1. Pojęcie i charakterystyka ogólna
Ograniczone prawa rzeczowe należą do jednej z kategorii praw rzeczowych – obok
własności i użytkowania wieczystego. Prawa te przysługują osobie fizycznej lub prawnej względem
rzeczy będących własnością innej osoby. Są to prawa o bezwzględnym charakterze, przysługujące
do rzeczy, które ustanowione są na rzeczy cudzej (iura in re aliena)1. Dawna nazwa: prawa na
rzeczach cudzych, wzięła się właśnie stąd, że prawa te odnoszą się do rzeczy będących własnością
innej osoby.
W stosunku do ograniczonych praw rzeczowych szczególną role odgrywa tu zamknięty
katalog praw rzeczowych, który oznacza, że podmioty prawa cywilnego mogą w drodze czynności
prawnych ustanawiać tylko takie ograniczone prawa rzeczowe, jakie są przewidziane w przepisach
ustawy.
Ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego dokonuje się z reguły za zgodą właściciela,
zawierając umowę między właścicielem a osobą nabywającą to prawo. Określenie powstania
takiego prawa jako „obciążenie rzeczy prawem innej osoby” oznacza, że uprawnienia właściciela
rzeczy ulegają pewnemu uszczupleniu na rzecz innej osoby, której to ograniczone prawo rzeczowe
przysługuje. Ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych odbywa się:
• poprzez zawarcie umowy pomiędzy właścicielem rzeczy, który ustanawia to prawo, a osobą,
która to prawo nabywa;
• na skutek orzeczenia sądu;
• na podstawie przepisów ustaw.
Do umowy pomiędzy właścicielem rzeczy a osobą na rzecz której prawo to jest ustanowione
stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności. Do ustanowienia ograniczonego prawa
rzeczowego na nieruchomości nie stosuje się przepisów o niedopuszczalności warunku lub terminu.
Forma aktu notarialnego potrzebna jest tylko dla oświadczenia właściciela (art. 245 k.c.). Zatem
oświadczenie osoby, na rzecz której prawo jest ustanawiane może być złożone w dowolnej formie.
Przedmiotem praw rzeczowych ograniczonych są rzeczy. Użytkowanie (art. 265 k.c.),
zastaw (art. 327 i nast. k.c.) oraz hipoteka (art. 65 ustawy o księgach wieczystych i hipotece) mogą
być jednak ustanawiane na prawach.
Społeczno-gospodarcza funkcja ograniczonych praw rzeczowych polega na
wykorzystywaniu cudzej rzeczy w sposób określony treścią każdego z tych praw.
Charakter i zakres ograniczenia prawa własności zależy od rodzaju ograniczonego prawa
rzeczowego, jakie obciąża dany przedmiot, a także ewentualnie od treści zawartej przez strony
umowy (jeżeli do ustanowienia prawa doszło w drodze umowy).2
1
1W. Górski, K. Wesołowski, Prawo dla ekonomistów, Zielona Góra 1999, str. 225
2W. Siuda, Elementy prawa dla ekonomistów, Poznań 2003, str. 189
