Pan Tadeusz - Adam Mickiewicz (1798, Egzaminy z Historia

Pobierz Pan Tadeusz - Adam Mickiewicz (1798 i więcej Egzaminy w PDF z Historia tylko na Docsity! AUTOR: Adam Mickiewicz (1798 – 1855) Wieszcz narodowy, ojciec polskiego romantyzmu tworzył lirykę („Sonety Krymskie”), epikę („Pan Tadeusz”), dramat („Dziady”). Żył w czasach zaborów, przebywał na emigracji, w jego dziełach często pojawiają się wątki patriotyczne. KRÓTKIE STRESZCZENIE Epopeję rozpoczyna Inwokacja. Tadeusz powraca do Soplicowa ze szkół w Wilnie. Przez okno swojego dawnego pokoju dostrzega młodą dziewczynę, która spłoszona jego obecnością ucieka. Wieczorem odbywa się uczta, na której Tadeusz mylnie bierze Telimenę za spotkaną w ogrodzie Zosię. Do zamku, o który toczy się spór między rodami Sopliców i Horeszków przyjeżdża Hrabia. Tam przyjmuje go Gerwazy i opowiada mu historię zamku. Hrabia postanawia nie oddać zamku Sędziemu. We dworze odbywa się grzybobranie i polowanie na niedźwiedzia, którego zabija Ksiądz Robak. Bernardyn wcześniej naradza się ze szlachtą Dobrzyńską w karczmie Jankiela nad działaniami niepodległościowymi. We dworku odbywa się kolejna uczta, na której dochodzi do awantury wywołanej przez Hrabię. Następstwem jej jest zorganizowanie przez Gerwazego i przeprowadzenie razem ze szlachtą Dobrzyńską zajazdu na Sopliców. W bitwę angażują się Rosjanie po czym sami udają się na ucztę. Dochodzi do kłótni pomiędzy Tadeuszem a oficerami rosyjskimi. Polska szlachta jednoczy się i rusza do walki z Moskalami, w której Ksiądz Robak przyjmuje na siebie kulę, która miała trafić Hrabiego. Jacek Soplica na łożu śmierci wyznaje swoje winy, opowiada swoje losy po opuszczeniu kraju oraz otrzymuje przebaczenie Gerwazego. Wiosną do Soplicowa na czele Legionów Polskich przybywają generałowie. Jacek Soplica zostaje pośmiertnie zrehabilitowany. Historia zwaśnionych rodów kończy się pojednaniem – odbywają się zaręczyny Tadeusza i Zosi, Rejenta i Telimeny oraz Asesora i Tekli. Jankiel gra koncert na cymbałach, pieśnią oddając historię Polski z ostatnich dwudziestu lat. Wieczorem Podkomorzy, w pierwszej parze z Zosią, polonezem zaczynają tańce. PEŁNY TYTUŁ Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem „Pan Tadeusz”, ponieważ „bo tak nazwano/ Młodzieńca, który nosił Kościuszkowskie miano/ Na pamiątkę, że w czasie wojny się urodził” nie jest on głównym bohaterem, jego imię pojawia się w tytule jako wzór młodego szlachcica kochającego ojczyznę, przywiązanego do tradycji, a jednocześnie idącego z duchem czasu. „czyli ostatni zajazd” zajazd to forma zbiorowego najazdu na drodze egzekucji praw przez szlachtę, często nie bez rozlewu krwi. „na Liwie” – miejsce akcji (Litwa była wtedy jednym z regionów historycznych dawnej Polski, trochę jak Małopolska czy Podlasie, granice kraju były inne) „Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem” – przywołanie głównego bohatera, czas akcji, komentarz do budowy dzieła. INFORMACJE W PIGUŁCE Czas akcji: pięć dni w roku 1811 (lato) i jeden dzień w roku 1812 (wiosna) Czas fabularny: od około 1791 roku do 1812 Miejsce akcji: Soplicowo, Dobrzyn (Litwa) Bohater jednostkowy: Jacek Soplica (Wąsal, „Wojewoda”, Ksiądz Robak, bernardyn, mnich) Bohater zbiorowy: szlachta polska Wątek główny: dzieje Jacka Soplicy Wątki poboczne: spór o zamek, watek miłosny, spór o Kusego i Sokoła Rodzaj literacki: epika Gatunek literacki: epopeja Czas i miejsce powstania: Paryż 1832-1834 Pierwsze wydanie: Paryż 1834 Epoka: romantyzm EPOPEJA NARODAWA Epopeja – gatunek literacki pochodzący od średniowiecznego eposu. „Pan Tadeusz” spełnia jego wymogi – utwór rozpoczyna się od uroczystej inwokacji (czyli rozbudowanej apostrofy), występują rozbudowane opisy (retardacja miła opóźniać przebieg akcji), liczne porównania homeryckie, styl jest podniosły, wysoki a tematyka dotyczy ważnych, przełomowych wydarzeń w życiu narodu. Cechy epopei ❖ Utwór poetycki pisany jest wierszem, trzynastozgłoskowcem ze średniówką po siódmej sylabie, każde dwa sąsiadujące wersy połączone są rymami. „Widziano w okolicy, że ten pan nie może/ Nigdy, nigdzie stawiać się w naznaczonej porze”. WĄTEK NIEPODLEGŁOŚCIOWY Akcja epopei toczy się w czasach działań Napoleona. Ksiądz Robak zachęca szlachciców do walki o odzyskanie niepodległości, oni natomiast podburzeni przez Gerwazego atakują Sopliców (zajazd), zamiast skupić się na wyższych celach. Poróżnioną szlachtę godzi dopiero pojawienie się Moskali – łączą siły przeciwko nim. BOHATEROWIE UTWORU Jacek Soplica – Ksiądz Robak, ojciec Tadeusza, brat Sędziego Sędzia Soplica – właściciel Soplicowa, brat Jacka Soplicy, stryj Tadeusza (to on wygłosił słyną mowę o grzeczności) Tadeusz Soplica – syn Jacka Soplicy, bratanek Sędziego Wojski Hreczecha – daleki krewny i przyjaciel Sędziego, osiadł w Soplicowie razem z córką Teklą (Wojski to nie imię, ani nazwisko, tylko tytuł odnoszący się do jego służby) Woźny Protazy Brzuchalski – mieszka u Sopliców, przyjaciel domu, ostań Woźny Trybunału, skłócony z Gerwazym Telimena – daleka krewna Sopliców, w niejasny sposób związana też z Horeszkami, opiekunka Zosi, kilka lat mieszkała w Petersburgu, kokietka Zosia Horeszkówna – córka zmarłej na Syberii Ewy Horeszkówny, naiwna, kilkunastoletnia panienka Stolnik Horeszko – ojciec Ewy, dziadek Zosi, spokrewniony z rodami arystokratycznymi, ginie z rąk Jacka Soplicy Hrabia Horeszko – ostatni z rodu Horeszków (od strony matki), arystokrata i artysta Klucznik Gerwazy Rębajło – wierny sługa Horeszków, zwany też Mopankiem lub Scyzorykiem Podkomorzy – znajomy i przyjaciel Sędziego Asesor – znajomy Sędziego, naczelnik policji powiatowej Rejent Bolesta – znajomy Sędziego, urzędnik przy sądzie ziemskim Jankiel – Żyd, karczmarz, związany z Polską, patriota Maciej Dobrzyński – mądry cieszący się szacunkiem stary szlachcic, przedstawiciel szlachty zaściankowej Bartek (Prusak), Maciej Kropiciel (Chrzciciel), Bartek Brzytewka (Szydełko), Maciej Konewka – przedstawicie szlachty zaściankowej Major Płut – Polak, który służy w Rosyjskiej armii Kapitan Ryków – Rosjanin, służbista JACEK SOPLICA – BOHATER ROMANTYCZNY? Jacek Soplica jest bohaterem dynamicznym (przechodzi metamorfozę). Cechy typowego romantyka Cechy, które burzą konwencję romantyczną Nieszczęśliwa miłość do Ewy Horeszkówny (co prawda odwzajemniona); jedna kobieta w sercu do końca życia. Przemiana z zbrodniarza w pokutnika (zamiast typowej dla romantyków pychy pojawia się pokora). Przejście metamorfozy (z lubiącego imprezy, gwałtownego i porywczego szlachcica w pokornego mnicha). Rezygnacja z romantycznego indywidualizmu i poczucia nadrzędności (Ksiądz Robak jest cichy, pokorny, ofiarny i anonimowy, resztę życia podporządkowuje sprawie, o którą walczył). Tajemniczy (przez dłuższy czas ukrywa swoją prawdziwą tożsamość). Racjonalne myślenie Samotny Nie chce jako samotna jednostka przynieść wolności krajowi (chce ją uzyskać na drodze powstania) Porywczy (moment zabicia Stolnika – nieprzemyślany, impulsywny czyn) OBRAZ SZLACHTY Szlachta jest przedstawiona w sposób bogaty i barwny, z dużą sympatią (zalety są podkreślane, a wady prezentowane z przymrużeniem oka). Stan społeczny określany wspólnym mianem „szlachty” był wewnętrznie zróżnicowany pod wieloma względami: majątku, znaczenia, poglądów, ale miał też wiele cech wspólnych (szlacheckie obyczaje). Stolnik Horeszko – magnat, pyszny, wyniosły, twardy dla najbliższych, zna i rozumie potrzeby kraju, zwolennik Konstytucji 3 Maja, patriota. Hrabia – „Ostatni z Horeszków, chociaż po kądzieli”, posiada spory majątek, nie ukrywa swej fascynacji cudzoziemszczyzną. Sędzia Soplica – przedstawiciel szlachty średniozamożnej, w domu zachowuje „stare obyczaje”: staropolską gościnność i grzeczność, niechętnie przyjmuje wszelkie nowinki, wychwalając dawne czasy. Tadeusz Soplica – nowy typ ziemianina (wykształcony o demokratycznych poglądach) Dobrzyńscy – szlachta zaściankowa, ze względów ekonomicznych żyją jak chłopi, odróżniają się od nich herbem, prawem do głosu w wyborach do sejmu, mogli się kształcić i ubiegać o urząd, ludzie wolni. Gerwazy – przedstawiciel gołoty, czyli najuboższej szlachty. Stolnik, Sędzia, Wojski, Dobrzyńscy – przedstawicie świata odchodzącego w przeszłość. Kończy się epoka, w której rządy sprawowała szlachta. Hrabia, Tadeusz, Asesor i Rejent – nowe pokolenie, które musi się dostosować do nadchodzących zmian. CZY JACEK SOPLICA OTRZYMAŁ OD STOLNIKA CZERNĄ POLEWKĘ Czarna polewka to zupa z krwi kaczki lub gęsi; szlachecki zwyczaj odmowy zaręczyn. Jak wiemy Jacek Soplica był z wzajemnością zakochany w Ewie Horeszkównie. Z opowieści Gerwazego dowiadujemy się, że „Do zamku nie proszony coraz częściej jeździł, W końcu u nas jak w swoim domu się zagnieździł I już miał się oświadczać, lecz pomiarkowano I czarną mu polewkę do stołu podano.” Pamiętajmy o tym, że bohaterowie książki mogą kłamać. Gerwazy te słowa wypowiada do Hrabi (ostatniemu krewnemu), któremu zbytnio nie zależy na losach zamku. Wierny sługa Horeszków poprzysiągł zemstę na rodzie Sopliców, zależy mu, aby zamek nie dostał się w ich ręce, dlatego też chce dobitnie przekonać jego właściciela, aby do tego nie dopuścił. O jego kłamstwie świadczy również fakt, że Soplica był zapraszany na zamek, a Stolnik tytułował siebie jego przyjacielem. Ksiądz Robak (czyli Jacek Soplica) tuż przed śmiercią wyznaje Gerwazemu: „Wszak sam wiesz, Gerwazeńku, jak Stolnik zapraszał Często mnie na biesiady, zdrowie moje wnaszał, Krzyczał nieraz, do góry podniósłszy szklanicę, Że nie miał przyjaciela nad Jacka Soplicę, Jak on mnie ściskał! Wszyscy, którzy to widzieli, Myślili, że on ze mną duszą się podzieli… On przyjaciel?… On wiedział, co się wtenczas działo W duszy mojej!…” „Ileż to razy chciałem serce me otworzyć, I już się nawet przed nim do próśb upokorzyć, Lecz spojrzawszy mu w oczy, spotkawszy wejrzenia ➢ sielankowe życie na wsi ➢ kraina arkadyjska - raj na ziemi; miejsce, gdzie można osiągnąć pełnię szczęścia METAMORFOZA ➢ przemiana Jacka Soplicy w Księdza Robaka (bohater dynamiczny) ➢ na kartkach książki widzimy również dojrzewanie Zosi i Tadeusza DWOREK ➢ ostoja polskości ➢ wyidealizowane miejsce, które można zestawić z innymi jego prezentacjami w literaturze - np. z dworkiem z „Ferdydurke” DOM ➢ Tadeusz kocha dworek w Soplicowie, jest to miejsce, gdzie szczęśliwie spędzał czas jako dziecko ➢ miejsce bezpieczne, gościnne ➢ fundament podstawy patriotycznej ŻYD ➢ wizerunek Jankiela ŚMIERĆ ➢ rany Jacek Soplica wyznaje na łożu śmierci kim jest oraz swoją przeszłość, otrzymuje przebaczenie Gerwazego ZBRODANIA ➢ zabicie Stolnika POKUTA ➢ emigracja Księdza Robaka i działania niepodległościowe KOBIETA ➢ Telimena – dojrzała ➢ Zosia – naiwna MŁODOŚĆ, DOJRZAŁOŚĆ I STAROŚĆ ➢ zestawienie charakterystycznej dla młodości popędliwości Tadeusza z rozwagą charakteryzującą starszych bohaterów