteczność, a wiec  przesuniecie w lewo od C lub w prawo od A zwiększa użyteczność. Dostosowanie do zmian dochodu Przy wyższym dochodzie student może kupić większą ilość jednego dobra lub obu dóbr. W związku z  tym  linia budżetowa przesuwa się w gorę => wybierze konsument punkt w którym nowa linia  budżetowa jest styczna do najwyższej osiągalnej krzywej obojętności. Ale to też zależy od gustów  konsumenta.  Tak wiec wzrost dochodu o 60 %powoduje zwiększenie popytu na seanse filmowe o 100%, co  potwierdza, ze kino jest dobrem luksusowym o elastyczności dochodowej większej od jedności.  Wzrost dochodu o 60% powoduje zwiększenie popytu na posiłki 33% ( żywność jest dobrem  normalnym – elastyczność dochodowa wyższa od zera). Ścieżka wzrostu dochodu pokazuje, jak pod wpływem wzrostu dochodu konsumenta zmienia się  wybierany przez niego koszyk dóbr. Zmiany cen i linia budżetowa Podwyżka ceny zubaża konsumenta, ograniczając jego możliwości nabywcze przy danym dochodzie  pieniężnym. Stopa życiowa konsumenta obniża się. Efektem substytucyjnym zmiany cen nazywamy dostosowanie popytu do samej zmiany relacji cen. Efekt substytucyjny wzrostu ceny posiłków zmniejsza jednoznacznie wielkość zapotrzebowania na nie.  Podwyżka relatywnej ceny posiłków zachęca konsumenta do częstszego chodzenia do kina, które  teraz jest tańsze. Efektem dochodowym jest dostosowanie popytu do zmiany realnego dochodu. Jeżeli oba dobra są  dobrami zwykłymi (normalnymi), to zmniejszenie realnego dochodu spowoduje spadek  zapotrzebowania na obydwa dobra. Dobra niższego rzędu Efekt dochodowy może zadziałać w przeciwnym kierunku, gdy  rozważane dobro jest dobrem  niższego rzędu =>spadek realnego dochodu powoduje zwiększenie popytu. Takie dobra niższego rzędu  są nazywane dobrami Giffena (twierdził, ze wzrost ceny chleba  zwiększa popyt na chleb, zgłaszany przez ludzi ubogich). Nie każde dobro niższego rzędu jest dobrem  Giffena. W praktyce rzadko spotyka się dobra tak niskiego rzędu, by efekt dochodowy mógł przeważyć  nad efektem substytucyjnym.  Empirycznie przyjmuje się obecnie, ze dla dóbr niższego rzędu efekt substytucyjny przeważa nad  efektem dochodowym i popyt maleje wraz ze wzrostem ceny. Mieszana elastyczność cenowa popytu 1.Mieszna elastyczność cenowa popytu jest ujemna.(np. Wzrost ceny posiłków prowadzi do  zmniejszenia popytu na filmy) 2.mieszana elastyczność cenowa popytu jest dodatnia. (np. istnieją substytuty chleba, np. ziemniaki –  popyt na ziemniaki rośnie, gdy cena chleba rośnie). Silny jest efekt substytucyjny, działający w kierunku zwiększenia popytu na inne rodzaje żywności. Dodatni efekt elastyczności cenowej byłby jeszcze większy, gdyby inne rodzaje żywności były dobrami  niższego rzędu. Od indywidualnej do rynkowej krzywej popytu Rynkowa krzywa popytu jest to suma indywidualnych krzywych popytu wszystkich konsumentów  nabywających określone dobro. 16 Otrzymujemy ją, pytając każdego z konsumentów, ile danego dobra zakupi przy rożnych cenach.  Ponieważ przy obniżce ceny każdy konsument zwiększa swoje zakupy, więc łączny popyt rynkowy  także musi wzrastać w miarę spadku ceny. Rynkowa krzywa popytu jest poziomą sumą indywidualnych krzywych popytu.(np. przy cenie 5  pierwszy konsument kupuje11 jednostek dobra, a drugi – 13 jednostek. Łączny popyt rynkowy przy  cenie 5 wynosi 24 jednostki). Dobra komplementarne i dobra substytucyjne Konsumenci odwrócą się od dóbr konsumowanych łącznie z dobrem, którego cena wzrosła. (np.  Rośnie cena fajek. Co się stanie z popytem na tytoń fajkowy? W miarę spadku popytu na fajki będzie  się zmniejszał również popyt na tytoń fajkowy.) Ilekroć mamy do czynienia z dobrami komplementarnymi, wzrost ceny jednego dobra wpływa także na  zmniejszenie popytu na drugie dobro. Świadczenia rzeczowe i świadczenia pieniężne Transferem nazywamy świadczenie, zazwyczaj pochodzące z budżetu państwa, które różne osoby  otrzymują za darmo, np. Zasiłki dla bezrobotnych wypłacane z funduszu ubezpieczeń społecznych.  Niektóre transfery maja postać świadczenia pieniężnego, inne są dokonywane w naturze. Świadczenia rzeczowe polegają na nieodpłatnym przekazaniu jakiegoś dobra (usługi). Załóżmy ze konsument dysponuje suma 100, którą przeznacza na posiłki i filmy, przy czym oba dobra  kosztują 10 za jednostkę. Państwo przyznaje konsumentowi bezpłatne bony żywnościowe na cztery  posiłki. Jak wpłynie to na linie budżetową? Konsument może być mniej usatysfakcjonowany pomocą  żywnościową utrzymywana w naturze niż jej ekwiwalentem pieniężnym. Konsument wolałby może  wydać na żywność mniej, a więcej na kino. W przypadku świadczenia pieniężnego dostępna jest nowa  linia budżetowa. Świadczenia gotówkowe umożliwiają konsumentowi wydanie dodatkowych pieniędzy  w dowolny sposób. Natomiast świadczenia rzeczowe mogą ograniczyć swobodę wyboru konsumenta.  Jeżeli występuje takie ograniczenie, to uzyskany przyrost użyteczności będzie mniejszy niż przy  transferze gotówkowym o tej samej wartości pieniężnej. Świadczenia rzeczowe mimo to cieszą się  dużą popularnością w sensie politycznym. 7.    ZACHOWANIE I ORGANIZACJA PRZEDSIĘBIORSTWA    Pytania ważne dla przedsiębiorstw: jak, przy danych rozmiarach produkcji, kształtują się koszty  wytwarzania oraz ile wyniesie utarg (przychody) za sprzedaży?  Koszty wytwarzania (przy każdych rozmiarach produkcji) zależą od: zastosowanej technologii i cen  poszczególnych czynników decydujących o sumie wydatków przedsiębiorstwa na ich zakup.  Utarg zależy od kształtowania się krzywej popytu na wyroby danego przedsiębiorstwa. Krzywa ta  określa cenę, przy której dana wielkość produkcji może być sprzedana. Zyski stanowią nadwyżkę utargu nad kosztami.  Założenie teorii podaży: celem wszystkich przedsiębiorstw jest maksymalizacja zysku.  Przedsiębiorstwa są w stanie ustalić taką wielkość produkcji, przy której osiągają maksymalne zyski.  Organizacja przedsiębiorstwa Działalność gospodarcza jest prowadzona przez:  firmy jednoosobowe (sole traders) Są to przedsiębiorstwa należące do jednego właściciela, który ma prawo do całości dochodów, a  także ponosi pełną odpowiedzialność za ewentualne straty. W razie bankructwa aktywa właściciela,  łącznie z osobistym majątkiem (Np. dom), muszą zostać sprzedane, a pieniądze ze sprzedaży  rozdzielone między wierzycieli.   spółki jawne (partnerships) Jest to organizacja mająca cele gospodarcze, którą tworzą dwie lub więcej osób, będących  właścicielami spółki. Dzielą oni pomiędzy siebie zyski i ponoszą wspólną odpowiedzialność za straty.  17 produkcji powoduje dalszy wzrost kosztów. Koszt całkowity rośnie wraz ze wzrostem produkcji,  zmiany te nie są jednak proporcjonalne. Przy średnich rozmiarach produkcji, np. 4 jednostek na  tydzień, koszty zwiększają się dość wolno w miarę wzrostu produkcji. Przy większych rozmiarach  produkcji, np. 9 jednostek tygodniowo, następuje bardzo gwałtowny wzrost kosztów. Może on być  wynikiem np. konieczności zapłacenia pracownikom dodatkowego wynagrodzenia za pracę w  weekend. ­ informacja o wysokości kosztów jest niewystarczająca do obliczenia wielkości zysków.  Przedsiębiorstwo musi też uwzględniać przychody, które zależą od popytu na jego produkty.  Utarg całkowity – cena pomnożona przez ilość sprzedanego dobra.  Maksymalizacja zysku nie jest równoznaczna z maksymalizacją utargu.  Przedsiębiorstwo oblicza zyski dla każdych możliwych rozmiarów produkcji. W tym celu musi  dysponować informacją o wysokości przychodów i kosztów dla różnych rozmiarów produkcji. Na tej  podstawie oblicza zyski i wybiera taką wielkość produkcji, która pozwala zmaksymalizować całkowity  zysk ekonomiczny. Koszt krańcowy i utarg krańcowy Koszt krańcowy (ang. marginal cost) – wzrost kosztów całkowitych wywołany wzrostem produkcji o  jednostkę. Utarg (przychód) krańcowy (ang. marginal revenue) – wzrost utargu całkowitego wywołany  zwiększeniem produkcji o jednostkę. Dopóki utarg krańcowy jest większy od kosztu krańcowego, dopóty przedsiębiorstwo powinno  zwiększać produkcję. Każda dodatkowo wyprodukowana i sprzedana jednostka produktu bardziej  zwiększa całkowite przychody niż koszty całkowite, co oznacza, że wzrastają zyski przedsiębiorstwa.  Gdy koszt krańcowy jest większy od utargu krańcowego, każda następna jednostka produktu  zmniejsza sumę zysków.  Koszty krańcowe są początkowo wysokie, następnie spadają, po czym ponownie rosną. Wynika to  głównie z charakteru technologii przy różnej skali produkcji. Przy niewielkich rozmiarach produkcji  przedsiębiorstwo wykorzystuje proste metody wytwarzania. Przy większej skali produkcji opłacalne  staje się zastosowanie bardziej skomplikowanych, nowoczesnych maszyn, które umożliwiają  obniżenie kosztów wytwarzania dodatkowych jednostek. Automatyczne linie produkcyjne pozwalają  wytwarzać dodatkowe jednostki taniej, ale są bardzo drogie przy niewielkiej skali produkcji. Przy  dalszym wzroście produkcji pojawiają się trudności z zarządzaniem dużym przedsiębiorstwem.  Kolejne przyrosty produkcji stają się coraz droższe i koszty krańcowe zwiększają się jeszcze bardziej.  Zależność kosztów krańcowych od wielkości produkcji wygląda różnie w różnych przedsiębiorstwach. Wielkość utargu krańcowego i całkowitego zależą od kształtowania się popytu na produkty danego  przedsiębiorstwa. Krzywa popytu ma nachylenie ujemne => utarg krańcowy spada systematycznie z 2  powodów: 1. im wyższy jest poziom produkcji, tym niższa musi być cena ostatniej sprzedawanej jednostki 2. kolejne obniżki cen zmniejszają przychody uzyskane ze sprzedaży wszystkich  dotychczasowych jednostek produktu.  Prawidłowości charakterystyczne dla przedsiębiorstw o opadającej krzywej popytu: 1. utarg krańcowy spada wraz ze wzrostem produkcji 2. utarg krańcowy jest niższy od ceny ostatniej sprzedanej jednostki o wielkość wpływu obniżki  cen na sumę przychodów uzyskanych ze sprzedaży poprzednich jednostek. Kształt krzywej utargu krańcowego zależy wyłącznie od kształtu krzywej popytu na produkty  przedsiębiorstwa. Jeżeli utarg krańcowy przewyższa koszt krańcowy, to zwiększenie produkcji o jednostkę będzie  oznaczało wzrost zysków. Przedsiębiorstwo dążące do maksymalizacji zysku powinno zwiększa produkcję tak długo, jak długo  przychody krańcowe są większe od kosztów krańcowych. W momencie, gdy koszty krańcowe  zaczynają przekraczać przychody krańcowe, nie należy już dalej zwiększać produkcji. Stosowanie tej  zasady pozwala na wybór optymalnej wielkości produkcji. Jeżeli nawet wtedy przedsiębiorstwo nie  osiąga zysków, to powinno zostać zlikwidowane.  Krzywe kosztów krańcowych i utargu krańcowego:   MC = MR    Wykres funkcji kosztów krańcowych => MC, wykres funkcji utargu krańcowego => MR 20 Zysk jest maksymalny w punkcie przecięcia obydwu linii (E).  Wielkość produkcji (Q1) zapewnie najwyższy zysk (lub najmniejsze straty). Przy produkcji mniejszej od  Q1 utarg krańcowy jest wyższy od kosztów krańcowych, a więc wzrost produkcji spowoduje  zwiększenia zysku. Na prawo od Q1 koszty krańcowe są wyższe od utargu krańcowego. Dalsze zwiększanie produkcji w  większym stopniu podwyższa koszty niż przychody, a więc ograniczenie produkcji przynosi większe  oszczędności kosztów, niż wynoszą utracone przychody.  W punkcie Q1 koszt krańcowy jest równy utargowi krańcowemu. Gdy przedsiębiorstwo godzi się na podwyżkę płac lub też odczuwa skutki wzrostu cen stosowanych w  produkcji surowców, koszty krańcowe wzrosną przy każdej wielkości produkcji. Gdy krzywa popytu na wyroby przedsiębiorstwa i linia utargu krańcowego przesuwają się w górę, dla  każdych rozmiarów produkcji cena i przychód krańcowy są wyższe niż poprzednio. Przesunięcie w górę krzywej kosztów krańcowych powoduje zmniejszenie produkcji. Taka sam  zmiana linii utargu krańcowego prowadzi do wzrostu wielkości produkcji. Przedsiębiorstwa nie muszą ciągle ustalać położenia krzywych swoich kosztów i utargu końcowego.  Ustalenie punktu zrównania się MC i MR jest tylko metodą stosowaną przez ekonomistów.  8. ROZWINIĘCIE TEORII PODAŻY: KOSZTY A PRODUKCJA Przedsiębiorstwa nie zawsze zaprzestają produkcji, kiedy pojawiają się straty. Niekiedy oczekują one,  że popyt wzrośnie lub, że jeśli będą miały dość czasu, to obniżą koszty produkcji na tyle, aby  przywrócić zyskowność produkcji.  Przedsiębiorstwa ustalają produkcję na poziomie, przy którym koszt krańcowy zrównuje się z utargiem  krańcowym. Oznacza to maksymalizację zysku (lub minimalizację strat). Jeśli pojawia się zysk,  przedsiębiorstwo decyduje się na wytwarzanie tej właśnie wielkości produkcji. Jeśli występuje strata,  przedsiębiorstwo sprawdza, czy można ja zmniejszyć przez całkowitą rezygnację z produkcji. Nakład (inaczej: czynnik produkcji) – dobro lub usługa wykorzystywane w procesie produkcji. Nakłady obejmują pracę (robociznę), maszyny, surowce, energię. Termin nakłady obejmuje wszystko,  począwszy od płac menedżerów, aż po wydatki na bandaże w zakładowym ambulatorium. Funkcja produkcji – określa maksymalne rozmiar produkcji, jakie są możliwe do osiągnięcia przy  różnym poziomie nakładów. Funkcja produkcji jest zbiorem technicznie efektywnych metod wytwarzania. Metoda wytwarzania jest  technicznie nieefektywna, jeżeli do wytworzenia danej wielkości produkcji zużywa więcej jednego  czynnika produkcji i nie mniej innego czynnika niż inne znane metody wytwarzania, pozwalające  osiągnąć tę samą wielkość produkcji. W jaki sposób przedsiębiorstwo znajduje kompletny zestaw technicznie efektywnych metod produkcji,  określany mianem funkcji produkcji? Częściowo korzysta w tym celu z pomocy inżynierów,  projektantów i specjalistów od wykorzystania czasu pracy. Niekiedy przeprowadza się eksperymenty,  stosując różne metody wytwarzania i obserwując ich wyniki. Technologia – określona metoda łączenia czynników produkcji w procesie wytwarzania dóbr. Technika – zbiór wszystkich znanych technologii. Funkcja produkcji – zbiór wszystkich technicznie efektywnych technologii. Postęp techniczny – wynalazek lub udoskonalenie organizacyjne, które pozwala na wytwarzanie danej  wielkości produkcji przy niższym niż poprzednio poziomie nakładów. Technologia uważana  dotychczas za efektywna może okazać się  przestarzała, jeżeli wskutek postępu technicznego  uzyskamy nową, wydajniejszą metodę produkcji. Funkcja produkcji pozwala połączyć ze sobą wielkość nakładów z rozmiarami produkcji.  Technologię wymagającą zastosowania dużej ilości kapitału i małej ilości pracy określamy mianem  kapitałochłonnej. Technologia zużywająca dużo pracy i relatywnie mało kapitału nazywana jest  technologią pracochłonną. 21 Jeżeli krzywa popytu na produkty przedsiębiorstwa i krzywa utargu krańcowego przesuną się w górę,  to przedsiębiorstwo zwiększy produkcję. Jednak proces dostosowywania do nowych warunków musi  być rozłożony w czasie. W ciągu paru pierwszych miesięcy przedsiębiorstwo może wprowadzić pracę  w nadgodzinach. W długim okresie zaś znacznie tańszym rozwiązaniem będzie zbudowanie nowej  fabryki i zwiększenie dzięki temu zdolności wytwórczych.  Długi okres – czas niezbędny do dostosowania do nowych warunków wszystkich rodzajów czynników  produkcji w przedsiębiorstwie.  W długim okresie mogą się zmienić rozmiary przedsiębiorstwa, może być wprowadzona inna metoda  produkcji, przyjęci dodatkowi pracownicy lub wynegocjowane nowe umowy z dostawcami surowców. Krótki okres – czas, w którym przedsiębiorstwo jest w stanie tylko częściowo dostosować czynniki  wytwórcze do nowych warunków. Przedsiębiorstwo może niemal natychmiast wydłużyć lub skrócić czas trwania zmiany roboczej.  Zatrudnienie pracowników lub ich zwolnienie zajmuje więcej czasu. Jeszcze dłużej trwa  zaprojektowanie, budowa i uruchomienie nowej fabryki. Krzywa długookresowych kosztów całkowitych – opisuje minimalne koszty wytwarzania różnych  rozmiarów produkcji wówczas, gdy przedsiębiorstwo jest w stanie dostosować wszystkie czynniki  wytwórcze. Długookresowe koszty całkowite (LTC – ang. long­run total costs) to zbiór metod wytwarzania  różnych rozmiarów produkcji p najniższych kosztach. Ponieważ zawsze istnieje możliwość likwidacji  przedsiębiorstwa, długookresowe koszty całkowite wytwarzania zerowych rozmiarów produkcji są  równe zeru. LTC opisuje końcową wysokość kosztów po dokonaniu wszystkich niezbędnych  dostosowań. Długookresowe koszty krańcowe (LMC – ang. long­run marginal costs) to przyrost  długookresowych kosztów całkowitych przy różnej wielkości produkcji, wywołany kolejnymi  przyrostami produkcji o jednostkę. Długookresowe koszty całkowite muszą rosnąć wraz z powiększeniem produkcji. Wytwarzanie  większego wolumenu produkcji kosztuje więcej. Przeciętne koszty produkcji – są równe kosztom całkowitym podzielonym przez wielkość produkcji. Koszty przeciętne są na początku wysokie, później spadają i znowu rosną. Ten typowy wykres  kosztów przeciętnych przypomina kształtem literę U. Korzyści ze skali produkcji (inaczej: rosnące przychody ze skali) – występują wtedy, kiedy  długookresowe koszty przeciętne spadają wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji. Stałe przychody ze skali – pojawiają się, gdy długookresowe koszty przeciętne są stałe przy  wzroście produkcji. Niekorzyści skali (inaczej: malejące przychody ze skali) występują wtedy, kiedy długookresowe  koszty przeciętne rosną wraz ze wzrostem produkcji.  Pojęcie skali produkcji występujące w powyższych definicjach odnosi się do rozmiarów  przedsiębiorstwa mierzonych wielkością jego produkcji. Na krzywej kosztów przeciętnych w kształcie litery U działanie rosnących przychodów ze skali  produkcji jest widoczne na odcinku od punktu A, w którym koszt przeciętny jest najniższy. Przy  większych rozmiarach produkcji występują malejące przychody ze skali. (rys. str. 206) To, czy przy  danych cenach czynników produkcji jednostkowe nakłady rosną czy maleją wraz ze wzrostem  produkcji, zależy od rodzaju stosowanej technologii. 3 grupy przyczyn występowania korzyści ze skali produkcji:  mająca związek z niepodzielnością procesu produkcji, rozumianą jako konieczność  ponoszenia przez przedsiębiorstwo określonego minimum nakładów niezbędnego do  prowadzenia działalności i niezależnego od rozmiarów produkcji. Minimum to jest nazywane  kosztem stałym (bo jego wielkość nie zmienia się wraz ze zmianami wielkości produkcji). Przy  niewielkich rozmiarach produkcji początkowo koszty nie zwiększają się wraz ze wzrostem  produkcji. Występują więc korzyści skali, bo koszty stałe rozkładają się na większą produkcję,  obniżając przeciętny koszt wytworzenia jednostki produktu. Przy dalszym wzroście rozmiarów  produkcji  przedsiębiorstwo musi m. in. zatrudnić więcej menedżerów, zainstalować więcej  telefonów, co oznacza, że korzyści skali się wyczerpują. Krzywa kosztów przeciętnych  przestaje opadać.  związana ze specjalizacją. Właściciel jednoosobowego  przedsiębiorstwa jest zmuszony  zajmować się wszystkimi sprawami związanymi z prowadzeniem firmy. W miarę jak  22 Krótkookresowe przeciętne koszty zmienne (SAVC) są równe krótkookresowym kosztom  zmiennym (SVC) podzielonym przez wielkość produkcji. Krótkookresowe przeciętne koszty całkowite (SATC) są równe krótkookresowym kosztom  całkowitym (STC) podzielonym przez wielkość produkcji. Krótkookresowe przeciętne koszty całkowite (SATC) = krótkookresowe przeciętne koszty stałe (SAFC)  + krótkookresowe przeciętne koszty zmienne (SAVC) Koszty zmienne to różnica między kosztami całkowitymi a kosztami stałymi. Ponieważ koszty stałe nie  zmieniają się wraz ze zmianami wolumenu produkcji, koszty krańcowe odzwierciedlają również  zmiany w całkowitych kosztach zmiennych. Krzywa SMC musi przeciąć krzywą SAVC w jej minimum  (punkt B). na lewo od punktu B krzywa krótkookresowych kosztów krańcowych (SMC) leży poniżej  krzywej krótkookresowych przeciętnych kosztów zmiennych (SAVC), a więc przeciętne koszty  zmienne spadają. Na prawo od punktu B przeciętne koszty zmienne rosną. Ponieważ przeciętne  koszty całkowite są wyższe od przeciętnych kosztów zmiennych o wielkość przeciętnych kosztów  stałych, krzywa krótkookresowych przeciętnych kosztów zmiennych (SAVC) leży poniżej krzywej  krótkookresowych przeciętnych kosztów całkowitych (SATC). W konsekwencji punkt B musi być  położony poniżej punktu A. Ad. rysunek 8.9 ze str. 223 (decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa w krótkim okresie): Ponieważ w krótkim okresie ilość czynników stałych się nie zmienia, optymalną wielkość produkcji  wyznacza punkt zrównania krótkookresowych kosztów krańcowych z utargiem krańcowym. Przy tej  wielkości (Q1) przedsiębiorstwo osiąga maksymalny zysk lub minimalne straty. Następnie  przedsiębiorstwo musi podjąć decyzję, czy w krótkim okresie opłaca mu się w ogóle prowadzić  działalność produkcyjną, czy też nie. Sprawdza, więc, czy dla rozmiarów produkcji Q1 zysk jest  dodatni, tzn. czy cena sprzedaży p pokrywa przeciętne koszty całkowite. Właściwym punktem  odniesienia jest w tym przypadku poziom SATC1. Jeżeli p przewyższa SATC1, to przedsiębiorstwo  osiąga w krótkim okresie zyski i jego produkcja powinna wynosić Q1. Jeżeli cena p jest niższa od  SATC1, przedsiębiorstwo ponosi straty, bo cena nie pokrywa kosztów. W długim okresie taka sytuacja  oznacza konieczność podjęcia decyzji o likwidacji przedsiębiorstwa, ale w krótkim okresie jest nieco  inaczej. Nawet przy produkcji równej zeru przedsiębiorstwo musi w krótkim okresie pokryć koszty  stałe. Stąd też ważna jest informacja, czy straty są większe przy produkcji Q1, czy przy produkcji  wynoszącej 0.  Jeżeli suma przychodów przewyższa koszty zmienne, to przedsiębiorstwo zarabia na pokrycie części  swoich kosztów ogólnych. Dlatego też będzie wytwarzać Q1, pod warunkiem, że przychody są wyższe  od kosztów zmiennych, mimo że ta wielkość produkcji oznacza pewne straty. Przedsiębiorstwo  produkuje więc Q1, jeżeli p jest wyższa od SAVC1. W przeciwnym przypadku jego produkcja jest  równa zeru. W krótkim okresie przedsiębiorstwo wybiera rozmiary produkcji Q1 – tzn. wielkość, przy której MR  (utarg krańcowy) = SMC, pod warunkiem, że przy tych rozmiarach produkcji cena nie jest niższa ok.  krótkookresowych przeciętnych kosztów zmiennych SAVC1. Jeżeli cena jest niższa od SAVC1, to  przedsiębiorstwo zaprzestaje produkcji. Nawet wtedy, gdy przedsiębiorstwo ponosi w krótkim okresie straty, nie zaniecha ono swojej  działalności, jeżeli wpływy ze sprzedaży pokrywają koszty zmienne. W długim okresie natomiast, aby  utrzymać się na rynku, musi ono pokryć wszystkie ponoszone koszty. 9. KONKURENCJA DOSKONAŁA I PEŁNY MONOPOL : SKRAJNE PRZYPADKI  STRUKTURY RYNKU     Gałąź­ zbiór wszystkich przedsiębiorstw wytwarzających ten sam produkt Wielkość produkcji gałęzi to suma produkcji wszystkich przedsiębiorstw Rynek doskonale konkurencyjny – rynek, na którym sprzedający i kupujący uznają, ze ich decyzje  nie wpływają na poziom ceny rynkowej Monopolista­ jedyny sprzedawca lub jeden potencjalny sprzedawca dobra w danej gałęzi 25 Monopsonista­ jedyny nabywca lub jedyny potencjalny nabywca dobra pochodzącego z danej gałąź Przedsiębiorstwo działające w gałęzi doskonale konkurencyjnej może sprzedać dowolna ilość  produktu w danej cenie( P0) krzywa popytu na jego produkty jest pozioma( tu wykres str. 233) Gałąź musi mieć 4 właściwości: ­ bardzo wiele przedsiębiorstw ­wytwarzany produkt musi być jednakowo jednorodny, standaryzowany’(np. pszenica)( produkt od  jednego sprzedawcy jest taki sam jak u innego) ­ nabywcy musza mieć pełną wiedze o sprzedawanych produktach ­swoboda wejścia i wyjścia z gałęzi Szczególną cecha konkurencji doskonałej jest stosunek miedzy utargiem krańcowym a ceną( tu chyba  odesłanie do rozdz. 8) Dla przedsiębiorstwa konkurencyjnego utarg krańcowy pokrywa się z cena MR(utarg krańcowy) = P(cena) Takie przedsiębiorstwo wytwarza taka wielkość produkcji, przy której cena równa się z kosztem  krańcowym(pod warunkiem, że jest to bardziej opłacalne niż zamkniecie firmy) Cena P(1) odpowiadająca punktowi A oznacza cenę, przy której przedsiębiorstwo musi zostać  zamknięte, aby nie ponosić więcej strat. Krzywa ilustrująca wielkość produkcji, którą przedsiębiorstwo chce wytwarzać przy różnych  cenach, jest krzywą podaży przedsiębiorstwa. • Przedsiębiorstwo wolnokonkurencyjne wytwarza taką  wielkość produkcji, przy której cena zrównuje się z kosztem  krańcowym (pod warunkiem, że jest to bardziej opłacalne niż  zamknięcie firmy). Krzywą krótkookresowej sprzedaży  przedsiębiorstwa jest krzywa SMC                                             powyżej punktu A, czyli punktu oznaczającego likwidację  przedsiębiorstwa, poniżej którego nie jest  ono w stanie  pokryć krótkookreosowych przeciętnych kosztów                      zmiennych.(SAVC) Krzywa długookresowej podaży przedsiębiorstwa jest to linia obrazująca związek między  ilością dostarczanej produkcji a ceną w długim okresie czasu. 26 Przedsiębiorstwo wolnokonkurencyjne wytwarza taką wielkość produkcji, przy której cena  równa się kosztowi Krańcowemu (pod warunkiem, że kontynuowanie produkcji jest bardziej  opłacalne niż jej zaniechanie) A zatem wybiera ono punkty leżące na krzywej LMC. Przy cenie  wyższej od P3 przedsiębiorstwo osiąga zysk, ponieważ cena jest wyższa od  długookresowego kosztu przeciętnego   (LAC). Przy cenie niższej od P3, np. P2,  przedsiębiorstwo ponosi straty, bo cena                                                                                                 jest niższa od długookresowego kosztu                                                                                         przeciętnego. Dlatego właśnie przy cenie              poniżej wartości P3 nie wytworzy ono żadnej produkcji. Krzywa długookresowej podaży to  krzywa LMC powyżej punktu C. Załóżmy, że przedsiębiorstwa mają różne krzywe kosztów. Przedsiębiorstwo A, o najniższych  kosztach w gałęzi, ma krzywe długookresowych: kosztów przeciętnych  LACA, oraz kosztów  krańcowych – LMCA. Przedsiębiorstwo B ma o wiele wyższe koszty LACB i LMCB. Koszty innych  przedsiębiorstw leżą pośrodku. Przy cenie P* przedsiębiorstwo A wytwarza QA i i osiąga zyski.  Przedsiębiorstwo B wytwarza QB i nie ma ani strat, ani zysków.  B jest przedsiębiorstwem krańcowym  w tej gałęzi, producentem o najwyższych kosztach, który może pozostać w gałęzi w długim okresie.              27 Nieformalny sposób wpłynięcia na przestrzeganie warunków gry: ­ strategia karania­ gdy ktoś oszukuje, stosujemy karę nie pozwalając mu osiągnąć max  zysków, ­ należy stosować wiarygodne groźby (= ich urzeczywistnienie po zaistnieniu zdarzenia może  być uznane za rozwiązanie optymalne) ­ nie można karać, jeśli przynosi to straty, Wejście na rynek: 1) Łatwe, 2)  Trudne za sprawą przypadku, 3)  utrudniane celowo, RYNEK SPORNY= panuje na nim swoboda wejścia/wyjścia (umożliwia zastosowanie taktyki nagłego  wtargnięcia i natychmiastowego wycofania):       ­    swoboda wejścia= wszystkie firmy maja dostęp do tych samych technologii, czyli identyczne  krzywe kosztów, ­ swoboda wyjścia   = firma opuszczając daną gałąź może odzyskać wszystkie poniesione do tej  pory koszty,  Niezamierzone bariery wejścia­ nie stworzone rozmyślnie przez działające w gałęzi firmy. 3 typy barier: 1) różnicowanie produktu (bar. zamierzone) 2) bezwzględna przewaga w wielkości kosztów (mogą być niezamierzone) 3) bezwzględna przewaga korzyści ze skali (niezamierzone)   Gdy bariery niezamierzone są wysokie­ stare firmy lekceważą nowych i gdy są niewielkie­ stare firmy: ­ akceptują tę sytuację (konkurencja doskonała) ­  tworzą własne bariery nadużywając siły rynkowej, Strategie odstraszania konkurentów; Posunięcia strategiczne­ zachowanie, które wywiera korzystny dla autora wpływ na wybory innej  osoby, oddziałując na jej przewidywania dotyczące jego własnych działań.                                                                                       11. ANALIZA RYNKÓW CZYNNIKÓW PRODUKCJI: RYNEK PRACY. ­popyt na rynkach czynników produkcji jest popytem pochodnym, ponieważ wynika z popytu na  produkty, do wytwarzania, których te czynniki są używane ­aby stwierdzić jak duży będzie popyt przedsiębiorstwa na czynniki produkcji należy określić przyszłe  rozmiary popytu na produkty tego przedsiębiorstwa ­istnieje podaż czynników produkcji w gospodarce jako całości oraz podaż dla pojedynczego  przedsiębiorstwa lub gałęzi gospodarki ­wyrównawcze różnice płac­ są to pieniężne rekompensaty za różnice w pozapieniężnych cechach  tego samego zajęcia w różnych gałęziach gospodarki. Sprawiają one, że pracownicy o określonych kwalifikacjach nie mają bodźców do przenoszenia się do innych gałęzi(np.  prace niebezpieczne opłacane są powyżej średniej krajowej) > Długookresowy popyt przedsiębiorstwa na czynniki produkcji: ceny czynników i wybór  techniki produkcji. ­w przypadku produkcji o danych rozmiarach przy użyciu najtańszej dostępnej technologii, wzrost  jednostkowego kosztu pracy w stosunku do jednostkowego kosztu kapitału skłania przedsiębiorstwo  dosięgnięcia po bardziej kapitałochłonne metody produkcji 30 ­popyt na czynniki wytwórcze zależy od wielkości produkcji i relacji cen tych czynników ­wzrost stawki płacy skłoni przedsiębiorstwo do zastępowania pracy kapitałem ­efekt substytucyjny­odzwierciedla zmianę relacji cen różnych dóbr ­efekt dochodowy­wynika ze zmiany realnego dochodu, spowodowanej zmianą ceny ­im większa elastyczność popytu na produkty przedsiębiorstwa tym większy będzie spadek produkcji  pod wpływem określonego przyrostu ceny czynnika produkcji. ­efekt substytucyjny skłania przedsiębiorstwo do wytwarzania danej produkcji przy użyciu technologii,  która pozwoli zaoszczędzić czynnik względnie droższy ­efekt podażowy działa w kierunku obniżenia popytu na wszystkie czynniki produkcji. > Krótkookresowy popyt przedsiębiorstwa na pracę. ­wartość krańcowego produktu pracy MVPL­ dodatkowy utarg uzyskany w wyniku sprzedaży  produktu wytworzonego przez dodatkowego pracownika i równa się ona  fizycznym rozmiarom wytworzonej przez niego produkcji pomnożonej przez cenę tego produktu ­prawo malejących przychodów­ dalsze zwiększenie zatrudnienia zaczyna powodować spadek  krańcowego produktu pracy, mierzonego ilością wytworzonych dóbr, a tym samym również spadek  jego wartości ­przedsiębiorstwa rozszerzają/zmniejszają zatrudnienie wtedy, gdy wartość krańcowego produktu  pracy jest większa/mniejsza niż płaca dodatkowego pracownika ­przedsiębiorstwo o pozycji monopolistycznej wpływa na ceny czynników produkcji, ponieważ wzrasta  krzywa podaży danego czynnika, musi oferować wyższą cenę, aby przyciągnąć większą jego ilość­  koszt krańcowy dodatkowej jednostki produkcji przekracza więc jego cenę ­krańcowy przychód z pracy­ odnosi się do przedsiębiorstw dostarczających wyroby, na które  krzywa popytu opada, aby go obliczyć należy znaleźć krańcowy produkt pracy wyrażony w  jednostkach fizycznych, a następnie należy obliczyć zmianę całkowitego utargu przedsiębiorstwa  będącą wynikiem sprzedaży tych dodatkowych jednostek towaru ­najkorzystniejsze dla przedsiębiorstw jest wybieranie takiej wielkości zatrudnienia, przy której  krańcowy koszt ostatniej jednostki pracy będzie równy krańcowemu przychodowi uzyskanemu dzięki  jej zatrudnieniu ( krańcowy koszt pracy MCL= krańcowy przychód z pracy MRPL) ­przedsiębiorstwo wolnorynkowe dążące do maksymalizacji zysków powinno zatrudniać siłę roboczą  do punktu, w którym krańcowy produkt pracy zrównuje się z płacą realną ­płaca realna­płaca nominalna pomnożona przez cenę produktu > Krzywa popytu gałęzi na pracę. - popyt na czynniki produkcji ma charakter pochodny. Przedsiębiorstwa zgłaszają zapotrzebowanie  na owe czynniki tylko, dlatego, że widzą możliwość zaspokojenia z zyskiem popytu na swoje  produkty ­ elastyczność popytu na prace konkretnej gałęzi powinna odzwierciedlać elastyczność  popytu na produkty tej gałęzi - nakład pracy w procesie produkcji równa się liczbie pracowników pomnożonej przez ilość  przepracowanych przez nich godzin - zasób siły roboczej­ogół jednostek pracujących lub poszukujących zatrudnienia ­alternatywą dla przepracowanej godziny jest przyjemność pozostania w domu. Jednostka będzie  gotowa wydłużyć czas pracy, aż do momentu, w którym użyteczność krańcowa dóbr uzyskanych w  wyniku dodatkowej godziny pracy zrówna się z użytecznością krańcową ostatniej godziny czasu  wolnego, rezygnując z godziny pracy na rzecz wypoczynku zwiększamy swój dobrobyt i na odwrót­gdy  użyteczność krańcowa dóbr, które można by uzyskać dzięki dodatkowej godzinie pracy przewyższa  użyteczność ostatniej godziny wypoczynku, z punktu widzenia dobrobytu jednostki czas pracy jest  zbyt krótki ­wzrost płacy realnej zwiększa opłacalność pracy. Wyzwala to efekt substytucyjny tj. czysty efekt  zmiany względnych cen, który sprawia, iż ludzie chcą dłużej pracować. Jednocześnie wyższe płace  realne zwiększają realne dochody ludności. Pojawia się czysty efekt dochodowy. 31 ­w przypadku mężczyzn oba efekty niemal całkowicie się znoszą. Zmiana płacy realnej nie wywiera  prawie żadnego wpływu na czas pracy ­w przypadku kobiet efekt substytucyjny zdaje się przewyższać na efektem dochodowym. Krzywa  podaży pracy jest rosnąca. Wzrost płacy realnej skłania kobiety do dłuższej pracy ­w odniesieniu do mężczyzn zmiany podatku dochodowego prawie wcale nie wpływają na ilość  świadczonej pracy ­rezygnacja z danej liczby godzin czasu wolnego przynosi tym wyższy dochód realny, im wyższa jest  płaca realna ­podjecie pracy w zbyt małym wymiarze godzin może nawet zmniejszyć całkowity dochód realny. Niski  dochód z pracy nie wystarcza na pokrycie kosztów związanych z pracą.  ­im niższa będzie płaca realna, tym więcej godzin trzeba przepracować tylko po to, aby pokryć koszty  stałe(pułapka ubóstwa) ­wyższe płace realne powodują wzrost liczby ludzi należących do zasobów siły roboczej. Waga  kosztów stałych związanych z podjęciem pracy maleje w miarę wzrostu realnej  godzinowej stawki  pracy ­wyższy dochód nie związany z pracą działa na rzecz zwiększenia popytu na wszelkie dobra, w tym  również na czas wolny i odwrotnie - na wzrost aktywności zawodowej wpływają: a)wzrost godzinowych stawek płacy realnej b)obniżka stałych kosztów podjęcia pracy c)niższy dochód ze źródeł innych niż praca  d)zmiana gustów, czyli preferowanie pracy kosztem czasu wolnego ­na łączna podaż pracy , mierzona  w roboczogodzinach, znacznie silniej wpływa wywołane zwyżka  płacy podniesienie stopnia aktywności zawodowej niż wzrost liczby godzin przepracowanych przez  osoby już zatrudnione ­gdy dana gałąź jest znaczącym użytkownikiem siły roboczej o określonych kwalifikacjach, wzrost  zatrudnienia w niej będzie podbijał płace pracujących w tym zawodzie, w krótkim  czasie ich podaż w  gospodarce jako całości cechuje bowiem względna całość ­całkowitą podaż pracy w gospodarce określają płace realne. W krótkim czasie podaż pracowników o  określonych kwalifikacjach jest względzie stała. W długim czasie –w takiej mierze, w jakiej podaż siły  roboczej o określonych kwalifikacjach może być zwiększona­każda gałąź może oczekiwać bardziej  płaskiej krzywej podaży pracy. ­podwyżki płac z jednej gałęzi przenoszą się do innych gałęzi. Powiązanie różnych gałęzi wynika z  mobilności siły roboczej. Pracownicy jednych gałęzi przenoszą się do innych w wyniku podniesienia w  nich płac > dochód transferowy, renta ekonomiczna ­dochód transferowy czynnika produkcji o określonym zastosowaniu­ jest to minimalna wypłata  potrzebna, aby skłonić ten czynnik do świadczenia usług właśnie w tym zastosowaniu ­renta ekonomiczna­jest to dodatkowa wypłata jaką otrzymuje dany czynnik produkcji, ponad dochód  transferowy konieczny do skłonienia go do świadczenia swoich usług, właśnie w tym zastosowaniu ­renta odzwierciedla różnice w decyzjach jednostek, dotyczące podaży ich usług nie zaś różnice w ich  wydajności ­z punktu widzenia gałęzi renta stanowi zbędną płatność > Równowaga na rynku pracy.  ­dla pracowników wykwalifikowanych płaca zapewniająca równowagę, będzie najprawdopodobniej  przewyższała uzgodnioną stawkę minimalną(porozumienie o minimalnych stawkach nie powoduje  żadnych skutków) ­przedsiębiorstwom będzie się opłacało zapłacić wyższa stawkę, aby przyciągnąć dodatkowych  pracowników, dopóki utrzymywać się będzie różnica między płacą, a wartością krańcowego produktu  pracy. ­przymusowo bezrobotni­ są to ci, którzy są gotowi pracować za występujące na rynku stawki płac,  lecz nie mogą znaleźć zatrudnienia ­w przypadku zajęć niewymagających wysokich kwalifikacji płaca minimalna przewyższająca płace  równowagi  spowoduje wzrost wynagrodzeń tych, którzy znaleźli prace, ale jednocześnie wywoła  32 ­możliwość zawierania odrębnych umów z pracownikami wzmacniają pozycje negocjacyjna  przedsiębiorstwa, dlatego stosuję się zasadę „jeden zakład­ jeden związek”(umowa zgodnie z którą   wszyscy pracownicy przedsiębiorstwa są członkami związku zawodowego) ­pełne efekty istnienia związku zawodowego obejmują zatem nie tylko wzrost płac i spadek  zatrudnienia w gałęzi, lecz również wzrost cen produkowanych wyrobów i niższą produkcje całej gałęzi w punkcie równowagi ­im większa jest troska związku o najstarszych członków, tym bardziej prawdopodobne jest dążenie do  maksymalizacji płacy niezależnie od skutków dla wielkości zatrudnienia ­im bardziej demokratyczny związek i im silniej zajmują go sprawy potencjalnych członków oraz  wszystkich zatrudnionych, tym mniej prawdopodobne jest, aby godził się on na ostre ograniczenie  rozmiarów zatrudnienia w celu zapewnienia wyższych płac tym, którzy utrzymują się w pracy ­w gałęziach o dużym natężeniu krajowej i zagranicznej konkurencji związki zawodowe nie osiągają  żadnej premii płacowej na rzecz swoich członków. W gałęziach chronionych przed konkurencja  zagraniczną, ale obejmujących dużą liczbę konkurujących ze sobą przedsiębiorstw krajowych, różnice  płac z tytułu wysokiego stopnia przynależności związkowej występują tylko wtedy , kiedy cała gałąź  jest objęta działalnością jednego związku. Związki zawodowe zyskują natomiast znaczne korzyści  płacowe w tych gałęziach , w których działa jedynie kilka przedsiębiorstw krajowych lub zagranicznych ­w dziedzinach kontrolowanych przez związki zawodowe praca ma pewne cechy specyficzne min:  rozbudowany układ zależności i hierarchii, nieelastyczny czas pracy, nadgodziny ustalane przez  pracodawcę, wyższe tempo pracy ­może być to rekompensata za uciążliwości przedsiębiorstwa ­istnieją na ten temat dwa poglądy: 1)w chwili, gdy związkowi udaje się wywalczyć podwyżkę płac, przedsiębiorstwo korzysta z okazji, aby  wymusić wzrost wydajności 2)zmiany w organizacji pracy nie są relacja pracodawców na ograniczenie przez związek podaży  pracy w celu podniesienia płacy , lecz raczej przyczyna i uzasadnieniem istnienia związku  zawodowego - związki zawodowe zapewniają wyższe płace swoim członkom, ponieważ:  1) wpływają one na ograniczenie podaży pracy, świadomie godząc się na ograniczenie zatrudnienia  w gałęzi w zamian za wyższe płace 2) odgrywają one ważna rolę w negocjowaniu warunków pracy, zapewniając wzrost wydajności, przy  czym dbają o to, aby stosowna cześć wynikających z tego korzyści przypadła również załodze w  postaci kompensujących podwyżek płac ­powodem strajku może być spadek wiarygodności partnerów. Jeżeli kierownictwo przedsiębiorstwa  jest przekonane, iż pracownicy będą strajkowa aż do osiągnięcia uczciwej ugody, to natychmiast  będzie skłonne zaakceptować takie warunki 13. KAPITAŁ I ZIEMIA: UZUPEŁNIENIE ANALIZY RYNKÓW CZYNNIKÓW  PRODUKCJI.  Rozwój   przemysłu   wymaga   zwiększenia   zasobów   kapitałowych,   tzn.   liczby   maszyn,   sprzętu,  budynków fabrycznych i biurowych, etc. Inwestycje oznaczają powiększenie kapitału w gospodarce.  Funkcjonalny   podział   dochodu  informuje   o   proporcjach   podziału   dochodu   narodowego   między  czynniki   produkcji.  Udziały  poszczególnych  czynników wykazują  względną   stabilność  w  dłuższym  okresie.   Nie  powinno   to   przesłaniać   faktu   wzrostu   ilości   zastosowanego   kapitału   w  stosunku   do  nakładów pracy i odpowiadającego mu spadku relacji między stawką wynagrodzenia kapitału a stawką  płacy. Podmiotowy podział dochodu  dotyczy proporcji  podziału dochodu narodowego między członków  społeczeństwa, niezależnie od tego, z usług, jakich czynników produkcji  jest czerpany ten dochód.  35 (Główną przyczyną nierównomiernego podziału dochodów w UK jest bardzo nierównomierny rozkład  majątku przynoszącego dochód) Kapitał   rzeczowy  (w przeciwieństwie  do  finansowego)  obejmuje  aktywa  rzeczowe,  dostarczające  użytecznych usług przedsiębiorstwom produkcyjnym bądź gospodarstwom domowym. Podstawowymi  składnikami kapitału  rzeczowego są  maszyny  i  urządzenia produkcyjne,  budynki mieszkalne,   inne  budynki,     dobra trwałej konsumpcji i zapasy. Ziemia jest czynnikiem produkcji dostarczanym przez  naturę. Majątek rzeczowy to kapitał rzeczowy plus ziemia.  Inwestycje  brutto  to produkcja nowego i ulepszenie istniejącego  kapitału rzeczowego.  Inwestycje  netto  to inwestycje brutto pomniejszone o zużycie istniejącego zasobu kapitału rzeczowego(majątku  produkcyjnego). Jeżeli inwestycje    netto     są dodatnie, to inwestycje  brutto    z nadwyżką kompensują zużycie kapitału i     istniejący majątek produkcyjny się powiększa.  CENY USŁUG KAPITAŁU, STOPY PROCENTOWE I CENY AKTYWÓW Zasób to ilość składnika aktywów w jakimś momencie. Strumień to potok usług, dostarczanych  przez  dany składnik aktywów w ciągu pewnego okresu.  Koszt użycia usług kapitału określa stawka najmu (wynagrodzenia) kapitału (rental rate) Wartość zaktualizowana 1$ z jakiegoś momentu w przyszłości to taka suma, która, dziś pożyczona  komuś na procent, da wartość 1$ w tym właśnie momencie. Rachunek  wartości   zaktualizowanej  przekształca   przyszłe   wpływy   lub   płatności   w   ich   wartości  dzisiejsze. Ponieważ kredytodawcy pobierają odsetki, a dłużnicy muszą je płacić, funt otrzymany jutro  jest warty mniej niż ten sam funt dzisiaj. Różnica zależy od wysokości stopy procentowej. Im jest ona  wyższa,   tym   niższa   jest   wartość   zaktualizowana   przyszłej   płatności.   Ponieważ   oprocentowanie  kredytów jest obliczane przy zastosowaniu zasady procentu składanego, dla dowolnej rocznej stopy  procentowej,  wartość  zaktualizowana konkretnej  kwoty  jest   tym mniejsza,   im bardziej  oddalony w  czasie jest przyszły moment jej otrzymania lub wypłacenia.  Wartość zaktualizowana bezterminowego prawa do dochodu  równa się  zapewnianej przez jego  posiadanie stałej rocznej sumie dochodów, podzielonej przez stopę procentową.  (przy rocznej stopie procentowej równej 10%, bezterminowe prawo do dochodu w wysokości 100$ jest  dziś warte 1000$) Nominalna stopa procentowa wyznacza kwotę odsetek od kredytu.  Realna, tj. skorygowana o wpływ inflacji, stopa procentowa  określa dodatkową ilość dóbr, jaką  może nabyć kredytodawca, udzielając rocznego kredytu i odkładając na ten czas zamierzony zakup.  Realna stopa proc.= nominalna stopa proc. – stopa inflacji w tym samym czasie.  POPYT NA USŁUGI KAPITAŁU  Wartość  krańcowego produktu kapitału  (MVPK –  marginal  value product of  capital)   to przyrost  wartości   produkcji   przedsiębiorstwa   spowodowany   zastosowaniem   dodatkowej   jednostki   usług  kapitału. Popyt    na usługi kapitału ma charakter popytu pochodnego. Krzywa popytu przedsiębiorstwa na usługi   kapitału   pokrywa   się   z   krzywą   wartości   krańcowego   produktu   kapitału.  Jeśli   ilość   innych  zastosowanych   czynników   produkcji   lub   ceny   produktów   wzrosną,   krzywa   popytu   pochodnego  36 przesunie się w górę. Gałęziowa krzywa popytu na kapitał i jego usługi jest mniej elastyczna niż suma  indywidualnych   krzywych   popytu   poszczególnych   przedsiębiorstw,   gdyż   uwzględnia   wpływ  zwiększenia produkcji gałęzi na obniżenie ceny produktu.  PODAŻ USŁUG KAPITAŁU W krótkim okresie podaż usług kapitału jest stała. W długim okresie może się ona zmienić w wyniku  dopływu nowo wytworzonych dóbr kapitałowych lub dopuszczenia do zużycia rzeczowego majątku  produkcyjnego.  Wymagana stawka wynagrodzenia kapitału to taka stawka, która pozwala dostawcy usług kapitału  pokryć  koszty nabycia środków trwałych. Jest ona tym wyższa,  im wyższa  jest stopa procentowa,  stopa amortyzacji i cena zakupu środków trwałych. Stopa amortyzacji­ odzwierciedla proces ekonomicznego i fizycznego zużycia środków trwałych. RÓWNOWAGA I PROCESY DOSTOSOWAWCZE NA RYNKU USŁUG KAPITAŁU Zależność płaca/zysk Wzrost płac gałęzi w dwojaki sposób oddziałuje na położenie krzywej pochodnego popytu na usługi  kapitału.  Primo  –  wskutek  zmniejszenia  nakładów pracy  maleje   również   krańcowa  produkcyjność  kapitału   (co  obniża popyt  na  kapitał);   drugie  primo­  podwyżka  płac   (podnosząc  koszty  produkcji)  prowadzi do zmniejszenia  rozmiarów produkcji  gałęzi   i  wzrostu  jej  ceny  jednostkowej (co podnosi  rentowność kapitału i stymuluje popyt na kapitał). Jeśli popyt na produkcję gałęzi jest nieelastyczny,  przeważy ten drugi efekt (drugie primo). Krzywa pochodnego popytu na usługi kapitału przesunie się  w górę.  Gałąź  zastępuje pracę  kapitałem, wytwarzając niemal taką  samą  wielkość  produkcji.  Jeśli  popyt na produkty gałęzi wykazuje wysoką elastyczność, przewagę zyskuje pierwszy efekt. Krzywa na  usługi   kapitału   przesuwa   się   w   dół.   Gałąź   ogranicza   zużycie   pracy   i   kapitału   i   znacznie   mniej  produkuje.  13.6 CENY DÓBR KAPITAŁOWYCH Cena   aktywów  to   cena,   za   jaką   nabywa   się   i   sprzedaje   dobra   kapitałowe.   Cena   ta   różni   się  oczywiście od stawki opłaty za ich usługi (najem). W stanie równowagi długookresowej jest to zarówno  cena, przy której dostawcy dóbr kapitałowych pragną je wytwarzać, jak i cena, jaką gotowi są za nie  zapłacić   nabywcy.  Ta  ostatnia   jest  po  prostu  zaktualizowaną  wartością   oczekiwanych  dochodów,  uzyskiwanych dzięki usługom tych dóbr.  ZIEMIA I RENTA GRUNTOWA Ziemia  jest szczególnym dobrem kapitałowym, którego  podaż nawet w długim okresie jest stała. W  długim okresie są jednak możliwe międzygałęziowe przemieszczenia ziemi i kapitału. Będą się one  dokonywać tak długo, aż nastąpi wyrównanie stawek najmu za ziemię lub kapitał w różnych gałęziach. Renta  gruntowa  to   cena  płacona  właścicielowi   za  wynajęcie   (dzierżawę)   ziemi,   której  wysokość  zależy od urodzajności gleby i odległości od rynków zbytu.  37 Beta ujemne­ zachowuje się odwrotnie niż tendencje rynkowe np. podczas recesji ich wartość  rośnie.  Bankierzy poszukują akcji o ujemnym beta, bo włączanie ich do portfela, gdzie inne składniki  zmieniają się z ogólnymi tendencjami zmniejsza ryzyko. Kupowanie akcji o wysokim beta jest  niekorzystne, gdyż dochody z nich podlegają wahaniom i zmieniają się w tym kierunku co  tendencje rynkowe. Samodzielne kupowanie akcji o ujemnym beta też jest ryzykowne, jednak  wespół z innymi zmniejszają ryzyko całego portfela.  Efektywne rynki aktywów 2 teorie na rynek papierów wartościowych Teoria kasyna­ Brak racjonalnych podstaw gry, wszystko zależy od szczęścia. J.F Keynes  przekonywał, że giełda działa jak kasyno, ponieważ jest zdominowana przez krótkoterminowe  transakcje spekulacyjne. Ktoś, kto kupuje akcje nie oczekuje zysków z dywidend, lecz chce  szybko zyskać po sprzedaży akcji po wyższej cenie.  Teoria rynków efektywnych­ traktuje giełdę jak czuły instrument przetwarzania informacji, który  szybko reaguje na nowe wiadomości i przystosowuje do nich ceny akcji (np. znając  długoterminowe prognozy pogody łatwiej ocenić zyski w przemyśle produkującym lody). Jeśli ceny  rzeczywiście odzwierciedlają wysokość dywidend (zysków) to rynek prawidłowo rozdziela zasoby  między przedsiębiorstwa. Jeśli jednak ceny kształtuje przypadek to możliwe, że szanse rozwoju  otrzymają niewłaściwe firmy.  Bąble spekulacyjne­ np. złoto nie przynosi odsetek czy dywidend i jego obecna cena zależy od  przewidywanych zysków kapitałowych, a te od ludzkich oczekiwań. Przyszłe ceny złota zaś zależą  od zysków kapitałowych oczekiwanych w przyszłości, a te od oczekiwań dotyczących cen w  jeszcze odleglejszej przyszłości itd. Na takim polu pojawiają się właśnie bąble spekulacyjne  niemające konkretnego potwierdzenia w faktach Nieco więcej o ryzyku.  Rynek transakcji terminowych­ obejmuje kontrakty podpisane dziś na dostawę dóbr w  ustalonym terminie w przyszłości po cenach określonych dziś np. tona miedzi dziś kosztuje 800zł i  oczekuje się, że za rok będzie kosztować 880zł. Dlatego opłaca się ją przez ten czas trzymać.  Asekuracja na rynku transakcji terminowych np. sprzedajemy dziś miedź za 860 zł z dostawą za  rok, mimo, że oczekujemy, że wtedy sprzedalibyśmy ją za 880zł. Na rynku transakcji terminowych nabywcą jest kupiec tzw. gracz. To on np. kupuje z  wyprzedzeniem miedź po to by ją potem drożej sprzedać. W praktyce ceny na rynku dostaw  natychmiastowych odbiegają od cen przewidywanych, dlatego też gracze mogą ponosić straty. Różnice wyrównania (płac)­ ktoś, kto wykonuje zawód o wysokim ryzyku śmiertelności ma  wyższą płacę, niż ten, kto wykonuje zawód równie uciążliwy i wymagający, wymagający  podobnych kwalifikacji, jednak bez dużego ryzyka śmierci. 15.   WPROWADZENIE DO EKONOMII DOBROBYTU    EKONOMIA DOBROBYTU­ gałąź ekonomii zajmująca się problemami normatywnymi (tzn.  wartościująca ocena, czy gospodarka działa dobrze) RÓWNOŚĆ:  Pozioma   = identyczne traktowanie identycznych osób,  Pionowa   = zróżnicowane traktowanie różnych osób (w tym celu zmniejszanie skutków  przyrodzonych różnic) ALOKACJA ZASOBÓW= wyczerpujący opis tego, kto co robi i kto co dostaje. Rynek jest jednym z  mechanizmów alokacyjnych. Zakres możliwości alokacyjnych zależy od stanu technologii i wielkości  zasobów w gospodarce. Ostateczna wartość alokacji zależy od oceny samego konsumenta. 40 =inaczej: kompletny opis zużywanych czynników produkcji, wytwarzanych dóbr i sposobu, w jaki są  one dostarczane konsumentom. EFEKTYWNOŚĆ W SENSIE PARETO= alokacja jest efektywna, jeżeli niemożliwe jest przejście do  innej alokacji, która polepszyłaby położenie niektórych osób bez szkody dla innych. Gospodarka jest efektywna, jeżeli nie może wytwarzać jakiegoś dobra nie zmniejszając wielkości  produkcji innych dóbr. Teza: jeżeli wszystkie rynki w gospodarce są doskonale konkurencyjne to powstający dzięki ich  działalności stan  równowagi w całej gospodarce jest efektywny w sensie Pareto.  Ceny pełnią tu główną rolę­ zapewniają sytuację rzeczywistej równowagi konkurencyjnej. Cena  motywuje indywidualnych konsumentów i producentów, kierujących się swym własnym interesem do  zachowań powodujących efektywną w sensie Pareto alokację zasobów znajdujących się w  gospodarce. Istnieje nieskończenie wiele efektywnych w sensie Pareto sposobów rozdysponowania zasobów. Co decyduje o wyborze konkretnego sposobu alokacji?  Zdolności wrodzone jednostek,     Różny poziom kapitału ludzkiego,     Różny poziom majątku finansowego   . Czynniki te powodują zróżnicowane dochody, co wpływa na strukturę popytu konsumentów. Różnicom  w strukturze popytu towarzyszą różnice w przebiegu krzywych popytu na poszczególne dobra i usługi­  prowadzi to do ustalenia rozmaitych cen równowagi i odpowiadających im wielkości popytu i podaży. Rządy prowadzą prawidłową i najlepszą politykę gospodarczą, jeżeli alokacja zasobów jest efektywna  w sensie Pareto.  W warunkach wolnej konkurencji rozkład zdolności do zdobywania dochodu wywołuje rozmaite  warianty efektywności w sensie Pareto= rząd może ograniczyć swe działania do redystrybucji  dochodu i bogactwa za pomocą podatków dochodowych, od spadków oraz zasiłków­ nie musi się w  ogóle martwić o działania interwencyjne mające zapewnić efektywną alokację zasobów. Mechanizm  wolnej konkurencji automatycznie zapewnia efektywne rozdysponowanie zasobów. =rząd powinien pozwolić, aby problem efektywnej alokacji rozwiązywał mechanizm rynkowy  (wolnokonkurencyjny). Równowaga powstająca w warunkach konkurencji jest efek.w sensie P. ponieważ niezależne  działania: producentów (ustalających koszty krańcowe na poziomie odpowiadającym cenie) i  konsumentów (ustalających na tym samym poziomie użyteczności krańcowe) zapewniają, że  krańcowy koszt produkcji dobra= jego krańcowa użyteczność. Gdy społeczny koszt krańcowy nie jest równy społecznej korzyści krańcowej mamy do czynienia z  ZAKŁÓCENIEM. Opodatkowanie jako zakłócenie:  Rząd chce ustanowić podatek, aby subsydiować uboższe warstwy ludności­ jednak dążąc do  równości powoduje zakłócenia w efektywności alokacji,  Podatek powoduje rozbieżność między ceną płaconą przez nabywcę, a ceną otrzymywaną  przez sprzedawcę,  System cen działający za pośrednictwem wolnego rynku nie będzie już wyrównywał  krańcowych użyteczności opodatkowanych towarów z ich kosztem krańcowym,  Równowaga w gospodarce nie jest efektywna pod względem alokacji zasobów,  =społeczeństwo marnotrawi część zasobów, produkując niewłaściwe ilości rozmaitych dóbr. 41 ZAWODNOŚĆ RYNKU= wszelkie sytuacje, gdy równowaga kształtująca się na wolnych rynkach nie  prowadzi do efektywnej alokacji zasobów= niesprawność rynku. Źródła zakłóceń prowadzących do zawodności rynku: 1. niedoskonałość konkurencji­ tylko mechanizm konkurencji doskonałej prowadzi do  efektywnej alokacji zasobów, 2. preferencje społeczne­ np. dążenie do równej dystrybucji (poprzez opodatkowanie) powoduje zakłócenia w alokacji (odrywa cenę płaconą przez konsumenta od ceny otrzymywanej  przez producenta), 3. efekty zewnętrzne­ np. skażenie środowiska, hałas, tłok, 4. brak innych rynków: dobra, które powstaną w przyszłości, ryzyko, informacja, ad 3. EFEKTY ZEWNĘTRZNE­ powstają wtedy, gdy decyzja jednostki o produkcji lub konsumpcji  wywiera bezpośredni wpływ na produkcję lub konsumpcję innych osób inaczej niż za pośrednictwem  cen rynkowych. W sytuacji, gdy istnieją efekty zewnętrzne, równowaga wolnorynkowa doprowadzi do  nieefektywnej alokacji zasobów, gdyż nie istnieje rynek ani rynkowa cena tych właśnie efektów  zewnętrznych.    Np. fabryka zanieczyszcza wodę­ nie ponosi z tego tytułu żadnych kosztów, ale wpływa to na koszty  ponoszone przez innych np. rybaków lub kąpiących się. Powstają różnice między bilansem kosztów i użyteczności krańcowych, którego dokonuje jednostka, a  analogicznym bilansem przeprowadzonym z punktu widzenia społeczeństwa. Różnice te powodują  przesunięcie punktu równowagi cenowej na dane dobro (aby wyrównać straty społeczne  spowodowane efektem zewnętrznym).  Produkcyjne efekty zewnętrzne= gdy decyzje jednego producenta bezpośrednio wpływają na  koszty produkcji innych, np. gdy fabryka zanieczyszcza wodę zużywaną przez inną fabrykę,  Konsumpcyjne efekty zewnętrzne= decyzje jednej osoby bezp. Wpływają na wielkość  użyteczności osiąganej przez innych konsumentów, np. gdy malujemy swój ogród inni  korzystają z wzrostu walorów estetycznych naszej ulicy. Zanieczyszczenie środowiska:  Stosując opłaty (kary) za zanieczyszczanie środowiska wyrównuje się różnicę między  prywatnym i społecznym kosztem krańcowym (wzrasta prywatny koszt produkcji=  ograniczenie produkcji= spadek kosztu społecznego jakim jest życie w zanieczyszczonym  środowisku),  Opodatkowanie szkodliwej działalności, Ad 4. Nie można stworzyć rynków dóbr przyszłych i ryzyka­ bez nich rynkowy system cen nie może  doprowadzić do zrównania się społecznych kosztów i użyteczności krańcowych dla dóbr przyszłych i  dla ryzykownych rodzajów działań.   Brak informacji może spowodować różnicę między kosztem prywatnym, a kosztem społecznym.  16.PODATKI I WYDATKI PUBLICZNE: ROLA PAŃSTWA W ALOKACJI  ZASOBÓW Rozdział ten dotyczy rozmiarów interwencji państwa w gospodarce. Jak wysokie podatki powinno  ściągać państwo? Czy istnieją dobre i złe podatki? Jeżeli podatki są po to, aby opłacić wydatki  państwa, to czy te wydatki są rzeczywiście potrzebne? Należy odróżnić wydatki państwa na: 42 Równość pozioma tzn. równorzędne traktowanie jednakowych osobą, oraz równość pionowa tzn.  redystrybucja polegająca na zabieraniu tym, którzy maja i dawaniu tym, którzy nie mają. Zabierając proporcjonalnie więcej zamożnym, podatek dochodowy urzeczywistnia zasadę zdolności  płatniczej. Zasada korzyści orzeka, że ci, którzy otrzymują więcej, niż wynosi przypadająca na nich porcja  wydatków publicznych, powinni płacić odpowiednio wyższe podatki. Zasada korzyści często popada jednak w otwarty konflikt z zasada zdolności płatniczej. Jeżeli głównym celem jest osiągnięcie równości pionowej, to zasada zdolności płatniczej powinna  uzyskać pierwszeństwo. Progresywne elementy opodatkowania sugerują to, że: 1) Płatności transferowe są głównie przeznaczone dla osób ubogich. 2) Państwo dostarcza dóbr publicznych, które są konsumowane przez biednych, nawet, jeżeli nie  płacili oni żadnych podatków na ich sfinansowanie. Oprócz tych progresywnych elementów system podatków, transferów i wydatków publicznych zawiera  również pewne elementy degresywne, zabierające proporcjonalnie więcej ubogim (podatki nałożone  np. na piwo, tytoń­ na te dobra ubodzy wydają dużą część swoich wydatków). Ciężar podatku. Chodzi tu o ostateczny rozkład ciężaru podatku pomiędzy różnych ludzi, przy  uwzględnieniu wszystkich jego skutków. Niezależnie od tego czy rząd ściąga podatek od przedsiębiorstw, czy tez od pracowników, ciężar  podatku jest taki sam. Obciąża on częściowo przedsiębiorstwa, zmuszone do płacenia wyższych płac  brutto, częściowo zaś pracowników, otrzymujących niższą płacę netto. Jeżeli krzywa podaży SS przebiega pionowo(jest  skrajnie nieelastyczna) to cały ciężar podatku  obciąża pracowników. Ich płaca po opodatkowaniu  zmniejsza się o pełną wielkość podatku.              Jeżeli mamy do czynienia elastyczną krzywą podaży  a nieelastyczną krzywą popytu, to ciężar podatku  spadnie wtedy przede wszystkim na nabywców. W przypadku, gdy krzywa podaży lub krzywa popytu  na dobro lub usługę jest mało elastyczna, nałożenie  podatku doprowadzi jedynie do niewielkiej zmiany  ilości nabywanej i sprzedawanej.                Przyjmując, że, państwo musi zwiększyć swoje  dochody z podatków, najmniejszą stratę całkowitą  spowoduje skoncentrowanie podatków na dobrach,  których podaż lub popyt są najmniej elastyczne. Wydaje się, że głównym powodem zastrzeżeń wobec wysokich wydatków państwowych jest  konieczność zapewnienia odpowiednio wysokich wpływów do budżetu. Wysokie opodatkowanie  niezbędne do opłacenia wysokich wydatków państwowych nieuchronnie dławi gospodarkę. Przede wszystkim wydając mniej na dobra i usługi, państwo przestaje zużywać zasoby, które będzie  teraz można zastosować w sektorze prywatnym. Niższe podatki i mniejsze zakłócenia zmniejszyłyby straty. Ponieważ zakłócenie związane z istnieniem  podatku dochodowego prowadzi do zatrudnienia mniejszej ilości pracy niż ilość efektywna społecznie,  obniżenie podatku zwiększyłoby także poziom zatrudnienia w gospodarce. Im mniej elastyczna jest podaż pracy, tym mniejsze jest zakłócenie spowodowane przez konkretne  stawki podatku dochodowego. Jeżeli podaż pracy jest zupełnie sztywna to podatek dochodowy nie  wywołuje żadnego zakłócenia i obniżenie podatku nie daje żadnych korzyści lokacyjnych. Uwzględniając łączne zmiany czasu pracy i aktywności zawodowej, stwierdzamy, zatem, że krzywa  podaży pracy (czas pracy pomnożony przez pracujących) nie będzie zupełnie pionowa. Zmniejszenie  45 podatku dochodowego zwiększy podaż pracy, przede wszystkim przez przyciągniecie nowych  pracowników do zasobu siły roboczej. Krzywa Laffera­ obrazuje związek między stawkami podatków a wielkością wpływów z podatków.  Powyżej pewnego poziomu t zwiększenie  stawek opodatkowania prowadzi do  zmniejszenia sumy przychodów  budżetowych, a to ze względu na  antymotywacyjny wpływ podatków na  rozmiary działalności podlegającej  opodatkowaniu. Dwa modele opisujące zachowanie  lokalnego samorządu: • Model Tiebouta, jest niekiedy nazywany modelem niewidzialnej stopy. Ludzie gromadzą się  tam, gdzie lokalny samorząd oferuje im taki pakiet wydatków i podatków, którego sobie życzą.  „Niewidzialna stopa” zapewnia optymalna alokacje zasobów dzięki konkurencji między  samorządami w różnych miejscowościach. • Należy rozszerzyć obszar geograficzny podległy każdemu z lokalnych samorządów, aby objął  on większość ludzi, którzy będą korzystali z dostarczanych przez ten samorząd usług  publicznych. 17. POLITYKA OCHRONY KONKURENCJI I POLITYKA PRZEMYSŁOWA społeczny koszt monopolu Społeczeństwo powinno dążyć do wytwarzania poszczególnych dóbr w takich ilościach, by spełniony  był warunek: krańcowy koszt społeczny (≡  k’) = krańcowa korzyść społeczna (≡ p) Zatem produkowana powinna być taka ilość, przy której p = k’. Tak właśnie jest w wolnej konkurencji.  Monopol postępuje inaczej, ustala cenę na poziomie wyższym od kosztu krańcowego: p > k’.   Społeczny   koszt   monopolu   przejawia   się   w   tym,   że   monopol   zmniejsza   produkcję,   a  zwiększa cenę.  W gałęzi wolnokonkurencyjnej wielkość produkcji w długim okresie ustala się na poziomie Qk, (S = D).  W gałęzi zmonopolizowanej wielkość produkcji ustala się na poziomie zrównującym utarg krańcowy z  kosztem krańcowym (Qm).  Pole  H  oznacza stratę  ponoszoną  przez tych konsumentów, którzy zrezygnowali z zakupu danego  towaru na skutek podwyżki ceny.  Natomiast   pole  T  oznacza   dodatkowe   koszty   ponoszone   przez   nabywców   kupujących   towar   po  wyższej obecnie cenie. 46 p m p k  S(k’)     T         H  D()  u’  Q k Q m O p m p k  D()  Q k Q m O Zapobieganie praktykom monopolistycznym Monopol (czysty) jest wyłącznym sprzedawcą jakiegoś dobra lub usługi. Ponieważ monopol nie ma  konkurentów, może ograniczyć produkcję (zmniejszając wielkość podaży), nakładać wyższe ceny i  pobierać wyższe zyski niż inne firmy.  Państwo może nie dopuszczać do powstawania monopoli oraz zmowy między największymi  producentami danego dobra, jak i przeciwdziałać wyżej wspomnianym praktykom monopolistycznym  w przypadku gdyby z jakichś powodów monopole powstały. FUZJE • Fuzje i przejęcia są transakcjami stosowanymi przez przedsiębiorstwa celem osiągnięcia  określonych zamierzeń strategicznych i finansowych. • Ich konsekwencją może być połączenie dwóch podmiotów gospodarczych w jedną  organizację w taki sposób, aby osiągnąć nowe cele, wspólnie uczestnicząc w rynku (fuzja) lub  nabycie takiej liczby akcji (udziałów) jednego przedsiębiorstwa przez drugie, która daje  możliwość kontroli nad całością, wynikiem, czego wykupiona firma zostaje w pewien sposób  włączona w struktury jednostki przejmującej (przejęcie). • Uczestnikami fuzji i przejęć mogą być przedsiębiorstwa zupełnie odmienne pod względem  stylu zarządzania, kultury organizacyjnej, czy systemów wartości, stąd sukces takiej operacji  uzależniony jest od tego jak skutecznie potrafią się one ze sobą zintegrować. • Motywy fuzji i przejęć można określić w kategoriach strategii i polityki przyjętej przez spółkę  dokonującą przejęcia. Na przykład duże przedsiębiorstwo z branży spożywczej, posiadające  rozbudowaną sieć dystrybucji, może przejąć małą, mniej znaną spółkę z tej samej branży w  celu osiągnięcia synergii w sferze marketingu i dystrybucji. Inne rodzaje przejęć mogą wynikać  między innymi z dążenia do zwiększenia siły rynkowej, zdobycia kontroli nad strategicznym  dostawcą bądź konsolidacji nadmiernych zdolności produkcyjnych. Jak to wspomniano, choć  transakcje przejęć wynikają głównie z celów strategicznych, to strategie te tworzone są po to,  aby służyć stronom zainteresowanym działalnością firmy dokonującej przejęcia Rodzaje fuzji Fuzja pozioma (horyzontalna) ­ gdy łączące się przedsiębiorstwa produkują podobne produkty w tej  samej branży. Fuzja pionowa (wertykalna) ­ gdy łączą się przedsiębiorstwa zajmujące się różnymi etapami powstania  tego samego produktu. Fuzja konglomeratowa ­ ma miejsce, gdy przedsiębiorstwa działają w innych branżach. MONOPOL NATUARLNY 47 • Nacjonalizacja zyskownych przedsiębiorstw sprawia, że ich dochody zasilają państwo, a nie  prywatnych udziałowców.  • Nacjonalizacja ratuje upadające przedsiębiorstwa, które są istotne dla społeczeństwa  (świadczą istotne, choć mało dochodowe usługi; dają pracę).  Zapewnienie bardziej racjonalnego wykorzystania zasobów narodowych. W Polsce ­  Argumenty na rzecz prywatyzacji • Zarządzanie państwowe powoduje, że często firmom trudniej szybko dostosować się do  zmian na rynkach. Wiele firm zamiast inwestować w nowoczesne technologie, utrzymuje  przestarzały przemysł ciężki.  • Zdaniem zwolenników prywatyzacji państwowy monopolista nie musi odpowiadać przed  konsumentem, który nie może wybierać różnych usługodawców. Podział i prywatyzacja firmy  może wprowadzić konkurencję.  • Państwowe zakłady stają się polem do walki o wpływy polityczne. Odbywają się wojny o to,  kto ma być prezesem państwowej firmy. Populistyczni politycy próbują rozgrywać głosy załóg  wielkich państwowych molochów. Obiecują im “walkę z bezrobociem” i w zamian za to chcą,  żeby na nich głosować. Zdaniem zwolenników prywatyzacji efektem są ogromne straty  generowane przez państwowe firmy, za które musi płacić całe społeczeństwo. Argumenty przeciwko prywatyzacji • W wielu krajach średnio lub słabo rozwiniętych szybka prywatyzacja stwarza nierówne szanse  dla rodzimego przemysłu. Bogate koncerny z krajów wysokouprzemysłowionych wygrywają  przetargi prywatyzacyjne ze względu na lepszą ofertę, jaką mogą złożyć. W niektórych  sektorach przemysłowych jest to zagrożeniem dla bezpieczeństwa kraju, np. w przypadku  surowców lub energii.  • Wiele przedsiębiorstw zajmujących się mnożeniem kapitału (inwestorzy finansowi)  wykorzystuje prywatyzację jako instrument do wzbogacania się. Starają się tanio zakupić i  drożej sprzedać. Często zaniedbują przy tym interesy zatrudnionych, czasami nawet  zakładając w swojej strategii działania masowe zwolnienia.  • Czasami prywatyzacja prowadzi do zaniku rodzimych marek, które zostają zmienione na  nazwy nowych zagranicznych właścicieli.  • Prywatyzacja, mimo iż argumentuje się inaczej, najczęściej prowadzi do zwolnień lub  ograniczeń dla zatrudnionych w ramach tzw. restrukturyzacji.  • Międzynarodowy Fundusz Walutowy stawia przeważnie wprowadzenie procesów  prywatyzacyjnych jako warunek uzyskania kredytów dla państw tzw. wschodzących rynków.  Często powoduje to "falę" prywatyzacyjną ­ okres w którym znaczna część gospodarki tych  krajów zostaje zdominowana przez światowe koncerny. Zdaniem krytyków, owe koncerny  czują się zobowiązane przede wszystkim swoim akcjonariuszom, toteż w wielu przypadkach  zamiast prowadzić do dobrobytu, prywatyzacja powoduje zubożenie i bezrobocie. Najczęściej  koncerny te mają swoją siedzibę w USA, UE lub w tzw. azjatyckich tygrysach. Zdaniem  przeciwników niekontrolowanej prywatyzacji, prowadzi ona do wzbogacenia najbogatszych  kosztem słabszych i stwarza poważne zagrożenie nowoczesnego wyzysku.  • odbudowa kraju w sposób planowany.  Pojęcia: Ceny obciążenia szczytowego­system różnicowania cen, w którym odbiorcy w okresie największego  zapotrzebowania płacą wyższe ceny, co odpowiada wyższemu kosztowi krańcowemu zaspokojenia  ich potrzeb.  RÓWNOWAGA OGÓLNA: UZUPEŁNIENIE MIKROEKONOMII I WSTĘP DO MAKROEKONOMII 50 Alokacja   zasobów  to   kompletny   opis   zużywanych   dóbr   i   sposobu,   w   jaki   są   one   dostarczane  konsumentom. Daje odpowiedź na pytania: co, jak i dla kogo gospodarka ma produkować. Aby alokacja była w pełni efektywna (w sensie Pareta) potrzebne są: 1.maksymalna wielkość produkcji efektywność produkcyjna. Gospodarka produkuje efektywnie, jeśli przy danych zasobach, technologii i poziomie produkcji innych  dóbr wytwarza maksymalną możliwą ilość branego pod uwagę dobra. Jeżeli   produkcja   jest   efektywnie   wytwarzana   mówimy,   że   gospodarka   znajduje   się   na   krzywej  możliwości produkcyjnych ( jest to warunek efektywności w sensie Pareta) we właściwym punkcie na  krzywej możliwości produkcyjnych przykład: Istnieją dwie gałęzie przemysłu, z których jedna wytwarza filmy a druga posiłki, przy stałych zasobach  kapitału i ziemi, oraz funkcji produkcyjnej (ilość dobra, którą można wytworzyć dodając zmieniające się  ilości nakładu pracy do zasobu stałych czynników produkcji w tej gałęzi). Przyrosty ilości pracy zaangażowanej w produkcję filmów zwiększają ich liczbę, lecz ze względu na  stałą ilość czynników produkcji w przemyśle filmowym, praca ta przynosi zmniejszający się produkt  krańcowy (im więcej pracowników, tym mniejszy przyrost liczby wyprodukowanych filmów). Krzywa  możliwości  produkcyjnych  powstaje   dzięki  przenoszeniu  pracy,   jednostka  po   jednostce  z  przemysłu filmowego do gałęzi produkującej posiłki. Nachylenie krzywej możliwości  produkcyjnych jest  nazywane krańcową  stopą   transformacji  (MRT),  która   informuje   o   relacji   wymiennej   dwóch   elementów  ze   względu   na   możliwości   produkcyjne   w  sytuacji,   gdy   wszystkie   zasoby   są   w   pełni   wykorzystane.   Jeśli   jest   ona   równa  krańcowej   stopie  substytucji (MRS) w pewnym punkcie położonym na krzywej. Przy przeniesieniu jednego pracownika z produkcji filmów do produkcji posiłków uzyskamy dokładnie  tyle posiłków ile wynosi krańcowy produkt tego ostatniego pracownika zatrudnionego przy produkcji  posiłków, natomiast wytwarzana ilość filmów obniży się o wielkość krańcowego produktu pracownika,  którego przenieśliśmy z gałęzi produkującej filmy MRT =  przyrost produkcji posiłków : spadek produkcji filmów = ­ MPL m : MPL f MRT jest ujemna, ponieważ krzywa możliwości produkcyjnych opada Krańcowa stopa transformacji, czyli nachylenie krzywej możliwości produkcyjnych nadaje precyzyjną  formę   idei   kosztu  alternatywnego,   informuje   ile   jednego dobra  musimy  poświęcić,   aby  zwiększyć  produkcję innego dobra, gdy gospodarka pracuje efektywnie na granicy możliwości produkcyjnych 2.wytworzenie najbardziej pożądanej przez konsumentów kombinacji dóbr Ocena użyteczności należy do konsumentów (konsumpcja i gusty) Wg Pareta: z poprawą efektywności mamy do czynienia, gdy niektórzy konsumenci mają się lepiej a  niczyja sytuacja nie ulega pogorszeniu. Krańcowa   stopa   substytucji   (MRS)  –   charakteryzuje   konsumpcję,   konsumenci   wolą   względnie  zrównoważone kombinacje  dóbr,  żądają   coraz  większych  dodatkowych porcji   jednego dobra,  aby  zrekompensować sobie utratę  kolejnych jednostek drugiego, którego konsumują  już tylko niewielką  ilość i utrzymać swoją użyteczność na niezmienionym poziomie, MRS wyraża relację, według której  konsumenci mogą wymieniać jedno dobro na inne przy niezmienionym poziomie użyteczności Wszystkie wolnokonkurencyjne przedsiębiorstwa zatrudniają pracowników aż do zrównania się płacy z  wartością krańcowego produktu pracy (MVPL) np. w gałęzi produkującej filmy wartość (MVPL f) = iloczyn Pf (cena filmu) i MPLf   (krańcowy produkt  pracy w tej gałęzi) 51 Równowaga wolnorynkowa prowadzi do alokacji zasobów w sensie Pareta, w tym stanie: ­ gospodarka znajduje się na krzywej możliwości produkcyjnych, dzięki giętkości płac  ­  pod tą  krzywą  nadwyżka podaży pracy powoduje obniżkę  płacy,  co skłania przedsiębiorstwa do  zatrudnienia większej liczby pracowników niezależnie od ceny produkowanego dobra ­ nad krzywą, nadwyżka popytu na pracę podnosi płace, co sprawia, że obniża się popyt na pracę we  wszystkich gałęziach ­ w miarę zmiany wielkości produkcji poszczególnych gałęzi, aby utrzymać równowagę na odnośnych  rynkach, muszą zmieniać ceny ­ giętkość płac i cen zapewnia osiągnięcie stanu równowagi na krzywej możliwości produkcyjnych przy  pełnym   zatrudnieniu   (system   cen   i   płac   nie   tylko   umieszcza   gospodarkę   na   krzywej   możliwości  produkcyjnych, ale decyduje on również, w jakim punkcie na tej krzywej gospodarka się znajdzie) Jeśli  mechanizm rynkowy działa bez zakłóceń,  równowaga wolnokonkurencyjna jest efektywna, co  stanowi fundamentalny argument za tym, aby pozwolić rozstrzygać o alokacji zasobów wolnej grze sił  rynkowych i powstającym w jej wyniku cenom. Równowaga ogólna – przegląd zagadnień: i) równowaga na rynku pracy ­przedsiębiorcy zatrudniają pracowników dopóki MVPL nie zrówna się z płacą ­ mobilność pracy doprowadza do wyrównania się płac w różnych gałęziach  ­giętkie  płace   równoważą   rynek  pracy  w skali  całej  gospodarki,  zapewniając  pełne  zatrudnienie   i  sprawiają, że osiąga ona krzywą możliwości produkcyjnych           ii) równowaga produkcji przedsiębiorstwa zrównują cenę z kosztem krańcowym produkcji, który wzrasta, gdy rosną płace                 iii)równowaga konsumenta styczność linii budżetowej z krzywą obojętności jako warunku maksymalizacji użyteczności                       iv) równowaga ogólna  ­konsumenci i producenci, którzy są biorcami cen mają do czynienia z tymi samymi cenami  ­ maksymalizujący zysk producenci, którzy są  biorcami cen dążą  do wyrównania wartości MVPL z  poziomem   płac   wytwarzają   takie   ilości   dóbr,   którym   odpowiada   punkt   na   krzywej   możliwości  produkcyjnych   gdzie   jej   nachylenie   (MRT)   zrównuje   się   z   wysokością   względnej   ceny   obu   dóbr  pomnożonej przez ­1 ­   konsumenci   jako   biorcy   cen,   wybierają   punkt   na   swojej   linii   budżetowej,   który   jest   styczny   do  najwyższej osiągalnej  krzywej obojętności,  nachylenie  tej krzywej  (MRS) zrównuje się  z  relatywną  ceną obu dóbr pomnożoną przez ­1  ­ w stanie równowagi wolnokonkurencyjnej MRT = MRS ­popyt na dobro = podaż (równowaga pojawia się w punkcie przecięcia MRT i MRS, który oznacza  alokację efektywną w sensie Pareta) Aby   jednak   całkowicie   powstrzymać   się   od   interwencji   w   gospodarkę,   państwo   musiałoby   mieć  całkowitą  pewność, że nie występują  takie zjawiska jak: efekty zewnętrzne i dobra publiczne, brak  pewnych   rynków,   konkurencja   niedoskonała,   i   że   podział   dochodu   narzucony   przez   równowagę  wolnorynkową jest prawidłowy i sprawiedliwy. Oszczędności   to   różnica   między   dochodem   a   konsumpcją   bieżącą,   decyzje   o   oszczędnościach  podejmują gospodarstwa domowe. Inwestycje  to   wielkość,   o   jaką   przedsiębiorstwa   chcą   powiększyć   zasób   kapitału,   potrzebny   do  produkcji  dóbr   konsumpcyjnych  w przyszłości,   ilość   bieżącej  produkcji  odłożona na  powiększenie  majątku, nie zaś przeznaczona do natychmiastowej konsumpcji. 52 Oszczędności­to ta część dochodu, która nie została wydana na zakup dóbr i usług Y ­będziemy oznaczać PKB, który jest tożsamy z wartością dochodów gospodarstw domowych. C­wydatki konsumpcyjne S ­Oszczędności  S=Y­C Oraz Y=C+S SYMBOL = oznacza ‘’jest Identycznie równy ( tożsamy)na mocy definicji’’ Dobra finalne – są to dobra, które nie zużywają się całkowicie w procesie produkcji w danym okresie Zapasy – to dobra trzymane obecnie w przedsiębiorstwie na potrzeby przyszłej produkcji lub  sprzedaży Zapasy nazywaliśmy KAPITAŁEM OBROTOWYM. Ponieważ nie zużywają się one całkowicie w  produkcji ani nie zostają sprzedane w bieżącym okresie, są uznawane w za dobra kapitałowe.  Powiększanie zapasów jest, więc równoznaczne z inwestycjami kapitał obrotowy. Kiedy zapasy  obniżają się, wtedy traktujemy to jako inwestycje ujemne lub – inaczej – dezinwestycje. Źródłem dochodów państwa są zarówno podatki bezpośrednie T e nakładane na dochody jak i podatki  pośrednie T e zwane inaczej PODATKAMI OD WYDATKÓW   Podatki nakłada się, aby móc sfinansować dwa rodzaje wydatków państwa. Wydatki na dobra i usługi  G obejmują zakupy przez państwo dóbr i usług. Państwo ponosi też wydatki związane z finansowaniem PŁATNOŚCI TRANSFEROWYCH albo –  inaczej – ŚWIADCZEŃ SPOŁECZNYCH –B  PKB w cenach rynkowych  PKB w cenach czynników wytwórczych   Rachunek dochodu narodowego, konsumpcję C ,inwestycje I i wydatki państwa G wyrażamy w  cenach rynkowych, łącznie z podatkami pośrednimi od dóbr i usług , to wartość dodaną lub – inaczej ­  produkcje netto wytworzoną w gospodarce można zapisać jako C + I + G w rezultacie  PKB w canach rynkowych = C+ I + G   Y=PKB e cenach czynników produkcji =C+I+G – T ROZPORZĄDZALNE DOCHODY OSOBISTE – są to dochody gospodarstw domowych po  uwzględnieniu podatków bezpośrednich % płatności transferowych. Wielkość ta informuje nas o tym,  ile gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na wydatki i oszczędności Rozporządzalne dochody osobiste wynoszą, zatem Y+B+T d Eksportem X nazywamy dobra, które zostały wytworzone w kraju a następnie sprzedane za granicę IMPORT (Z) to dobra, które są produkowane za granicą i tam nabywane na potrzeby gospodarki  krajowej  Gospodarstwa domowe przedsiębiorstwa i państwo mogą dokonywać importu, Z który nie jest częścią  produkcji krajowej i nie kreuje dochodów czynników wytwórczych. Dobra importowane nie zostają  wykazane w PKB ujmowanym od strony produkcji, który odnosi się tylko do wartości dodanej przez  producentów krajowych. Import zostaje jednakże ujęty w wydatkach na dobra finalne.  W związku z istnieniem w gospodarce otwartej handlu zagranicznego możemy zmodyfikować naszą  formułę obliczania PKB w cenach czynników produkcji w następujący sposób Y=C+I+G+X­Z­T=C + I  +G+ NX –T  S+(T d +T e –B)+Z=I+G+X – suma odpływów z obiegu musi być nadal równa sumie dopływów. 55 Nadwyżka sektora prywatnego prywatnego­I to odpływ z ruchu okrężnego. Musi mu odpowiadać  dopływ o tej samej wielkości. Źródłem tego dopływu może być albo deficyt budżetu państwa, G+B­T e  _T d albo eksport netto NX tj. nadwyżka wpływów z eksportu nad wydatkami na import Przepływ netto dochodów majątkowych to nadwyżka napływu dochodów z własności z tytułu usług  czynników produkcji świadczonych za granicą nad odpływem dochodów z własności pozostałych w  wyniku świadczenie przez cudzoziemców usług czynników produkcji w Wielkiej Brytanii PNB jest miernikiem całkowitych dochodów kraju, niezależnie od miejsca(kraju)świadczenie usług  PKB powiększonemu o dochody netto t tytułu własności za granicą  AMORTYZACJA zwana inaczej zużyciem kapitału trwałego, jest miarą szybkości zmniejszania się  wartości istniejącego zasobu kapitału w danym okresie będącego wynikiem jego fizycznego lub  ekonomicznego zużycia AMORTYZACJA jest kosztem ekonomicznym, ponieważ dotyczy zasobów zużywanych w procesie  produkcji DOCHÓD NARODOWY jest to produkt narodowy netto wytworzony w gospodarce. Oblicza się przez  odjęcie amortyzacji od PNB w cenach czynników produkcji. Dochód narodowy to ilość pieniędzy, jaką dysponuje na wydatki na dobra i usługi po odłożeniu  odpowiedniej ilości pieniędzy PNB w ujęciu nominalnym mierzy się w cenach bieżących tj. takich, które istniały w okresie, gdy  osiągano składające się na PNB dochody Realny PNB koryguje nominalny PNB o skutki inflacji i wyraża go w cenach istniejących pewnym  okresie najczęściej określanym jako rok Bazowy lub podstawowy Delator PNB jest to stosunek nominalnego PNB (w cenach bieżących)do PNB w ujęciu realnym (w  cenach stałych) wyrażony w postaci wskaźnika  Realny PNB jest prostym miernikiem fizycznym produkcji wytworzonej w gospodarce w roczna zmiana  procentowa jego poziomu informuje o tempie wzrostu gospodarczego  REALNY PNB per CAPITA jest to realny PNB podzielony przez liczbę mieszkańców kraju Przy danym poziomie realnego PNB im większa jest liczba ludności tym mniejsza będzie liczba dóbr i  usług przypadających na 1 osobę Prosty miernik przeciętnego poziomu stropy życiowej w jakimś kraju   PNB znajduje zastosowanie jako miernik wielkości produkcji dóbr i usług w gospodarce, byłoby  pożądane, aby rachunek PNB obejmował swym zasięgiem możliwie jak najszerszy obszar działalności  gospodarczej W praktyce występują dwa problemy utrudniające włączenie całej produkcji do PNB  >PO PIERWSZE niektóre efekty uboczne gospodarczej działalności człowieka takie jak hałas,  zanieczyszczenie środowa i korki drogowe wpływają na wzrost uciążliwości życia. Powinniśmy, zatem  wprowadzić poprawkę na te efekty uboczne  Istnieje również wiele pożądanych społecznie dóbr i usług, które nie są wliczone do PNB, ponieważ  nie są one objęte transakcjami rynkowymi i brak jest ich mierników wartości. Szacuje się wprawdzie wartości pozostałe w efekcie tego rodzaju działalności. Ale przy założeniach o  wysokim stopniu umowności. W konsekwencji Wyniki tych szacunków mieszczą się w bardzo  szerokim przedziale od 3 % do 25% PNB  Wskaźnik dobrobytu ekonomicznego netto DEN wskaźnik ten koryguje PNB Tak, aby stało się ono  bardziej adekwatnym miernikiem poziomu dobrobytu w danym kraju. 56 21. DETERMINANTY DOCHODU NARODOWEGO PRODUKCJA POTENCJALNA – jest to wielkość produkcji, która wytworzyłaby gospodarka gdyby  wszystkie czynniki produkcji zostały w pełni wykorzystane  Produkcja potencjalna ma tendencje do równomiernego wzrostu w miarę zwiększenie zasobu  czynników wytwórczych % gospodarce. Produkcja potencjalna zmienia się powoli  Jest to produkcja, jaką można by osiągnąć gdyby wszystkie rynki w gospodarce znajdowały się w  stanie równowagi. Johna Maynarda KEYNESA  Keynesistamji opowiadającymi się za interwencją państwa, które miała utrzymać produkcje na  poziomie zbliżonym do potencjalnego.  Miltion Friedman AD – popyt globalny  C popyt konsumpcyjny  I popyt inwestycyjny Otrzymujemy;  AD=C+I ROZPORZĄDZALNE DOCHODY OSOBISTE – są to dochody, jakie gospodarstwa domowe  otrzymują od przedsiębiorstw, powiększone o wpłaty transferowe otrzymywane od państwa i  zmniejszone o podatki bezpośrednie płacone państwu. Są to inaczej dochody, jakie gospodarstwa  mogą przeznaczyć na wydatki lub oszczędności FUNKCJA Konsumpcji= obrazuje wielkość zamierzonej konsumpcji globalnej przy każdym poziomie  rozporządzalnych dochodów osobistych.   AUTONOMICZNYM POPYTEM KONSUMPCYJNYM – OZNACZA POPYT NIEZALEŻNY OD  WIELKOŚCI DOCHODU KARAŃCOWA SKŁONNOŚĆ DO KONSUMPCJI – jest to część każdego dodatkowego funta dochodu  rozporządzalnego, która gospodarstwa domowe pragną przeznaczyć na konsumpcje  POPYT  INWESTYCYJNY – oznacza zamierzone (planowane) przez przedsiębiorstwa powiększenie  zasobów kapitału trwałego (fabryki i maszyny ) oraz stanu zapasów  Popyt inwestycyjny przedsiębiorstw zależy głównie od ich przewidywań co do tempa wzrostu popytu  na ich produkty na ich produkty  POPYT  GLOBALNY jest to suma, która przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe planują wydać na  dobra i usługi przy różnej wielkości dochodu Popyt Globalny –to po prostu popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych C plus popyt inwestycyjny  przedsiębiorstw I W sytuacji, gdy popyt globalny spada poniżej poziomu zapewniającego pełne zatrudnienie ,  przedsiębiorstwa nie mogą sprzedać tyle ,ile pragnęłyby . Mówimy ze występuje PRZYMUSOWA  nadwyżka zdolności wytwórczych 57 Modyfikacja mnożnika z poprzedniego rozdziału ( w tamtym rozdziale była KSK z dochodu  rozporządzalnego) :  Mnożnik = 1 / 1 – KSK’ Budżet – zapis planu wydatków i sposobów ich finansowania; określonej osoby, przedsiębiorstwa lub  państwa.  DEFICYT BUDŻETOWY PAŃSTWA = G – NT G – wydatki państwa na dobra i usługi NT – j.w. Trzy wielkości, które określają stan budżetu: 1) stopa podatkowa (t) 2) wielkość wydatków państwowych (G) 3) poziom dochodu  Przy danym poziomie wydatków państwa G i danej stopie podatków t, nadwyżka bądź deficyt budżetu  zależą od wysokości dochodu. Im wyższy dochód, tym mniejszy deficyt bądź większa nadwyżka. Przy danej stopie podatkowej wzrost G powoduje zwiększenie dochodu gwarantującego równowagę,  co z kolei zwiększy wpływy z podatków INWESTYCJE, OSZCZĘDNOŚCI I DEFICYT BUDŻETOWY Stan równowagi : S + NT = G + I  faktyczne oszczędności (S) + faktyczne podatki netto (NT) muszą  zawsze równać się faktycznym wydatkom państwa (G) i faktycznym inwestycją. S + NT = G + I,  więc : S – I = G – NT , a G – NT = deficyt budżetu, czyli S – I = przewidywany deficyt  budżetu państwa Wzrost wydatków państwowych na dobra i usługi (G) podnosi poziom produkcji zapewniający  równowagę (linia 45). Przy danej stopie podatkowej wpływy podatkowe rosną. Mimo to deficyt  budżetowy powiększa się ( lub nadwyżka budżetu zmniejsza się). Dlaczego? S – I = G – NT (deficyt budżetu) I jest wartością stałą, więc musi wzrosnąć S  Większe G to większe S więc : S (większe) – I (stałe) = większy deficyt  Przy danym poziomie wydatków państwa (G) wzrost stopy podatkowej (t) zmniejsza zarówno poziom  równoważącego gospodarkę dochodu narodowego [ rysunek 21.4], jak i rozmiar deficytu  budżetowego, ponieważ Większy podatek to mniejsze oszczędności S  S (mniejsze) – I (stałe) = mniejszy deficyt  DEFICYT A CHARAKTER POLITYKI FISKALNEJ PAŃSTWA Polityka fiskalna – decyzje rządu dotyczące wydatków (G) i podatków (NT) Deficyt sam w sobie nie jest dobrą miarą charakteru polityki fiskalnej państwa. Deficyt może się  zmieniać z powodów, które nie mają wiele wspólnego z polityką fiskalną, np. przy danym poziomie  wydatków (G) i danej stopie podatkowej (NT), należy oczekiwać, że budżet będzie wskazywał większy  deficyt w czasie recesji, gdy dochód będzie niski, niż w czasie ożywienia, gdy dochód będzie wysoki. 60 Wskaźnik budżetu pełnego zatrudnienia – pokazuje, czy budżet miałby deficyt, czy nadwyżkę,  gdyby dochód znajdował się na poziomie pełnego wykorzystania czynników wytwórczych  (zatrudnienia). Jest to znacznie lepszy wskaźnik charakteru polityki fiskalnej niż faktyczna nadwyżka  lub deficyt. Drugą przyczyną tego, że faktyczny deficyt budżetowy nie jest najlepszym wskaźnikiem charakteru  polityki fiskalnej, jest istnienie różnicy miedzy realną i nominalną stopą procentową (wpływ inflacji) AUTOMATYCZNE STABILIZATORY I AKTYWNA POLITYKA FISKALNA Automatyczny stabilizator to taki mechanizm w gospodarce, który zmniejsza podatność PNB na  wstrząsy poprzez zmniejszenie wartości mnożnika. Ich zaletą jest to, że działają automatycznie (nikt  nie musi decydować o ich uruchomieniu) Wstrząsy – zaburzenia w gospodarce wywołane, np. przez wojnę, wzrost cen ropy, wstrząsy mogą  zmienić automatycznie składniki łącznego popytu i przesunąć krzywą popytu globalnego.  Automatyczne stabilizatory: • podatek dochodowy • podatek od wartości dodanej VAT • zasiłek dla bezrobotnych • import (w gospodarce otwartej)   AKTYWNA (DYSKRECJONALNA) POLITYKA FISKALNA Aktywna polityka fiskalna – wpływanie rządu na zmiany poziomu wydatków lub stopy podatkowej,  polityka ta oddziałuje stabilizująco na poziom popytu globalnego i przybliża gospodarkę do stanu  pełnego zatrudnienia. Ograniczenia aktywnej polityki fiskalnej: 1) opóźnienia czasowe    w rozwiązaniu problemu, wprowadzeniu zmian w polityce oraz  dostosowaniu się do nowego stanu równowagi. 2) Niepewność   – błędy w oszacowaniu przyszłego popytu, oszacowaniu wysokości mnożnika i w  ocenie zakresu zmian w automatycznych składnikach popytu wywołanych posunięciami  fiskalnymi – prowadzi to do błędnego oszacowania zakresu zmian w polityce fiskalnej. DŁUG PUBLICZNY I DEFICYT Dług publiczny (narodowy) – całkowite pozostające do spłaty zadłużenie państwa. Wzrasta w  wyniku deficytu budżetowego Dług sektora publicznego – deficyt budżetu państwa i dług znacjonalizowanych gałęzi przemysłu  Dwie przesłanki, które mogą powodować wyolbrzymienie problemu długu narodowego: 1) większość długu państwo zaciąga u swoich obywateli (obligacje państwowe), więc sami  pożyczamy sobie. 2) cześć pieniędzy wcześniej pożyczonych została zainwestowana, więc zacznie przynosić  dodatkowe dochody, co pomoże w spłacie długu.   Z drugiej strony: 61 1) Jednak, jeśli dług będzie zbyt duży w stosunku do PNB to rząd może zdecydować się na  zwiększenie stopy opodatkowania, aby pokryć ten dług, co może wywołać zaburzenia w  gospodarce. 2) Wysokie zadłużenie może spowodować nadmierny deficyt, który rząd będzie mógł  sfinansować wyłącznie poprzez zaciąganie kolejnych pożyczek bądź druk pieniędzy (groźba  hiperinflacji) WPŁYW HANDLU ZAGRANICZNEGO NA DOCHÓD Bilans handlowy – wartość eksportu netto. Gdy eksport (X) jest większy od importu (Z), występuje  nadwyżka handlowa. Gdy import przewyższa eksport, gospodarka wykazuje deficyt handlowy. Wpływ produktu krajowego i dochodu na import i eksport: • w każdym przypadku popyt na import najczęściej rośnie, kiedy wzrastają dochód i produkt  krajowy [rys. 21.7] • eksport nie zależy od dochodu narodowego   Krańcowa skłonność do importu (KSI) – pokazuje, jaką część każdej dodatkowej złotówki dochodu  narodowego podmioty krajowe chcą wydać na import, np. KSI =0,2, więc każda planowana złotówka  dochodu narodowego powiększa planowany poziom importu o 20 groszy. KSI obniża wartość  mnożnika z 1/ 1 – KSK’ do 1/1­KSK’ + KSI Nadwyżka handlowa – dodatnia różnica między eksportem a importem. Nadwyżka jest tym wyższa,  im niższy jest poziom dochodu. Wzrost eksportu zwiększa nadwyżkę handlową, a wzrost KSI  zmniejsza ją Popyt na eksport netto – różnica miedzy popytem na eksport a popytem na import przy każdym  poziomie dochodu narodowego. Wzrost eksportu wywołuje wzrost krajowej produkcji i dochodu. Wzrost KSI powoduje zmniejszenie  krajowej produkcji i dochodu. W sytuacji równowagi zamierzone odpływy S + NT + Z muszą być równe dopływom G+I+X. oznacza  to, że każdą nadwyżkę S –I planowaną przez sektor prywatny musi skompensować suma deficytu  państwa G –NT i zamierzonej nadwyżki handlowej X – Z 23. PIENIĄDZ I WSPÓŁCZESNY SYSTEM BANKOWY. Pieniądz – to pewien powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za  dostarczone dobra lub wywiązujemy się ze zobowiązań (np. spłata długu). Inaczej mówiąc jest to  środek wymiany. Funkcje pieniądza: • Środek wymiany    –  ułatwia wymianę dóbr i usług (w gospodarce bezpieniężnej (bartelowej)  nie występuje środek wymiany. Wymiana ma charakter bezpośredni, co oznacza, że jedne  dobra są wymieniane na inne) • Jednostka rozrachunkowa    – to jednostka, w której są wyrażone ceny i prowadzi się rozliczenia • Środek przechowywania wartość (tezauryzacji)    – umożliwia wykorzystanie pieniądza do  zakupu w przyszłości  • Miernik odroczonych płatności   – pozwala ustalić wartość przyszłych spłat długu Rodzaje pieniądza: • Pieniądz symboliczny    – to środek płatniczy, którego wartość, czyli siła nabywcza znacznie  przewyższa koszt jego wytworzenia lub wartość jako towaru w innych niż pieniądz  zastosowaniach  62 24. BANK CENTRALNY I SYSTEM PIENIĘŻNY 2 funkcje banku centralnego: ­ bank banków – działa jako bankier dla banków komercyjnych, zapewniając sprawne  funkcjonowanie dla całego systemu bankowego ­ bank państwa – sprawuje kontrolę nad podażą pieniądza i finansuje deficyt budżetu państwa Bank centralny a podaż pieniądza – czyli metody oddziaływania przez bank centralny na podaż  pieniądza w gospodarce. Podaż pieniądza – suma gotówki w obiegu poza systemem bankowym oraz wkładów w bankach  komercyjnych i w towarzystwach budowlanych. Baza monetarna – ilość gotówki dostarczanej przez bank centralny zarówno bankom komercyjnym,  jak i sektorowi pozabankowemu. Mnożnik kreacji pieniądza – wielokrotność, jaką stanowi podaż pieniądza w stosunku do bazy  monetarnej. Rezerwy obowiązkowe – stopa rezerw obowiązkowych jest to minimalna relacja rezerw gotówkowych  do wkładów, jaką muszą utrzymywać banki komercyjne na mocy decyzji banku centralnego. Jeśli stosowany jest wymóg rezerw obowiązkowych, to banki komercyjne mogą utrzymywać większe  od minimalnych rezerwy gotówkowe, ale nie mogą utrzymywać ich mniej. Jeśli ich zasób gotówki  spadnie poniżej wymaganego poziomu, to muszą one natychmiast pożyczyć gotówkę (zwykle od  banku centralnego), aby przywrócić wymaganą stopę rezerw obowiązkowych. Jeśli bank centralny wymaga utrzymywania rezerw obowiązkowych ponad poziom, który przezorne  banki utrzymywałyby i tak w każdych warunkach, powstaje efekt polegający na ograniczeniu zakresu  kreacji wkładów bankowych, obniżeniu wartości mnożnika kreacji pieniądza oraz zmniejszeniu podaży  pieniądza przy każdym danym poziomie bazy monetarnej. Podobnie, jeśli obowiązuje już jakaś stopa  rezerw obowiązkowych, to jej podwyższenie spowoduje zmniejszenie podaży pieniądza. Stopa dyskontowa – stopa procentowa stosowana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek  bankom komercyjnym. Operacje otwartego rynku – występują wtedy, gdy bank centralny zmienia wielkość bazy monetarnej,  kupując lub sprzedając papiery wartościowe na otwartym rynku. Operacje otwartego rynku pozwalają wpłynąć na wielkość bazy monetarnej. Ponieważ podaż  pieniądza to iloczyn bazy monetarnej i mnożnika kreacji pieniądza, operacje otwartego rynku wpływają  równocześnie na rozmiary podaży pieniądza. Inne funkcje banku centralnego – czyli rola banku centralnego w dziedzinie sterowania podażą  pieniądza i realizacji polityki pieniężnej państwa. Ostatnia instancja kredytowa – instytucja zdolna do udzielania pożyczek bankom i innym instytucjom  finansowym w sytuacjach, gdy panika na rynkach finansowych zagraża całemu systemowi  finansowemu. Rola banku centralnego jako pożyczkodawcy ostatniej instancji sprowadza się nie tylko do zwykłej  ochrony złożonego i wzajemnie powiązanego wewnętrznie nowoczesnego systemu finansowego, w  którym bankructwo jednego banku mogłoby spowodować upadek wielu innych. Pozwala ona również  znacznie ograniczyć niepewność w polityce pieniężnej. Zazwyczaj sama świadomość, iż bank centralny jest gotowy podjąć działania jako ostatnia instancja  kredytowa, zapobiega powstaniu paniki na rynkach finansowych. Zarządzanie długiem i finansowanie deficytu  Potrzeby pożyczkowe sektora publicznego (PPSP) lub inaczej – deficyt sektora publicznego – to suma  deficytu budżetu centralnego i budżetów terenowych oraz deficytu w gałęziach znacjonalizowanych. Bank centralny, jako bankier państwa, musi czuwać, by państwo było zdolne do wywiązywania się ze  swych zobowiązań płatniczych w przypadku wystąpienia deficytu. 65 Istnieją dwa (po odrzuceniu możliwości zaciągnięcia przez państwo pożyczki za granicą) sposoby  sfinansowania deficytu sektora publicznego:  ­ pożyczenie niezbędnych środków przez państwo od własnego społeczeństwa  ­ dodrukowanie pieniędzy Popyt na pieniądz – wyodrębniamy 3 podstawowe zmienne, które określają popyt na pieniądz: stopę  procentową, poziom cen (albo inaczej przeciętną cenę dóbr i usług) oraz realny dochód Motywy trzymania pieniądza – Źródeł dążenia ludzi do posiadania pieniędzy należy więc upatrywać w  dwóch funkcjach: ­ pieniądz jest zasobem. Jest to inaczej ilość pieniędzy w obiegu oraz suma wkładów  bankowych posiadanych w jakimś określonym momencie. Posiadanie pieniędzy nie jest tym  samym, co ich wydawanie. Trzymamy pieniądze, aby wydać je w przyszłości.  ­ pieniądz jest środkiem wymiany, wskutek czego musi on również spełniać funkcję środka  przechowywania wartości. ­ Koszt alternatywny (koszt utraconych możliwości) utrzymywania pieniądza – odsetki utracone w  wyniku trzymania aktywów finansowych w postaci pieniędzy (gotówki), a nie w formie  oprocentowanych obligacji. Ludzie będą trzymać pieniądze tylko wtedy, gdy dostrzegą w tym korzyści, które zrównoważą koszt  alternatywny. Te motywy to: ­ motyw transakcyjny – odzwierciedla fakt niedoskonałej synchronizacji wpływów i wydatków w  czasie ­ motyw przezorności – polega na tym, że z góry decydujemy się trzymać pewien zasób  pieniądza na pokrycie nieprzewidzianych wypadków, których dokładnego rodzaju nie jesteśmy  jeszcze w stanie przewidzieć ­ motyw portfelowy – jego przyczyną jest niechęć ludzi do ryzyka. Ludzie są skłonni poświęcić  wyższą przeciętnie stopę zwrotu dla zapewnienia sobie bezpieczeństwa lokat, tj. takiego  portfela inwestycyjnego, który przyniesie niższą, ale dającą się łatwiej przewidzieć stopę  zysku Równowaga na rynkach finansowych Bank centralny kontroluje nominalną wartość pieniądza. Jeżeli przyjmiemy założenie upraszczające,  że ceny dóbr są stałe, to możemy uznać, iż bank centralny kontroluje także realną podaż pieniądza.  Zmiany ilości pieniądza w ujęciu nominalnym prowadzą jednak zwykle do zmiany poziomu cen.  Bankowi centralnemu jest wówczas znacznie trudniej kontrolować realną podaż pieniądza. Równowaga na rynku pieniądza – rynek pieniądza znajduje się w równowadze wówczas, gdy wielkość  zapotrzebowania na realne zasoby pieniądza jest równa wielkości zaoferowanej. Nadwyżka popytu na pieniądz musi zostać dokładnie zrównoważona przez nadwyżkę podaży  obligacji. W przeciwnym wypadku ludzie planowaliby utrzymywanie większego majątku od tego, jaki  faktycznie posiadają. Podsumowanie 1. Bank Anglii jest bankiem centralnym w Wielkiej Brytanii i spełnia funkcję banku banków oraz  banku państwa. Nie może on nigdy zbankrutować, gdyż ma monopol na emisję pieniądza  gotówkowego. Działa też jako ostatnia instancja kredytowa dla banków. 2. Bank centralny odpowiada za realizację polityki pieniężnej państwa. Kontroluje bazę  monetarną za pomocą operacji otwartego rynku, tj. kupna i sprzedaży państwowych papierów  wartościowych. Ponadto bank centralny może wpływać na wysokość mnożnika kreacji  pieniądza przez nakładanie na banki komercyjne wymogu rezerw minimalnych, wprowadzanie  depozytów specjalnych lub ustalanie stopy procentowej od kredytów udzielanych w ostatniej  instancji na karnym poziomie, co ma zniechęcać banki do utrzymywania nadmiernych rezerw. 3. Bank centralny jest także odpowiedzialny za zarządzanie długiem publicznym, w tym za  emisję nowych obligacji mających zastąpić stare, których termin wykupu właśnie mija. 4. Popyt na pieniądz to popyt na jego zasoby w ujęciu realnym. Pieniądz ceni się ze względu na  jego zdolność do nabywania dóbr. Popyt na pieniądz w roli środka wymiany zależy od  66 rezultatu porównania wynikających z motywów transakcyjnego i przezorności korzyści z tytułu  utrzymywania dodatkowego funta z kosztami w postaci utraconych odsetek wskutek  nieulokowania pieniędzy w oprocentowanych aktywach. Wielkość zapotrzebowania na realne  zasoby pieniądza spada w miarę wzrostu stopy procentowej. Wzrost dochodu realnego,  będącego pewnym przybliżeniem całkowitej sumy transakcji, powoduje zwiększenie  zapotrzebowania na realne zasoby pieniądza przy każdym poziomie stopy procentowej. 5. Przy szerszych definicjach pieniądza, takich jak np. agregat M4, istotny jest także motyw  portfelowy utrzymania pieniądza. Kiedy inne przynoszące odsetki aktywa staną się zbyt  ryzykowne, ludzie zdywersyfikują swoje portfele lokat, włączając do nich również pewną ilość  bezpiecznego aktywu – pieniądza. Jeśli nie występuje potrzeba dokonania natychmiastowej  transakcji, pojawia się popyt na przynoszące odsetki wkłady terminowe, kosztem  nieoprocentowanych wkładów na żądanie. Popyt na depozyty terminowe jest tym większy, im  większe są rozmiary majątku, który ma zostać zainwestowany, i im mniejsza jest różnica  oprocentowania wkładów terminowych i aktywów o wysokim stopniu ryzyka. 6. Nie ma odrębnego rynku pieniądza. Ponieważ ludzie mogą planować utrzymywanie tylko  takich całkowitych zasobów (podaży) aktywów, jakie posiadają, każda nadwyżka podaży  obligacji musi zostać dokładnie zrównoważona przez nadwyżkę popytu na pieniądz. Stopy  procentowe dostosowują się, co pozwala zrównoważyć rynek obligacji. Tym samym  zapewniają one równowagę na rynku pieniądza. 7. Zwiększenie realnej podaży pieniądza prowadzi do obniżki stopy procentowej odpowiadającej  warunkom równowagi. Wzrost dochodu realnego powoduje wzrost stopy procentowej  zapewniającej równowagę. 8. W praktyce precyzyjna kontrola podaży pieniądza przez bank centralny okazuje się dość  trudna. Wprowadzenie sztucznych, nieżyciowych przepisów sprawia, że interesy bankowe są  przenoszone do innych, niepodlegających regulacji kanałów. Kontrola bazy monetarnej jest  trudna ze względu na zobowiązanie banku centralnego do występowania w roli ostatniej  instancji kredytowej i dostarczania gotówki w ilości wynikającej z zapotrzebowania. Bankowi  łatwiej jest wprawdzie kontrolować bazę płynnych aktywów, równocześnie jednak trudno jest  mu powstrzymywać banki komercyjne przed przejmowaniem większej części owej bazy  wówczas, gdy chcą one przyciągnąć dodatkowe fundusze pozwalające im rozszerzyć akcję  kredytową. 9. W praktyce Bank Anglii wykazywał preferencje dla kontroli podaży pieniądza przez  bezpośrednie oddziaływanie na poziom stopy procentowej. Tym samym wpływał na rozmiary  popytu na pieniądz, który dopiero określał ilość pieniądza, jaką należało dostarczyć. Ten  pośredni system kontroli monetarnej był przedmiotem pewnej krytyki. W wyniku pojawienia się  fali innowacji finansowych efekty zastosowania tego systemu coraz trudniej jest przewidywać.  Wynika to z faktu, że innowacje finansowe powodują przesunięcia funkcji popytu na pieniądz  w sposób trudny do precyzyjnego oszacowania. 25. POLITYKA PIENIĘŻNA I FISKALNA W GOSPODARCE ZAMKNIĘTEJ Założenia rozważań rozdziału: ­mamy do czynienia z gospodarką zamkniętą ­zakładamy stałość cen ­zmienną jest stopa procentowa 25.1.Nowe spojrzenie na funkcję konsumpcji. (w odniesieniu do modelu globalnego popytu konsumpcyjnego z rozdziału 21) POPYT GLOBALNY­całkowite planowane wydatki na dobra i usługi. AUTONOMICZNY POPYT KONSUMPCYJNY­rozdział 21 I. Czynniki określające wielkość autonomicznych wydatków konsumpcyjnych:  1.Zasoby majątkowe gospodarstw domowych. 67 a) wysokości stopy procentowej b) poziomu dochodu • ponieważ stopy procentowe (w przeciwieństwie do poziomu dochodu) mogą dostosować się  w szybkim tempie, ich wzrost jest bezpośrednim skutkiem zwiększonej podaży pieniądza • w skutek dostępności kredytów gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa zmieniają popyt  globalny • pojawia się ciągła chęć posiadania więcej (znów wzrasta popyt na pieniądz) • jeśli podaż pieniądza nie zwiększy się ponownie to pojawi się nadwyżka popytu i stopa  procentowa będzie musiała wzrosnąć • wzrost s.p. spowoduje spadek popytu globalnego. 25.4. Polityka fiskalna i wypieranie. WYPIERANIE:  (r.22) Ekspensowana polityka fiskalna, tj. niższe podatki, wzrost wydatków państwa (np.  socjalny)  Wzrost popytu globalnego  Wzrost produkcji i dochodu (uwaga – przy nie zmienionej podaży pieniądza)  Wzrost popytu na pieniądz  Podwyżka stopy procentowej  Ograniczenie popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego  Ograniczenie efektu popytu globalnego. Zatem wypieranie to: ograniczanie wielkości popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego sektora  podatkowego pod wpływem wzrostów wydatków państwa, który powoduje zwiększenie popytu  globalnego i w konsekwencji wzrost stopy procentowej. 25.5. Model IS­LM Wykres – Makroe. str.178 1. Krzywa IS jest zbiorem kombinacji stopy procentowej i dochodu narodowego, przy którym rynek  dóbr znajduje się w równowadze. Jeśli s.p. wzrasta, to dochód zapewniający równowagę spada. Przy  danej wysokości s.p., wzrost oczekujących w przyszłości dochodów konsumentów, wyższe  oczekiwane przyszłe zyski z inwestycji bądź też wyższe wydatki państwa spowodują przesunięcie  wykresu funkcji popytu globalnego w górę. W konsekwencji wywołało to także przesunięcie w górę  krzywej IS; przy każdym poziomie s.p. dochód odpowiadający warunkom równowagi będzie teraz  wyższy.  2. Krzywa LM stanowi zbiór kombinacji stopy procentowej i dochodu, przy którym rynek pieniądza  znajduje się w równowadze. Przy danej podaży pieniądza wyższemu dochodowi musi odpowiadać  wyższa stopa procentowa, co pozwoli utrzymać popyt na pieniądz na nie zmienionym poziomie.  Wzrost podaży pieniądza w ujęciu realnym powoduje przesunięcie krzywej LM w prawo. Równowaga  na obu rynkach jednocześnie w punkcie przecięcia się krzywej LM i IS.  25.6. Zarządzanie popytem a charakter polityki gospodarczej.  POLITYKA FISKALNA – zbiór decyzji podejmowanych przez rząd i dotyczących opodatkowania oraz  wydatków (IS). POLITYKA PIENIĘŻNA – zestaw decyzji dotyczących podaży pieniądza (LM). ZARZĄDZANIE POPTEM – wykorzystywanie polityki pieniężnej i fiskalnej w celu stabilizacji dochodu  na przeciętnie wysokim poziomie. Sposób 1. – łagodna polityka fiskalna i restrykcyjna polityka pieniężna. • Wysoki udział wydatków państwa w dochodzie narodowym • Niski udział wydatków sektora prywatnego w dochodzie narodowym. Sposób 2. – restrykcyjna polityka fiskalna i łagodna polityka pieniężna (odwrotnie niż w 1.). 70 Sposób 3. – łagodna polityka fiskalna i pieniężna. • Spotęgowane efekty ekspansji (dobra, jeśli popyt globalny jest mały). Sposób 4. – restrykcyjna polityka fiskalna i pieniężna • (dobra, jeśli popyt globalny jest za duży). Gdy wielkość popytu globalnego jest właściwa lepszym wyborem wydaje się restrykcyjna polityka  fiskalna i łagodna polityka pieniężna (gdyż wysoki poziom inwestycji jest czynnikiem sprzyjającym  wzrostowi), w praktyce dużą rolę w wyborze modelu polityki f. i p. odgrywają czynniki tj. o Przewidywanie skutków o Zwiększona podaż pieniężna może wywołać inflację o ekonomiczne skutki polityki fiskalnej (np. pogląd, że wysoka stopa opodatkowania osłabia  bodźce do pracy). 25.7. Ekonomia keynesowoka a aktywna postawa państwa. Keynes: popyt globalny wyrzuca wielkość produkcji i zatrudnienia. Rząd przyjmuje odpowiedzialność  za utrzymanie wysokiego i stabilnego poziomu popytu i zatrudnienia, prowadząc aktywną politykę  interwencjonizmu. Ale:  o model keyesowski zakłada dany, stały poziom cen (co gdy ulegną one zmianie?) o Keyes opisuje gospodarkę, w której występują niewykorzystane czynniki wytwórcy tj. kapitał,  praca.  26. PODAŻ GLOBALNA , POZIOM CEN I TEMPO DOSTOSOWAŃ Założenia rozdziału: ­r.25 analiza modelu gospodarki Keynes’a ­r.26 analiza modelu klasycznego makroekonomicznego­płace i ceny są giętkie (bierzemy pod uwagę  zmienność cen, inflacje, podaż globalną, na którą wpływa zdolność przedsiębiorstw do produkcji i  popyt i podaż, które wpływają na poziom cen i wielkość produkcji) ­w krótkim okresie , zanim ceny i płace zdążą dostosować się do popytu i podaży właściwy dla analizy  jest model keynesowski) ­w długim okresie po dostosowaniu, odpowiedni dla analizy jest model klasyczny ­kluczem do rozumienia makroekonomii jest opanowanie analizy przechodzenia gospodarki od  „keynesowskiego krótkiego okresu” do „klasycznego długiego okresu” 26,1 Poziom cen a popyt globalny realna podaż pieniądza→ globalny popyt na dobra  poziom cen→ poziom cen­przeciętna cena wszystkich dóbr wytwarzanych w gospodarce realna podaż pieniądza­iloraz nominalnej podaży pieniądza(M) i poziom cen(P), określa ona ilość  dóbr, którą można kupić za nominalna wartość pieniądza funkcja popytu makroekonomicznego­(krzywa) MDS­ opisuje różne kombinacje poziomu ceni  dochodu realnego, przy których planowane wydatki są równe faktycznej produkcji, przy stopie  procentowej ustalonej na poziomie zapewniającym równowagę na rynku pieniądza. Obrazuje dla  każdego poziomu cen wielkość dochodu, przy którym planowane wydatki na zakup dóbr są równe  faktycznej produkcji przy równoczesnej równowadze na rynku pieniądza. Krzywa ta ma nachylenie  ujemne. Spadek cen powoduje zwiększenie realnej podaży pieniądza, a przez to popytu globalnego.  Przyczyną jest zarówno niższa stopa procentowa, jak i występujący w sferze konsumpcji efekt  realnych dóbr pieniądza efekt realnych zasobów­jego źródłem jest realna wartość tej części majątku gospodarstw domowych,  która jest trzymana w formie pieniężnej. Spadek cen zwiększa realna wartość pieniężnych zasobów  71 konsumentów, powiększając w ten sposób ich majątek. Jest to więc zwiększanie popytu  konsumpcyjnego wynikające ze wzrostu realnej wartości zasobów pieniężnych konsumentów. Dla  każdego poziomu stopy procentowej popyt globalny i produkcja rosną na skutek zwiększania się  realnych zasobów pieniądza. 26,2. Rynek pracy, podaż globalna. krzywa podaży globalnej­ obrazuje wielkość produkcji, która chciałyby zaoferować przedsiębiorstwa  przy każdym poziomie cen 1. Popyt na prace   A przedsiębiorstwa dysponują określonymi zasobami, które w połączeniu z pracą pozwalają na  produkcji dóbr B. płaca realna­jest ilorazem płacy nominalnej i poziomu cen. Informuje o ilości dóbr, które można  nabyć za określoną płace nominalną. krańcowy produkt pracy­jest równy przyrostowi produkcji wynikającemu z  zatrudnienia  dodatkowego pracownika przy danym zasobie kapitału rzeczowego ­jeżeli wartość krańcowego produktu pracy jest wyższa pod płacy realnej to przedsiębiorstwa  zwiększają zyski poprzez wzrost zatrudnienia ­jeżeli wartość krańcowego produktu pracy jest niższa od płacy realnej to przedsiębiorstwa zwiększają  zatrudnienie, unikając strat wynikających z zatrudnienia ostatniego pracownika po koszcie krańcowym  przewyższającym przychód krańcowy ­krańcowy produkt pracy zmniejsza się wraz ze wzrostem liczby zatrudnionych, coraz większa liczba  pracowników przypada na ten sam kapitału rzeczowego i każdy następny pracownik zwiększa  całkowitą produkcję w  coraz mniejszym stopniu ­przedsiębiorstwa zwiększają popyt na prace wtedy, zmniejszenie się krańcowego produktu pracy  zostanie skompensowane spadkiem płacy realnej 2.Podaż pracy A zarejestrowana siła robocza­ podaż pracy liczba osób, które zarejestrowały się jako chętne do  podjęcia pracy. Jest ona sumą liczby zatrudnionych i zarejestrowanych bezrobotnych tj. osób  zarejestrowanych jako poszukujących pracy B. liczba osób zasilających zasób siły roboczej (podaż pracy)rośnie wraz ze wzrostem płacy realnej C. wzrost płacy realnej zwiększa liczbę osób skłonnych podjąć pracę(wynika to min. Ze wzrostu liczby  osób poszukujących pracy) D. przy danym poziomie zasiłku dla bezrobotnych udział osób skłonnych podjąć prace  całym zasobie siły roboczej jest tym większy im wyższa jest płaca realna w stosunku do zasiłku 3. Równowaga na rynku pracy. Równowaga przy pełnym zatrudnieniu­popyt przedsiębiorstw na siłę roboczą jest równy liczbie  osób skłonnych podjąć pracę(zarejestrowane bezrobocie nie znika całkowicie) Naturalna stopa bezrobocia­odsetek siły roboczej obejmujący bezrobotnych w warunkach  równowagi na rynku pracy. Są oni dobrowolnie bezrobotni gdyż nie chcą podjąć pracy przy płacy  realnej zapewniającej równowagę. Bezrobocie przymusowe­obejmuje osoby skłonne podjąć prace przy danej płacy realnej, lecz  niemogące jej znaleźć A. w warunkach równowagi na rynku pracy wzrost zatrudnienia może nastąpić tylko wtedy, kiedy  pracownicy –przy każdym poziomie płacy realnej­będą skłonni przyjąć więcej pracowników, gdy  pracownicy zaakceptują niższe płace 4. Płace nominalne , ceny i płace realne. A. na rynku pracy istotne są płace realne, a nie nominalne. B. Płace realne­ informują pracodawców o koncie zatrudnienia pracownika i umożliwiają porównanie  tego konta z jego wydajnością krańcową. Dzięki nim gospodarstwa domowe dowiadują się , ile  towarów będą w stanie kupić, jeżeli zaoferują posiadany przez siebie wyrób pracy. C. Iluzja pieniądza­występuje wtedy, kiedy ludzie nie odróżniają wielkości nominalnych od realnych 72          ­ brak natychmiastowej reakcji płac na zaburzenia popytu, wiele przedsiębiorstw odłoży decyzje  płacowe do najbliższej zaplanowanej zmiany struktury płac          ­przedsiębiorstwa są skłonne eliminować nadmierne wahania i bardziej równomiernie  kształtować płace w długim okresie­ poniesie ono pewne straty okresach, gdy mogłoby obniżyć płace,  ale odpowiednio zyska wówczas, gdy popyt jest wysoki i na rynku pracy występuje presja na wzrost  płac 5. Rekapitulacja a. w krótkim czasie zmiany nakładów czynnika pracy przyjmują głównie formę zmian liczby  przepracowanych godzin, czemu ewentualnie towarzyszy wysłanie ludzi na przymusowe urlopy i  ponowne ich zatrudnienie, w krótkim czasie struktura płac w przedsiębiorstwie jest w znacznej  mierze dana b. w średnim okresie, jeżeli zmiana popytu na prace utrzymuje  się, przedsiębiorstwo zaczyna  zmieniać liczbę zatrudnionych na stałe pracowników, znaczne wydłużenie lub skrócenie czasu  pracy decyduje się on jako alternatywa, zbyt kosztowna, w średnim okresie przedsiębiorstwo  zaczynają dostosowywać pracę c. w długim okresie następuje dostosowanie  do nowego punktu równowagi, a w analizie  teoretycznej adekwatne staje się ujecie klasyczne, w długim okresie proces dostosowania płac  zostaje zakłócony, wielkość produkcji zapewnia pełne zatrudnienie 26.6 Płace, ceny, podaż globalna. Funkcja krótkookresowej podaży globalnej(wykres str.216)­ opisuje zależność między poziomem  cen, ustalonych przez przedsiębiorstwa i określanych przez wysokość płac, a wielkością produkcji Ceny zależą głównie od kosztów osobowych. Funkcja(krzywa) krótkookresowej podaży globalnej  ilustruje preferowane przez przedsiębiorstwa rozmiary produkcji przy danym, wynegocjowanym  poziomie płac. Produkcja reaguje na niewielkie zmiany cen, ponieważ przedsiębiorstwa, wydłużając  nieco czas pracy i zwiększając premie, mogą uzyskać dodatkowa produkcje  nieznacznie tylko  podnosząc koszty osobowe. Po dostosowaniu płac następuje przesuniecie krzywej ceny zmieniają się  w stopniu znacznie większym niż dotychczas. 26.7. Ceny, produkcja i zatrudnienie w procesie dostosowań. ­połączenie funkcji popytu makroekonomicznego z funkcją  krótkookresowej podaży globalnej (str218­ wykres)­ukazuje jak zakłócenia popytu i podaży zanikają w trakcie procesów dostosowawczych. ­wnioski: gospodarka znajduje się pomiędzy uproszczeniami modelu keynesowskiego i klasycznego.  W praktyce ani ceny ani płace nie są doskonale giętkie, ani całkowicie sztywne. Ograniczenie ilości  pieniądza w gospodarce przynosi realne skutki w krótkim okresie, kiedy spadają produkcja i  zatrudnienie. Jednak po całkowitym dostosowaniu się płac i cen jedyna konsekwencja restrykcyjnej  polityki pieniężnej pozostaje niższy poziom płac nominalnych i cen. Żadna z wielkości realnych nie  uległa zmianie, a gospodarka powróciła do stanu pełnego zatrudnienia i potencjalnej produkcji ­możliwość pojawienia  się cykli koniunkturalnych­ początkowe ożywienie lub recesja(kryzys)  uruchamiają siły, które stopniowo odwrócą  pierwotne zmiany i doprowadzą gospodarkę z powrotem  do stanu pełnego zatrudnienia i potencjalnej produkcji (r.30)  26.8. Zmiany podaży globalnej. (wykres str.222) ujemny wstrząs podażowy­ wywołuje w krótkim okresie wzrost cen i spadek produkcji. 26.9. Cykl koniunkturalny. ­polega na wahaniu produkcji i zatrudnienia wokół długookresowych trendów ­wolne tempo procesów dostosowawczych sprawia, ze zakłócenia globalnego popytu lub podaży  wywołują cykle koniunkturalne. Ponieważ zakłócenia te są nieregulowane, to i cykle maja charakter  nieregularny. 27. BEZROBOCIE 75 Zasoby  siły   roboczej  obejmują   wszystkich   tych,   którzy   jako   pracownicy   najemni   wykonują   jakiś  zawód lub są zarejestrowani jako chcący i będący w stanie podjąć pracę. Stopa aktywności zawodowej  to odsetek ludności w wieku produkcyjnym, która podjęła decyzję o  wejściu w skład siły roboczej. Stopa bezrobocia  jest   to odsetek siły   roboczej,  która  nie ma pracy,   lecz  jest  zarejestrowana  jako  chcąca i będąca w stanie pracować. RODZAJE BEZROBOCIA: - frykcyjne   –  niemożliwy   do   obniżenia,   minimalny   poziom   bezrobocia   występujący   w   każdym  dynamicznym   społeczeństwie,   to   osoby   o   ułomnościach   fizycznych   lub   psychicznych,   które  praktycznie uniemożliwiają im podjęcie pracy zawodowej. Do tej kategorii zalicza się też osoby  chwilowo pozbawione pracy ze względu na zmianę zawodu - strukturalne­  dotyczy  takiego  rodzaju  bezrobocia,  które  powstaje  ze względu na  rozbieżność  ludzkich kwalifikacji i rodzaju oferowanej pracy w warunkach zmieniającego się popytu i produkcji. - wynikające z niedostatku popytu na produkty pewnych działów gospodarki –  bezrobocie  typu   keynesowskiego.   Powstaje,   gdy   popyt   globalny   zmniejszył   się,   a   place   i  ceny nie zdążyły dostosować  się,  co przeszkodziło przywróceniu pełnego zatrudnienia  (  ze  spadkiem popytu mamy do czynienia wówczas, gdy jest on niższy od poziomu zapewniającego  pełne zatrudnienie - klasyczne­  rodzaj bezrobocia pojawiający się  wtedy, kiedy płaca jest rozmyślnie utrzymywana  powyżej poziomu, przy którym krzywe podaży pracy i popytu na nią się przecinają. Może to być  spowodowane działalnością  związków zawodowych albo ustawodawstwem, które powoduje, ze  płace minimalne utrzymywane są na poziomie wyższym od poziomu równowagi. Naturalna   stopa   bezrobocia   to   stopa   bezrobocia   występująca   wówczas,   gdy   rynek   pracy  znajduje się w równowadze. Ekonomia  podażowa  opisuje   stosowanie  bodźców mikroekonomicznych  w celu   zmiany  poziomu  pełnego zatrudnienia,  wielkości  produkcji  potencjalnej  oraz naturalnej  stopy bezrobocia.  Jednym z  podstawowych   wątków   podejmowanych   przez   zwolenników   ekonomii   podażowej   są   korzyści  wynikające z obniżki krańcowej stopy podatku dochodowego. Krańcowa stopa podatku dochodowego jest to ta cześć  każdego funta (np.),  która państwo  zabiera w postaci podatku dochodowego.  Obniżka krańcowej stopy opodatkowa­nia   i wywołany  nią  wzrost  wynagrodzenia  netto   za  ostatnią   godzinę  pracy  skłaniają   ludzi   do   rezygnacji   z  czasu  wolego i podejmowania pracy. Jest to tzw. efekt substytucyjny, musi być mu jednak przeciwstawiony  efekt dochodowy.  Proporcjonalnie do spadku obciążeń  podatkowych ludzie będą  mogli pracować  mniej dla osiągnięcia określonej, docelowej stopy życiowej. Badania empiryczne najczęściej jednak  potwierdzają, że obniżka podatków prowadzi w najlepszym przypadku jedynie do niewielkiego wzrostu  podaży pracy. Efekt zniechęconego pracownika­gdy bezrobocie  jest wysokie  i  dalej wzrasta,  na pewne osoby,  które chętnie podjęłyby pracę, wpływa to tak deprymująco, że rezygnują z jej poszukiwania. Histereza pojawia się w gospodarce, jeżeli jej równowaga długookresowa zależy od tego, co działo się  z nią w krótkim okresie Prywatne skutki bezrobocia: 76 Jeżeli ludzie są bezrobotni dobrowolnie, to znaczy, że uważają, że lepiej pozostać bezrobotnym  niż przyjąć ofertę pracy za obowiązującą na rynku stawkę płac. Prywatny koszt bezrobocia jest w  tej sytuacji mniejszy niż prywatne korzyści wynikające z bycia bezrobotnym. Należą do nich płatności  transferowe   od   państwa,   wolny   czas.   Część   osób   oczekuje   także,   że   po   przejściowym   okresie  pozostawania na zasiłku znajdzie lepszą pracę. Ludzie  bezrobotni przymusowo chcieliby pracować  za obowiązującą  płacę,   jednak nie mogą  znaleźć pracy ze względu na nadmierną podaż siły roboczej przy tej pracy, co ma wpływ na  pogorszenie ich sytuacji materialnej. Społeczny koszt bezrobocia: Płatności transferowe( zasiłki) nie są korzyścią dla społeczeństwa jako całości. Mogą ulżyć sumieniu  zbiorowości, nie są to jednak płatności za dostarczone dobra bądź usługi, które inni członkowie  społeczeństwa mogliby skonsumować. Zmuszenie ludzi do przejścia przez czyściec bezrobocia jest  ponadto jednym ze sposobów, za pomocą których społeczeństwo dokonuje realokacji siły roboczej,  kierując ją do bardziej odpowiednich miejsc pracy i zwiększając w ten sposób produkcję całkowitą w  długim okresie. Bezrobocie przymusowe powoduje więcej ludzkiego cierpienia i strat psychicznych niż  bezrobocie dobrowolne. 28. INFLACJA Inflacja  – to wzrost przeciętnego poziomu cen i dóbr w jakimś  okresie.  Czysta  inflacja  jest  przypadkiem szczególnym, który pojawia się  wtedy, kiedy wszystkie ceny dóbr i czynników  produkcji wzrastają w tym samym tempie. Przed 1950 r. ceny w niektórych latach wzrastały, w innych spadały (UK – okres międzywojenny), w  efekcie   ich   poziom   był   podobny.   Od   tego   roku   1950   ceny   podniosły   się   dwudziestokrotnie.  Prawidłowość ta w ogólnych zarysach występuje w większości krajów wysoko rozwiniętych. Według monetarystów (np. Milton Friedman) inflacja spowodowana jest nadmierną – w porównaniu do  ilości dóbr – ilością pieniądza w gospodarce.  28.1 Pieniądz i inflacja Realna podaż pieniądza  M / P  jest to iloraz nominalnej podaży pieniądza M i poziomu cen P. Ludzie zgłaszają popyt na pieniądz ze względu na jego siłę nabywczą, tzn. możliwość nabywania zań  dóbr. L (Y,r) – wielkość popytu na realne zasoby pieniężne L, odpowiadającego dochodowi realnemu Y i  stopie procentowej r.  Wzrost dochodu realnego prowadzi do wzrostu popytu na realne zasoby pieniądza, ponieważ ludzie  zawierają więcej trakcji kupna – sprzedaży. Zwiększając koszt alternatywny posiadania pieniądza, nie  zaś innych aktywów przynoszących dochód – odsetki, wzrost stopy procentowej r powoduje spadek  popytu na realne zasoby pieniężne.  Jeśli   rynek pieniądza  jest  w stanie równowagi wielkość   realnych zasobów (podaż)  pieniądza  M  /  P  równa się wielkości popytu na te zasoby.   M / P  = L(Y,r) Założenie – giętka stopa procentowa utrzymuje rynek pieniężny w stanie równowagi.  Jeżeli dostosowania płac nominalnych i cen w krótkim okresie przebiegają z opóźnieniem, to wzrost  nominalnej podaży pieniądza M powoduje początkowo wzrost realnej podaży pieniądza, bo ceny P nie  zdążyły się jeszcze w pełni przystosować. Pojawia się nadwyżka nominalnej podaży pieniądza, która  77 Rząd M. Thatcher – 1980 r – średniookresowa strategia finansowa (Medium­Term Financial Strategy  – MTFS) Zakłada ona, że szybki wzrost ilości pieniądza powoduje inflację i że duży deficyt prowadzi  do wzrostu ilości pieniądza.  Nie istnieje jednak oczywisty związek pomiędzy wielkością deficytu budżetowego a inflacją.  Deficyt a wzrost ilości pieniądza Deficyt budżetu lub deficyt sektora publicznego może być finansowany przez pieniądze pożyczone od  sektora prywatnego poprzez obligacje. Państwo może także dodrukować pieniądze i przeznaczać je  bezpośrednio na wydatki. Związek pomiędzy ilością  pieniądza a potrzebami pożyczkowymi sektora  publicznego (PPSP) jest słabo widoczny w krótkim okresie czasu, w długim staje się wyraźny. Wtedy  zadłużenie wynikające z konieczności obsługi oprocentowania długu publicznego rosną. Rząd musi  zmienić politykę fiskalną lub zacząć drukować pieniądze.  Wzrost wielkości pieniądza a inflacja w Wilkiej Brytanii Z analizy danych wynika, że nie istnieje ścisły związek między miarą  nominalnej podaży pieniądza  (M0) a inflacją. Zmiany stóp procentowych i dochodu realnego prowadzą do zmian realnego popytu na  pieniądz, które powodują zniekształcenie prostej zależności. zmiany nominalnej ilości pieniądza nie powodują natychmiastowej zmiany cen – proces jest powolny. 28.4 Inflacja, bezrobocie i produkcja Krzywa Philipsa  Profesor   Philips   wykazał   w   1958   roku   istnienie   silnej   statystycznej   zależności   między   poziomem  inflacji w danym roku, a bezrobociem.  Zależność ta znana jest jako krzywa Philipsa.  Krzywa   Philipsa   dowodzi,   że   wyższej   stopie   inflacji   towarzyszy   niższa   stopa   bezrobocia   i  odwrotnie. Sugeruje to, że możemy niższe bezrobocie za cenę wyższej inflacji lub odwrotnie. Krzywa obrazuje  tempo inflacji,  będące wynikiem takiego wyboru:  wyższy popyt globalny wywiera  presję na wzrost płac i cen i prowadzi do wyższej inflacji, dając w zamian niższe bezrobocie. Teoria ta  była bardzo na rękę ówczesnym rządom o orientacji keynesowskiej. Rządy miały wybrać określony  punkt  na krzywej   i  następnie ustalały  zestaw środków polityki   fiskalnej   i  pieniężnej,  aby osiągnąć  odpowiedni poziom popytu globalnego i odpowiedni poziom bezrobocia. W latach ’70 wierzono, że  gdyby bezrobocie wzrosło w UK do 2,5 % to inflacja spadła by do zera. Po 1970 bezrobocie wzrosło   powyżej 10% a krzywa przestała odpowiadać faktom. Jeśli   proces  dostosowywania się   cen   i  płac  trwa dłużej,   to  po pierwsze  wyższe  ceny spowodują  spadek realnej wartości pieniądza i wzrost stopy procentowej, co wymusi spadek popytu na realne  zasoby pieniądza. Popyt globalny zacznie spadać, a bezrobocie wzrastać. Po drugie tempo wzrostu  cen i płac staje się coraz wolniejsze. Krzywa Philipsa nie jest ilustracją  trwałej zależności odwrotnej między inflacją  a bezrobociem, lecz  wskazuje   zależność   przejściową,   pojawiającą   się   w   okresie   dostosowywania   się   gospodarki   do  gwałtownie zmienionego poziomu popytu globalnego. Wzrost łącznego popytu wymusza przejściową  inflację, która powoduje spadek realnych zasobów pieniądza i sprawia, że popyt globalny z powrotem  ustala się na poziomie odpowiadającym stanowi pełnego zatrudnienia. Szybkość, z jaką gospodarka przesuwa się wzdłuż tej krzywej, zależy od giętkości płac nominalnych,  a zatem i  cen. Według skrajnych monetarystów ich dostosowanie  jest błyskawiczne, więc  fakt,  że  gospodarka nie znajduje się  ciągle w stanie równowagi długookresowej  jest spowodowany jedynie  tym, że pracownicy zawierają  przez cały rok obowiązujące porozumienia płacowe. Zmiany popytu  globalnego, których nie przewidziano w chwili  ustalania wysokości płac oznaczają, że poziom płac  nominalnych i cen przejściowo uniemożliwia odpowiednie dostosowanie się realnej podaży pieniądza i  tym   samym   zrównanie   popytu   globalnego   z   produkcja   potencjalną.   Takie   błędy   są   korygowane  podczas kolejnych negocjacji płacowych. Z   kolei   model,   zakładający   pewną   ociężałość   w   dostosowywaniu   się   cen   i   płac,   oznacza,   że  gospodarka potrzebuje o wiele więcej czasu, żeby dostosować  się  do gwałtownych zmian popytu  globalnego. Ruchy wzdłuż krzywej trwają o wiele dłużej.  Założenia powyższego rozumowania: ­równowaga długookresowa oznacza m.in. stałość nominalnej  podaży   pieniądza   i   brak   inflacji;   ­   wszelkie   wstrząsy   dotykają   globalnego   popytu,   a   nie   podaży;  ­naturalna stopa procentowa jest stała.  Pionowa długookresowa krzywa Philipsa 80 Nominalna   podaż   pieniądza   może   się   zmieniać  w   długim   okresie.   Gdy   ceny   i   nominalna   podaż  wzrastają  w tym samym tempie, realna podaż pieniądza jest stała i równa się  wielkości popytu na  realne zasoby pieniądza. Według   Miltona   Friedmana,   różnica   pomiędzy   wielkością   produkcji,   zatrudnienia   i   bezrobocia   w  przypadku  stanu   równowagi  długookresowej,   a  poziomu  tych  zmiennych,  gdy  nie  występowałaby  inflacja,   powinna   być   niewielka.   Jeśli   mamy   do   czynienia   z   równowagą   długookresową,   której  towarzysz inflacja, to płace powinny rosnąć w tym samym tempie, co ceny. Inflacja nie obniża ani  realnej podaży pieniądza, ani płac realnych. Jeśli zaś nominalna stopa % wzrasta proporcjonalnie do  poziomu inflacji utrzymując niezmieniony poziom realnej stopy procentowej, to ani pożyczkodawcy ani  pożyczkobiorcy nie zyskują ani nie tracą w wyniku inflacji.  Friedman   zasugerował,   że   odpowiadające   stanowi   równowagi   długookresowej   wielkości   pełnego  zatrudnienia, produkcji potencjalnej, płac realnych i bezrobocia nie zależą od tempa inflacji. Ponieważ  wszystkie zmienne są  w stanie dostosowywać się, i  utrzymać na niezmienionym poziomie wartość  odpowiadających im zmiennych realnych, wartości tych zmiennych nie ulegną zmianie pod wpływem  inflacji w długim okresie, gdy istnieje możliwość pełnego dostosowania się podmiotów gospodarczych  do warunków wyznaczanych przez tempo inflacji, które odpowiada równowadze. Ostatecznie gospodarka powraca do naturalnej stopy bezrobocia, na którą  nie ma wpływu inflacja.  Każdy  impuls  wywołujący wzrost  popytu  globalnego zmniejszy przejściowo bezrobocie   i  zwiększy  presją  na podwyżkę  płac   i   cen,  aż  przejściowy okres dodatkowej   inflacji,  w  trakcie  którego ceny  wzrastają szybciej niż nominalna podaż pieniądza, zmniejszy realną podaż pieniądza i zwiększy popyt  globalny   do   poziomu   odpowiadającego   pełnemu   zatrudnieniu.   Można   zatem   narysować  krótkookresową   krzywą   Philipsa,   na   której   leży   punkt   odpowiadający   stanowi   równowagi  długookresowej (przecina się z pionową prostą ilustrującą rozumowanie Friedmana; rysunek 28.7) W  krótkim  okresie   wzrost   popytu   globalnego   spowoduje   wzrost  bezrobocia   i   spadek   inflacji,   jednak  wywołana presja na wzrost  cen i  płac spowoduje spadek realnej  podaży pieniądza oraz  łącznego  popytu   i   spowoduje   powrót   do   sytuacji   wyjściowej.   I   odwrotnie   –   spadkowi   popytu   początkowo  towarzysz spadek bezrobocia i wzrost inflacji. Krótkookresowa krzywa Philipsa ilustruje sytuacje przystosowywania się gospodarki do zmian popytu  globalnego. Oczekiwania i wiarygodność Jeżeli   rząd   postanawia   obniżyć   stopę   wzrostu   nominalnej   podaży   pieniądza,   to   przedsiębiorcy,  związani dawnymi umowami muszą  zmniejszać płace nominalne zgodnie ze starą stopą  inflacji. W  efekcie następuje zmniejszenie realnej podaży pieniądza. Ceny rosną  szybciej niż  nominalna ilość  pieniądza. Popyt globalny spada, pojawia się bezrobocie. Dwa scenariusza dalszych wydarzeń  optymistyczny – pracownicy wierzą, że rząd będzie trwał przy  restrykcyjnej polityce pieniężnej i  inflacja wkrótce się obniży, przy negocjacjach będą więc żądać o  wiele niższej stopy wzrostu płac nominalnych. W dodatku, ponieważ  bezrobocie osiągnęło wyższy  poziom, nastąpi dodatkowa presja na obniżkę płac. Inflacja rzeczywiście szybko się obniża, a kiedy  jest   niższa   od   stopy   wzrostu   ilości   pieniądza,   realna   podaż   pieniądza   wzrasta,   co   sprawia,   że  zwiększa się popyt globalny, a bezrobocie powraca do naturalnego poziomu. pesymistyczny   –  pracownicy  nie  wierzą,   że   rząd  wytrwa  przy   restrykcyjnej  polityce  pieniężnej.  Sądzą, że inflacja nie spadnie. Nie zgadzają się na zmniejszenie skali podwyżek. Jeżeli państwo w  rzeczywistości zwiększa podaż pieniądza według niższej stopy wzrostu, to w krótkim okresie czasu  ceny   wzrastają   szybciej   niż   nominalna   ilość   pieniądza.   Realna   podaż   pieniądza   powtórnie   się  zmniejsza, popyt globalny nadal spada, bezrobocie wzrasta. W miarę pogłębiania się kryzysu wzrasta  prawdopodobieństwo, że rząd nie wytrzyma i aby powstrzymać bezrobocie zwiększy podaż pieniądza,  aby wzbudzić popyt globalny. Próba znacznego ograniczenia inflacji się nie powiedzie. Zmiany poziomu naturalnej stopy bezrobocia Stopa bezrobocia wzrastała nieustannie od połowy lat ‘60/ Bezrobocie strukturalne zwiększyło się, a  pracownicy   zorganizowani   w   związki   zawodowe   zapewnili   sobie   podwyżki   płac   realnych  przewyższające wzrost wydajności pracy. Inflacja i bezrobocie od 1960r. W tym okresie wiele rządów było zobowiązanych do utrzymywania stanu pełnego zatrudnienia nawet  w   krótkim   okresie.   Wszelkie   wstrząsy   pobudzające   inflację   były   amortyzowane   przez   wzrost  81 nominalnej podaży pieniądza, mający zapobiec spadkowi realnej podaży pieniądza w krótkim okresie.  W efekcie częstego podnoszenia podaży pieniądza inflacja rosła.  Od  połowy   lat   ’70  głównym celem było   stłumienie   inflacji,   nawet,   jeśli   oznaczało   krótkookresowy  wzrost bezrobocia.  Przez to inflacja zmniejszyła się we wczesnych latach ’80.  Krzywa   Philipsa   jest   w   dłuższym  okresie   i   przebiega   przez   punkt   wyznaczający   naturalną   stopę  bezrobocia. Wzrost tej stopy  jest   wielu krajach ważnym czynnikiem wpływającym na zwiększenie  faktycznego bezrobocia.  Z kolei wysokość krótkookresowej krzywej Philipsa, (obrazującej tymczasowy stosunek między inflacją  a   bezrobociem   dotyczący   sytuacji,   gdy   gospodarka   dostosowuje   się   do   wstrząsów  popytowych),  zależy od bieżących oczekiwań, co do wysokości stopy inflacji i wzrostu ilości pieniądza w przyszłości.  Na   początku   lat   ’80   inflacja   ciągle   była   wysoka,   środki   polityki   antyinflacyjnej   dopiero   zaczynały  działać.  Realna podaż  pieniądza zmalała,  ponieważ   inflacja  nie  obniżyła  się  od  razu.  Pojawił   się  krótkookresowy kryzys, pogłębiony podwojeniem się cen ropy w latach 1979 – 80.  Wstrząs podażowy  Skutki:   zwiększenie   inflacji,   gdyż   przedsiębiorstwa   podnoszą   ceny,   aby   zrekompensować   wzrost  kosztów.  Gdy rząd nie zamortyzuje wstrząsu po stronie podaży, tempo wzrostu ilości pieniądza nie zmieni się.  Wyższa   inflacja   spowoduje   spadek   realnej   podaży   pieniądza,   wzrost   stopy   procentowej   oraz  zmniejszenie   popytu   globalnego.   Pojawi   się   kryzys   typu   keynesowskiego   oraz  stagflacja  –  współwystępowanie   wysokiej   inflacji   i   dużego   bezrobocia.   Często   jest   ona   spowodowane   przez  ujemny wzrost podażowy.  Przymusowe bezrobocie stopniowo powoduje  obniżenie lub zahamowanie wzrostu płac. Stopa inflacji  spada   poniżej   stałej   stopy   ilości   wzrostu   pieniądza,   a   realna   podaż   pieniądza   zaczyna   znowu  wzrastać. Gospodarka powoli powraca do naturalnej stopy bezrobocia.  Jeśli rząd nie zamortyzuje wstrząs podażowy, wraz ze wzrastaniem inflacja zwiększa stopę wzrostu  ilości pieniądza. W krótkim okresie nie nastąpi spadek popytu globalnego i wzrost bezrobocia, lecz  wzrost ilości pieniądza i stopa inflacji stel będą się zwiększać. Tak więc w pierwszym wypadku konieczny będzie okres bezrobocia, w drugim trwałe podniesienie  stopy inflacji.  Wiarygodność prowadzonej polityki ekonomicznej ma decydujące znaczenie.  W   długim   okresie   w   zasadzie   nie   istnieje   odwrotna   zależność   między   inflacją   a   bezrobociem.  Długookresowa krzywa Philipsa   jest  pionowa  i  przecina oś  odciętych  w punkcie  odpowiadającym  naturalnej   stopie   bezrobocia.   Krótkookresowa   krzywa   Philipsa   ilustruje   występującą   przejściowo  relację między inflacją a bezrobociem, w okresie, gdy gospodarka dostosowuje się do zakłóceń popytu  globalnego.   Bezwzględna   wartość   tego   krótkookresowego   stosunku   substytucji   (położenie  krótkookresowej   krzywej   Philipsa)   zależy   od   oczekiwań,   co   do   kształtowania   się   inflacji   i   tempa  wzrostu ilości pieniądza w długim okresie. Jednak, kiedy wstrząsy dotyczą podaży, w krótkim okresie  odwrotna zależność między inflacją a bezrobociem nie istnieje. Początkowo możliwe jest, że inflacji  towarzyszy wyższe bezrobocie. Ramka 28.3 niezależność banku centralnego Inflacja   pojawia   się   zasadniczo,   gdy   rząd   w   walce   o   wpływy   w   gospodarce   bierze   górę   nad  bankierami. Grilli,  Masciardo   i  Tabellini   (GMT)  badali  niezależność   banków centralnych   (jej   stopień).  Ma  ona  wymiar ekonomiczny (stosowane w praktyce procedury – np.   automatyczne pożyczki dla rządu od  banku,   kto   ustala   wysokość   stopy   dyskontowej)   i   polityczny   (sposób   powoływania   dyrektora,  kadencja).   Dokonali   oni   klasyfikacji   Banków   Centralnych   w   różnych   krajach.   Im   bardziej   bank  niezależny, tym niższa inflacja, a stopa wzrostu gospodarczego jest taka sama jak tam, gdzie jest  bardziej zależny.  Koszty inflacji Ludzie ulegają  złudzeniu inflacyjnemu, gdy mylą zmiany realne ze zmianami nominalnymi. Ludzki  dobrobyt zależy od zmiennych realnych, a nie nominalnych. 82 Przepisy prawa, nieformalna presja dotycząca podwyżek płac (tak żeby te nie przekroczyły pewnego  poziomu). Dotychczasowe próby skutkowały krótkotrwałym efektem i końcowym niepowodzeniem.  Błędy  jednoczesne redukowanie różnic w płacach – UK lata ’70, w efekcie zaburzenia rynku pracy;  możliwa   jest   jednak   polityka   dochodowa,   której   jedynym   celem   jest   zahamowanie   wzrostu   płac  nominalnych i inflacji.   wiara,  że długookresowa polityka dochodowa może zahamować  wzrost  płac  i  cen nawet,  gdy  nominalna ilość pieniądza rośnie w szybkim tempie.  trudno stosować tą politykę, gdy płace realne zmieniają się z upływem czasu.  Polityka   ta   powinna   być   traktowana   jako   tymczasowe   narzędzie   służące   przyspieszeniu   procesu  dostosowania płac do zmiany tempa wzrostu nominalnej ilości pieniądza uważanej za powszechnie  trwałą. Reforma instytucjonalna i konstytucyjna Podejście ma charakter długookresowy. Kontrola  działań  banku centralnego    ustawa wprowadzająca trwałe ograniczenie   tempa wzrostu  nominalnej podaży pieniądza do określonej wielkości. (np.4%) Istotą tego zalecenia jest ograniczeni  swobody działania  rządu.  Ma  to  usunąć  pokusę  manipulowania  pieniądzem, np.  przed wyborami,  zwiększyć wiarygodność długookresowej polityki restrykcyjnej. Kontrola systemu bankowego Np. zmuszenie banków do utrzymywania rezerw gotówkowych na poziomie 100% ­ mogłyby otwierać  rachunki czekowe gdyby miały do tego odpowiednie rezerwy. Państwo kontrolując podaż pieniądza  gotówkowego kontrolowałoby  całą  podaż   pieniądza.  Państw  drukowałoby   jednorazowo dużą   ilość  pieniędzy, którą przejęłyby banki, by utrzymać rezerwy. Taka regulacja mogłaby zniechęcić banki, bo mają one aktywa nie tylko w gotówce. Mogłyby powstać  nowe instytucje – kredytodawcy dla banków, nie jest to więc metoda rozwiązująca problem.  Przystosowanie do życia z inflacją Jeżeli podwyższona inflacja ma względnie trwały charakter to gospodarki uczą się z nią żyć. Powoduje  to konieczność dostosowania się przez banki, przedsiębiorstwa, państwo, dostosowanie podatków. Indeksacja – automatycznie dostosowuje wysokość nominalnych zobowiązań do skutków inflacji. Została wprowadzona w krajach gdzie inflacja > 30­40% Czy powinniśmy się przystosowywać do inflacji? Bez indeksacji  i głębokich form instytucjonalnych życie w inflacji  jest kosztowne. Indeksacja niemal  zawsze jest rozwiązaniem niedoskonałym. Wypłacanie rekompensat musi następować w rozsądnych  terminach,  w międzyczasie   zmieniają   się  płace   realne.   Indeksacja  zwiększa  prawdopodobieństwo  przedłużania się wysokiej inflacji. 29.   MAKROEKONOMIA GOSPODARKI OTWARTEJ    makroekonomia   gospodarki   otwartej   ­    analiza   gospodarki,   w   której   ważną   rolę   odgrywają  transakcje z zagranicą.  Przy formułowaniu założeń polityki makroekonomicznej w krajach o gospodarce otwartej dominującą  rolę odgrywają różne uwarunkowania międzynarodowe.  29.1 RYNEK WALUTOWY rynek walutowy – taki rynek międzynarodowy, na którym jedna waluta krajowa może być wymieniona  na inną. Cena, po której wymieniane są te dwie waluty, to inaczej kurs walutowy Cena równowagi na rynku walutowym zależy od kształtowania się popytu i podaży. Na przykładzie  Wielkiej Brytanii i USA:  Źródła popytu na funty: 85 • Dobra produkowane w WB i eksportowane do USA są opłacane przez konsumentów w USD,  ale brytyjscy producenci przyjmują tylko funty • Mieszkańcy   USA   chcąc   kupować   brytyjskie   aktywa,   przed   ich   zakupem   muszą   najpierw  wymienić USD na funty Podaż funtów: • Brytyjski import towarów amerykańskich • Chęć nabycia aktywów w USA przez mieszkańców WB Przy niższym kursie funta, więc niższych cenach brytyjskich produktów, WB będzie eksportować do  USA więcej  towarów. Amerykańscy konsumenci będą  więc w stanie kupować  więcej,  przy niższej  cenie dolarowej tychże dóbr. Jeżeli cena towarów brytyjskich wyrażona w funtach będzie stała,  to  dochody z eksportu WB mierzone w funtach będą  wzrastać  wraz ze spadkiem kursu walutowego.  Popyt na funty wzrasta w miarę spadku kursu funta wyrażonego w dolarach.  Podaż funtów zależy od liczby dolarów, jaką mieszkańcy WB muszą zapłacić za brytyjski import dóbr  lub za zakupy aktywów dolarowych. Niższy kurs wymienny funta oznacza wyższą cenę w funtach.  Wzrost  ceny w  funtach zmniejsza zarówno wielkość  popytu  na usługi/dobra.  Przy niższym kursie  spada wielkość podaży funtów dostarczanej na rynek walutowy.  Gdy  kurs   funta  wyrażony w  dolarach  wzrasta,  mówimy  o  aprecjacji  funta.  W odwrotnej   sytuacji  mówimy o deprecjacji funta.  SYSTEMY KURSU WALUTOWEGO System kursu walutowego – określenie warunków i zasad ustalania przez rząd danego kraju kursu  walutowego 1. Stały kurs walutowy – rząd zgadza się na utrzymywanie swej waluty jedynie przy stałym kursie  wymiennym Waluta jest wymienialna, jeżeli rząd, działając za pośrednictwem banku centralnego, zobowiązuje się  do skupu lub sprzedaży, po stałym kursie, takiej ilości waluty, jaka zostanie zgłoszona do sprzedaży  (zakupu) na rynku.  Rezerwy dewizowe – zasób walut obcych przechowywany przez krajowy bank centralny.  Zawsze, gdy bank centralny sprzedaje lub kupuje własną  walutę, by bronić stałego poziomu kursu  walutowego, mówimy, że interweniuje on na rynku walutowym.  W systemie stałego kursu walutowego  dewaluacja (rewaluacja)  oznacza  obniżenie (podwyższenie)  kursu danej waluty przez rząd, który podjął zobowiązanie do obrony tego kursu.  2. Płynny kurs walutowy – kurs może osiągnąć poziom równowagi wolnorynkowej bez jakiejkolwiek  interwencji państwa wykorzystującej rezerwy dewizowe.  Nie wprowadza się raczej krańcowych rozwiązań – w pełni płynnego, czy sztywnego.  Ograniczona  płynność  oznacza system, w którym do  interwencji  państwa dochodzi   tylko wówczas,  gdy  trzeba  zapobiec   zbyt  dużym  lub  zbyt   gwałtownym  przesunięciom krzywej  podaży   lub  popytu  w  krótkim  okresie czasu.  29.2 BILANS PŁATNICZY bilans   płatniczy  –   usystematyzowane   zestawienie   wszystkich   transakcji   zawieranych   pomiędzy  mieszkańcami danego kraju a zagranicą.  Wszystkie transakcje powodujące napływ waluty do kraju zapisać można w bilansie płatniczym na +,  zaś odpływ waluty z kraju na – (odpowiednio – kredyt, debet).  86 Rachunek obrotów bieżących w bilansie płatniczym jest to zapis płatności z tytułu przepływu dóbr i  usług oraz pozostałych transakcji bieżących (odsetki, dochody majątkowe, przekazy) pomiędzy danym  krajem, a zagranicą.  Obroty towarowe obejmują eksport i import dóbr. Obroty usługowe to eksport i import usług. Te dwa  rodzaje obrotów składają się łącznie na bilans handlowy.  Należy pamiętać, że bilans handlowy nie jest identyczny z rachunkiem obrotów bieżących w bilansie  płatniczym. Musimy bowiem uwzględnić m. in. płatności transferowe pomiędzy krajami i przepływ  dochodów majątkowych netto (ma miejsce, gdy mieszkańcy jednego kraju są właścicielami  przynoszących dochód aktywów w innych krajach).  Rachunek obrotów kapitałowych bilansu płatniczego jest to zapis transakcji dotyczących aktywów  finansowych danego kraju z zagranicą.  Bilans   płatniczy   przedstawia   napływ   netto   środków   pieniężnych   do   danego   kraju   wynikający   z  transakcji zawieranych przez osoby fizyczne, przedsiębiorstwa i państwo, dokonywanych w istniejącej  sytuacji   rynkowej.  Bilans wykazuje  nadwyżkę   (deficyt),  gdy mamy do czynienia  z  napływem netto  (odpływem) pieniędzy.  29.3 SKŁADNIKI BILANSU PŁATNICZEGO realny kurs walutowy  – miara względnej ceny dóbr pochodzących z różnych krajów, wyrażonej w  jednej walucie Mierzenie realnego kursu walutowego (przykład  dla WB) Realny kurs walutowy = cena towarów brytyjskich (funty) / cena towarów amerykańskich (USD) x kurs  walutowy (USD/funt). Spadek   realnego  kursu   waluty   danego   kraju   prowadzi   do   zwiększenia   jego   konkurencyjności   na  rynkach.  Ścieżka kursu walutowego  opartego  na  parytecie  siły  nabywczej   (PSN)    jest   to   taka  ścieżka  nominalnego kursu walutowego, na której realny kurs walutowy jest utrzymywany na stałym poziomie  w określonym przedziale czasu.  RACHUNEK OBROTÓW BIEŻĄCYCH Eksport Popyt na towary eksportowane zależy od wysokości dochodu za granicą (im wyższy, tym większy)  oraz   wysokości   realnego   kursu   waluty   (im   niższy,   tym   większy   popyt   –   związane   ze   wzrostem  konkurencyjności).  Faktyczny eksport zawsze szybko reaguje na zmiany dochodu czy obrotów handlu światowego, zaś  zmniejszenie konkurencyjności prowadzi do stopniowego zmniejszenia eksportu. Dzieje się tak, gdyż  eksporterzy   początkowo   nie   są   pewni,   czy   spadek   konkurencyjności   będzie   mieć   charakter  przejściowy, czy trwały. Jeżeli zjawisko będzie oceniane jako chwilowe – eksporterzy obniżą ceny, aby  zachować konkurencyjność – tak strategia może okazać się lepsza niż alternatywa, to jest całkowite  wycofanie się z całego rynku. Jednak, jeżeli konkurencyjność nie będzie rosła, a realny kurs walutowy  będzie wciąż wysoki, to przedsiębiorstwa mogą zupełnie zrezygnować z eksportu.  Import Występują te same współzależności, co przy eksporcie, tylko w odwrotnym kierunku. Popyt na import  jest tym większy, im wyższy jest dochód krajowy. Jest również tym większy, im wyższy jest realny kurs  walutowy oraz im tańsze są towary zagraniczne w porównaniu z krajowymi. Import reaguje szybciej na  zmiany dochodu krajowego niż na zmiany realnego kursu walutowego.  87 walutowego rząd musi pogodzić się z taką wielkością podaży pieniądza, przy której światowa stopa  procentowa osiąga poziom światowy.  W sytuacji, gdy próby zwiększenia krajowej podaży pieniądza nie powiodą się z powodu wystąpienia  deficytu na rachunku obrotów kapitałowych i odpływu pieniądza za granicę, państwo może usiłować  wpompować do gospodarki jeszcze więcej pieniędzy. Stopa procentowa spadnie wówczas ponownie  poniżej poziomu światowego, a zagraniczni inwestorzy wycofają jeszcze więcej kapitałów.  POLITYKA FISKALNA W WARUNKACH STAŁEGO KURSU WALUTOWEGO W gospodarce otwartej mobilność kapitału sprawia, że polityka pieniężna nie jest w stanie  oddziaływać na zmienne realne nawet w krótkim okresie.  W gospodarce otwartej przepływy kapitału utrzymują stopę procentową na poziomie światowym i  zapobiegają pobudzonym zmianom stopy procentowej.  W krótkim okresie oddziaływanie ekspansji fiskalnej jest większe w gospodarce otwartej przy stałym  kursie walutowym. W dłuższym okresie wyższy popyt globalny stwarza nacisk na wzrost cen i płac,  prowadząc do obniżenia konkurencyjności międzynarodowej i eksportu netto. Proces ten będzie  trwać, dopóki nie zostanie przywrócona równowaga wewnętrzna – stan pełnego wykorzystania  czynników wytwórczych. Stan ten jednak nie będzie równoznaczny z równowagą zewnętrzną.  29.6. DEWALUACJA dewaluacja (rewaluacja) – obniżenie (podwyższenie) kursu walutowego, do którego obrony  zobowiązuje się rząd.  Skutki dewaluacji – za punkt wyjścia przyjmujemy gospodarkę kraju w równowadze zewnętrznej i  wewnętrznej EFEKTY KRÓTKOOKRESOWE Gdy ceny i płace dostosowują się powoli, natychmiastowym skutkiem dewaluacji jest wzrost krajowych  cen towarów importowanych i obniżka cen dewizowych towarów eksportowanych przez dany kraj.  Oba te efekty prowadzą do wzrostu konkurencyjności międzynarodowej gospodarki. Nastąpi  przesunięcie zasobów do krajowych dziedzin wytwórczości, takich jak np. przemysł motoryzacyjny,  których produkty stają się bardziej konkurencyjne wobec produktów importowanych. Podobne zasoby  przepłyną do gałęzi eksportowych, których wyroby mogą obecnie bardziej skutecznie konkurować na  rynkach zagranicznych.  Należy pamiętać o dwóch sprawach: • Początkowa reakcja gospodarki może postępować dość wolno. W krótkim okresie bowiem w  trakcie realizacji pozostaje wiele zawartych wcześniej kontraktów, w których obowiązuje stary  kurs   walutowy.   Dalej,   nabywcy  potrzebują   czasu,   aby   przystosować   się   do   nowych   cen.  Podobnie stworzenie dodatkowych zdolności wytwórczych w gałęziach eksportujących bądź  produkujących   wyroby   zastępujące   dobra   dotychczas   importowane   jest   procesem  czasochłonnym.  • Dewaluacja może nie wpłynąć  od razu na poprawę  bilansu obrotów bieżących. Rachunek  bieżący bilansu płatniczego odzwierciedla różnicę  wartości  eksportu i importu. W wyrażeniu  wartościowym na rachunku obrotów bieżących w krótkim czasie może pojawić się deficyt. W  dłuższym okresie jednakże, gdy nabywcy i dostawcy dostosują wielkość eksportu i importu do  nowych  warunków,  zwiększony  wolumen  eksportu   i   niższy  wolumen   importu  doprowadzą  prawdopodobnie zarówno do wzrostu udziału w popycie globalnym, jak i  do pojawienia się  nadwyżki na rachunku obrotów bieżących bilansu płatniczego.  EFEKTY ŚREDNIOOKRESOWE Jeżeli w punkcie wyjścia w gospodarce występuje bezrobocie typu keynesowskiego, to dysponuje ona  wolnymi zasobami czynników wytwórczych i jest w stanie zwiększyć produkcję, tak, aby zaspokoić  90 zwiększony popyt globalny. Produkcja wzrośnie, a bezrobocie się obniży. Jeśli jednak już w punkcie  wyjścia gospodarka produkuje na poziomie odpowiadającym stanowi pełnego zatrudnienia, to nie jest  ona w stanie zwiększyć produkcję, tak, aby zaspokoić zwiększony popyt globalny. Produkcja  wzrośnie, a bezrobocie się obniży. Jeśli jednak już w punkcie wyjścia gospodarka produkuje na  poziomie odpowiadającym stanowi pełnego zatrudnienia, to nie jest ona w stanie zwiększyć produkcji.  Wyższy popyt globalny nakręca tylko w tej sytuacji wzrost cen i płac. Przy wyższym poziomie cen  krajowych konkurencyjność międzynarodowa gospodarki obniża się, a eksport netto zaczyna znowu  spadać. Jeżeli krajowe ceny i płace wzrosną w takim samym stopniu, w jakim zdewaluowano  początkowo własną walutę, to realny kurs walutowy i konkurencyjność międzynarodowa powrócą do  swego wyjściowego poziomu. Jeżeli początkowo w gospodarce istniała równowaga wewnętrzna i  zewnętrzna, to eksport netto ponownie wyniesie zero, a łączny popyt powróci do poziomu  odpowiadającego stanowi pełnego zatrudnienia.  Jeżeli z danych powodów rząd traktował dewaluację jako środek umożliwiający uzyskanie trwałej  poprawy bilansu obrotów bieżących, to niezbędnym uzupełnieniem dewaluacji powinna być polityka  fiskalna, która pozwoliłaby zmniejszyć absorpcję krajową. W takim przypadku, jeśli w punkcie wyjścia  istniało pełne wykorzystanie czynników wytwórczych, dewaluacja – w połączeniu np. z wyższymi  podatkami – spowoduje wzrost popytu na eksport netto bez powiększenia globalnego popytu.  Ponieważ nie występuje teraz nacisk na wzrost krajowych cen, możliwe staje się utrzymanie wyższej  konkurencyjności międzynarodowej i niższego kursu walutowego w średnim okresie.  EFEKTY DŁUGOOKRESOWE Przyjmijmy, że dewaluacji towarzyszyła twardsza polityka fiskalna, zmierzająca do ograniczenia  absorpcji krajów oraz stworzenia warunków, w których gospodarka byłaby w stanie zaspokoić  zwiększony popyt na eksport netto i nie wywołałoby to bezpośredniego nacisku na wzrost cen.  Działania te uwzględniają tylko oddziaływanie popytu na ceny, nie biorą natomiast pod uwagę efektów  podażowych. Krajowe przedsiębiorstwa importujące surowce będą chciały przerzucić wzrost kosztów  importu na ceny. Pracownicy, którzy kupują importowane towary konsumpcyjne, od żywności aż po  telewizory, stwierdzą, że ich koszty utrzymania podniosły się i wystąpią z żądaniami podwyżek płac  nominalnych, tak, aby utrzymać swe płace realne na poziomie odpowiadającym warunkom  równowagi. Skutkiem tego wzrostu cen i płac będzie podobna reakcja pozostałych przedsiębiorstw i  pracowników.  Jeżeli więc w gospodarce nie występują żadne zmiany o charakterze realnym, to końcowym skutkiem  dewaluacji będzie jedynie wzrost wszystkich nominalnych cen i płac, proporcjonalny do podwyżki cen  dóbr importowanych, a wszystkie zmienne realne pozostaną na dotychczasowym poziomie. W  ostatecznym rozrachunku dewaluacja nie przyniesie więc żadnego efektu.  30.  WZROST GOSPODARCZY 1. Podstawowe pojęcia: WZROST GOSPODARCZY­ wzrost realnej produkcji społecznej WIEDZA TECHNICZNA­ wiedza o metodach wytwarzania + praktyczne umiejętności i kwalifikacje  (know­how) WYNALAZKI­ zastosowanie nowej wiedzy w procesach produkcyjnych (nowe technologie i metody  produkcji, nowe lub ulepszone produkty, usprawnienia) INNOWACJE­ odkrycie nowej wiedzy stosowanej TECHNICZNE UZBROJENIE PRACY­ relacja kapitał­praca, czyli wielkość kapitału przypadająca na 1  zatrudnionego ŚCIEŻKA WZROSTU ZRÓWNOWAŻONEGO­  (w neoklasycznej teorii  wzrostu) ścieżka wzrostu, na  której zarówno produkcja, jak i nakłady kapitału i pracy rosną w jednakowym tempie AKUMULACJA INTENSYWNA­ akumulacja kapitału polegająca na zwiększaniu wyposażenia  kapitałowego przypadającego na 1 pracownika (zwiększenie technicznego uzbrojenia pracy) AKUMULACJA EKSTENSYWNA­ akumulacja kapitału polegająca na tworzeniu dodatkowych miejsc  pracy przy utrzymaniu dotychczasowego technicznego uzbrojenia pracy 91 RESZTA SOLOWA – część przyrostu produkcji, która nie wynika ze wzrostu mierzalnych nakładów WZROST ENDOGENICZNY­ wzrost gospodarczy zależny od czynników wewnętrznych,  uwzględnionych w danym modelu wzrostu, a nie od czynników zewnętrznych, takich jak wzrost liczby  ludności. FUNKCJA PRODUKCJI – funkcja przedstawiająca maksymalne rozmiary produkcji, którą można  wytworzyć przy określonych nakładach i danym stanie techniki. ANALIZA CZYNNIKÓW WZROSTU­ dokonywane na gruncie teorii wzrostu gospodarczego  wyodrębnienie elementów składowych rzeczywistego przyrostu produkcji będących rezultatem  nakładów różnych czynników wytwórczych oraz składnika resztowego, odzwierciedlającego czysty  postęp techniczny. NEOKLASYCZNA TEORIA WZROSTU GOSPODARCZEGO­ teoria opracowana przez R.Solowa,  która objaśnia długookresowy wzrost potencjału wytwórczego, lecz nie wyjaśnia, w jaki sposób  rzeczywiste tempo wzrostu produkcji osiąga poziom potencjalny. KAPITAŁ LUDZKI­ zasób wiedzy i umiejętności posiadanych przez pracownika. BADANIA + ROZWÓJ­ skrótowe określenie prac badawczo­ rozwojowych UPRZEDMIOTOWIONY POSTĘP TECHNICZNY­ postęp wiedzy uprzedmiotowiony w nowych  maszynach, technologiach i produktach ZASOBY ODNAWIALNE­ zasoby, które nie ulegną wyczerpaniu pod warunkiem, że będą  umiarkowanie eksploatowane, pielęgnowane i odnawiane (lasy, rzeki) ZASOBY NIEODNAWIALNE­ zasoby dostępne w ograniczonej ilości, nie dające się uzupełnić (złoża  węgla, ropy naftowej) KONCEPCJA WZROSTU ZEROWEGO­ koncepcja sugerująca, że optymalnym rozwiązaniem dla  krajów wysoko rozwiniętych jest zerowe tempo wzrostu PNB z uwagi na to, że wzrost produkcji  powoduje zwiększenie kosztów degradacji środowiska. POSTĘP TECHNICZNY PODNOSZĄCY WYDAJNOŚĆ PRACY­ postęp techniczny zwiększający  kapitał ludzki. HIPOTEZA KONWERGENCJI­ twierdzenie, zgodnie z którym kraje biedne rozwijają się szybciej niż  kraje bogatsze. 2. Wzrost gospodarczy PKB i PNB­ za ich pomocą mierzy się ogólną wartość produkcji i całkowity dochód w gospodarce  narodowej. PKB jako miernik zadowolenia społecznego – PKB per capita­ wskaźnik poziomu życia i zadowolenia PKB­ wskaźnik potencjału danej gospodarki, jej rangi w gospodarce światowej PKB jako miernik produkcji w sensie ekonomicznym­ miernik produkcji czystej, czyli wartości dodanej  (pieniężna wartość dóbr i usług nabywanych na rynku), nie obejmuje produkcji – zaniża rzeczywiste  ekonomiczne rozmiary produkcji w gospodarce. 3. Czynniki wzrostu Funkcja produkcji. Wzrost produkcji potencjalnej­ zwiększenie nakładów czynników produkcji (ziemia, kapitał, surowce). Źródłem wzrostu produkcji jest zwiększanie nakładów lub efektywności ich wykorzystania. Jednym ze sposobów jest zwiększanie nakładów kapitałowych przypadających na 1  pracownika(zwiększanie technicznego uzbrojenia pracy). Nakład pracy można zwiększać poprzez wzrost liczby ludności zawodowo czynnej lub poprzez zmiany  jakościowe­ podnoszenie poziomu wiedzy i umiejętności oraz kształtowanie innych czynników  określających wydajność. Istotnym ograniczeniem wzrostu produkcji społecznej mogą być surowce. Zasoby surowców  nieodnawialnych są ograniczone a surowcami odnawialnymi trzeba gospodarować ostrożnie. W procesie wzrostu gospodarczego dużą rolę odgrywa postęp techniczny. Źródłem wynalazków są  prace badawczo rozwojowe(kosztowne i ryzykowne). Niedoskonałości te rodzą potrzebę wspierania  wynalazków przez zapewnienie ochrony patentowej oraz subsydiowanie prac badawczych. 4. Teorie wzrostu gospodarczego T.Malthus – przy stałej powierzchni upraw i malejącej krańcowej wydajności pracy istnieje granica  możliwości wyżywienia ludności. 92 produkcji   od   jej   poziomu   potencjalnego.   Dlatego   pełne   wyjaśnienie   zjawiska   cyklu  koniunkturalnego wymaga połączenia elementów teorii popytowej i potażowej. 9. Postępująca integracja światowych rynków towarowych  i  finansowych sprawia, że sytuacja  gospodarcza  większości  państw zależy współcześnie  w dużym stopniu  od koniunktury  za  granicą.   Cykliczne   wahania   koniunktury   w   krajach   wysoko   rozwiniętych   są   dość   ściśle  zsynchronizowane. 10. Wyjście z recesji w latach 1990­1991 w krajach wysoko rozwiniętych było powolne i trwało  długo. Cechą  specyficzną   tej   recesji,  utrudniającą   jej  przezwyciężenie,  był  ogromny ciężar  zadłużenia gospodarstw domowych, które wydatnie wzrosło w wyniku deregulacji  systemu  finansowego przeprowadzonej w latach osiemdziesiątych. Konieczność spłaty zaciągniętych  pożyczek   wraz   z   odsetkami   zmusiła   ludność   do   zwiększenia   stopy   oszczędności   i  odpowiedniego obniżenia na dłuższy czas poziomu wydatków konsumpcyjnych. 32. MAKROEKONOMIA – STAN OBECNY Treść:   przedstawienie   głównych,   konkurujących   ze   sobą   poglądów   w   makroekonomii   oraz   ich  konsekwencji dla polityki gospodarczej Główne   zagadnienia:   problemy,   w   przypadku,   których   różnice   poglądów   prowadzą   do   znacznie  odbiegających od siebie wniosków, bez względu na szczegółową postać modelu, która cechuje dane  podejście ogólne Rozważania   o   podejściu   do   4   problemów:   szybkości,   z   jaką   rynek   osiąga   równowagę;  istnienia/nieistnienia 1 stanu równowagi; sposobu kształtowania się oczekiwań; względnego znaczenia  zjawisk w krótkim i długim okresie Przedstawienie 4 nurtów współczesnej myśli makroekonomicznej Cel:   zdefiniowanie   poglądów   i   wskazanie   miejsca,   jakie   zajmują   w   nich   poszczególni   teoretycy  mikroekonomii  32.1: Główne obszary rozbieżności Dlaczego ekonomiści różnią się w swych poglądach?  • różne sądy wartościujące, których nie można rozwiązać przez obserwację faktów (patrz rozdz. 1 –  ekonomia pozytywna a normatywna);  • trudności w badaniach empirycznych ekonomii; • trudności z oceną rzeczywistego sposobu działania gospodarki (sądy mogą być formułowane tylko  na podstawie uporządkowanych danych historycznych); • świat stale się zmienia (nie można dawnych wniosków i metod stosować do obecnych sytuacji); • niejednoznaczne wnioski wynikające z niektórych badań empirycznych. Miejsca, gdzie występują rozbieżności między ekonomistami (małe rozbieżności, a wywierają  ogromny wpływ na decyzje w polityce gospodarczej): 1.  Równowaga rynkowa  – gdy wielkość  podaży,   jaką  pragną  dostarczyć  sprzedawcy,  jest  równa  wielości popytu, jaki zgłaszają nabywcy Różnice w poglądach o równowadze rynkowej: • Model   klasyczny  –   założenie   występowania   równowagi   na   wszystkich   rynkach   (produkcja  faktyczna jest równa potencjalnej; zwiększenie podaży pieniądza może wywołać wzrost cen, ale  nigdy nie wywoła wzrostu produkcji; ekspansja fiskalna wypiera prywatną konsumpcję i inwestycję  dopóki popyt globalny nie osiągnie poziomu właściwego dla stanu pełnego zatrudnienia) • Szkoła keynesowska – założenie, że rynki nie osiągają automatycznie stanu równowagi, dotyczy  gł. rynku pracy (przy ograniczonej elastyczności płac zmniejszenie globalnego popytu na dobra i  zapotrzebowanie na pracę  prowadzi do spadku produkcji   i  zatrudnienia, ekspansywna polityka  fiskalna i pieniężna może spowodować wzrost produkcji) Czy  rynki  osiągają   stan   równowagi,  czy  nie? Przed  opublikowaniem  „Ogólnej   teorii”  Keynesa  uważano, że osiągają (tłumaczono tym okresowe występowanie bezrobocia). Po II WŚ uznawano, że  nie   (wyjaśniano problemy makroekonomiczne przez odwoływanie  się  do modelu  keynesowskiego,  95 czyli założenie o sztywności płac). W latach 70. – znowu odwrócenie (uważano, że brak jest podstaw  mikroekonomicznych do przyjęcia w makroekonomii  keynesowskiego założenia o sztywności płac).  Dziś   jest   coraz   mniej   osób   wierzących   w   zdolność   rynków   do   automatycznego   osiąganie   stanu  równowagi. Pogląd ważny dziś: zmiany poziomy produkcji potencjalnej mogą być znaczne, nawet w krótkim  okresie. 2.  Histereza  – gdy ścieżka, po której w krótkim czasie porusza się gospodarka, wywiera wpływ na  ostatecznie osiągany stan równowagi rynkowej (patrz rozdz. 27 – bezrobocie). Sytuacja badana: przejściowy spadek popytu całkowitego (czyli recesja). Skutki: • gdy początkowo część  osób traci pracę,  łączne zatrudnienie spada (gdy wraca wzrost popytu,  mniej pracuje, więc wykorzystują walczą o podwyżki); • w   okresie   recesji   część   bezrobotnych   trwale   zniechęca   się   do   poszukiwania   pracy   („kultura  bezrobocia” powoduje stały i trwały spadek podaży pracy); • podczas recesji firmy mogą część majątku trwałego przeznaczyć na złom (nie będą dysponować  zdolnościami wytwórczymi odpowiednimi przy ponownym wzroście popytu); • przy niskim poziomie aktywności gospodarczej może załamać się proces wzajemnych dopasowań  między   przedsiębiorstwami   a   pracownikami   (dwustronna   nieopłacalność   –   poszukiwanie  pracy/pracowników). Spory   o   histerezę:   Wierzący   w   nią   –   by   walczyć   z   jej   ujemnymi   skutkami,   wystarczy  zapobiegać recesjom gospodarczym. Przeciwnicy – mają większy dystans do recesji, bo nie wywołują  one długotrwałych skutków. 3.   Kształtowanie   się   oczekiwań   –   3   grupy   oczekiwań   powodujących   rozbieżności   między  ekonomistami: Oczekiwanie   egzogeniczne   (zewnętrzne)  –   gdy   ekonomiści   nie   doceniają   wagi   problemu  kształtowania  się  oczekiwań   i  wszystkie  uważają  za  wnoszone do analizy  z  zewnątrz.  Przyczyny  zmiany   oczekiwań   nie   podlegają   tu   badaniu.   Nie   są   objaśnienie   w   ramach   modelu!   Tworzą  niekompletny obraz funkcjonowanie gospodarki.  Oczekiwanie  ekstrapolacyjne   (adaptacyjne)  –  nadanie  oczekiwaniom charakteru  wewnętrznego  (endogenicznego) przez założenie, że ludzie przewidują  przyszłe zyski ekstrapolując (wnioskując o  właściwościach   całego   zbioru   przez   zbadanie   jego   części)   ich   ewolucję   w   ostatnim   okresie   lub  ekstrapolując   dotychczasową   inflację   w   celu   określenia   poziomu   inflacji   oczekiwanej   w   bliskiej  przyszłości. Opierają się na założeniu, że przyszłość będzie przypominać niedawna przeszłość!  Oczekiwania racjonalne – wyjście z założenia, że ludzie na ogół prawidłowo przewidują przyszłość  (choć żyjemy w świecie ryzyka i oczekiwania rzadko się spełniają). Hipoteza tych oczekiwań głosi, że  ludzie   potrafią   dobrze   wykorzystywać   informacje,   którymi   dysponują   i   nie   tworzą   prognoz,   które  dawniej okazały się być fałszywe.  4.   Krótki   i   długi  okres   (różne   grupy  ekonomistów  różnie   oceniają   pożądane   proporcje   korzyści   i  kosztów)      Założenie 1: Im szybciej zachodzą procesy dostosowawcze prowadzące do równowagi rynkowej,  tym mniej miejsca na krótkookresowe zarządzanie popytem (będziemy większą wagę przywiązywać  do polityki podażowej).    Założenie 2: Im silniej wierzymy w możliwość utrzymania się wysokiego bezrobocia keynesowskiego  w krótkim okresie, tym bardziej będziemy przedkładać krótkookresowe korzyści  powrotu do pełnego  zatrudnienia.      Założenie 3: Im silniej koncentrujemy się na analizie krótkiego okresu, tym bardziej dopuszczalne  staje się założenie traktujące oczekiwania jako dane w krótkim czasie (i odwrotnie).      Założenie 4: Im silniej wierzymy w występowanie histerezy, tym bardziej musimy się troszczyć o  sytuację w okresie krótkim.    Ramka 32.1: Tempo dostosowań na różnych rynkach Model makroekonomiczny = 4 rynki (dóbr, pracy, pieniądza, dewiz) + 4 zmienne (ceny dóbr, płaca  nominalna, stopa procentowa, nominalny kurs walutowy) Procesy dostosowawcze: • najszybciej przebiegają na rynku walutowym i pieniężnym (przy płynnych kursach wymiennych); 96 • wolniej   na   rynkach  dóbr   (ceny   dóbr  nie   są   korygowane  w  codziennie,   firmy   same ustalają   i  zmieniają ceny); • najwolniej na rynku pracy (długie negocjacje płacowe firm z pracownikami). 32.2: Nowa szkoła klasyczna w makroekonomii   Oparta na 2 przesłankach: niemal natychmiastowego równoważenia rynku i racjonalnych oczekiwań. Cechy: • prowadzona w niej analiza jest klasyczna (założenie, że giętkość płac i cen pozwala gospodarce  odzyskać równowagę przy pełnym zatrudnieniu i produkcji na poziomie potencjalnym), a zarazem  nowa (założenie, ż giętkość płac i cen czyni proces ich dostosowań niemal natychmiastowym); • polityka pieniężna i fiskalna mogą najwyżej wpłynąć na strukturę popytu globalnego na poziomie  pełnego zatrudnienia;  • wielkość  popytu  globalnego  jest  wyznaczana przez  położenie  punktu   równowagi  przy  pełnym  zatrudnieniu; • dostosowania płac i cen zachodzą niemal natychmiastowo (równoważenie rynku); • faktyczna stopa bezrobocia jest zawsze równa naturalnej; • istotna rola założenia racjonalnych oczekiwań (państwo nie może wykorzystywać polityki fiskalnej  i pieniężnej do permanentnego tumanienia ludzi); • główne założenie – tylko fakt, że pewne zmienne (np. płace nominalne) muszą  być ustalane z  góry, nie pozwala, aby osiągnięcie stanu pełnego zatrudnienia i produkcji równej potencjalnej było  zjawiskiem ciągłym; • państwo może tylko kontrolować poziom cen i skupiać się na polityce podażowej, zmierzającej do  zwiększenia produkcji potencjalnej; • restrykcyjna polityka budżetowa i pieniężna sprzyjają powstawaniu bezrobocia keynesowskiego;  • przekonanie  o  niemal  całkowitym braku związku między  gwałtownym wzrostem bezrobocia  w  Europie a spadkiem popytu globalnego. Teoria realnego cyklu koniunkturalnego (patrz roz. 31) – ten sam nurt. Cecha wspólna: nacisk na prawie ciągły stan równowagi rynkowej oraz racjonalne oczekiwania.  Cecha odmienna: teoria realnego cyklu koniunkturalnego jest bardziej skrajna i ogólniejsza (zaprzecza  występowaniu odchyleń od potencjalnego poziomu produkcji nawet w krótkim okresie + koncentruje  analizę na mikroekonomicznych podstawach decyzji między okresowych podejmowanych przez firmy,  państwo, etc.). Ramka 32.2: Możliwe warianty i ograniczenia polityki gospodarczej (skorowidz terminów) Popyt   globalny   =   popyt   na   produkcję   krajową  –   suma   wydatków   konsumentów,   wydatków  inwestycyjnych  przedsiębiorstw,  wydatków państwa na  zakup dóbr   i  usług  oraz  wartość  eksportu  netto. Zarządzanie (sterowanie) popytem  – polityka, której celem jest stabilizacja popytu globalnego na  poziomie bliskim stanu pełnego zatrudnienia. Państwo wpływa na popyt globalny bezpośrednio (przez  zmiany tych składowych, na które ma wpływ, np. wydatki rządowe) lub pośrednio 9zmiany podatków  wpływające na wydatki prywatne i politykę pieniężną). Produkcja potencjalna – wielkość produkcji, jaką przedsiębiorstwa są gotowe dostarczyć na rynek w  warunkach pełnego zatrudnienia (zależy od poziomu zatrudnienia i wyposażenia kapitałowego). Pełne zatrudnienie  – wielkość  zatrudnienia zapewniająca równowagę  na rynku pracy (przy płacy  realnej, zapewniającej taką równowagę, bezrobocie ma tylko charakter dobrowolny).  Polityka   podażowa  –   polityka,   której   celem   jest   zwiększenie   produkcji   potencjalnej   (obniżka  podatków, reforma ruchu związkowego, subsydiowanie kosztów szkolenia zawodowego, ograniczenie  zakresu interwencjonizmu państwowego, tłumienie inflacji). Histereza – pogląd, zgodnie z którym przejściowe zakłócenia w gospodarce wywierają trwały wpływ  na równowagę w długim okresie. 32.3: Umiarkowani monetaryści (Głownie Milton Friedman) Monetaryści – ekonomiści hołdujący doktrynie klasycznej utrzymującej, że wzrost podaży pieniądza  prowadzi w istocie do wzrostu cen, a nie do wzrostu produkcji. 97