Okresy filozofii starożytnej: podsumowanie, Notatki z Filozofia

Pobierz Okresy filozofii starożytnej: podsumowanie i więcej Notatki w PDF z Filozofia tylko na Docsity!

Okresy filozofii starożytnej: podsumowanie

Wprowadzenie Przeczytaj Gra edukacyjna Sprawdź się Dla nauczyciela

Czy natura rzeczywistości jest zmienna? A może zmienność jest tylko złudzeniem? Czy człowiek jest częścią natury, czy też ją przekracza? Czy filozofia ma do powiedzenia coś, co dotyczy życia każdego z nas? Czy pozwala osiągnąć szczęście? To tylko niektóre z wielkich pytań, które powracały w historii filozofii starożytnej. W tej lekcji uporządkujesz informacje o najważniejszych filozofach oraz stanowiskach tej epoki.

Twoje cele

Scharakteryzujesz główne okresy filozofii starożytnej. Wskażesz główne spory filozofii starożytnej oraz ich rozwiązania. Przyporządkujesz filozofów do właściwych okresów filozofii starożytnej oraz stanowisk.

Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Okresy filozofii starożytnej: podsumowanie

Anaksymander z Miletu (VII/VI w. p.n.e.) za arché uznawał nieokreślony i nieskończony bezkres [gr. apeiron], z którego wyłoniło się wszystko, co istnieje. Tales (620–540 p.n.e.) głosił, że arché jest woda, a Anaksymenes (VI w. p.n.e.) – powietrze. Źródło: dostępny w internecie: Pikist, domena publiczna.

W swoim pierwszym okresie filozofia była zorientowania na zagadnienia przyrody. Jej głównym problemem było wyjaśnienie, czym jest arché, czyli zasada świata. Filozofowie dawali różną odpowiedź na to pytanie, lecz skłaniali się ku materializmowi. Podstawowy spór toczył się wokół pytania, czy istnieje jedna (monizm), czy też wiele (pluralizm) zasad przyrody. Zwolennikiem pierwszego rozwiązania byli Tales, Anaksymander i Anaksymenes. Z kolei Empedokles rozumiał materializm pluralistycznie – materia składała się według niego z czterech żywiołów.

W jońskiej filozofii przyrody materię traktowano jako ożywioną (hylozoizm), a więc z natury znajdującą się w ruchu. Na kanwie tego poglądu zostały sformułowane dwa stanowiska metafizyczne, czyli odnoszące się do natury rzeczy. Według wariabilizmu, głoszonego przez Heraklita z Efezu, zmienność należy do natury rzeczy –

Według Empedoklesa (483–423 p.n.e.) wszystko, co istnieje, jest mieszaniną czterech prostych elementów – ognia, powietrza, ziemi i wody. Źródło: BartekChom, dostępny w internecie: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.0.

wszystko, co istnieje, podlega nieustannym zmianom. Przeciwstawne stanowisko, statyzm, głosił Parmenides z Elei. Zmienne są według niego ulotne zjawiska, lecz nie natura rzeczy. Byt, czyli to, co istnieje, jest niezmienny (oraz jeden, wieczny, ciągły i niepodzielny). Jońska filozofia przyrody głosiła więc, że ruch i zmiana istnieją, z kolei wywodząca się od Parmenidesa szkoła eleatów negowała istnienie ruchu w świecie.

Okres klasyczny

Okres klasyczny charakteryzował się przesunięciem zainteresowania filozofii z kwestii przyrodniczych na humanistyczne. Oznaczało ono postawienie problemu człowieka jako istotny moralnej, społecznej oraz politycznej. Źródłem zwrotu ku człowiekowi w filozofii starożytnej była etyka Sokratesa (469–399 p.n.e.), który jako pierwszy filozof sformułował koncepcję duszy (gr. psyche), będącej nie tylko czynnikiem życia w przyrodzie, ale również ośrodkiem moralności, odpowiadającym za decyzje i działania, które podejmuje człowiek.

Koncepcję człowieka, którą zaproponował Sokrates, można określić jako antynaturalistyczną. Natura człowieka nie jest bowiem uwarunkowana przez przyrodę (jak chce naturalizm), lecz ją przekracza. Sferą, w której owo przekroczenie się dokonuje, jest według Sokratesa moralność. Człowiek ma bowiem możliwość rozumnego kierowania swoimi działaniami, które ogranicza rolę naturalnych namiętności i popędów.

Leucyp i Demokryt (460–370 p.n.e.) są autorami monistycznej i naturalistycznej koncepcji ontologicznej nazywanej atomizmem. Jedynym, co istnieje, są poruszające się w próżni atomy – proste, niepodzielne cząstki materii. Źródło: dostępny w internecie: Pixabay, domena publiczna.

W ten sposób metafizyka Arystotelesa łączyła materializm (według którego o naturze rzeczy decyduje to, co materialne) z platonizmem (według którego o naturze rzeczy decyduje to, co ogólne i niezmienne).

Ponadto Arystoteles godził wariabilizm ze statyzmem. W naturze rzeczy leży bowiem wewnętrzna zmienność – jej bycie polega na przejściu z możności do aktu. Byt jest zatem pewną możliwością (jej podstawą jest materia), która urzeczywistnia się w świecie i zaczyna istnieć jako to, czym jest (akt). Jednakże to, czym dana substancja jest – jej forma – pozostaje niezmienne.

Okres szkół starożytnych

W IV w. p.n.e. w kulturze starożytnej Grecji rozpoczęła się era hellenistyczna. Na skutek podbojów Aleksandra Wielkiego otworzyła się ona na wpływy azjatyckie. W rezultacie kultura tego okresu była synkretyczna – łączyła wpływy greckie z orientalnymi.

Antynaturalistyczna metafizyka Platona (427– p.n.e.) nie była zainteresowana materią, lecz niezmiennymi ideami. Natomiast Arystoteles (384– 322 p.n.e.) godził w swojej filozofii naturalizm z antynaturalizmem. Źródło: Rafael, 1509, dostępny w internecie: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Podboje Aleksandra Wielkiego w IV w. p.n.e. otworzyły świat grecki na wpływy kultur azjatyckich i afrykańskich. Źródło: Generic Mapping Tools, Mapa Imperium Aleksandra Macedońskiego, dostępny w internecie: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

W filozofii okres hellenistyczny był czasem skupienia na problematyce etycznej. Oprócz Platońskiej Akademii oraz Lykeionu Arystotelesa funkcjonowały trzy główne szkoły: stoików, epikurejczyków oraz sceptyków. Łączył je główny pogląd, nazywany eudajmonizmem. Każda rozumiała jednak inaczej ową eudajmonię – szczęście lub doskonałość moralną, którą może osiągnąć jednostka.

Szkoła filozoficzna założona w Atenach w IV w. p.n.e. przez Zenona z Kition. W Cesarstwie Rzymskim przetrwała do III w. n.e. W etyce głosili, że stan eudajmonii osiąga się dzięki cnocie. Nie jest ona jednak środkiem do celu (szczęścia), lecz samym celem – posiadający cnotę człowiek nie potrzebuje niczego innego. Wszystko inne jest więc obojętne – zarówno doczesne dobra, jak i uczucia i namiętności. Stoicy sformułowali również stanowisko etyczne, według którego wartość moralna czynu zależy od jego intencji.

Okres synkretyczny

W ostatnim okresie charakterystyczny dla hellenizmu synkretyzm tylko się pogłębił. Nastąpiło stopienie filozoficznej myśli greckiej z religijnymi wpływami judaizmu, chrześcijaństwa oraz religii Wschodu. Zainteresowania filozofii tego czasu skupione są na problemach etycznych i religijnych. Ta problematyka stanowi rdzeń neoplatonizmu, który wywodził całą rzeczywistość z doskonałej Prajedni (monizm spirytualistyczny). Prajednię, z której na zasadzie emanacji wyłaniają się kolejne postaci bytu (hipostazy), Plotyn utożsamiał z niepoznawalnym absolutem.

Stoicy

Epikurejczycy Sceptycy

stan doskonałości etycznej, szczęścia, w którym człowiek za pomocą rozumnego kierowania wolą osiąga stan, który jest zgodny z jego naturą

hipostaza

(gr. hypóstasis - podstawa, istota) termin ontologiczny wywodzący się od Plotyna, oznaczający byt, który wyłonił się z Absolutu i zajmuje określone miejsce w hierarchii bytów

hylozoizm

(gr. hyle – materia; zoe – życie) pogląd filozoficzny uznający, że materia jest ze swojej natury ożywiona

intelektualizm etyczny

stanowisko etyczne zajmowane przez Sokratesa, zgodnie z którym warunkiem prowadzenia cnotliwego życia jest intelektualne poznanie natury dobra

metafizyka

(gr. tá metá tá physiká - to, co jest po fizyce) nazwa „pierwszej filozofii” Arystotelesa, oznaczająca najogólniejszą teorię bytu, zajmującą się pierwszymi zasadami, przyczynami i strukturą bytu

monizm

(gr. monos - jedyny) stanowisko ontologiczne, według którego natura bytu jest jednorodna; w rzeczywistości istnieje więc tylko jedna substancja; w zależności od odmiany monizmu, substancja ta jest materialna (monizm materialistyczny) lub duchowa (monizm spirytualistyczny)

naturalizm

(łac. naturalis – przyrodniczy, naturalny, wrodzony) stanowisko filozoficzne, które uznaje badane przez siebie przedmioty za element przyrody, a w rezultacie wyjaśnia je poprzez odwołanie się do praw natury

pluralizm

(łac. pluralis – mnogi) stanowisko ontologiczne przeciwstawne monizmowi; zakłada, że istnieje wiele niesprowadzalnych do siebie zasad rzeczywistości

wariabilizm

(łac. variabilis – zmienny) koncepcja metafizyczna, która głosi powszechną i nieustanną zmienność bytu; wywodzi się od Heraklita z Efezu

Polecenie 2

Ułóż pytanie quizowe dotyczące okresów filozofii starożytnej i daj je do rozwiązania innym uczniom.

Queson: ...

a. ... b. ... c. ... d. ...

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸 醙 難

Ćwiczenie 1

Przyporządkuj filozofów do okresu, w którym działali.

okres powstania filozofii

okres klasyczny

okres szkół starożytnych

okres synkretyczny

Epikur Plotyn Parmenides

Anaksymander Heraklit

Pirron Empedokles

Sokrates

Ćwiczenie 4

Na jakie wpływy otworzyła się filozofia grecka w okresie synkretycznym? Zaznacz poprawne odpowiedzi.

Kultura starożytnego Egiptu.

Kultura Mezopotamii.

Chrześcijaństwo.

Judaizm.

Ćwiczenie 5

Połącz filozofa z poglądem, który głosił, i dopasuj do niego wyjaśnienie.

Platon, Heraklit, Demokryt

filozof pogląd wyjaśnienie

Platon

Heraklit

Demokryt

Ćwiczenie 6

Stwórz definicje wymienionych pojęć.

Ćwiczenie 7

Zdecyduj, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz Problemy podjęte przez pierwszych greckich filozofów dotyczyły przede wszystkim przyrody. Dominującym poglądem na naturę człowieka w okresie klasycznym był naturalizm. Zagadnienia etyczne pojawiły się w filozofii greckiej w okresie szkół filozoficznych. Za zwrot filozoficznej problematyki ku człowiekowi odpowiada w dużej mierze Sokrates.

Ćwiczenie 8

Odpowiedz na pytania: Która z omówionych koncepcji filozoficznych interesuje cię najbardziej? Dlaczego? Wskaż problemy i poglądy, które wydają ci się szczególnie ciekawe, i uzasadnij swoją odpowiedź.

Cele operacyjne. Uczeń:

charakteryzuje główne okresy filozofii starożytnej; wskazuje główne spory filozofii starożytnej oraz ich rozwiązania; przyporządkowuje filozofów do właściwych okresów filozofii starożytnej oraz stanowisk.

Strategie nauczania:

konstruktywizm; konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych; z użyciem komputera; dyskusja; gra dydaktyczna; rybi szkielet; prezentacja.

Formy pracy:

praca indywidualna; praca w parach; praca w grupach; praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu; zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale; tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda; telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‐materiał: „Okresy filozofii starożytnej: podsumowanie”. Uczniowie mają się zapoznać z treściami w sekcji „Przeczytaj” i przygotować prezentację, w której przedstawią przykłady ilustrujące zagadnienia związane z tematem lekcji.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel, po zalogowaniu się na platformie i wyświetleniu e‐materiału, odczytuje uczniom temat zajęć oraz cele, a następnie prosi, by na ich podstawie uczniowie sformułowali kryteria sukcesu.
2. Dyskusja wprowadzająca. Zalogowany na platformie nauczyciel sprawdza, którzy uczniowie zapoznali się z udostępnionym przed lekcją e‐materiałem. Wybrani uczniowie prezentują efekty pracy w domu. Pozostali uczniowie zadają pytania prezentującym oraz uzupełniają informacje o swoje przykłady. Tę część lekcji kończy krótka dyskusja wokół poruszonej tematyki. Po zakończeniu dyskusji chętna lub wybrana osoba przedstawia wnioski.

Faza realizacyjna:

1. Rybi szkielet. Nauczyciel zapoznaje uczniów z metodą rybiego szkieletu, za pomocą której uczniowie będą pracować w najbliższej części lekcji, omawiając problem: Filozofia starożytna. Nauczyciel rysuje schemat rybiego szkieletu na tablicy i w jej głowie umieszcza problem do przeanalizowania. Uczniowie na forum klasy zgłaszają podstawowe czynniki, które ich zdaniem wpływają na przedstawioną sytuację, i argumentują swój wybór. Po przedstawieniu głównych elementów skupiają się na mniej ważnych czynnikach związanych z poruszanym tematem. Na koniec wybrany uczeń dokonuje podsumowania wszystkich przedstawionych propozycji i pomysłów.
2. Praca z multimedium. Nauczyciel wyświetla na tablicy interaktywnej materiał z sekcji „Gra edukacyjna”. Uczniowie po zapoznaniu się z nim dzielą się na grupy i przygotowują odpowiedzi na pytania: Rozwiąż interaktywny quiz i sprawdź swoją wiedzę na temat okresów filozofii starożytnej. Na odpowiedź na wszystkie pytania masz 5 minut. Jeżeli zdarzyło ci się popełnić błąd, po zakończonym teście sprawdź, które odpowiedzi są nieprawidłowe, i spróbuj jeszcze raz. Po upływie ustalonego wcześniej czasu przedstawiciel wskazanej (lub zgłaszającej się na ochotnika) grupy prezentuje propozycje odpowiedzi, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do nich lub je uzupełniają. Nauczyciel czuwa nad prawidłowym przebiegiem zadania, udzielając uczniom informacji zwrotnej.
3. Ćwiczenia przedmiotowe. Nauczyciel wyświetla na tablicy interaktywnej ćwiczenia nr 1–6, a następnie dzieli klasę na grupy. Każdy zespół opracowuje odpowiedzi do ćwiczeń. Po wyznaczonym przez nauczyciela czasie liderzy grup odczytują swoje propozycje. Nauczyciel komentuje rozwiązania uczniów.
4. Ostatnią partię ćwiczeń (nr 7 i 8) uczniowie wykonują wspólnie i omawiają je razem z nauczycielem.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie w parach opracowują quiz sprawdzający wiedzę z całej lekcji. Po określonym czasie wymieniają się przygotowanymi pytaniami z inną parą uczniów.