Pobierz Organizacja wymiaru sprawiedliwości w w Polsce i więcej Notatki w PDF z Postępowanie cywilne tylko na Docsity!
Postępowanie Cywilne I TEMAT
ORGANIZACJA SPRAWY SĄDÓW CYWILNYCH
Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych Rozdział 2. Organizacja sądów Art. 10. Obszary właściwości miejscowej sądów § 1. Sąd rejonowy tworzy się dla jednej lub większej liczby gmin; w uzasadnionych przypadkach może być utworzony więcej niż jeden sąd rejonowy w obrębie tej samej gminy. § 1a. Sąd rejonowy tworzy się dla obszaru jednej lub większej liczby gmin zamieszkałych przez co najmniej 50 000 mieszkańców, jeżeli łączna liczba spraw cywilnych, karnych oraz rodzinnych i nieletnich wpływających do istniejącego sądu rejonowego z obszaru tej gminy lub kilku gmin wynosi co najmniej 5000 w ciągu roku kalendarzowego, z zastrzeżeniem § 1b–1d. § 1b. Sąd rejonowy może być utworzony dla jednej lub większej liczby gmin zamieszkałych przez mniejszą niż 50 000 liczbę mieszkańców, jeżeli łączna liczba spraw cywilnych, karnych oraz rodzinnych i nieletnich wpływających do istniejącego sądu rejonowego z obszaru tej gminy lub kilku gmin wynosi co najmniej 5000 w ciągu roku kalendarzowego. § 1c. Sąd rejonowy może być utworzony według kryteriów określonych w § 1b tylko wtedy, gdy zmiana obszaru właściwości sądu rejonowego właściwego dla tej gminy lub gmin nie spowoduje, że istniejący sąd rejonowy nie będzie spełniał kryteriów określonych w § 1a lub 1b. § 1d. Sąd rejonowy może zostać zniesiony, jeżeli łączna liczba spraw cywilnych, karnych oraz rodzinnych i nieletnich wpływających w ciągu kolejnych 3 lat nie przekracza 5000 w każdym roku kalendarzowym. § 2. Sąd okręgowy tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch sądów rejonowych, zwanego dalej „okręgiem sądowym”. § 3. Sąd apelacyjny tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch okręgów sądowych, zwanego dalej „obszarem apelacji”. Art. 10a. Zakres spraw rozpoznawanych przez sądy gospodarcze Art. 11. Przewodniczący wydziałów § 1. Sądy dzielą się na wydziały. § 2. Wydziałem kieruje przewodniczący wydziału, którym jest prezes albo wiceprezes sądu lub inny sędzia. W przypadkach szczególnie uzasadnionych, biorąc pod uwagę racjonalne wykorzystanie kadr sądownictwa powszechnego oraz potrzeby wynikające z obciążenia zadaniami, funkcję przewodniczącego wydziału można powierzyć asesorowi sądowemu. § 2a. Przewodniczącym wydziału ksiąg wieczystych, wydziału gospodarczego do spraw rejestru zastawów oraz wydziału gospodarczego do spraw Krajowego Rejestru Sądowego jest referendarz sądowy. § 3. Funkcję przewodniczącego wydziału powierza prezes sądu. Przed powierzeniem funkcji przewodniczącego wydziału w sądzie apelacyjnym prezes sądu zasięga opinii kolegium sądu apelacyjnego. Przed powierzeniem funkcji przewodniczącego wydziału w sądzie okręgowym i rejonowym prezes sądu zasięga opinii kolegium sądu okręgowego. § 3a. Funkcję przewodniczącego wydziału powierza się na czas określony, nie dłuższy niż trzy lata. Zwolnienie z funkcji przewodniczącego wydziału, przed upływem tego okresu, może nastąpić po zasięgnięciu opinii kolegium właściwego sądu. Przed zasięgnięciem opinii prezes sądu poucza o możliwości złożenia wyjaśnień na piśmie, w terminie siedmiu dni od dnia otrzymania pouczenia. Posiedzenie kolegium odbywa się nie wcześniej niż po wpłynięciu wyjaśnień lub bezskutecznym upływie terminu do ich złożenia. § 3b. W przypadku łączenia funkcji przewodniczącego wydziału z funkcją prezesa albo wiceprezesa sądu, funkcję przewodniczącego wydziału powierza się na okres odpowiadający kadencji prezesa albo wiceprezesa sądu.
§ 4. (uchylony) § 5. Prezes sądu może powierzyć sędziemu funkcję zastępcy przewodniczącego wydziału, jeżeli przemawiają za tym wielkość lub zakres zadań wydziału. W wydziale ksiąg wieczystych oraz wydziale gospodarczym do spraw rejestrowych funkcję zastępcy przewodniczącego wydziału powierza się referendarzowi sądowemu. Przepisy § 3 i 3a stosuje się odpowiednio. Art. 12. Wydziały sądu rejonowego W sądzie rejonowym można tworzyć wydziały:
- cywilny - do spraw z zakresu prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego, spraw dotyczących demoralizacji i czynów karalnych nieletnich, leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od środków odurzających i psychotropowych oraz spraw należących do sądu opiekuńczego na podstawie odrębnych ustaw;
- karny - do spraw z zakresu prawa karnego;
- rodzinny i nieletnich - do spraw z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, spraw dotyczących demoralizacji i czynów karalnych nieletnich, leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od środków odurzających i psychotropowych oraz spraw należących do sądu opiekuńczego na podstawie odrębnych ustaw;
- pracy, ubezpieczeń społecznych albo pracy i ubezpieczeń społecznych - do spraw odpowiednio z zakresu prawa pracy lub z zakresu ubezpieczeń społecznych;
- gospodarczy - do spraw gospodarczych oraz innych spraw z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego należących do sądu gospodarczego na podstawie odrębnych ustaw;
- ksiąg wieczystych - do prowadzenia ksiąg wieczystych. Art. 13. Uchylony Art. 14. Uchylony Art. 15. Uchylony Art. 16. Wydziały sądu okręgowego § 1. W sądzie okręgowym można tworzyć wydziały:
- cywilny – do spraw z zakresu prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego, spraw dotyczących leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od środków odurzających i psychotropowych, spraw należących do sądu opiekuńczego na podstawie odrębnych ustaw oraz spraw dotyczących demoralizacji i czynów karalnych nieletnich;
- karny – do spraw z zakresu prawa karnego oraz spraw zgodności z prawdą oświadczeń lustracyjnych;
- pracy, ubezpieczeń społecznych albo pracy i ubezpieczeń społecznych – do spraw odpowiednio z zakresu prawa pracy lub z zakresu ubezpieczeń społecznych;
- gospodarczy – do spraw gospodarczych oraz innych spraw z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego należących do sądu gospodarczego na podstawie odrębnych ustaw;
- kontroli danych telekomunikacyjnych, pocztowych i internetowych – do spraw związanych z kontrolą pozyskiwania danych telekomunikacyjnych, pocztowych i internetowych przez Policję, Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Straż Graniczną, Centralne Biuro Antykorupcyjne, Służbę Ochrony Państwa, Służbę Celno-Skarbową i Biuro Nadzoru Wewnętrznego. § 2. Minister Sprawiedliwości, w drodze zarządzenia, wskazuje wydział sądu okręgowego rozpoznający środki odwoławcze w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Art. 16a. Koordynator do spraw mediacji § 1. W sądzie okręgowym działa koordynator do spraw mediacji, który wykonuje działania na rzecz rozwoju mediacji, zapewnia sprawną komunikację pomiędzy sędziami i mediatorami oraz stałymi mediatorami, a także współpracuje przy organizowaniu spotkań informacyjnych. § 2. Koordynator do spraw mediacji wykonuje zadania, o których mowa w § 1, również w sądach rejonowych na obszarze właściwości danego sądu okręgowego. § 3. Koordynatora do spraw mediacji powołuje prezes sądu okręgowego, w drodze zarządzenia, spośród sędziów sądu okręgowego. Art. 16b. Koordynator do spraw współpracy międzynarodowej i praw człowieka w sprawach cywilnych
§ 2. W zakresie dotyczącym współpracy międzynarodowej, prawa europejskiego i praw człowieka w sprawach karnych koordynator do spraw współpracy międzynarodowej i praw człowieka w sprawach karnych:
- udziela sędziom, asesorom sądowym, referendarzom sądowym i asystentom sędziów na ich wniosek informacji: a) o zasadach i trybie uzyskania informacji o prawie i praktyce państwa obcego, b) z zakresu techniki pracy oraz wykonywania czynności administracji sądowej istotnych dla prawidłowego przygotowania wniosku o pomoc prawną, europejskiego nakazu aresztowania oraz innych orzeczeń podlegających wzajemnemu uznawaniu, c) o zasadach i trybie współpracy w ramach Europejskiej Sieci Sądowej, d) o zasadach i trybie ustalenia organu właściwego w państwie obcym do wykonania wniosku o pomoc prawną lub udzielenia informacji dotyczącej stanu realizacji tego wniosku, e) o zasadach i trybie ustalenia organu właściwego w państwie obcym do wykonania europejskiego nakazu aresztowania lub innego orzeczenia podlegającego wzajemnemu uznawaniu lub udzielenia informacji dotyczącej stanu realizacji tego nakazu lub orzeczenia, f) o sposobie uzyskania informacji o treści standardów wynikających z Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r.;
- informuje prezesa właściwego sądu lub przewodniczącego właściwego wydziału o celowości zorganizowania narady sędziów, asesorów sądowych i referendarzy sądowych, w szczególności w celu przedstawienia zagadnień prawnych budzących wątpliwości oraz zagadnień, w których orzecznictwo jest niejednolite, a także w celu zapewnienia przestrzegania standardów wynikających z Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., oraz może brać w niej udział;
- informuje prezesa właściwego sądu o potrzebie analizy orzecznictwa i ewentualnego wystąpienia z informacją, o której mowa w art. 22 zadania prezesa sądu § 1 pkt 2;
- informuje sędziów, asesorów sądowych, referendarzy sądowych i asystentów sędziów o istotnym bieżącym orzecznictwie Sądu Najwyższego i organów międzynarodowych;
- kontroluje aktualność informacji umieszczonych na stronach internetowych sądu. § 3. Koordynator do spraw współpracy międzynarodowej i praw człowieka w sprawach karnych wykonuje zadania, o których mowa w § 2, we wszystkich sądach na obszarze właściwości danego sądu okręgowego. § 4. Koordynatorowi do spraw współpracy międzynarodowej i praw człowieka w sprawach karnych udostępnia się akta sądowe w celu wykonywania przez niego zadań, o których mowa w § 2. § 5. Koordynatora do spraw współpracy międzynarodowej i praw człowieka w sprawach karnych powołuje prezes sądu okręgowego, w drodze zarządzenia, spośród sędziów, asesorów sądowych lub referendarzy sądowych tego sądu okręgowego lub sądów rejonowych na obszarze jego właściwości wyróżniających się wiedzą z zakresu współpracy międzynarodowej, prawa europejskiego i praw człowieka oraz wykazujących odpowiednią znajomość języków obcych. Art. 17. Uchylony Art. 18. Wydziały sądu apelacyjnego § 1. Sąd apelacyjny dzieli się na wydziały:
- cywilny – do spraw z zakresu prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego, jak również spraw gospodarczych oraz innych spraw z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego należących do sądu gospodarczego na podstawie odrębnych ustaw;
- karny – do spraw z zakresu prawa karnego oraz spraw zgodności z prawdą oświadczeń lustracyjnych;
- pracy i ubezpieczeń społecznych – do spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. § 2. (uchylony) Art. 18a. Inne wydziały w sądach W sądach mogą być tworzone wydziały inne niż wymienione w art. 12 wydziały sądu rejonowego , art. 16 wydziały sądu okręgowego lub art. 18 wydziały sądu apelacyjnego. Art. 18b. Wydziały i ośrodki zamiejscowe sądów
Poza siedzibą sądu mogą być tworzone wydziały zamiejscowe, a poza siedzibą sądu okręgowego także ośrodki zamiejscowe. Art. 19. Tworzenie i znoszenie wydziałów oraz ośrodków zamiejscowych sądów § 1. Minister Sprawiedliwości tworzy i znosi wydziały oraz wydziały i ośrodki zamiejscowe sądów w drodze zarządzenia, mając na względzie potrzebę zapewnienia racjonalnej organizacji sądownictwa, w szczególności przez dostosowanie liczby, rodzaju i wielkości wydziałów do obciążenia wpływem spraw, właściwą skalę etatyzacji, ekonomię postępowania sądowego oraz konieczność prawidłowego wykonywania czynności nadzorczych, w celu zagwarantowania realizacji prawa obywatela do rozpoznania jego sprawy w rozsądnym terminie; w zarządzeniu o utworzeniu wydziału oraz wydziału lub ośrodka zamiejscowego należy określić jego siedzibę, obszar właściwości oraz zakres spraw przekazanych do rozpoznawania. § 1a. Przy tworzeniu wydziałów egzekucyjnych uwzględnia się ponadto konieczność prawidłowego i sprawnego wykonywania nadzoru judykacyjnego nad komornikami sądowymi, mając na względzie w szczególności:
- wpływ spraw, o których mowa w art. art. 12 wydziały sądu rejonowego § 1 pkt 7;
- liczbę komorników sądowych, którzy podlegaliby nadzorowi judykacyjnemu utworzonego wydziału;
- liczbę spraw prowadzonych przez komorników sądowych, którzy podlegaliby nadzorowi judykacyjnemu utworzonego wydziału. § 2. W przypadku zniesienia wydziału lub ośrodka zamiejscowego sądu, pracownicy zatrudnieni w zniesionej jednostce przechodzą do odpowiedniego sądu. Art. 20. Uprawnienia Ministra Sprawiedliwości w zakresie organizacji sądów Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa, w drodze rozporządzeń:
- tworzy i znosi sądy oraz ustala ich siedziby, obszary właściwości i zakres rozpoznawanych przez nie spraw,
- może przekazać jednemu sądowi okręgowemu rozpoznawanie spraw z zakresu prawa pracy lub ubezpieczeń społecznych z właściwości lub części obszarów właściwości innych sądów okręgowych, działających na obszarze tej samej apelacji, a jednemu sądowi rejonowemu – rozpoznawanie spraw z zakresu prawa pracy lub ubezpieczeń społecznych z właściwości lub części obszarów właściwości innych sądów rejonowych, działających w tym samym okręgu sądowym,
- może przekazać jednemu sądowi okręgowemu rozpoznawanie spraw gospodarczych oraz innych spraw z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego, należących do sądu gospodarczego na podstawie odrębnych ustaw, z właściwości lub części obszarów właściwości innych sądów okręgowych, działających na obszarze tej samej apelacji, a jednemu sądowi rejonowemu – rozpoznawanie spraw gospodarczych oraz innych spraw z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego, należących do sądu gospodarczego na podstawie odrębnych ustaw, z właściwości lub części obszarów właściwości innych sądów rejonowych,
- może przekazać jednemu sądowi okręgowemu rozpoznawanie spraw zgodności z prawdą oświadczeń lustracyjnych z właściwości innych sądów okręgowych, działających na obszarze tej samej apelacji,
- może przekazać jednemu sądowi rejonowemu rozpoznawanie spraw z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, spraw dotyczących demoralizacji i czynów karalnych nieletnich, leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od środków odurzających i psychotropowych oraz spraw należących do sądu opiekuńczego na podstawie odrębnych ustaw, z właściwości lub części obszarów właściwości innych sądów rejonowych, działających w tym samym okręgu sądowym,
- może przekazać jednemu sądowi rejonowemu prowadzenie ksiąg wieczystych z właściwości lub części obszarów właściwości innych sądów rejonowych, działających w tym samym okręgu sądowym,
- może przekazać jednemu sądowi rejonowemu rozpoznawanie spraw w elektronicznym postępowaniu upominawczym z właściwości innych sądów rejonowych,
- może przekazać jednemu sądowi rejonowemu rozpoznawanie wniosków o nadanie klauzuli wykonalności decyzjom wydanym przez Radę, Komisję Europejską, Europejski Bank Centralny, Urząd Harmonizacji w ramach Rynku Wewnętrznego oraz wyrokom Trybunału Sprawiedliwości Unii
spółdzielni, spółce lub stowarzyszeniu, postępowanie może prowadzić jedynie sąd miejsca ich siedziby. Kiedy proces dotyczy spraw małżeńskich to toczyć się może wyłącznie przed sądem, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie wspólne zamieszkanie, jeżeli choć jedno w tym okręgu stale przebywa (gdy nie można w ten sposób określić sądu właściwego do rozpoznania danej sprawy, to właściwy jest sąd miejsca zamieszkania pozwanego, a gdy i tego nie uda się określić, to sąd właściwy według miejsca zamieszkania powoda). Sprawy między rodzicami a dziećmi lub osobami adoptowanymi powinien prowadzić sąd właściwy według wyżej przedstawionych zasad ogólnych (a jeżeli to jest niemożliwe, właściwym jest sąd miejsca zamieszkania tego, kto składa pozew do sądu). W postępowaniu nieprocesowym: W postępowaniu nieprocesowym, co do zasady, właściwy jest sąd miejsca zamieszkania wnioskodawcy. Jeżeli wnioskodawca nie ma miejsca zamieszkania, to właściwy do rozpoznania sprawy jest sąd miejsca jego pobytu. Kodeks postępowania cywilnego przewiduje jednak szereg wyjątków od wyżej przedstawionej zasady np.: w sprawach spadkowych postępowanie może być prowadzone w sądzie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy (tego, kto zostawił po sobie spadek), a jeżeli nie da się tego ustalić, przed sądem miejsca, w którym znajduje się spadek lub jego część, w sprawach o ubezwłasnowolnienie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, a w przypadku braku miejsca zamieszkania – sąd miejsca jej pobytu, w sprawach z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli (tzn.: w sprawach dotyczących stosunków między rodzicami a dziećmi, przysposobienia ‹‹adopcji›› oraz odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką) wyłącznie właściwy jest sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania osoby, której postępowania ma dotyczyć, a w przypadku braku miejsca zamieszkania – sąd opiekuńczy miejsca jej pobytu. Jeżeli brak i tej podstawy – właściwy jest sąd rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy, w sprawach z zakresu prawa rzeczowego ( tj. w sprawach o stwierdzenie zasiedzenia, przepadek rzeczy, oraz sprawach dotyczących zarządu związanego ze współwłasnością i użytkowaniem, zniesienia współwłasności, ustanowienia drogi koniecznej i postępowania wieczystoksięgowego) właściwy jest sąd położenia rzeczy.
SKŁAD SĄDU
I INSTANCJA
co do zasady sprawy rozpoznawane są przez jednego sędziego , chyba że przepis szczególny stanowi inaczej; wyjątkowo sprawy rozpoznaje sąd w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników w następujących sprawach:
- z zakresu prawa pracy o: – ustalenie istnienia, nawiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy, o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy, o przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy oraz łącznie z nimi dochodzone roszczenia i o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy, – naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu i o roszczenia z tym związane, – odszkodowanie lub zadośćuczynienie w wyniku stosowania mobbingu;
- ze stosunków rodzinnych o: – rozwód, – separację, – ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa, – rozwiązanie przysposobienia; w postępowaniu nieprocesowym w sprawach o przysposobienie występuje skład jednego sędziego i dwóch ławników ; istnieje możliwość rozpoznawania spraw przez 3 sędziów zawodowych , gdy prezes sądu uzna to za wskazane ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy (art. 47 § 4 KPC);
z mocy przepisów szczególnych sąd I instancji rozpoznaje w składzie 3 sędziów zawodowych sprawy np. o:
- ubezwłasnowolnienie;
- uznanie skuteczności orzeczenia sądu zagranicznego;
- stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu II INSTANCJA środki odwoławcze (apelacja, zażalenie) rozpoznawane są w składzie 3-osobowym zawodowym ; w postępowaniu uproszczonym apelacja rozpoznawana jest w składzie jednego sędziego (art. 505^10 § 1 KPC); postanowienia dotyczące postępowania dowodowego na posiedzeniu niejawnym wydaje sąd w składzie jednego sędziego (art. 367 § 3 KPC); w składzie jednego sędziego sąd rozpoznający apelację może także wydać na posiedzeniu niejawnym postanowienie o:
- przyznaniu i cofnięciu zwolnienia od kosztów sądowych;
- odmowie zwolnienia;
- odrzuceniu wniosku o zwolnienie oraz o nałożeniu na stronę obowiązku uiszczenia kosztów i skazaniu na grzywnę POSTĘPOWANIE ZAŻALENIOWE sąd rozpoznaje w składzie jednego sędziego zażalenia na postanowienie w przedmiocie:
- odmowy zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcia takiego zwolnienia;
- odrzucenia wniosku o zwolnienie;
- nałożenia na stronę obowiązku uiszczenia kosztów i skazania na grzywnę SĄD NAJWYŻSZY skargę kasacyjną i skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia rozpatruje sąd w składzie 3 sędziów (art. 398^10 i art. 424^12 KPC). W pozostałych przypadkach SN orzeka w składzie jednego sędziego ; jeżeli przy rozpoznawaniu skargi wyłoni się zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, SN może przekazać je do rozstrzygnięcia siedmioosobowemu składowi SN (art. 39817 KPC i art. 59 i 60 SNU); pełen skład izby SN/dwie izby/pełen skład SN (art. 61 SNU) Zasada Zasadą jest, że sprawy w postępowaniu cywilnym, w pierwszej instancji, rozstrzyga sąd w składzie jednego sędziego zawodowego. Od tej zasady jest jednak kilka istotnych wyjątków. Wyjątki Niektóre sprawy cywilne w pierwszej instancji rozpatruje jeden sędzia zawodowy oraz dwóch ławników. Do tego rodzaju spraw zaliczamy: Sprawy z zakresu prawa pracy Sprawy z zakresu prawa rodzinnego- unieważnienie uznania dziecka, rozwiązanie przysposobienia.
z naruszeniem przepisów o właściwości wyłącznej, to sąd niewłaściwy musi przekazać sprawę do sądu właściwego (w drodze postanowienia). Właściwość wyłączna występuje w sprawach o własność lub o inne prawa rzeczowe na nieruchomości. Wyłącznie właściwy w tych sprawach jest sąd miejsca położenia nieruchomości. W sprawach spadkowych wyłącznie właściwy jest tzw. sąd spadku, czyli sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Powództwa o roszczenia wynikające ze stosunku członkostwa spółdzielni, spółek lub stowarzyszeń mogą być wytaczane wyłącznie przed sądem siedziby tych spółdzielni, spółek lub stowarzyszeń. Powództwa o rozwód, o separację, o unieważnienie małżeństwa, o ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa mogą być wytaczane wyłącznie przed sądem, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie wspólne miejsce zamieszkania, jeżeli przynajmniej jeden z tych małżonków nadal tam przebywa. Jeżeli podstawa powyższa nie występuje, to wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a gdy i ta podstawa nie występuje, to wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania powoda. 3 Właściwość delegacyjna. Właściwość delegacyjna powstaje z mocy postanowienia sądu wyższego rzędu. Może się np. zdarzyć, że wszyscy sędziowie w wydziale cywilnym danego sądu wyłączą się ze sprawy dotyczącej innego sędziego tego sądu albo zostaną wyłączeni. Może dojść również do zniszczenia czy uszkodzenia budynku sądowego z powodu poważnej awarii bądź z przyczyn losowych. W wyniku takich zdarzeń sąd właściwy będzie niezdolny do rozpoznania sprawy. W tej sytuacji sąd przełożony nad danym sądem wyznaczy postanowieniem inny sąd miejscowo właściwy dla tej sprawy. Istnieje także ogólna kompetencja Sądu Najwyższego do wyznaczania sądu miejscowo właściwego, jeżeli na podstawie przepisów k.p.c. nie da się ustalić takiego sądu (art. 45 k.p.c.). 4 Właściwość umowna. Właściwość umowna wynika z umowy stron. Umowę o sąd właściwy nazywamy umową prorogacyjną. Musi być ona zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Umowa prorogacyjna może być sporządzona jako odrębna umowa o sąd właściwy albo stanowić klauzulę w innej umowie cywilnoprawnej dotyczącej konkretnego stosunku prawnego. W następstwie zawarcia umowy prorogacyjnej sąd umownie właściwy staje się sądem wyłącznie właściwym, chyba że strony umówiły się inaczej (art. 46 k.p.c.). Powód, wnosząc pozew do sądu umownie właściwego, powinien dołączyć do pozwu umowę prorogacyjną, a w uzasadnieniu pozwu powołać się na nią, wyjaśniając, dlaczego wniósł pozew do sądu, który nie jest ustawowo właściwy w sprawie.
2. Właściwość funkcjonalna (funkcyjna) sądu (str. 140 – 141).
Właściwość funkcjonalna , zwana też instancyjną , odpowiada na pytanie, który sąd w danej sprawie jest sądem drugiej instancji oraz jakie czynności sądowe może dany sąd wykonać. Opierając się na właściwości instancyjnej, sądy okręgowe rozpoznają środki odwoławcze od orzeczeń sądów rejonowych, a sądy apelacyjne rozpoznają środki odwoławcze od orzeczeń wydanych w pierwszej instancji przez sądy okręgowe. Z właściwości funkcjonalnej wynika również, że sądy rejonowe wykonują ponadto następujące czynności w postępowaniu cywilnym:
- udzielają pomocy sądowej na żądanie innych sądów państwowych oraz sądów polubownych (art. 44 § 4 u.s.p. oraz art. 1192 k.p.c.);
- prowadzą postępowania pojednawcze (art. 185 § 1 k.p.c.);
- na wniosek strony wyznaczają arbitrów sądu polubownego, jeżeli nie jest możliwe wyłonienie go przez strony (art. 1171 i n. k.p.c.);
- zabezpieczają dowód w wypadkach niecierpiących zwłoki, a także gdy postępowanie w sprawie nie zostało jeszcze wszczęte (art. 311 k.p.c.). Jeśli chodzi o właściwość funkcjonalną Sądu Najwyższego, to wykonuje on następujące czynności w postępowaniu cywilnym:
- rozpoznaje skargi kasacyjne od prawomocnych wyroków sądów drugiej instancji oraz od prawomocnych postanowień sądów drugiej instancji w przedmiocie odrzucenia pozwu i umorzenia postępowania kończących postępowanie w sprawie (art. 398^1 § 1 k.p.c.);
- rozpoznaje skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnych orzeczeń sądowych (art. 424^1 § 1 k.p.c.);
- rozpoznaje zażalenia na postanowienia sądu drugiej instancji;
- rozstrzyga zagadnienia prawne budzące poważne wątpliwości przedstawione przez sąd drugiej instancji – Sąd Najwyższy ma prawo przejąć wówczas sprawę do własnego rozpoznania (tzw. prawo ewikcji – art. 390 § 1 k.p.c.);
- podejmuje uchwały zawierające rozstrzygnięcia zagadnień prawnych, jeżeli pojawiły się rozbieżności w wykładni prawa, a z wnioskiem o podjęcie uchwały zwrócili się do Sądu Najwyższego: a) Pierwszy Prezes SN, b) Rzecznik Praw Obywatelskich, c) Prokurator Generalny, d) Rzecznik Ubezpieczonych, e) Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego lub f) powiększony skład orzekający Sądu Najwyższego (art. 60 i 61 ustawy o SN).
JURYSDYKCJA SĄDOWA W KPC
Jurysdykcja krajowa to kompetencja sądów polskich do rozpatrzenia sprawy z elementem obcym. Kodeks postępowania cywilnego, dostosowany do uregulowań międzynarodowych oraz wewnątrzunijnych, określa wprost jurysdykcję krajową w konkretnych przypadkach spraw. Jurysdykcja krajowa w postępowaniu procesowym Generalnymi łącznikami (określonymi w art. 1103 k.p.c.) są fakt posiadania przez pozwanego miejsca zamieszkania, miejsca zwykłego pobytu albo siedziby w Rzeczypospolitej Polskiej. Następnie wymagania te są już konkretyzowane w przypadku konkretnych postępowań. Terminy te wymagają wyjaśnienia na potrzeby interpretacji przepisów. Miejsce zamieszkania, to zgodnie z art. 25 k.c., miejsce, w którym pozwany przebywa z zamiarem stałego pobytu, tak więc istotne jest tutaj wewnętrzny stosunek osoby do owego miejsca, a nie tylko sam fakt przebywania w nim. Miejsce zwykłego pobytu charakteryzuje się mniejszą trwałością i można utożsamiać je z miejscem, w którym dana osoba zwyczajowo przebywa ze względu na więzi osobiste i zawodowe wskazujące na istnienie ścisłych związków między tą osobą a miejscem. Istnieje możliwość, aby jedna osoba miała miejsce zamieszkania w jednym państwie, a miejsce zwykłego pobytu w innym, np. w sytuacji wykonywania pracy sezonowej za granicą. Co ważne, dla określania miejsca zamieszkania i miejsca zwykłego pobytu nie ma żadnego znaczenia fakt zameldowania w którymś z nich. Przechodząc natomiast do pojęcia siedziby, to jego znaczenie podaje Kodeks cywilny w art. 41 o treści: Jeżeli ustawa lub oparty na niej statut nie stanowi inaczej, siedzibą osoby prawnej jest miejscowość, w której ma siedzibę jej organ zarządzający. 1). Sprawy małżeńskie Art. 11031 k.p.c. stanowi, że sprawy małżeńskie oraz sprawy dotyczące małżeńskich stosunków majątkowych należą do jurysdykcji krajowej w sytuacjach, kiedy:
- oboje małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania lub ostatnie miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli jedno z nich nadal ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, lub
- małżonek będący powodem ma co najmniej od roku bezpośrednio przed wszczęciem postępowania miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, lub
- małżonek będący powodem jest obywatelem polskim i ma co najmniej od sześciu miesięcy bezpośrednio
Istnieje również katalog przesłanek wskazujących na jurysdykcję krajową w sprawach, które dotyczą:
- zobowiązania wynikającego z czynności prawnej, które zostało wykonane albo ma lub miało być wykonane w Rzeczypospolitej Polskiej,
- zobowiązania niewynikającego z czynności prawnej, które powstało w Rzeczypospolitej Polskiej,
- działalności znajdującego się w Rzeczypospolitej Polskiej zakładu lub oddziału pozwanego,
- roszczenia o prawo majątkowe, a pozwany ma majątek w Rzeczypospolitej Polskiej lub przysługują mu prawa majątkowe w Rzeczypospolitej Polskiej o znacznej wartości w stosunku do wartości przedmiotu sporu,
- przedmiotu sporu znajdującego się w Rzeczypospolitej Polskiej,
- spadku po osobie, która w chwili śmierci miała miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej. Jurysdykcja krajowa w postępowaniu nieprocesowym 1). Sprawy o uznanie za zmarłego i stwierdzenie zgonu Łącznikiem decydującym o kompetencji sądów polskich ponownie jest obywatelstwo, ostatnie miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Polsce osoby, którą uznaje się za zmarłego bądź stwierdza jej zgon. W sytuacji, kiedy osoba taka jest cudzoziemcem i miała ostatnie miejsce zamieszkania, a także ostatnie miejsce zwykłego pobytu za granicą, jeżeli sprawa wykazuje wystarczający związek z polskim porządkiem prawnym. Jest to przepis wyjątkowy, sądy w praktyce używają go raczej oszczędnie. Związek sprawy z polskim porządkiem prawnym musi być wystarczający., czyli nie wystarczy jakikolwiek związek, ale jednocześnie prawo polskie nie musi mieć także najściślejszego związku ze sprawą spośród wszystkich porządków prawnych wchodzących w rachubę w związku ze sprawą. Okolicznością decydującą o zaistnieniu jurysdykcji krajowej jest nastąpienie zgonu w Polsce, jeżeli cudzoziemiec miał na terytorium RP miejsce zamieszkania i miejsce zwykłego pobytu. 2). Sprawy małżeńskie Sądy polskie będą kompetentne rozpatrzyć sprawę, jeżeli jeden z małżonków albo jedna z osób zamierzających zawrzeć małżeństwo jest obywatelem polskim albo, będąc cudzoziemcem, ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej bądź zamierza zawrzeć małżeństwo w Rzeczypospolitej Polskiej. Jak widać łącznikiem również są obywatelstwo, miejsce zamieszkania i miejsce zwykłego pobytu na terytorium kraju. Jeżeli rozważamy problem jurysdykcji przy podziale majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej, to należy wskazać, że istotne jest położenie majątku wspólnego w całości lub znacznej części w RP. 3). Sprawy ze stosunków między rodzicami a dziećmi Do jurysdykcji krajowej należą sprawy z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi, jeżeli:
- dziecko, którego sprawa dotyczy, ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej lub
- wnioskodawca i dziecko, którego sprawa dotyczy, są obywatelami polskimi. Znów o zaistnieniu jurysdykcji decyduje obywatelstwo polskie, miejsce zamieszkania i miejsce zwykłego pobytu na terytorium Polski. 4). Sprawy rzeczowe Mamy tutaj do czynienia z jurysdykcją krajową wyłączną. Dotyczy ona spraw o prawa rzeczowe na nieruchomości i o posiadanie nieruchomości położonej na terytorium Polski. Tylko sądy polskie mają kompetencję rozpatrywać takie sprawy i w nich orzekać. Są to sprawy:
- o zasiedzenie ,
- dotyczące zarządu związanego ze współwłasnością lub użytkowaniem,
- o zniesienie współwłasności,
- ustanowienie drogi koniecznej i służebności przesyłu. Także sprawy rozpoznawane w postępowaniu wieczystoksięgowym należą do wyłącznej jurysdykcji krajowej. 5). Sprawy spadkowe Do jurysdykcji krajowej należą sprawy spadkowe, jeżeli spadkodawca w chwili śmierci był obywatelem polskim lub miał miejsce zamieszkania bądź miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, a także jeżeli majątek spadkowy albo jego znaczna część znajduje się w Polsce. Istotna w tym przypadku jest chwila śmierci, czyli moment, z którym zostaje otwarty spadek. Jeśli natomiast chodzi o przypadki, kiedy osoba w chwili śmierci nie miała miejsca zamieszkania lub miejsca zwykłego pobytu w RP, a spadek podlega jurysdykcji sądu polskiego (np. kiedy jego znaczna część znajduje się w Polsce), sąd może postanowić o stwierdzeniu nabycia spadku na wniosek polskiego przedstawiciela dyplomatycznego lub urzędu konsularnego. Do jurysdykcji krajowej należą również inne niż wymienione powyżej sprawy rozpoznawane w postępowaniu nieprocesowym, jeżeli sprawa dotyczy:
- osoby będącej obywatelem polskim,
- cudzoziemca mającego miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej albo
- osoby prawnej lub niebędącej osobą prawną jednostki organizacyjnej, mającej siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej, a także, jeżeli sprawa z innych względów wykazuje wystarczający związek z polskim porządkiem prawnym.
Art. 1113. Immunitet sądowy
Immunitet sądowy sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy. W razie stwierdzenia istnienia immunitetu sąd odrzuca pozew albo wniosek. Rozpoznanie sprawy z naruszeniem immunitetu sądowego powoduje nieważność postępowania. Jeżeli osoba, przeciwko której albo z udziałem której wszczęto sprawę, uzyska immunitet sądowy w toku postępowania, sąd umarza postępowanie.
