Pobierz Opracowanie książki Brzezińskiej - Psychologia rozwoju człowieka i więcej Notatki w PDF z Psychologia rozwojowa tylko na Docsity!
Rozwój dziecka w różnych
okresach życia
Opracowanie książki Brzezińskiej:
Psychologia rozwoju człowieka
Wiek niemowlęcy
Dziecko rodzi się niesamodzielne, a dorośli pomagają mu w osiągnięciu samodzielności. Wymaga to od nich wrażliwości w odczytywaniu i interpretowaniu potrzeb dziecka. Dziecko rozwija się nie tylko wśród ludzi, ale dzięki nim. Warunkiem koniecznym prawidłowego rozwoju w każdej z 3 sfer – fizycznej, poznawczej, emocjonalnej – jest prawidłowy rozwój społeczny.
Narodziny
Poród wiąże się z dużym stresem zarówno dla matki, jak i dziecka. Przebieg porodu może mieć zarówno negatywny, jak i pozytywny wpływ na dalszy rozwój dziecka. Czynniki przed porodem oraz po porodzie mają wpływ na dalszy rozwój dziecka (to czy dziecko było chciane, jaka jest płeć dziecka, czy jest drugi rodzic, jakie jest nastawienie najbliższej rodziny).
Wyposażenie percepcyjne
Możliwości percepcyjne noworodka są dużo mniejsze niż osoby dorosłej. W ciągu 3 miesięcy życia zmysły noworodka bardzo szybko się rozwijają. Noworodek jest zdolny do odbioru bodźców wzrokowych, słuchowych i reaguje na głos matki.
Wyposażenie społeczne
Noworodek jest wyposażony w odruchy i systemy sygnalizacji społecznej, które pozwalają mu się zbliżyć do opiekuna (bliskość). Należą do nich: ssanie, reakcja Moro, reakcja krzyku oraz uśmiech.
Rozwój społeczny i emocjonalny
Pierwszy kwartał życia
W pierwszym miesiącu życia dziecko jest zdolne do wysyłania sygnałów o swoim stanie – płacz, uśmiech, krzyk, pobudzenie ruchowe. Bardzo ważne jest, aby matka prawidłowo zaspokajała potrzeby dziecka i odczytywała sygnały.
Drugi kwartał życia
Pojawia się faza przywiązania do określonej osoby. Niemowlę coraz częściej inicjuje interakcje społeczne, które prowadzą do kształtowania się podstaw funkcjonowania społecznego. Matka powinna dbać, aby dziecko nie doznawało zbytniego napięcia.
Konsekwencje jakości przywiązania dla społecznego i
emocjonalnego funkcjonowania dziecka
Jakość przywiązania w pierwszym roku życia ma istotny związek z dalszym przebiegiem rozwoju psychicznego. Prawidłowy rozwój przywiązania jest uwarunkowany dostosowanym do sygnałów wysyłanych przez dziecko udziałem innych.
Wiek poniemowlęcy – jak rozpoznać ryzyko i jak pomagać?
Jakość relacji dziecka z opiekunem
Dziecko na początku nakierowuje swoją potrzebę kontaktu na wszystkie osoby, które są w jego otoczeniu. Później stopniowo się organizuje i nakierowuje swoje zachowanie za określoną osobę.
Uwarunkowania poczucia bezpieczeństwa w relacji przywiązania
Wrażliwość macierzyńska w prawidłowym rozwoju przywiązania
Termin macierzyńska wrażliwość odnosi się do całego zespołu poznawczych, emocjonalnych i społecznych kompetencji opiekuna, wykorzystywanych w tworzeniu relacji z dzieckiem.
Jakość opieki macierzyńskiej w rozwoju poza bezpiecznych wzorców przywiązania
Zachowanie matek dzieci z przywiązaniem ambiwalentnym charakteryzuje się brakiem stałości w reagowaniu na sygnały dziecka oraz słabym zaangażowaniem w interakcje. Zachowanie matek z przywiązaniem unikającym cechuje się wysoką arbitralnością działań oraz zahamowaniem ekspresji emocjonalnej.
Dezorganizacja przywiązania
W zachowaniu dzieci pojawiają się dziwaczne reakcje. Dziecko ma w sobie konflikt pomiędzy kontaktem z opiekunem, a unikaniem relacji z nim. Charakterystyczne jest zbliżanie się i unikanie kontaktu z opiekunem.
dzieci do 6. roku życia z dezorganizacją przywiązania przejawiało w 5. roku silne nasilenie zachowań agresywnych.
Proces kształtowania się autonomii
We wczesnym dzieciństwie dziecko stawia pierwsze kroki na drodze do niezależności. Uniezależnia się od ścisłej kontroli i opieki rodziców. Rozwój fizyczny, coraz sprawniejsze posługiwanie się przedmiotami, świadomość własnej odrębności oraz coraz lepsze komunikowanie się z otoczeniem poprzez rozwój mowy - to kluczowe aspekty tego procesu.
Uczenie się spontaniczne i naśladownictwo
Podobnie jak w okresie niemowlęcym, we wczesnym dzieciństwie dziecko uczy się w każdych okolicznościach, mimowolnie. Podstawowym sposobem uczenia się jest naśladownictwo. Dziecko przejmuje zarówno dobre, jak i złe postawy, ponieważ nie jest krytyczne wobec tego, co obserwuje.
Rola opiekuna
Opiekun ma za zadanie otwierać świat przed małym człowiekiem, stwarzając okazje do licznych kontaktów z innymi dziećmi i dorosłymi. Ważne jest także zapewnienie dziecku różnorodnej przestrzeni do eksploracji, w tym kontakt z przyrodą i zwierzętami. Opiekun powinien także uczyć mądrego korzystania z dóbr kultury, odpowiadać na liczne pytania dziecka i pomagać radzić sobie z silnymi wrażeniami.
Autonomia
Dziecko w tym wieku domaga się zaspokojenia poczucia autonomii i niezależności. Rodzic powinien wspierać samodzielność i samokontrołę dziecka, pozwalając mu na podejmowanie własnych decyzji i dokonywanie wyborów, przy jednoczesnym uczeniu odpowiedzialności i koordynacji własnej woli z wolą innych.
Wczesne dzieciństwo - wyzwanie dla dzieci i opiekunów
Rodzice często stają przed pytaniem, jak czuwać nad pierwszymi próbami autonomii, by jej nadmiernie nie ograniczać, ale wspomagać jej rozwój, jednocześnie ucząc dziecko koordynacji własnej woli z wolą innych. Dla dziecka jest to trudne, ponieważ chce ono wszystkiego, a może "dostać" tylko część z tych rzeczy, w określony sposób i na określonych zasadach. Rodzic musi wspierać indywidualność dziecka już od początku, aby później nie było ono wykorzystywane przez rówieśników.
Rodzicielskie postawy wobec rodzącej się autonomii
Opiekunowie mogą przyjmować różne modele postaw: pozostawienie zupełnej swobody, "lepienie z gliny", konfliktowy lub oparty na wzajemności. Ten ostatni model, w którym rodzic jest równorzędnym partnerem dziecka, pozwala dziecku uczyć się koordynacji własnej woli z wolą innych.
Reguły
Wprowadzenie reguł spełnia dwie funkcje: ułatwia współistnienie z innymi osobami, gdyż dzieci zachowują się zgodnie z przyjętymi normami społecznymi, oraz czyni świat bezpiecznym dla dzieci.
Rola reguł i wstydu w rozwoju dziecka
Znaczenie reguł w rozwoju dziecka
Dziecko potrzebuje reguł i stoi na ich straży, np. prosząc rodziców o ściągnięcie butów przed wejściem na łóżko. Reguły muszą być konsekwentne, czytelne, jasne i konsekwentnie przestrzegane.
Pozytywna rola wstydu
Pojawia się nieuchronna, pożądana rozwojowo funkcja napięcia między poczuciem autonomii a poczuciem zwątpienia i wstydu. Dziecko musi nauczyć się poczucia frustracji i wstydu, aby w przyszłości traktować to jako naturalne rzeczy. Jeśli epizody wstydu są krótkotrwałe, dziecko ma szansę doświadczać go jako prawidłowy sygnał społecznej nieadekwatności własnych zachowań i uczy się traktować negatywne doświadczenia jako bodziec do refleksji nad własnym zachowaniem. Jeśli dziecko uczy się, że doświadczenie wstydu nie przerywa relacji z dorosłym, zacznie ono podejmować próby, aby uniknąć doświadczeń przynoszących wstyd. Wstyd można uznać za pierwotną wersję sumienia.
Funkcja samoregulacji w rozwoju dziecka
Dziecko na początku jest kontrolowane przez rodzica, który obniża jego napięcie. Później, w wieku ok. 18 miesięcy, dziecko jest w stanie samo lub z małą pomocą dorosłego poradzić sobie z destrukcyjnym poziomem napięcia (zbyt wysokim lub zbyt niskim). Zadania dorosłego w procesie kształtowania samoregulacji dziecka opierają się zarówno na kontroli, jak i wsparciu.
Kryzys trzeciego roku - wola i autonomia
Dziecko pokazuje swoją wolę i autonomię, a zarazem gotowość do uczenia się norm społecznych. Dziecko manifestuje swoją odrębność, co prowadzi do konfliktów z dorosłymi, ponieważ nie jest już jednostką uległą. Dziecko pokazuje, że umie postępować niezależnie od aktualnego pragnienia.
dominującą konieczność zrezygnowania z własnej woli oraz problemy w relacji z dorosłym.
Jakość regulacji zewnętrznej a jakość samoregulacji
Podstawowym źródłem zagrożeń na tym etapie rozwoju jest sposób, w jaki dziecko radzi sobie z niezgodnością między tym, czego chce dorosły, a tym, czego chce ono samo. Nadmierna kontrola ze strony dorosłych niszczy spontaniczność działań dziecka, bo wywołuje uczucie wstydu, a niedostateczna kontrola lub jej brak hamują działania dziecka, bo wywołują uczucie lęku przed silnymi emocjami i obawę przed ujawnianiem własnych chęci. Rodzice, którzy w swoich metodach wychowawczych wykorzystują silne emocje i zachowania agresywne, mogą modelować zdezorganizowane i impulsywne zachowania swoich dzieci. Innym problemem może być niedostateczna kontrola ze strony dorosłego, prowadząca do rozwoju zachowań antyspołecznych już we wczesnym dzieciństwie.
Rozwój samoregulacji u dzieci w wieku
przedszkolnym
Kontrola rodzicielska a zachowania antyspołeczne
Kontrola sprawowana przez rodziców nad dziećmi coraz bardziej słabnie, co prowadzi do eskalacji zachowań antyspołecznych u dzieci. Zachowania te wyrażają się w napadach złości, intensywnym płaczem, nieposłuszeństwem, uporem, nadaktywnością oraz angażowaniem się w niebezpieczne sytuacje. Zarówno surowość i dyscyplina, jak i brak nadzoru, są przejawami zaburzonej relacji między dzieckiem a rodzicem. Jeżeli związek dziecka z rodzicami jest słaby, nie identyfikuje się ono z rodzicielskimi i społecznymi wartościami dotyczącymi podporządkowania się i pracy, co z kolei jest przyczyną znacznych deficytów wewnętrznej kontroli rozwijanej przez dziecko. Rodzice albo pochwalają zachowania dziecka, albo wycofują się, gdy te przejawia zachowania agresywne. W ten sposób dziecko uczy się, jak zachowaniami awersyjnymi kontrolować rodziców.
Rola stymulacji werbalnej i poznawczej w rozwoju
samoregulacji
Samoregulacja wymaga od dziecka umiejętności porzucenia dominującego impulsu na rzecz wymagań płynących z sytuacji społecznej. Podstawowym obszarem, na którym dokonuje się trening samoregulacji, są relacje dyscyplinujące między dzieckiem a opiekunem. Istotne wskaźniki jakości tych relacji to:
Stymulacja, czyli zewnętrzne ukierunkowanie działalności, uwagi i pamięci dziecka na celową aktywność przebiegającą według zaplanowanych etapów i kończącą się określonym rezultatem (np. trening czystości).
Restrykcyjność, odnosząca się do form korygowania zachowań dziecka przez dorosłego, takich jak liczba barier stawianych dziecku podczas jego spontanicznej aktywności (np. karanie fizyczne, zakazy, ostrzeganie). Uczuciowość, przejawiająca się w dostępności opiekuna dla dziecka i jego wrażliwości na sygnały dziecka.
Poziom samoregulacji u dzieci zależy od komunikacji werbalnej, którą dorosły podejmuje z dzieckiem. Dzieci doświadczające restrykcyjnych interakcji z niewielkim udziałem w komunikacji werbalnej prezentują niższy poziom samokontroli zachowania. Najwyższy poziom samoregulacji osiągają dzieci doświadczające silnej stymulacji i niewielkiej restrykcji.
Kody komunikacyjne a recepcja reguł społecznych
Basil Bernstein wyróżnia dwa typy rodzin: pozycjonalne i nastawione na osobę. Stosunki społeczne, w których uczestniczy rodzina, wpływają na podejmowany przez nią sposób komunikacji (według kodu rozwiniętego lub ograniczonego), akcentujący różne znaczenia i priorytety. Dzieci przyswajają wymagania społeczne przez pryzmat kodu komunikacyjnego obowiązującego w rodzinie i w strukturze społecznej, której rodzina jest częścią. Zgodnie z tak ukształtowaną tożsamością społeczną, na wspólnych znaczeń budują swoje role i jakość kontroli społecznej nad własnymi zachowaniami.
Rodziny posługujące się kodem ograniczonym (pozycjonalne) charakteryzują się sztywną organizacją, a intencje osób używających tego kodu są wyrażane zwykle poza werbalnie. Kod ograniczony służy akcentowaniu wspólnoty doświadczeń, dlatego w wypowiedziach częściej pojawia się zaimek "my" niż "ja". W takich rodzinach decyzje podejmuje ten, kto do tego jest upoważniony z racji zajmowanej pozycji.
Rodziny posługujące się kodem rozwiniętym (nastawione na osobę) akcentują bardziej "ja" niż "my". Znaczenia w tym kontekście są zindywidualizowane, dlatego muszą być wyczerpująco objaśnione rozmówcy. W takich rodzinach decyzje i wypowiedzi zależą od statusu psychicznego, a nie od statusu formalnego osoby mówiącej. Socjalizacja ma charakter wzajemny, rodzice są otwarci na mowę dzieci i również uczą się od nich.
Przejście z życia domowego do życia w otwartym
środowisku
Zadaniem dziecka w wieku przedszkolnym jest przygotowanie się do pójścia do szkoły, czyli opuszczenie domu rodzinnego i przebywanie pośród nieznajomych osób. Dziecko musi radzić sobie z trudnościami typowo szkolnymi, a każde jego działanie wymaga przynajmniej dyskretnej kontroli rodziców, ponieważ mogą pojawić się nieprzewidywane okoliczności, z którymi dziecko nie będzie mogło sobie poradzić. Dziecko idące do szkoły musi nauczyć się rozpoznawać, kiedy sprawy wymykają się spod kontroli, aby wiedzieć, kiedy zwrócić się po pomoc do dorosłych.
Rozwój myślenia i wyobraźni
Najważniejsze zmiany w wieku przedszkolnym zachodzą w myśleniu i uczuciowości - dziecko częściowo przestaje być skoncentrowane na sobie. Wyobraźnia pojawia się pierwszy raz w tym wieku i daje możliwość zrozumienia otoczenia i swojego miejsca w nim.
Mowa przyczynia się do rozwoju myślenia intuicyjnego u dziecka, które staje się bardziej przemyślane. Myślenie egocentryczne włącza poznawaną rzeczywistość do własnej subiektywności, wyłączając obiektywność. Myślenie słowne jest bardziej realistyczne niż myślenie egocentryczne, ale mniej realistyczne niż intuicyjne. Myślenie intuicyjne jest najlepszą formą myślenia dziecka w wieku przedszkolnym, przystosowaną do rzeczywistości.
Rozwój samokontroli u dzieci w wieku
przedszkolnym
Zastępowanie logiki intuicją
Zamiast korzystać z logiki, dziecko w wieku przedszkolnym opiera się na intuicji. Stopniowo uczy się ono kontrolować swoje impulsy emocjonalne i kierować nimi w sposób bardziej świadomy. Przejawy tej samokontroli można zaobserwować już w zachowaniu przedszkolaka.
Rozwój mowy a reprezentacja emocji
Pierwszym krokiem w procesie kształtowania się samokontroli jest pojawienie się możliwości uogólniania afektów, co jest związane z rozwojem mowy. Dzięki temu zachowanie dziecka jest motywowane nie tylko przeżyciem afektywnym, ale także tendencjami emocjonalnymi. Powstaje reprezentacja emocji, która umożliwia wczesne identyfikowanie i kontrolowanie określonych typów emocji.
Moralność heteronomiczna
Ten etap rozwoju moralności dziecka określany jest jako moralność heteronomiczna. Dziecko podporządkowuje się normom i nakazom narzuconym przez rodziców, ponieważ jest związane jednostronnym szacunkiem i regułą przymusu. Dziecko darzy szacunkiem osoby starsze i większe, traktując ich polecenia jako obowiązujące.
Zabawa na niby
Zabawa na niby odgrywa kluczową rolę w rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym. Spełnia ona kilka ważnych funkcji rozwojowych - pozwala dziecku realizować pragnienia, które w rzeczywistości nie mogłyby być zaspokojone, a także sprzyja rozwojowi społecznemu, emocjonalnemu, moralnym i umysłowemu.
Warunki zabawy na niby
Aby zabawa na niby mogła zaistnieć, konieczne są dwie rzeczy: niezaspokojone pragnienia dziecka oraz zdolność do oddzielenia pola wizualnego od pola sensu. Dziecko musi zachować dystans do odgrywanych ról i działań, a także umieć odróżniać fikcję od rzeczywistości.
Zmiany rozwojowe a zabawa
Rozwój zabawy wiąże się z trzema procesami: zmianą relacji między sytuacją na niby a regułami społecznymi, zmianą relacji między polem wizualnym a polem sensu, a także zmianą strategii - od działania do rozpoznawania sensu przed rozpoczęciem zabawy.
Gry z regułami
Wraz z rozwojem, zabawa na niby ustępuje miejsca grom z regułami, w których kluczowa staje się relacja partnerska, wymagająca podporządkowania się tym samym celom i zasadom. Dzieci pod koniec wieku przedszkolnego potrafią już grać w złożone gry, uznając dorosłych za autorytety w tej dziedzinie.
Ryzyko w wieku przedszkolnym
Ze względu na tendencję do działania po linii najmniejszego oporu oraz dużą ufność, dzieci w wieku przedszkolnym często znajdują się w niebezpiecznych sytuacjach, z którymi trudno im sobie poradzić samodzielnie. Ważna jest rola dorosłych w ograniczaniu dostępu do niebezpiecznych przedmiotów i kształtowaniu akceptowanych form działania.
Uspołecznianie działań dziecka
Uspołecznienie działań dziecka w wieku przedszkolnym polega na samoograniczaniu, w którym uczestniczą intuicja, wyobraźnia, strach, miłość, szacunek do rodziców oraz sumienie. Prowadzi to do poczucia winy i ograniczenia własnej inicjatywy, umożliwiając dziecku wyrzeczenie się działań sprawiających mu przyjemność, ale niezgodnych z normami społecznymi.
Konflikty przeżyć dziecka
Codzienne doświadczanie konfliktów uczuć (np. radość i smutek) oraz konfliktów przedmiotów (np. własne pragnienia a oczekiwania rodziców) powinno doprowadzić dziecko do rozpoznania społecznie znaczących uczuć i przedmiotów, co otwiera szansę na uspołecznienie jego działań.
Zagrożenia związane z dominacją wyobraźni
Szczególnym zagrożeniem w wieku przedszkolnym jest zdobycie dominacji przez wyobraźnię. Swobodny i nadmierny jej rozwój może bowiem prowadzić dziecko do wytworzenia bardzo odległych od rzeczywistości wyobrażeń, a to z kolei do działań niedostosowanych do otoczenia.
W prawidłowym przebiegu u dziecka wybija się intelekt i dziecko zamiast ufać swoim wyobrażeniom odwołuje się do rozumowania. Zanim jednak do tego dojdzie, trzy zmysły wchodzą w reakcje ze sobą i dostarczają dziecku sprzecznych informacji. Przez to dzieci często robią rzeczy, o które dorośli proszą je, żeby nie robiły, żeby zaspokoić swoje 3 zmysły. Przestają się czymś zajmować dopiero wtedy, kiedy zaspokoją swoją ciekawość, a więc kiedy to, co wiedzą o danym zjawisku z różnych źródeł (od zmysłów, wyobraźni i intelektu), nie będzie wchodziło ze sobą w konflikt.
Wyobrażenia dziecka a procesy uspołeczniania
Dziecko w wieku przedszkolnym przywołuje w wyobraźni poprzednie konflikty i przyjemności, starając się skorygować to czego doświadczyło. Według własnej idei rozwiązuje konflikty i kompensuje rzeczywistość. W powstawaniu wyobrażeń dziecka na temat doświadczonych sytuacji uczestniczą początkowo niedoskonałe formy myślenia egocentrycznego, przejawiające się na przykład w finalizmie, animizmie czy artyficjalizmie.
W prawidłowym przebiegu procesu uspołeczniania działań dziecko powinno zauważyć, że nie potrafi samodzielnie zrozumieć praktycznie niczego, co dzieje się w każdej z ważnych dla niego sfer życia. To powinno doprowadzić do stopniowego ograniczania prób samodzielnego zrozumienia zjawisk świata zewnętrznego i skierować je w stronę rodziców. Taki zwrot chroni dziecko przed fałszowaniem rzeczywistości i otwiera szansę rozwoju dla myślenia słownego i intuicyjnego.
Zagrożenia procesu uspołeczniania działań dziecka
Proces uspołeczniania działań dziecka jest związany z dwiema grupami czynników:
Poziom gotowości dziecka do samokontroli Jakość sytuacji wychowawczej
Obie grupy czynników pozostają ze sobą we wzajemnych dynamicznych związkach. Wzrost gotowości dziecka do samokontroli w jakimś aspekcie musi pociągać za sobą zwiększenie zakresu jego swobody w działaniu. I odwrotnie, przejawianie w jakimś innym aspekcie braku samokontroli musi prowadzić np. do kontroli ze strony rodziców.
Rodzice powinni aranżować sytuacje wychowawcze i pokazywać dziecku jak powinno się zachować w danej sytuacji, można to zrobić np. za pomocą bajek (z morałem). Jeżeli dziecko nie ma kontaktu fizycznego i emocjonalnego z rodzicami, nie jest w stanie podpatrywać ich zachowań w życiu codziennym, nie nauczy się obcować w sposób społecznie właściwy.
Niewłaściwe działanie dziecka + problem z zaspokajaniem własnych potrzeb = prymitywne formy działania. Jeżeli przy dziecku nie ma rodziców, to bierze on przykład z innych osób np. rodzeństwa, starszych kolegów z podwórka, gdzie ich zachowania odbiegają od zachowań dorosłych. W ich ofercie wyraźnie górę bierze tendencja do działania po linii najmniejszego oporu, co prowadzi do rozwoju prostych i szybkich form zaspokajania własnych pragnień, na przykład poprzez działania przestępcze.
Gotowość do samokontroli
Poziom samokontroli koniecznej do osiągnięcia przez dziecko jest zależny od indywidualnej relacji, w jakiej pozostają ze sobą jego potrzeby i kompetencje służące do bezkonfliktowego ich realizowania. Im silniejsze są potrzeby dziecka, tym większej sprawności będzie wymagało panowanie nad właściwą formą ich zaspokajania.
W wieku przedszkolnym powodzenie w tym zakresie zależy od osiągniętego poziomu rozwoju poznawczego, emocjonalnego i moralnego. Im bardziej wymagające jest środowisko rodzinne, tym dziecku trudniej sprostać jego oczekiwaniom. Im mniejsze wymagania, tym zadanie to jest łatwiejsze.
Nie można również zapominać, że o rzeczywistej adekwatności wytworzonych w wieku przedszkolnym kompetencji dotyczących samokontroli można mówić dopiero wtedy, gdy zostaną rozpoznane oczekiwania, które będzie miało w stosunku do dziecka następne środowisko jego rozwoju - środowisko szkolne.
Potrzeby dziecka w wieku przedszkolnym
Aspekty potrzeb dziecka:
Siła - nadmierne lub zbyt słabe pragnienia Ukierunkowanie – przedmioty pragnienia Ekspresja – forma realizacji
Dziecko działa po najmniejszej linii oporu, która dostarcza mu najwięcej przyjemności. Każda forma działania wymaga adekwatnego poziomu energetycznego. Kiedy więc dziecko czegoś pragnie za bardzo albo kiedy nie pragnie czegoś wcale, nie ma szans na właściwą formę zaangażowania się w działania, a więc i na opanowanie jego społecznych form.
Kiedy pragnienie czegoś jest zbyt małe, a w dodatku pojawia się utrudnienie w zdobyciu tego, dziecko bez żalu porzuca działanie. Z kolei, kiedy pragnienie jest zbyt duże, dziecko nie jest w stanie wytrzymać dodatkowego wzrostu napięcia pojawiającego się w następstwie utrudnienia wprowadzanego przez dorosłego. Tak w jednym, jak i w drugim wypadku szanse na prawidłowy proces uspołecznienia działań dziecka są znacznie zmniejszone.
dziecko rozwija pierwsze uczucia moralne. Formy przywiązania poza bezpiecznego, związane z tendencją do reagowania lękiem na nową sytuacje, skutkują w tym wieku bądź to utrudnieniami, bądź zaburzeniami w zakresie szczegółowych aspektów związanych z nabywaniem kontroli nad własnymi emocjami.
b) Deficyty w zakresie kompetencji społecznych - jeżeli dziecko uzna rodzica jako swój autorytet, to jest to dla niego zarówno powodem do dumy, jak i zobowiązaniem. Dziecko jest prawdomówne, wydane polecenia traktuje jako obowiązek. Sytuacja tak wiernego przywiązania skazuje dziecko na ograniczenia w zakresie rozwoju umiejętności społecznych. Dziecko, aby dobrze się rozwijać, musi mieć kontakt z rówieśnikami i eksplorować świat pozadomowy. Jeśli sytuacja domowa jest niestabilna, wymaga to od dziecka nieustannej czujności, co utrudnia mu eksplorację przestrzeni poza domowych.
Środowisko wychowawcze dziecka
Środowisko domowe
Środowisko domowe powinno przypominać środowisko domowe, ale być bardziej zaludnione i otwarte. Dziecko w tym wieku opanowuje wiedzę fizyczną, logiczno- matematyczną i społeczną dzięki rozwojowi języka i innych form reprezentacji oraz gwałtownemu rozwojowi pojęciowości. Środowisko, które socjalizuje dziecko "do siebie", ogranicza mu możliwości kontaktowania się z przedstawicielami innych "kultur rodzinnych", co może prowadzić do trudności adaptacyjnych w środowisku szkolnym. Środowisko domowe powinno dawać przestrzeń do eksploracji i kontaktów z rówieśnikami, a nie tylko matczyną troskę.
Style wychowania
Najważniejsza jest akceptacja dziecka przez opiekunów. Styl autorytatywny, oparty na miłości, szacunku i trosce o zaspokojenie potrzeb dziecka przy jednoczesnym wymaganiu podporządkowania się pewnym zasadom, jest najlepszy dla rozwoju dziecka. Styl niedbały powoduje brak poczucia stabilności sytuacji wychowawczej, rozdarcie emocjonalne i poznawcze dziecka. Styl permisywny utrwala przejawy egocentryzmu i zaburza proces uspołeczniania działań dziecka. Styl autorytarny prowadzi do poczucia winy, niższości i uległości lub buntu u dziecka.
Środowisko pozadomowe
Środowisko pozadomowe, takie jak plac zabaw i przedszkole, może być równie dobre dla rozwoju dziecka, jeśli spełnia odpowiednie warunki.
Plac zabaw powinien być miejscem różnorodnej stymulacji, dostępnym, spełniającym potrzeby rozwojowe dziecka i zintegrowanym z innymi przestrzeniami osiedla. Przedszkole, podobnie jak plac zabaw, powinno spełniać te same kryteria, a dodatkowo cechować się długotrwałością, wieloaspektowością, systematycznością i programowością oddziaływania na dziecko. Ważna jest organizacja grupy w przedszkolu, w tym umiejętność nauczyciela tworzenia atmosfery sprzyjającej współpracy między dziećmi.
Pobrane przez oliwia kowalczewska ([email protected])
Rozwój dziecka w wieku szkolnym
Wpływ autorytetu i rówieśników na rozwój dziecka
Jeżeli reguły autorytetu nie pozostawiają zbyt wiele miejsca na "zagospodarowanie" przez reguły ustanowione przez rówieśników, a dziecko nie ma w sobie skłonności szanowania osób różnych od siebie, to zakres możliwego kontaktu rówieśniczego będzie znacznie ograniczony. Takie dziecko będzie potrafiło pokonać sytuację konfliktu i wrócić do wspólnej zabawy jedynie z rówieśnikiem nieznacznie różniącym się od niego pod względem wizji odgrywanej roli. Prowadzi to do izolacji oraz eskalacji podziałów, poczucia osamotnienia, wrogości, rywalizacji i zazdrości. Gdy autorytet pozostawia dziecku przestrzeń nieuregulowaną, możliwą do zagospodarowania przez dziecięce umowy, a w dzieciach tkwią pokłady szacunku do siebie mimo różnic, konflikt staje się okazją do rozwoju kompetencji niezbędnych dla jego przezwyciężania. Prowadzi to do stopniowego poszerzania grona osób, z którymi dziecko będzie gotowe organizować sobie satysfakcjonujące życie.
Kryterium dynamiki środowiska przedszkolnego
Ponieważ dzieci przebywają w przedszkolu kilka lat, dynamika tego środowiska musi zostać podporządkowana procesowi rozwoju dziecka, jego zmieniającym się potrzebom, zainteresowaniom i umiejętnościom. Gdy warunek ten nie jest spełniony, środowisko przedszkola wcześniej czy później staje się dla dziecka znane i nudne, co może prowadzić do poszukiwania nowych możliwości, często w obszarach objętych zakazem dorosłego. Znalezienie się w takiej przestrzeni może prowadzić do poczucia bezkarności, sprzyjając uruchamianiu zachowań agresywnych i przestępczych, a także wzmożonych zainteresowań sferą seksualności.
Zmiany w sferze poznawczej
Uczeń zdobywa liczne zdolności związane z przyswajaniem i przetwarzaniem informacji o sobie i otaczającym świecie. Rozwija umiejętność dowolnego koncentrowania uwagi, pamięć logiczną, ujmowania cech rzeczywistości z różnych punktów widzenia i łączenia informacji. Opanowuje operacje logiczne, takie jak szeregowanie, klasyfikowanie, posługiwanie się pojęciami przestrzeni, czasu, prędkości. Osiąga stadium operacji konkretnych, charakteryzujące się m.in. zdolnością do systematycznego szeregowania, klasyfikowania przedmiotów, rozumienia pojęć liczbowych oraz zasady zachowania stałości. Rozwija strategie zapamiętywania i metapamięć, czyli wiedzę o własnych procesach pamięciowych.
Zmiany w sferze emocjonalnej
Myślenie staje się bardziej logiczne i stabilne, rozwija się zachowanie stałości uczuć i wartości. Dziecko zaczyna obejmować refleksją swoje przeżycia, analizować je i dopiero w wyniku tej analizy podejmować określone zachowanie. Uczeń musi dostosowywać się do reżimu czasowego, przezwyciężać zmęczenie i stres, staje się bardziej świadomy własnych stanów emocjonalnych. Wzrasta tolerancja na stres, umiejętność odraczania nagrody, istotne dla efektywnego funkcjonowania w sytuacji szkolnej.
Postrzeganie siebie i innych
Definicja Ja nabiera bardziej abstrakcyjnego, relatywnego i ogólnego charakteru, rzadziej dotyczy cech zewnętrznych, a częściej trwałych wartości wewnętrznych. Autocharakterystyka dziecka staje się coraz bardziej złożona, relatywna, opiera się na uczuciach i ideach, a nie tylko cechach zewnętrznych.
Rozwój samoświadomości i relacji społecznych
u dzieci w wieku 6-8 lat
Sposób opisywania innych ludzi
Dzieci w wieku 6-7 lat koncentrują się w swoich charakterystykach na tym, jak dana osoba wygląda, gdzie mieszka i co robi. Cechy wewnętrzne, takie jak "miły" czy "dobry", są traktowane jako ogólne i nietrwałe. Dzieci w tym wieku nie mają jeszcze pojęcia o stałości osobowości.
Począwszy od 7-8 lat, następuje gwałtowna zmiana w sposobie opisywania innych ludzi. Opisy coraz częściej koncentrują się na wewnętrznych cechach
i wartościach, które dzieci postrzegają jako stałe właściwości osoby, niezależne od zmienności sytuacji.
Rozwój samoświadomości
Informacje o sobie dotyczą nie tylko wyglądu fizycznego i sprawności, ale także właściwości intelektualnych, emocjonalnych oraz relacji z innymi. Głównym źródłem informacji o sobie staje się własna refleksja, a nie tylko kontakty społeczne. Dzieci są coraz bardziej zdolne do realistycznej oceny swoich właściwości. Ocena siebie opiera się na porównywaniu z własnym ideałem, a nie tylko na zmiennych opiniach otoczenia.
Kolejny etap uniezależniania się od rodziców
Dzieci, choć nadal kochają rodziców, zaczynają postrzegać siebie jako osoby o indywidualnych cechach i nie chcą być traktowane jak "rozkoszne maluchy". Poglądy na dobro i zło, przekazane przez rodziców, są silnie uwewnętrznione i traktowane jako własne. Dzieci irytują się, gdy rodzice ciągle je upominają.
Relacje z rówieśnikami
Niski poziom umiejętności społecznych utrudnia proces włączania się dziecka w życie społeczne szkoły i klasy.
Rozwój moralny
Dzieci przechodzą od przestrzegania umów do autonomii moralnej.
