Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Przygotuj się do egzaminów
Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Otrzymaj punkty, aby pobrać
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Społeczność
Odkryj najlepsze uniwersytety w twoim kraju, według użytkowników Docsity
Bezpłatne poradniki
Pobierz bezpłatnie nasze przewodniki na temat technik studiowania, metod panowania nad stresem, wskazówki do przygotowania do prac magisterskich opracowane przez wykładowców Docsity
Pod jakim względem Oświecenie w Polsce posiadało zdecydowanie mniejsze osiągnięcia w porównaniu np. z Oświeceniem we ... architektury, rzeźby i malarstwa.
Typologia: Prezentacje
1 / 16
Ta strona nie jest widoczna w podglądzie
Nie przegap ważnych części!
Materiał składa się z sekcji: "Impulsy oświeceniowe płynące do Polski", "Rola Kościoła – triumf oświaty", "Władcy dają przykład – mecenat Wettynów i Stanisława Augusta Poniatowskiego", "Rola mecenatu magnackiego", "Nowe wzorce architektoniczne", "Teatr Narodowy", "Biblioteka Załuskich".
Materiał zawiera 21 ilustracji (fotografii, obrazów, rysunków), 2 filmy, 2 ćwiczenia, w tym 2 interaktywne.
Oświecenie po polsku
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl Nauka polska w XVIII wieku Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 4.
Nauka polska w XVIII wieku Nauka polska w XVIII wieku Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 4.0.
Braci”. Oddziaływanie masonerii miało jednak zasadnicze ograniczenie. Z trudem docierało do zwykłych dworków szlacheckich, przenikając raczej do kręgów arystokratyczno‐dworskich. Podobnie zresztą jak przywieziona też za pośrednictwem francuskim fascynacja Anglią. Jednymi z pierwszych, którzy jej ulegli, byli młody jeszcze wówczas (1754 r.) przyszły król Stanisław Poniatowski i jego wpływowy protektor Adam Kazimierz Czartoryski.
Kolejnym źródłem inspiracji oświeceniowych były wzorce czerpane z Niemiec. Działo się to za pośrednictwem Drezna i saskich ośrodków nauki (np. uniwersytetu w Lipsku i sąsiadującego z nim pruskiego Halle) oraz poprzez Gdańsk i niemieckojęzyczne, luterańskie tamtejsze mieszczaństwo.
Rola Kościoła – triumf oświaty
Początek wieku XVIII wydawał się szczytem „kontrreformacji” i wpływów kościoła na szlachtę polską. Okazuje się jednak, że również w Rzeczpospolitej zauważalne były tendencje antyklerykalne. Miały one - podobnie jak dawniej - podłoże stanowe. Szlachta chciała uwolnić się od jurysdykcji sądów kościelnych, formalnie zrównać obciążenia podatkowe, jak i zapewnić sobie płacenie dziesięciny w pieniądzu, a nie w naturze. Wrogość budziły też prerogatywy nuncjatury apostolskiej.
Jednocześnie jednak w tym okresie wśród duchowieństwa przewagę zyskują pokolenia lepiej wykształcone do pracy duszpasterskiej, przenoszące na grunt polski nowe sposoby oddziaływania, nie polemizujące ze zdobyczami nauki, a nawet starające się pogodzić naukę z religią. Zgodnie z poglądami najbardziej uczonego papieża epoki Benedykta XIV miało to zapobiec postępującej sekularyzacji i upowszechnianiu deizmu.
Duchowni ci chętnie podróżowali i studiowali w Rzymie i Neapolu, dokąd przenikały wzorce francuskie (m.in. przez burboński dwór neapolitański), łatwiejsze do absorpcji za włoskim i kościelnym pośrednictwem.
Fryderyk August Rutowski Louis de Silvestre, Fryderyk August Rutowski, 1724, Maciej Szczepańczyk, licencja: CC BY-SA 3.
Widok na ul. Długą w Warszawie. W głębi po prawej konwikt (bursa dla uczniów) zakonu teatynów; w tym budynku mieściła się nuncjatura apostolska przed rozbiorami. Bernardo Bello o, Widok na ul. Długą w Warszawie, 1778, Olej na płótnie, Zamek Królewski w Warszawie, domena publiczna
Najwięcej jednak zawdzięcza polska kultura mecenatowi ostatniego władcy - Stanisława Augusta. Przy współpracy z doradcami w sprawach sztuki Marcello Bacciarellim oraz Fryderykiem Moszyńskim władca realizował szereg inicjatyw w dziedzinie urbanistyki, architektury, rzeźby i malarstwa.
Król wspierał postęp kultury na wiele sposobów, poczynając od słynnych obiadów czwartkowych skupiających elity intelektualne i literackie, przez fundowanie stypendiów utalentowanym artystom, po kolekcjonerstwo i kreowanie rozwoju sztuki przez zamówienia.
Tragiczny finał rządów Poniatowskiego spowodował niestety zagrabienie (głównie przez Rosjan i Prusaków) znacznej części kolekcjonerskiego dorobku króla. Tylko nieliczne dzieła powróciły do Polski w wyniku rewindykacji oraz późniejszych zakupów.
Nowy zamek w Grodnie domena publiczna
Zamek Luneville Grain de sel, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.
Polecenie 3
W jaki sposób król Stanisław August Poniatowski wspierał rozwój kultury Oświecenia na ziemiach polskich?
Rola mecenatu magnackiego
Przykład płynący od władców oraz z zagranicy stał się również inspiracją dla polskich magnatów. Wspaniałe pałace, ogrody, przebudowa rezydencjalnych miasteczek i kolekcjonowanie dzieł sztuki stały się niemal obowiązkiem największych rodów magnackich. Działo się tak niezależnie od opcji politycznych – konserwatywnych czy postępowych.
Główne rody magnackie zaczęły wznosić wspaniałe rezydencje jeszcze w XVII w. W kolejnym stuleciu jednak nabrały one wręcz monarszego rozmachu i splendoru. Pałace Radziwiłłów w Nieświeżu i Nieborowie, Branickich w Białymstoku, Lubomirskich w Łańcucie, Czartoryskich w Puławach, Sieniawie czy Korcu, Potockich w Tulczynie należały do największych i najbardziej znanych. Dochody płynące zwłaszcza z przeżywających kolonizacyjny boom kresów południowo‐wschodnich pozwalały tworzyć
Ćwiczenie 2
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Nowe wzorce architektoniczne
Okres panowania Poniatowskiego przyniósł wyraźne zmiany w gustach architektonicznych. Powstała nawet odmiana stylistyczna, którą historycy sztuki nazwali „klasycyzmem stanisławowskim”, będącym zapowiedzią typowego dla następnego stulecia połączenia wątków historycznych: klasycyzmu, palladianizmu, baroku i rokoka z wątkami orientalnymi. Do najbardziej znanych realizacji należy tu zaliczyć dzieła przybyłego z Włoch
Połącz obiekty architektury pałacowej z rodami magnackimi, które je fundowały w XVIII w.
Czartoryscy
Braniccy
Radziwiłłowie
Potoccy
Lubomirscy
Tulczyn Nieborów
Sieniawa Łańcut Puławy
Białystok
Dominika Merliniego, który otrzymał tytuł „architekta króla Rzeczypospolitej”. Był on autorem m.in. przebudowy Zamku Ujazdowskiego (1766‐1771) i nowych wnętrz na Zamku Królewskim (sala Audiencyjna, sypialnia, sale: Ensemblowa, Rycerska, Tronowa i kaplica, biblioteka).
Najważniejsze i najbardziej charakterystyczne, w sposób zdecydowany zrywające z późnobarokową estetyką były prace w Łazienkach: Biały Domek i Pałac Myślewicki, Pałac na Wyspie, Wodozbiór (przebudowany zbiornik wody) i Stara Pomarańczarnia wraz z Teatrem. Merlini odbudował też po pożarze pałac Krasińskich oraz gmach Trybunału w Lublinie. Dla magnatów związanych z dworem zrealizował przebudowę pałaców w Opolu Lubelskim (1766‐72), Jabłonnie (1775‐79) oraz warszawskiej Królikarni (1786‐89).
Sala tronowa w Zamku Królewskim w Warszawie Carlos Delgado, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.
Polecenie 5
Wymień przykłady obiektów architektonicznych stanowiących część kompleksu w Łazienkach.
Teatr Narodowy
W roku 1765, a zatem zaledwie rok po swojej koronacji Stanisław August Poniatowski zainaugurował występy pierwszej polskiej, stałej trupy teatralnej pod nazwą „Aktorowie Narodowi Jego Królewskiej Mości”. Grała ona w języku polskim, najczęściej komedie, których satyryczne ostrze wymierzone było w sarmackie, konserwatywne środowisko szlacheckie. Przesłanie polityczne i edukacyjne były oczywiste. Znacznie później zespół teatralny zyskał miano „Teatru Narodowego”.
Za ojca tej, w znacznej części finansowanej przez króla, instytucji uważa się Wojciecha Bogusławskiego, choć w rzeczywistości funkcję kierowniczą objął on dopiero w 1783 r. i z przerwami pełnił ją aż do 1814 r. Osobowość dyrektora wpłynęła na dobór repertuaru i poważne zaangażowanie polityczne teatru po stronie reform i postępu. To na scenie narodowej wystawiono w gorącym okresie Sejmu Czteroletniego sztukę Juliana Ursyna Niemcewicza Powrót posła. Podobnie w 1794 r., w przededniu Insurekcji Kościuszkowskiej wystawiono operę „Krakowiacy i górale”. Obie sztuki miały określony cel polityczny – poparcie reform i zjednoczenie narodu ponad podziałami stanowymi.
Spektakl w obecności króla Stanisława Augusta. Spektakl w obecności króla Stanisława Augusta., 1790, Olej na płótnie, Muzeum Teatru Narodowego, domena publiczna
Teatr Narodowy w Warszawie Marek Wojciechowski, Ewa Wojciechowska, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.
Teatr Narodowy na Placu Krasińskich w Warszawie Zygmunta Vogla, Teatr Narodowy na Placu Krasińskich w Warszawie, ok. 1791, domena publiczna
Polecenie 6
Scharakteryzuj dorobek Teatru Narodowego epoki stanisławowskiej.
Praca domowa
Biblioteka Załuskich Zygmunt Vogel, Biblioteka Załuskich, 1801, Akwarele na papierze, Muzeum Narodowe w Warszawie, domena publiczna
Budynek Biblioteki Narodowej w Warszawie Marcin Białek, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.
