Oświecenie jako moment stanowiący o istocie filozofii | Ćwiczenia Pedagogika, badania pedagogiczne

BAUMGARTNER

Oświecenie - moment stanowiący o istocie filozofii

oświecenie: znamionuje filozofię, stan jasności i klarowności, proces rozjaśniania i uwyraźniania czegoś,

proces wiodący ku klarowności

Teza: Oświecenie jest koniecznym, ale nie dostatecznym momentem filozoficznej refleksji

- specyficzna norma myślowa, specyficzny sposób realizacji myślenia, a w konsekwencji także działania

- Oświecenie nie jest bezpośrednio tożsame z filozofią, ale filozofia niesie z sobą zawsze procesy

oświecenia, nie sposób jej bez oświecenia pomyśleć

- filozofia, przechodząc przez [fazę] oświecenia [i wychodząc poza nie] jest wręcz czymś w rodzaju

zwieńczenia oświecenia

filozofia jako proces oświecenia:

- filozofia zmusza do krytycznego zastanowienia

- najbardziej wyróżniający się i górujący nad innymi moment stanowiący o jej istocie można bez

wątpienia określić hasłem: rozum

- oświecenie dotyczy w sposób zasadniczy i istotny rozumu człowieka

- chodzi tu o dwoisty proces oddzielania się człowieka od przyrody oraz od własnej historii; proces ten

może być rozumiany jako proces oswobadzania człowieka z dwojakiej zależności: z dominacji przyrody i

z przemocy owych stosunków ludzkiego społeczeństwa, które mają podobny przyrodzie charakter i które

można wyrażać innymi pojęciami, takimi jak „w sposób naturalny wykształcone panowanie" czy

„nieprzenikniony autorytet"

- wyzwolenia człowieka z jego niedojrzałości - niedojrzałości, która z pewnością nie w sposób zasadniczy

i nie w każdym przypadku jest niedojrzałością przez niego samego zawinioną

ponieważ idea, jaką jest rozum, jest jednak od początku ideą filozofii, przeto także jej następstwa, proces

oświecenia, należą do porządku filozofii

filozofia jest procesem, który możemy słusznie pojmować jako proces oświecenia i emancypacji

trzy znaczące momenty w dziejach filozofii:

1) presokratycy:

filozofia od samego początku była procesem oswobadzania się myślącego człowieka z jego

przyrodniczego, mitycznie interpretowanego uzależnienia. Dociekania Talesa

przywiodły go do konstatacji, że źródłem i początkiem tego świata nie są jakieś mityczne bóstwa, lecz

pewien żywioł, pewna arche

2) sofistyka

jest ona sprowokowanym przez stosunki polityczne w świecie greckim - krytycznym, nadającym

płynność wszystkim utrwalonym tradycjom i kryteriom ruchem, w którym - w przeciwieństwie do

dawnej filozofii przyrody - do rangi centralnego tematu filozofii podniesiony zostaje świat człowieka

poszczególna jednostka - jako zdolny posługiwać się rozumem i w tym względzie zdany na

samego siebie autonomiczny podmiot - zajmuje odtąd pozycję centralną

sofistyczne oświecenie jest krytycznie wymierzone przeciwko możliwości prawdziwego poznania

w ogóle, przyrody w szczególności, jak też przeciwko możliwości sensownej wiary w bogów

oświecenie sofistyczne i wszelkie oświecenie ma co najmniej ambiwalentny charakter, dopóki

forma jego realizacji, jego zasada, jaką jest refleksja, jest w samej refleksji stanowiona jako absolutna, a

docsity.com

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Oświecenie jako moment stanowiący o istocie filozofii i więcej Ćwiczenia w PDF z Pedagogika, badania pedagogiczne tylko na Docsity!

BAUMGARTNER

Oświecenie - moment stanowiący o istocie filozofii oświecenie: znamionuje filozofię, stan jasności i klarowności, proces rozjaśniania i uwyraźniania czegoś, proces wiodący ku klarowności Teza : Oświecenie jest koniecznym, ale nie dostatecznym momentem filozoficznej refleksji

specyficzna norma myślowa, specyficzny sposób realizacji myślenia, a w konsekwencji także działania
Oświecenie nie jest bezpośrednio tożsame z filozofią, ale filozofia niesie z sobą zawsze procesy oświecenia, nie sposób jej bez oświecenia pomyśleć
filozofia, przechodząc przez [fazę] oświecenia [i wychodząc poza nie] jest wręcz czymś w rodzaju zwieńczenia oświecenia filozofia jako proces oświecenia: - filozofia zmusza do krytycznego zastanowienia
najbardziej wyróżniający się i górujący nad innymi moment stanowiący o jej istocie można bez wątpienia określić hasłem: rozum
oświecenie dotyczy w sposób zasadniczy i istotny rozumu człowieka
chodzi tu o dwoisty proces oddzielania się człowieka od przyrody oraz od własnej historii; proces ten może być rozumiany jako proces oswobadzania człowieka z dwojakiej zależności: z dominacji przyrody i z przemocy owych stosunków ludzkiego społeczeństwa, które mają podobny przyrodzie charakter i które można wyrażać innymi pojęciami, takimi jak „w sposób naturalny wykształcone panowanie" czy „nieprzenikniony autorytet" - wyzwolenia człowieka z jego niedojrzałości - niedojrzałości, która z pewnością nie w sposób zasadniczy i nie w każdym przypadku jest niedojrzałością przez niego samego zawinioną ponieważ idea, jaką jest rozum, jest jednak od początku ideą filozofii, przeto także jej następstwa, proces oświecenia, należą do porządku filozofii filozofia jest procesem, który możemy słusznie pojmować jako proces oświecenia i emancypacji trzy znaczące momenty w dziejach filozofii: 1) presokratycy: filozofia od samego początku była procesem oswobadzania się myślącego człowieka z jego przyrodniczego, mitycznie interpretowanego uzależnienia. Dociekania Talesa przywiodły go do konstatacji, że źródłem i początkiem tego świata nie są jakieś mityczne bóstwa, lecz pewien żywioł, pewna arche 2) sofistyka jest ona sprowokowanym przez stosunki polityczne w świecie greckim - krytycznym, nadającym płynność wszystkim utrwalonym tradycjom i kryteriom ruchem, w którym - w przeciwieństwie do dawnej filozofii przyrody - do rangi centralnego tematu filozofii podniesiony zostaje świat człowieka poszczególna jednostka - jako zdolny posługiwać się rozumem i w tym względzie zdany na samego siebie autonomiczny podmiot - zajmuje odtąd pozycję centralną sofistyczne oświecenie jest krytycznie wymierzone przeciwko możliwości prawdziwego poznania w ogóle, przyrody w szczególności, jak też przeciwko możliwości sensownej wiary w bogów oświecenie sofistyczne i wszelkie oświecenie ma co najmniej ambiwalentny charakter, dopóki forma jego realizacji , jego zasada, jaką jest refleksja, jest w samej refleksji stanowiona jako absolutna, a

2 nie raz jeszcze pojmowana na podstawie wyższego prawa rozumu. Ale temu rodzajowi myślenia o rozumie, myśleniu zwieńczającemu oświecenie, jest rozum koniecznie potrzebny jako pewne założenie, pewien stały i niezmienny moment. Proces refleksji, czyli oświecenie, jest dla realizacji prawdziwej istoty człowieka w jego wolności tak samo konieczny, jak konieczny jest dla urzeczywistnienia filozofii: istotne tutaj nie są - bynajmniej zresztą nie konieczne i wcale nie zawsze destrukcyjne - zewnętrzne następstwa procesu oświecenia, lecz istotna jest jego zasada: myślenie, które jest zdane tylko na siebie, pewne samego siebie, czyli doświadczenie potęgi myśli jako warunek poznania przez nie swej bezsilności Do orientacji sofistycznej należy wszak Sokrates, którego filozoficzne stanowisko w Platońskiej kontynuacji jest krytyką i zarazem zachowaniem zasady oświecenia. Fakt iż nie sposób nie przyznać, że bez sofistycznego oświecenia nie do pomyślenia byłby Sokrates i tym samym klasyczna filozofia grecka Platona i Arystotelesa, pozwala - jak mi się zdaje - rozpoznać ogólne prawo dynamiki filozoficznego myślenia, które wewnętrznie wiąże ze sobą oświecenie i system, sofistyczną formę refleksji i systematyczną filozofię. Jaki stąd wniosek? Myślę, że taki oto: W ten sposób rozumiane procesy oświecenia nie są same w sobie zaraz filozofią ale stanowią integralny składnik procesu, dzięki któremu myślący człowiek staje się samodzielny i zaczyna siebie pojmować jako istotę indywidualną i moralną Istotę, która obdarzona jest rozumem i wolą. Moment rozumowy zamanifestuje się w pełni tylko wówczas, gdy najpierw ustanowiony zostanie jako pierwsza zasada, następnie zaś znajdzie również odzwierciedlenie we własnej refleksji_._ Stąd też nie powiadam, iż oświecenie - w tym przypadku w szczególności sofistyczne - jest już po prostu filozofią i jest z nią identyczne: twierdzę natomiast, co następuje: Bez takiej wyzwalająco- likwidującej refleksji, refleksji stawiającej na siebie samą, samopoznanie człowieka byłoby niemożliwe, nie byłaby możliwa filozofia jako poznanie świata w całości oraz jako samopoznanie człowieka Hegel widzi w sofistyce proces realizowania się samodzielnego myślenia, w którym to procesie myślenie uwalnia się od swych naturalnych i socjalnych uwarunkowań, ustanawia się jako autonomiczne i wkracza na drogę pojmowania samego siebie, jak też wchodzenia - za przyczyną tego pojęciowego ujmowania [siebie] - w nowy stosunek do przyrody i społeczności tym, co negatywne w oświeceniu, powodem jego destruktywnych następstw, jest nie to, że myślenie stawia na siebie, stawia na pojęcie, lecz rzecz następująca: to, że podmiot błędnie rozumie siebie jako pojęcie, identyfikuje samego siebie z rozumem i absolutnie się ustanawia 3) epoka Oświecenia również tutaj występuje - tak jak w greckiej sofistyce - figura zdania-się-myślenia-na-siebie. pro- ces oswobadzania się z dominacji przyrody i tradycji chodzi o „to samo skupienie się podmiotu na samym sobie, to samo szczególne upodobanie do rozważań empiryczno-genetycznych, to samo dociekanie możliwości i granic naukowego poznania i o tę samą namiętność w dyskutowaniu problemów życia społecznego" natchnieni ideą postępu ludzkości w naukowym opanowywaniu zarówno przyrody, jak też i społeczeństwa, uruchamiają ogarniający całą Europę proces, w którym wszystkie obszary życia ulegają przemianie, stając się państwem, prawem, gospodarką, religią; proces, który zarazem został słusznie opisany jako emancypowanie się człowieka i odczarowywanie świata Kantowskie rozumienie oświecenia - przez to. że łączy on je z intelektem, a nie z rozumem w węższym znaczeniu - jest głównie formalne, to znaczy abstrakcyjne i ogólne. Oświecenie jest więc przede wszystkim sposobem myślenia właściwym intelektowi, negatywnym zajęciem uwalniania od przesądów i uprzedzeń, którego z kolei nie należy wiązać wyłącznie z określoną, epoką dziejów: jest ono maksymą myślenia wolnego od przesądów

4 maksyma konsekwentnego sposobu myślenia, która dwie pozostałe ze sobą łączy i w ten sposób je zakłada, jest maksymą rozumu Funkcją filozofii jest przecież m.in. to, ażeby ludzi - uprzytamniając im myślą historię myślenia - uwalniać od strachu, chociażby tego przed pojęciami, w szczególności zaś od strachu, który powstaje za sprawą sloganów, za sprawą politycznie i dogmatycznie rozmytych frazesów i który też bywa budzony rozmyślnie, by w jakiś sposób wywierać nacisk na ludzi, czynić ich niedojrzałymi, aby potem, uznawszy ich za niedojrzałych, odpowiednio traktować. Jednocześnie jednak z zarysowanego kontekstu widać, że samo oświecenie, jako proces będący udziałem i wytoczony za sprawą usamodzielniającego się rozumu, nie jest tym samym tożsamy z filozofią lecz jest jej koniecznym momentem inicjującym i etapem przejściowym. Analogicznie, zadanie filozofii nie polega na tym jedynie, ażeby uruchomić proces oświecenia i oswobadzania, lecz żeby zarazem zrozumieć podstawy tego procesu, a to znaczy, żeby odnieść go do tego, co stanowi jego telos: do skończonego rozumu. Tak tedy zadanie filozofii jest w zasa- dzie zawsze takie samo: oświecać, ale również oświecać co do samego oświecenia, tzn. wskazywać oświeceniu właściwe miejsce w obrębie ludzkiego rozumu Uwagi końcowe Wynikiem Kantowskiej perspektywy filozoficznej, jego teoretycznych i praktycznych dywagacji, jest zrozumienie stosunku między oświeceniem (demitologizacja), filozofią (przezwyciężenie oświecenia)i religią (która nie jest prawdą mitu, ale rozumu):

Oświecenie, które zostało przemyślane i poddane refleksji w duchu Kanta, nie czyni siebie absolutnym, lecz odsyła raczej do nadrzędnego w stosunku do intelektu rozumu, który z kolei, jako skończony rozum ludzki, odznacza się tym, iż odsyła do czegoś poza samym sobą
uchwycone już pojęciowo oświecenie wykracza poza siebie, zmierzając nie w kierunku określonego pojęciowo i jednoznacznie opisanego boskiego Sprawcy, Stwórcy świata, lecz ku momentowi religijnemu jako takiemu_._ Dlatego też nie wyzwala ono od religii, lecz ku religii. Dzięki temu zresztą religia przestaje być w konsekwencji sprzęgnięta z jej samej szkodzącym własnym o sobie wyobrażeniem i takimiż zadaniami, w szczególności przestaje być sprzęgnięta z ową sytuacją, kiedy to ona sama jest politycznym panowaniem albo też za takie się uważa: panowaniem człowieka nad człowiekiem
religia nie pozostaje w sprzeczności z nauką ani z filozofią. Religia, pojmowana na modłę Kantowskiego modelu, realizuje swobodny, twórczy wgląd w absolutny sens ludzkiego życia i losu świata. Nauki, a także filozofia, tak dalece nie sięgają Kiedy filozofia, przechodząc z konieczności fazę oświecenia, ogarnia refleksją oraz ogranicza to, co leży w jej własnej gestii, jak i to, co leży w gestii nauk, to jednocześnie wykrywa miejsce, jakie przypada religii w porządku systematycznym i, wskazując konieczne warunki ludzkiej praktyki, uzasadnia pozytywną możliwość religijnej świadomości. Stąd też religia, nauki oraz filozofia pozostają względem siebie z zasady w relacji komplementarności, wzajemnego uzupełniania się, nie zaś w relacji sprzeczności
oświecenie z istoty należy do filozofii; ale zarazem też, filozofia nie jest z nim tożsama. To jednakże oznacza również iż oświecenie może tylko wówczas ujawnić swe pozytywne skutki i utrzymać się na właściwym sobie poziomie, jeśli w refleksji zwracać się będzie ku samemu sobie i dochodzić będzie do swego zwieńczenia w sposób odpowiadający paradygmatowi kantowskiemu
oświecenie - mówiąc paradoksalnie - zachowuje właściwy dla siebie poziom dokładnie wtedy, kiedy doprowadza do oświecenia samego siebie

Oświecenie jako moment stanowiący o istocie filozofii, Ćwiczenia z Pedagogika, badania pedagogiczne

Dokumenty powiązane

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Oświecenie jako moment stanowiący o istocie filozofii i więcej Ćwiczenia w PDF z Pedagogika, badania pedagogiczne tylko na Docsity!

BAUMGARTNER