Oświata i wychowanie w epoce antyku - Notatki - Historia, Notatki z Historia

Pobierz Oświata i wychowanie w epoce antyku - Notatki - Historia i więcej Notatki w PDF z Historia tylko na Docsity! Oświata i wychowanie w epoce antyku Antyk jest pierwszą epoką w dziejach kultury. Epoka ta obejmuje świat starożytny, cywilizację i kulturę starożytnej Grecji i Rzymu rozwijająca się w Basenie Morza Śródziemnego od końca II tysiąclecia p.n.e. do V w.GRECJAOświata i wychowanie w starożytnej Grecji ulegały ciągłym przeobrażeniom. W trakcie rozwoju doskonaliły się, przybiegały od wychowania indywidualnego, do zbiorowego, od rodziny do instytucji, która powoli stawała się szkołą ( w dzisiejszym tego słowa znaczeniu). Możemy wyróżnić cztery zasadnicze i bardzo odmienne od siebie systemy wychowania, których ukształtowanie miało związek z ówczesną sytuacją społeczno-polityczną: 1/ WYCHOWANIE STAROGRECKIE:Odbywało się głownie w rodzinie, lub indywidualnie, przez prywatnych nauczycieli. Dotyczyło ono wąskiej grupy dzieci: głównie dzieci królewskich i arystokracji. Zakładano, że dzieci należące do tej grupy społecznej rodzą się mądre i dobre, a więc ich wychowanie powinno się ograniczać do ćwiczenia sprawności ( posługiwania się bronią, kierowania rydwanem itp.) oraz pewnych umiejętności politycznych jak przygotowywanie mów. Tak, więc starogrecki ideał wychowania to: dzielny żołnierz i zręczny polityk. Od około VII w. p.n.e. miejsce starogreckiego ideału wychowawczego zajmują dwa odmienne od siebie systemy wychowania, które zostały ukształtowane przez największe w owym czasie ośrodki (polis): Spartę i Ateny. 2/ WYCHOWANIE SPARTAŃSKIE:Spartanie byli szczepem wojowniczym. Odznaczali się szorstkością usposobienia, zamiłowaniem do życia wojowniczego, pragnieniem władzy i zdobyczy." . Wpływ na wychowanie w Sparcie miał bez wątpienia ustrój polityczny państwa, nieliczna garść Spartiatów panująca i wyzyskująca ludność podbitą:niewolników, helotów oraz periojków (ludność wolną, ale pozbawioną praw obywatelskich), utrzymać mogła się przy władzy tylko dzięki surowej dyscyplinie i gotowości militarnej.Wobec powyższego wychowanie w Sparcie było całkowicie podporządkowane państwu. To ono decydowało o losie narodzonych dzieci. Słabe, chorowite lub ułomne skazywano na śmierć poprzez porzucenie na górze Tajgos , regulowano też ilość urodzin dziewczynek. W ten sposób dążono do uzyskania państwa idealnego.Wychowanie w Sparcie miało charakter klasowy, obejmowało dzieci Spartan klasy panującej, miało to służyć utrzymaniu i utrwaleniu panowania Spartan. Podstawą wychowania była zasada zwyciężać w bitwie i być karnym. Spartanin winien mówić prosto, krótko i po lakońsku ( lakonicznie) . Dzieci do 7 roku życia ( dziewczynki i chłopcy) przebywały pod opieką matki. Od 7 roku życia państwo przejmowało rolę wychowania dzieci. Zarówno dziewczynki jak i chłopcy byli wychowywani w domach podobnych do dzisiejszych koszar z ta różnicą, że chłopcy przebywali tam przez cały czas ( dzień i noc), natomiast dziewczynki wracały na noc do domów matek. Wychowanie tam odbywało się do 17 -18 roku życia. Dzieci poddawane były głównie ćwiczeniom fizycznym.Chłopcy po 18 roku życia przechodzili do efebii wojskowych. Do ćwiczeń fizycznych dochodziła w efebiach nauka wiedzy z zakresu wojskowości. Okres ten trwał dwa lata i przygotowywał bezpośrednio do pełnienia służby wojskowej. Po upływie 2 lat następowała 10 letnia służba wojskowa. Po jej odbyciu w wieku lat 30 Spartanin stawał się pełnoprawnym obywatelem. Wówczas państwo oczekiwało od niego szybkiego ożenku i dzieci ( najlepiej chłopców). W dalszym ciągu musiał jednak uczestniczyć w zbiorowych ćwiczeniach gimnastycznych i wspólnych biesiadach.Co do wychowania dziewcząt, jak już wcześniej wspomniałam od 7 roku życia pobierały one takie samo wychowanie jak chłopcy. Ćwiczyły się w biegach, walkach zapaśniczych, rzucaniu dyskiem i walce na pięści. Wychowanie fizyczne kobiet traktowano, bowiem jako bardzo ważną funkcję państwa, gdyż obowiązkiem kobiety, było wydanie na świat zdrowego potomstwa, przyszłych obrońców ojczyzny . Po wyjściu za mąż Spartanki całkowicie poświęcały się obowiązkom rodzinnym, rodzeniu i wychowywaniu dzieci. Kiedy mężczyźni wyruszali na wojny, kobiety szkolone w młodości, były gotowe do przejęcia ich roli. W systemie spartańskim w trakcie nauki kładziono nacisk na wychowanie fizyczne, dyscyplinę moralną, karność oraz tzw. lakonizm, czyli krótkie, jędrne i zwięzłe wypowiedzi. Kształcenie umysłu w Sparcie ograniczało się do uczenia na pamięć pieśni, ustaw ojczystych i historii przodków .Sposoby wychowania, to przekaz ustny, szkoła jako instytucja nie istniała w owym czasie, koszary spełniały funkcję wychowania patriotyczno fizycznego. 3/ WYCHOWANIE ATEŃSKIE:System wychowania w Atenach, pomimo że miał również charakter klasowy, był całkiem odmienny od wychowania spartańskiego. Wynikało to z różnych przyczyn: panującego tam ustroju (republika demokratyczna, co prawda ograniczona, bo wyłączeni byli z niej niewolnicy), warunków ekonomicznych, społecznych (niewolnicy nie należeli do państwa jak w Sparcie, lecz do swoich właścicieli) i kulturalnych Aten. Wychowanie obejmowało w Atenach tylko ludzi wolnych. Ideał ateński to: kalokagatia ( gr. kalos kai agathos piękny i dobry) oznaczało to człowieka harmonijnie łączącego rozwój ciała i piękno ducha. Po raz pierwszy, w Atenach spotkać się można z ideą wychowania wszechstronnego, zarówno intelektualnego, moralnego, estetycznego jak i fizycznego. Powstała tam instytucja szkoły, były to jednak szkoły prywatne, gdzie nauczyciel pobierał opłaty za naukę.Wychowanie ateńskie dzieliło się na 3 okresy:1/ 0-7 lat - dzieciństwo Niemowlęta po wykarmieniu przez matkę przechodziły pod opiekę niańki. Matka ateńska za mało miała kultury i powagi rodzinnej, aby wpływać na wychowanie dziecka, mężczyzna zaś pochłonięty życiem publicznym i towarzyskim poza domem mało interesował się dzieckiem . Pierwsze lata dziecka upływały na beztroskich i swobodnych zabawach.2/ 7-18 lat lata szkolneChłopcy przechodzili pod nadzór pedagoga ( gr. paidagogos - paidos- chłopiec, ago prowadzę) zazwyczaj byli nimi zaufani niewolnicy. Ich zadaniem było odprowadzanie dzieci do szkoły i ich przyprowadzanie, noszenie książek i lutni, jak również kształtowanie obyczajów, zwłaszcza zachowania na ulicy i przy stole. Nauka w szkole odbywała się indywidualnie. Przez pierwsze 3 lata szkoły nauczyciel zwany gramatystą uczył chłopców alfabetu ( najpierw nazw liter, potem pokazywał ich kształty), potem następowała czytania, a następnie nauka pisania i najprostszych działań rachunkowych ( np. tabliczki mnożenia). Około 10 roku życia gramatysta rozpoczynał nauczanie utworów poetyckich takich jak Iliada i Odyseja Homera, utwory Hezjoda, czy utwory Solona, z których uczniowie czerpali wiedzę o historii, geografii, zasadach życia społecznego, polityce, etyce oraz mitologii. Chłopców, którzy przystępowali do poznawania poezji zaczynał kształcić lutnista nauczyciel muzyki. Uczył on gry na lutni, śpiewu i deklamacji, co wyrabiało poczucie rytmu i melodii.Chłopcy z biedniejszych rodzin od około 12 roku życia byli przygotowywani do kupiectwa, rolnictwa, rzemiosła lub innych umiejętności praktycznych. . Po ukończeniu 14 roku życia chłopcy z bogatszych rodzin przechodzili do palestry. Tam ich opiekunem był pedotryba nauczyciel gimnastyki. Palestra był to rodzaj ogrodzonego boiska sportowego. Podstawą nauki w palestrze był pięciobój ( bieg, rzut dyskiem, skok, rzut oszczepem i zapasy) oraz nauka pływania.Po ukończeniu palestry formy. Nauka dzieliła się odtąd na trzy stopnie: elementarny, gramatykalny i retoryczny .W szkołach elementarnych ludus, nadal panowało równouprawnienie płci (nauczano zarówno chłopców jak i dziewczęta), jednakże w czasach cesarstwa uczono w nich oprócz łaciny, również języka greckiego i literatury greckiej. Szkoły gramatykalne miały charakter szkół średnich. Obejmowały one chłopców między 12, a 15 rokiem życia i trwały przeważnie od trzech do czterech lat. Nauczano w nich obok łaciny również języka greckiego, gramatyki i literatury ( głownie greckiej), sztuki recytatorskiej, geometrii (ograniczonej do miernictwa), arytmetyki (głownie rachunków), astronomii ( sztuki obliczania kalendarza) i muzyki ( okrojonej do wiadomości teoretycznych pomocnych przy nauce poetyki). Po zakończeniu kształcenia ogólnego, młodzież uboższa kontynuowała pracę zawodową swych ojców, natomiast zamożniejsza rozpoczynała kształcenia w szkołach retorycznych.Szkoły retoryczne obejmowało wykształcenie wyższe o charakterze zawodowym. Ich zadaniem było kształcenie mówców i urzędników państwowych. Młodzież opanowywała w nich literaturę, prawo i przede wszystkim sztukę krasomówstwa ( retorykę) oraz ćwiczyła się w oratorstwie politycznym i sądowym . Nauka w tych szkołach trwała właściwie od dwóch do trzech lat, ale zdarzało się, też, że młodzież pozostawała w nich nawet do sześciu lat (uzupełniając i pogłębiając swoją o wiedzę z zakresu prawa).Taki system kształcenia utrzymywał się w cesarstwie rzymskim aż do jego upadku w V w. POGLĄDY PEDAGOGICZNE MYŚLICIELI ANTYKUW starożytności poświęcono wiele uwagi rozważaniom, na temat problemów wychowania i nauczania, dając w ten sposób początek europejskiej myśli pedagogicznej . W przypadku Grecji należy zwrócić uwagę na takich myślicieli jak: Sokrates, Platon, Arystoteles, natomiast w Rzymie wiele uwagi wychowaniu poświęcili: Katon Stary, Cyceron, Seneka i Marek Fabiusz Kwintylian.1/ SOKRETES (469-399 p.n.e.) Ateńczyk, filozof, będący najlepszym przykładem pedagoga, nauczyciela. Powodowała to jego postawa i talent pedagogiczny. Stał on na stanowisku, że skuteczność nauczania i wychowania jest uzależniona od samodzielnego zdobywania wiedzy.Trzeba wychowywać tak, aby pod nieobecność nauczyciela uczeń sam wiedział, co należy, a czego nie należy czynić. Uważał on cnotę za dobro bezwzględne, która przynosi człowiekowi pożytek zarówno w życiu publicznym jak i osobistym. Ten pogląd spowodował, że uznawany jest on za twórcę wychowania moralnego. Twierdził też, że cnota jest wiedzą. Wiedza o tym, co dobre, a co złe pozwoli na świadomy wybór i podjęcie właściwych decyzji. Sporo miejsca poświęcał też sprawom pojęciowym, uważając, że wiedza pojęciowa umożliwia wykształcenie naukowe. W swoich naukach stosował metodę zwaną metodą sokratyczną. Polegało to na doprowadzaniu fałszywej tezy do absurdu, poprzez pozorne jej chwalenie przy pomocy zręcznych pytań, a następnie, znów przy pomocy pytań nakierowanie współrozmówcy na poprawną definicję, ale w taki sposób, aby sam doszedł on do właściwych wniosków .2/ PLATON (427-347 p.n.e.) Ateńczyk, uczeń Sokratesa. Założył własną szkołę nazywaną Akademią Platona. Poświęcił się pracy w tej szkole i pracy pisarskiej. W swoich dziełach: Rzeczpospolita , Prawa , Protagoras i Menon poświęca wiele miejsca psychologicznemu uzasadnieniu celów wychowania. Uważał on, że najważniejsze w wychowaniu są: harmonijnie ukształtowane ciało i dusza. Dał szerokie pojęcie etycznych postaci wychowania. Był twórcą czterech cnót, które odpowiadają podstawowym funkcjom duszy: umiarkowanie ( panowanie nad samym sobą), odwaga, mądrość oraz sprawiedliwość. Platon głosił, że wychowanie powinno realizować ideę dobra i do niej się zbliżać. Podkreślał też polityczny i społeczny charakter wychowania. Polityczny - gdyż wychowanie jest sprawą państwa, i to państwo powinno zapewnić nauczycielom warunki do realizacji idei dobra. Społeczny, bo człowiek jest częścią społeczeństwa i trzeba go przygotować do życia w tym społeczeństwie. Uważał, że dziewczęta powinny otrzymywać takie samo wychowanie jak chłopcy. Dzielił on wychowanie człowieka na różne okresy i w związku z tym proponował utworzenie poszczególnych instytucji wychowawczych w zależności od wieku dziecka. Wszelkie instytucje powinny być państwowe i obowiązkowe. Nakazywał dbać o wszechstronny rozwój, zarówno fizyczny jak również umysłowy i moralny młodzieży.3/ ARYSTOTELES (382-322 p.n.e.) Grek, pochodził z rodziny lekarskiej. Doskonały uczony, badacz zjawisk przyrody, myśliciel, filozof i pedagog. Był zwolennikiem szkolnictwa publicznego, przymusowego i prowadzonego przez państwo. Odróżniał on proces wychowania moralnego, od wychowania intelektualnego. Dokonał próby analizy procesu dydaktycznego od strony psychologicznej i logiki. Uważał, że proces nauczania dokonuje się poprzez wrodzoną ciekawość ludzi, która jest motorem nauczania. Dzielił proces uczenia się na trzy etapy:a/ poznawanieb/ zapamiętywaniec/ przełożenie wiedzy pamięciowej na umiejętności.Tym etapom uczenia wg Arystotelesa odpowiadają logiczne stopnie nauczania:1/ pokazywanie2/ utrwalanie3/ ćwiczenieDzięki powyższym stwierdzeniom zyskał on miano ojca dydaktyki teoretycznej.Przywiązywał, też dużą wagę do wychowania przedszkolnego jak również do wszechstronnego rozwoju dziecka, zarówno umysłowego jak i fizycznego. Jego zdaniem jednak, przedmiotem wychowania mógł być tylko wolny obywatel. Aprobował, a nawet pochwalał niewolnictwo, uzasadniając je jako zjawisko naturalne i sprawiedliwe. Odmawiał też kobietom praw równych mężczyznom. Odnosił się z pogardą do pracy fizycznej i zarobkowej uważając, że upodla ona umysł. 4/ KATON STARY ( 234-149 p.n.e.) był reprezentantem arystokratycznej myśli politycznej, najgłośniejszym zwolennikiem tradycji starorzymskiej. Piastował on urząd cenzora. Podjął się zadania samodzielnego kształcenia swego syna i starał się być dla niego najlepszym wzorem do naśladowania. Uczył go pisania, czytania, prawa rzymskiego, religii, obyczajów i historii. Ułożył dla niego encyklopedię wiedzy ówczesnej wraz z dziejami ojczystymi. Doglądał też rozwoju fizycznego syna wprawiając go w ćwiczenia wojenne, jazdę konną, pływanie itp. 5/ CYCERON ( 106-43 p.n.e.) Rzymianin, filozof, dający sporo trafnych maksym pedagogicznych. Pragnął zapewnienia młodzieży najlepszych warunków do nauki i przygotowania jej do ofiarnej służby społeczeństwu. Domagał się wszechstronnego wykształcenia dla chłopców. Kładł nacisk na wychowanie moralne. W swoim traktacie O mówcy wyznacza m.in. minimum wiedzy dla działaczy politycznych: gramatykę, retorykę, dialektykę- logikę, arytmetykę, geometrię astronomię i muzykę, czyli tzw. 7 sztuk wyzwolonych. Był zwolennikiem wiedzy encyklopedycznej. W traktacie O Rzeczypospolitej pochwalał ustrój mieszany z elementami ustroju: monarchicznego, oligarchicznego i demokratycznego. Poruszał też problem sprawiedliwości i jej roli w państwie.6/ SENEKA (ok. 4 p.n.e.-65 n.e.) wychowawca i współpracownik Nerona, filozof.Interesowały go głównie problemy etyczne. Starał się rozwinąć zasady filozofii stoickiej. Głosił pogląd, że szkoła nazbyt zaprząta umysły młodzieży problematyką naukową, zamiast wpajać jej zdrowe zasady moralne i przygotowywać do codziennego ich praktykowania . Słynne są jego sentencje pedagogiczne takie jak np.: nie dla szkoły, lecz dla życia uczymy się , długa jest droga przez przepisy, krótka i skuteczna przez przykłady czy ucząc innych sami się uczymy .7/ MAREK FABIUSZ KWINTYLIAN (35-95 n.e.) pochodził z Hiszpanii, adwokat i nauczyciel wymowy. Jego najważniejsze dzieło Kształcenie mówcy zawiera teorie wymowy i uwagi o wychowaniu oraz przedstawia ideał nauczyciela. Wg Kwintyliana mowa powinna uczyć, bawić i motywować. Dobrym mówcą może być tylko człowiek moralny. Był on zwolennikiem wychowania w szkołach, gdyż człowiek to istota społeczna i jego wychowanie powinno się odbywać w grupie rówieśników. Obcowanie w grupie wyrabia, bowiem odwagę, ambicje i przyjaźń. Kwintylian potępiał kary cielesne, twierdził też, że nauczanie będzie skuteczne, gdy wykluczy się z niego przymus rygory i nagany nauka powinna, bowiem sprawiać przyjemność i być zbliżona do zabawy . Wg niego dobry nauczyciel powinien posiadać głęboką wiedzę oraz takie cechy jak: cierpliwość, wytrwałość, sprawiedliwość i opanowanie. Powinien mieć ojcowskie podejście do uczniów i okazywać im życzliwość, pomoc i szacunek. Przykład starożytnej Grecji i Rzymu, wyraźnie pokazuje, że poziom wychowania i jego formy zależne są od jakości życia społeczno politycznego. Wraz ze zmianą zadań organizacji i roli państwa zmieniało się wychowanie. Szkolnictwo grecko-rzymskie, stało się pierwowzorem dla wychowania szkolnego w późniejszych stuleciach. Bibliografia1. Jaczynowska M. : Historia Starożytnego Rzymu, Warszawa 1978. PWN.2. Kot S. : Historia wychowania t. 1, Warszawa 1996, Wydawnictwo Żak.3. Krasuski J. : Historia wychowania, Warszawa 1985, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne4. Siergiejew W.S. : Historia starożytnej Grecji, Warszawa 1952, Książka i Wiedza5. Słownik wyrazów obcych, Warszawa 1980, PWN.6. Wołoszyn S. : Dzieje wychowania i myśli pedagogicznej w zarysie, Warszawa 1964, PWN.