Oświata w zaborze rosyjskim - Notatki - Historia, Notatki z Historia

Pobierz Oświata w zaborze rosyjskim - Notatki - Historia i więcej Notatki w PDF z Historia tylko na Docsity!

Wstęp.

Z wielkim uporem margrabia Aleksander Wielopolski walczył w Petersburgu, w gorących miesiącach wrzeń społecznych i manifestacji patriotycznych poprzedzających wybuch Powstania Styczniowego, o zatwierdzenie projektu nowej organizacji szkolnictwa w Królestwie Polskim. Przeciwko sobie miał wpływowe koła na dworze carskim, będące niechętne koncepcjom szerszej autonomii Królestwa, a zwłaszcza – szkolnictwa i oświaty. Nie cieszył się on także popularnością w społeczeństwie polskim, a jego polityka ugody z caratem wywoływała opór ośrodków radykalnych i miała ograniczone poparcie we własnym obozie. Wzmagające się nastroje rewolucyjne w Królestwie przyspieszyły jednak decyzję władz petersburskich. Dnia 20 maja 1862 roku car zatwierdził Ustawę o wychowaniu publicznym w Królestwie Polskim po uporczywych dyskusjach z Wielopolskim, który zawzięcie bronił zasadniczych ustanowień projektu. Wszystkie osiągnięte korzyści wynikające z tejże ustawy miały jednak już niedługo przestać istnieć. Nieco ponad pół roku po jej zatwierdzeniu wybuchło Powstanie Styczniowe.

Oświata i szkolnictwo w zaborze rosyjskim po 1863 roku.

Powstanie Styczniowe spowodowało szybki upadek Ustawy z roku 1862 oraz likwidację autonomii szkolnej Królestwa. Aleksander Wielopolski, oskarżony przez własne społeczeństwo oraz pozbawiony poparcia władz petersburskich, otrzymał urlop ze stanowiska naczelnika zarządu cywilnego Królestwa i wyjechał z kraju. Namiestnikiem Królestwa został gen. Fiodor Berg, który otrzymał zadanie bezwzględnego rozprawienia się z polską rewolucją i przywrócenia „władzy legalnej”. Funkcję dyrektora KR WRiOP objął kurator

kijowskiego okręgu szkolnego, Teodor Witte, a następnie osławiony Mikołaj Apuchtin. W tym samym czasie władze petersburskie powierzyły Mikołajowi Milutinowi opracowanie projektu zmian w organizacji oświaty w Królestwie Polskim. W memoriale do cara Milutin zalecał pełne podporządkowanie szkolnictwa w Królestwie władzom centralnym w Petersburgu, stworzenie odrębnego szkolnictwa dla mniejszości narodowych, w ich rodowitym języku, a przede wszystkim stworzenie państwowych szkół dla dziewcząt oraz pozbawienie szlachty i duchowieństwa wpływu na sprawy szkolne. Szczególne znaczenie w nowej polityce wobec Królestwa Milutin przywiązywał do sprawy szkolnictwa elementarnego na wsi. Szkolnictwo to zalecał wiązać z ogólną reformą uwłaszczeniową i upowszechniać wśród chłopów przekonanie, że jest ono wyrazem troski władz carskich o sprawy ludu. Oświata ludowa według niego miała być skuteczniejszą drogą wiązania mas ludowych z państwem rosyjskim niż polityka bezpośredniej rusyfikacji. Administrację oświaty w Królestwie Milutin zalecał połączyć z administracją w Cesarstwie, a na czele władz oświatowych stawiać Rosjan. Przygotowane przez niego projekty car zatwierdził w roku 1863 w Jugenheimie. Decyzje carskie szybko wcielano w życie. Likwidacji uległa Komisja Rządowa WRiOP, a jej miejsce zajął Warszawski Okręg Naukowy, bezpośrednio podlegający ministerstwu w Petersburgu. Ustanowiono dyrekcje naukowe obsadzając stanowiska naczelników dyrekcji wyłącznie Rosjanami. Szkoły elementarne na wsi poddano pod bezpośredni zarząd w gminach. Odwołano dotychczasowych opiekunów szkół, którzy rekrutowali się spośród szlachty i duchowieństwa, pozbawiając w ten sposób inteligencję polską wpływu na szkolnictwo ludowe. Na podstawie ustawy z roku 1864 nauczanie w szkołach Królestwa miało się odbywać w języku rodowitym mieszkańców. Zasada ta obowiązywała do roku 1872. Od roku 1873 językiem nauczania stał się język rosyjski. Język

2000 mieszkańców, podczas gdy w Austrii w tym czasie – na 1200 mieszkańców, w Prusach na 682, a we Francji na 501. Wynikiem tego był masowy analfabetyzm wśród ludności wiejskiej. Zupełnej przebudowie uległo także szkolnictwo średnie. Szkoły średnie dzieliły się na 7-letnie, od roku 1872 8-letnie gimnazja oraz progimnazja, najpierw 4-letnie, klasyczne lub realne, następnie 4- lub 6-letnie progimnazja typu klasycznego oraz 6-letnie, później 7-letnie, szkoły realne. Programy szkolnictwa średniego, szczególnie gimnazjów klasycznych, były przestarzałe i zupełnie nie odpowiadały potrzebom kraju. Władze oświatowe wychodziły z założenia, że studium łaciny i greki jest politycznie mniej niebezpieczne niż studiowanie nauk przyrodniczo-matematycznych, a zwłaszcza społecznych, które budzić mogą zainteresowania młodzieży niebezpieczne dla samowolnej monarchii carskiej. Stanowiska kierownicze w szkole mieli wyłącznie Rosjanie. Polaków dopuszczano do stanowisk nauczycielskich tylko wyjątkowo i otaczano ich, podobnie jak młodzież, ścisłym nadzorem. W warunkach ucisku szkolnego znaczną rolę odgrywało szkolnictwo prywatne. W szkołach prywatnych obowiązywał ten sam program, co w rządowych, językiem nauczania również był język rosyjski. Funkcje dyrektorów szkół oraz nauczycieli pełnili przeważnie Polacy, z wyjątkiem nauczycieli historii Rosji, języka i literatury rosyjskiej. W szkołach tych panowała zupełnie inna atmosfera niż w szkołach rządowych. Można by rzec, że były to pod pokrywką rosyjskości szkoły polskie skupiające nieraz znakomitą kadrę nauczycielską. Młodzież szkół prywatnych pragnąca studiować na wyższych uczelniach, zdawała egzaminy do wyższych klas szkół rządowych lub też egzaminy końcowe w trybie eksternistycznym. Szczególnie bujny był rozwój szkół i prywatnych pensji żeńskich, w których zazwyczaj oprócz realizowania oficjalnego programu tajnie nauczano zakazanych przedmiotów – historii, geografii Polski oraz polskiej literatury. Szkoły średnie, zarówno rządowe, jak

i prywatne, były płatne. Uczyła się w nich młodzież głównie z zamożnych środowisk, ziemiańskich i mieszczańskich. Okólnik ministra oświaty z 1887 roku zabronił przyjmowania do gimnazjów dzieci proletariackich, odcinając im możliwość kształcenia się na poziomie średnim. W drugiej połowie XIX wieku znacznie rozwinęły się w Królestwie Polskim szkoły handlowe oparte na dość liberalnej ustawie z roku 1896, która dopuszczała możliwość zróżnicowanych programów odpowiadających miejscowym warunkom i potrzebom oraz wprowadziła dość duże ułatwienia przy zakładaniu szkół. Ich właścicielami mogły być osoby prywatne, władze miejskie lub odpowiednie zrzeszenia. Szkoły te cieszyły się dużą popularnością, przede wszystkim w środowiskach mieszczańskich. Szybki rozwój industrialny Królestwa w końcu XIX wieku towarzyszył rozwój szkół zawodowych, które kształciły głównie kwalifikowanych pracowników dla przemysłu. Powstawały także szkoły zawodowe na wyższym poziomie, takie jak Szkoła Techniczna Wawelberga i Rotwanda w Warszawie oraz Szkoła Górnicza w Dąbrowie Górniczej. Polityką niszczenia oświaty narodowej objęto również Szkołę Główną Warszawską, która od roku 1869/70 przekształcona została w Cesarski Uniwersytet Warszawski z rosyjskim językiem wykładowym. W tym samym roku w Puławach, w miejsce Instytutu Politechnicznego i Rolniczo-Leśnego utworzono Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa z rosyjskim także z rosyjskim językiem wykładowym. Wraz z przekształceniem Szkoły Głównej Warszawskiej w rosyjski uniwersytet zlikwidowano ostatni bastion reformy szkolnej Aleksandra Wielopolskiego. Rozpoczął się jeden z najciemniejszych okresów w dziejach porozbiorowej oświaty polskiej.

Materiały.