Pobierz opacowanie rozdziału 5 i więcej Opracowania w PDF z Psychologia tylko na Docsity!
Rozdział 5 Erik Erikson i współczesna teoria psychoanalityczna. Obszerna twórczoś Eriksona przyczyniła się do wzniesienia pomostu pomiędzy psychologią a psychoanalizą Psychologia ego Nowa teoria ego koncentruje się na tradycyjnym przedmiocie psychologii-percepcji, pamięci, uczeniu się i myśleniu. Kładzie nacisk na procesy i zachowania charakterystyczne dla osoby normalnej. Poświęca więcej uwagi racjonalnym, świadomym, konstruktywnym aspektom osobowośći ludzkiej, odmiennie niż klasyczna psychoanaliza, która zajmuje się przede wszystkim tym, co nieświadome i irracjonalne. Teorię ego uważa się za bardziej „humanistyczną” niż ortodoksyjna teoria psychonalityczna Anna Freud: Córka Zygmunta Freuda, urodziła się w 1895r. Jej praca w Anglii z dziećmi poszkodowanymi wskutek traumatycznych wydarzeń II wojny światowej przekonała ją, że wyłączne koncentrowanie się na konflikcie intrapsychicznym jest w odniesieniu do dzieci niewystarczające, bowiem przeszła i aktualna rzeczywistość zewnętrzna dziecka może w dużej mierze wpływać na jego zachowanie i zaburzenia. Anna Freud i jej współpracownicy założyli dla tych dzieci terapeutyczne ośrodki stałego pobytu Anna Freud jest najbardziej znana ze swych prac nad ego i mechanizmami obronnymi ego rolą ego jest negocjowanie zaspokojenia impulsów popędowych przy jednoczesnym uwzględnieniu zinternalizowanych ograniczeń natury ludzkiej, aczkolwiek ma ono nieco większą autonomię, niż sugerował Sigmund Freud. Przedstawiła 10 mechanizmów obronnych: regresję, wyparcie, formację reaktywną (określa się ją także jako reakcję upozorowaną), izolację, anulowanie, projekcję, introjekcję, zwrócenie się przeciw sobie, odwrócenie i sublimację Rozszerzyła ona też pojęcie rozwoju dziecka tak, by objęło sekwencje dojrzewania wykraczające poza wyrażanie impulsów seksualnych i agresywnych oraz obronę przed tymi impulsami. Sekwencje te, które określiła ona jako linie rozwojowe , polegają na przechodzeniu od irracjonalnej zależności od ograniczeń zewnętrznych do bardziej racjonalnego panowania nad ludzmi, sytuacjami i impulsami. Tak więc linie rozwojowe opisują stopniowe uzyskiwanie przez dziecko dominacji ego. Przykłady linii rozwojowych : od egocentryczności do koleżeńskości (dziecko ma na początku nastawienie samolubne, inne dzieci postrzega jako rywali, później postrzega inne dzieci jako pobawione życia zabawki, stopniowo zaczyna postrzegać ich jako potencjalnych pomocników i partnerów, w końcu dziecko może uznać inne dzieci za jednostki same w sobie i za pełnoprawne obiekty różnych emocji i interakcji), od zależność do emocjonalnej samodzielności, od ssania piersi do racjonalnego odżywiania się, od moczenia się i budzenia do kontroli pęcherza i jelit, od nieodpowiedzialności do odpowiedzialności w obchodzeniu się ze swym ciałem i od zabawy do pracy Relacje z obiektami
Według zwolenników teorii relacji z obiektami, obiekty są zinternalizowanymi reprezentacjami realnych ludzi, a nie „jedynie ujściem (czy ujściami) dla wyładowania popędu. Związki z obiektami są pierwotne, a nie pochodne czy wtórne względem wyładowania popędów, zaś ich funkcja polega na tym, aby nadać jażni strukturę”. W rezultacie przedstawiciele teorii relacji z obiektami kładą nacisk na nabywanie i doniosłe znaczenie reprezentacji samego siebie i innych. W procesie tym dochodzi do zmiany głównego przedmiotu zainteresowania- od freudowskiego prymatu wyładowania popędu do prymatu związków interpersonalnych. Najważniejszą sprawą w rozwoju osobowości nie jest kształtowanie i zmiana sposobów wyładowania impulsów popędowych, lecz przechodzenie od niemowlęcej zależności i pierwotnej identyfikacji z obiektami do stanu odróżniania swego Ja od obiektów. Teorie relacji z obiektami są zainteresowane przede wszystkim relacjami interpersonalnymi Heinz Kohut Najbardziej wpływowy przedstawiciel teorii relacji z obiektami, który opracował najbardziej klarowny model Ja i jego roli w patologii Jego model Ja jest dwubiegunowy, a te dwa bieguny to ambicje dotyczące władzy i sukcesu, oraz idealizowane cele i wartości. Oba te bieguny są połączone „łukiem napięcia” złożonym z podstawowych talentów i umiejętności danej jednostki. To dwubiegunowe Ja rozwija się, kiedy dziecko wchodzi w interakcje z obiektami własnymi, czyli ludzmi, którzy są tak ważni, że przyłączamy ich jako część nas samych. Poddanie dzieci oddziaływaniu nieodpowiednich obiektów własnych powoduje, że będą one miały niespójne, jałowe lub okaleczone ja. Kohut opisał 4 przypadki takiego niepowodzenia: „Ja zbyt mało stymulowane” to osoba nieczuła i jałowa, „Ja rozpadające się” jest słabe i ma niską samoocenę, „Ja nadmiernie stymulowane” wytwarza nierealistyczne fantazje wielkościowe, „Ja przeciążone” postrzegają świat jako miejsce wrogie i niebezpieczne. George Klein Jest jednym z psychologów, którzy w latach powojennych tradycyjne wykształcenie psychologiczne połączyli z treningiem psychoanalitycznym. Psychologowie ci wnieśli do psychoanalizy takie wartości, jak umiejętność eksperymentowania laboratoryjnego i kwantyfikacji, poszanowanie dla zasad budowania teorii, dobrze ugruntowana wiedza o procesach poznawczych. Klein ukończył podyplomowe studia psychologiczne na Uniwersytecie Kolumbijskim, gdzie prowadził badania nad zachowaniem zwierząt i percepcją u ludzi Najprawdopodobniej najlepiej znane są jego badania nad różnymi sposobami postrzegania danej sytuacji, pamiętania dawnych zdarzeń czy rozwiązywania jakichś problemów W serii badań nad percepcją stwierdził, że niektórzy ludzie stosują strategię „wyrównywania” swych spostrzeżeń, podczas gdy inni posługują się strategią „wyostrzania” spostrzeżeń Poświęcił ostatnie lata swojego życia na oddzielenie tego, co nazywał teorią kliniczną psychoanalizy, od jej metapsychologii. Termin „metapsychologia” odnosi się rozważań dotyczących struktury, dynamiki, genezy i rozwoju osobowości. Kliniczna teoria Freuda, zgodnie z określeniem Kleina, jest teorią osoby, a nie teorią organizmu. Jest ona personalistyczna i humanistyczna. Dąży do zrozumienia problemów konkretnej jednostki i do
Psychospołeczna teoria rozwoju, z której wyłania się rozszerzona koncepcja ego Badania psychohistoryczne, które ilustrują jego teorię psychospołeczną na przykładzie biografii sławnych ludzi. Ważne, aby pamiętać, że „psychospołeczny” w odniesieniu do rozwoju oznacza zwłaszcza to, że stadia życia człowieka od urodzenia do śmierci ukształtowane są przez wpływy społeczne wchodzące w interakcję z fizycznie i psychologicznie dojrzewającym organizmem Erikson nie chce, aby jego psychospołeczna teoria rozwoju zajęła miejsce teorii Freuda bądź Piageta, gdyż tamte teorie dotyczą innych aspektów rozwoju. Ponadto, teoria Eriskona dotyczy całego okresu życia jednostki, ze starością włącznie. System Eriksona (podobnie jak Freuda, Piageta, Sullivana) jest teorią stadialną, co oznacza, że określa ona mniej lub bardziej dokładnie, w jakim wieku nowe formy zachowania pojawiają się w odpowiedzi na nowe oddziaływania społeczne oraz w wyniku zmian związanych z dojrzewaniem. Psychospołeczna teoria rozwoju 8 stadiów rozwoju, pierwsze 4 stadia występują w niemowlęctwie i dzieciństwie, piąte stadium w okresie dojrzewania, a ostatnie trzy- w wieku dojrzałym ze starością włącznie. W swych pracach Erikson kładzie szczególny nacisk na okres dojrzewania, ponieważ wówczas dokonuje się przejście od dzieciństwa do wieku dojrzałego i to co się dzieje w tym stadium ma ogromne znaczenie dla osobowości człowieka dojrzałego Następne stadia nie następują po sobie według jakiegoś ściśle określonego rozkładu czasowego. Erikson sądzi, że każde dziecko ma własny „rozkład”. Każde stadium przyczynia się do ukształtowania osobowości 8 stadiów rozwoju: Niemowlęctwo- podstawowa ufność a podstawowa nieufność Jest to stadium oralno-sensoryczne, które - zostaje ukształtowana najwcześniejsza podstawowa ufność, która przejawia się w ten sposób, że niemowlę potrafi spokojnie, bez napięcia spać, przyjmować pokarm i wydalać. W tym stadium kształtuje się cnota nadziei. Warunkiem jej ukształtowania jest to, aby niemowlę od początku miało do czynienia z godnymi zaufania, macierzyńskimi rodzicami, którzy są wrażliwi na jego potrzeby i dostarczają mu takich, przynoszących zadowolenie doświadczeń, jak spokój, pokarm i ciepło. Dla tego stadium charakterystyczna jest rytualizacja ubóstwienia— występujące u niemowlęcia poczucie wielbionej obecności matki. Wypaczoną formą rytuału ubóstwienia występującą w wieku dojrzałym jest bałwochwalczy kult bohaterów, czyli idolizm Wczesne dzieciństwo-autonomia a wstyd i niepewność Jest to stadium analno-mięśniowe, w którym dziecko uczy się, czego się oczekuje od niego, jakie są jego obowiązki, przywileje, ograniczenia. Cnotą, która pojawia się w tym stadium, jest wola. Są dwa żrodla jej rozwoju: ćwiczenie się w uporze i przykłady silnej woli demonstrowane przez innych. Rytualizację typową dla tego stadium Erikson nazywa rozsądzającą, ponieważ dziecko zaczyna oceniać siebie i innych oraz odróżniać dobro od zła. Ten okres rytualizacji rozsądzającej jest w ramach cyklu życiowego zrodlem rytuału sądowego , którego przykładami w wieku dojrzałym są procesy sądowe oraz procedury służące do ustalania winy lub niewinności.
Wypaczonym rytualizmem wywodzącym się z tego stadium jest legalizm, który stanowi zwycięstwo litery prawa nad jego duchem, kary nad litością. Osoba legalistyczna czerpie satysfakcję z tego, że skazany został ukarany i upokorzony, niezależnie od tego, czy taka była intencja prawa. Wiek zabawy- inicjatywa a poczucie winy Jest to stadium genitalno-lokomocyjne- jest to wiek inicjatywy, rozwoju umiejętności i odpowiedzialności. Niebezpieczeństwem występującym w tym stadium jest poczucie winy, które może dręczyć dziecko z powodu zbyt gorliwego rozmyślania nad celami, z fantazjami genitalnymi włącznie, oraz z powodu stosowania agresywnych, manipulacyjnych środków do osiągnięcia tych celów. Cnotą, która się pojawia jest zdecydowanie. Dla zabawy tego wieku charakterystyczna jest rytualizacja dramatyczna. Dziecko aktywnie uczestniczy w odgrywaniu ról, przebierając się w różne stroje, naśladując dorosłych i udając wszelkiego rodzaju istoty. Negatywnym odpowiednikiem dramatycznej rytualizacji jest rytualizm zwany wcielaniem się, który występuje w ciągu całego życia. Człowiek dorosły odgrywa role, czyli postępuje w ten sposób, aby przekazać innym taki obraz siebie samego, który nie reprezentuje jego prawdziwej osobowości Wiek szkolny- pracowitość a poczucie niższości Jest to stadium latencji, w którym występuje niebezpieczeństwo polegające na tym, że u dziecka może się rozwinąć poczucie niższości, jeśli jest ono niezdolne (lub jeśli ktoś sprawi, że uważa się za takie) do uporania się z zadaniami, które podejmuje samo lub które stawiają przed nim nauczyciele i rodzice. W stadium pracowitości kształtuje się cnota kompetencji, którą osiąga się przez gorliwą pracę (np. obowiązek szkolny) i wykonywanie zadań (np. prace domowe). Wiek szkolny jest to stadium rytualizacji formalnej, w którym dziecko uczy się metodycznej pracy. Wypaczonym rytualizmem w wieku dojrzałym jest formalizm, który polega na powtarzaniu bezsensownych formalności i pustych rytuałów Okres dorastania- tożsamość a pomieszani tożsamości Jest to stadium pokwitania, w którym jednostka zaczyna mieć poczucie swojej tożsamości, poczucie, że jest istotą ludzką jedyną w swoim rodzaju, a mimo to przygotowaną do pełnienia jakiejś sensownej roli w społeczeństwie- czy to roli wymagającej przede wszystkim przystosowania się , czy też roli polegającej na wprowadzaniu innowacji. Człowiek staje się świadomy swych specyficznych, indywidualnych cech, takich jak upodobania czy antypatie, przewidywane przyszłe cele oraz siła i zdecydowanie, by pokierować swym własnym losem. W stadium tym często się zdarza, że dorastający chłopak czy dziewczyna cierpią wskutek pomieszania tożsamości. Stan ten może spowodować, że będą się czuli izolowani, puści, niespokojni i niezdecydowani. Są głęboko zainteresowani tym, co sądzą o nich inni i często przejawiają ogromną nieśmiałość i zakłopotanie. Termin kryzys tożsamości odnosi się do konieczności uporania się z przejściowym niepowodzeniem w kształtowaniu stabilnej tożsamości, czyli z pomieszaniem ról. Szczególnie niepokojące jest też wytworzenie się negatywnej tożsamości, tj. poczucia posiadania wielu potencjalnie złych lub bezwartościowych cech. Najbardziej rozpowszechnionym sposobem radzenia sobie ze swą negatywną tożsamością jest projekcja tych złych cech na innych; „to oni są zli, nie ja”. W okresie dorastania
życia historycznych postaci, gdy doszedł do wniosku, że do odtworzenia ich przeszłości można się posłużyć tymi samymi metodami, które w psychoanalizie stosuje się do zrekonstruowania przeszłości pacjenta. Erikson uświadomił sobie, że techniki psychoanalizy „muszą uzupełnić swoje dane kliniczne badaniem funkcjonowania psychospołecznego. Wielcy ludzie różnią się jednak od pacjentów, ponieważ zmieniają świat poprzez sformułowanie nowego poglądu na świat, który opanowuje wyobrażnię ludzi i pobudza ich do działania. Jedna z głównych różnic miedzy historią życia sławnego człowieka a historią przypadku pacjenta jest następująca: w historii przypadku staramy się wyjaśnić, dlaczego czyjaś osobowość rozpada się na kawałki, podczas gdy w historii życia próbujemy wytłumaczyć, w jaki sposób dana osoba potrafi pozostać sobą mimo konfliktów, kompleksów i kryzysów. Musi być wielu Hitlerów włóczących się po ulicach lub zamkniętych w szpitalach psychiatrycznych czy więzieniach, lecz w czasach nowożytnych był tylko jeden lub może kilku Hitlerów, którym się powiodło (przynajmniej do czasu). Dlaczego taki sam konflikt czy kryzys niszczy jednego, a drugiemu przynosi powodzenie i sukces? Prowadząc swe badania, analizował on dokładnie życie Lutra i Gandhiego, których osobowość i pogląd na świat doprowadziły odpowiednio do Reformacji i wyzwolenia Indii. W psychohistorycznych studiach poświęconych wybitnym jednostkom zmierza się do ukazania, jak zmienne koleje ich indywidualnej historii rozwoju zmieniają bieg historii. Rola wielkiego człowieka polega przede wszystkim na tym, że uosabia on i ofiarowuje ludziom jednoczący i wyzwalający pogląd na ten świat- który jednocześnie jest niezbędny dla jego pełnej konfliktów tożsamości- daje im poczucie nowej i szerszej tożsamości zbiorowej. Wspólny pogląd na świat zespala ludzi w skuteczną siłę zdolną do przeprowadzania zmian. Erikson sformułował dość ścisłe reguły metodologii psychohistirycznej. Gdy ocenia się trafność interpretacji jakiegoś zdarzenia z historii życia danej osoby, zapisanego przez tę osobę czy przez kogoś innego, zdarzenie to powinno być zgodne ze „stadium rozwojowym, w którym jakoby się wydarzyło”, a także prawdopodobne w zestawieniu z całym przebiegiem życia danej osoby. Głęboka wiedza o społeczeństwie, w którym dana osoba żyła, obejmująca nie tylko okres jej współczesny, lecz i czasy ważniejsze, jest dla biografa równie ważna, jak znajomość wydarzeń z jej życia.
