Pobierz Pan-Tadeusz.pdf i więcej Prezentacje w PDF z Historia tylko na Docsity!
ADAM MICKIEWICZ
PAN TADEUSZ
- epos (zazwyczaj utwór wierszowany, narracyjny, ukazujący dzieje historyczne lub legendarne na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności)
•utwór ku pokrzepieniu serc
•akcja toczy się w roku 1811 i 1812 w majątku szlachcica Sędziego Soplicy - Soplicowie, w pobliskim zrujnowanym zamku magnackiego rodu Horeszków i w zaścianku szlacheckim – Dobrzynie
•ukazał się w 1834 w Paryżu
•składa się z 12 ksiąg: Gospodarstwo, Zamek, Umizgi, Dyplomatyka i łowy, Kłótnia, Zaścianek, Rada, Zajazd, Bitwa, Emigracja. Jacek, Rok 1812, Kochajmy się
- pisany trzynastozgłoskowcem (7+6), używanym w polskich przekładach z literatury antycznej jako odpowiednik heksametru
- wyjątkowa rola „Pana Tadeusza” w polskiej kulturze (do tego utworu nawiązują inni twórcy, np. Henryk Sienkiewicz w „Latarniku”)
TREŚĆ:
Centralna postać utworu - ksiądz Robak - był niegdyś słynnym w okolicy zawadiac- kim Jackiem Soplicą. Został odrzucony przez Stolnika Horeszkę jako konkurent do ręki jego córki Ewy. Ożenił się z kobietą, której nie kochał (z tego związku ma syna Tadeusza). W czasie ataku wspierających targowiczan Rosjan na zamek Stolnika w chwilowym zaślepieniu zabił magnata. Przez opinię został uznany za zdrajcę. Uciekł z kraju, walczył w wielu krajach „o wolność naszą i waszą”, przyjął śluby zakonne i przybrał imię Robaka. Wrócił po latach do Soplicowa i nierozpoznany rozpoczął przygotowania do powstania na Litwie. Postanowił po- godzić rody Sopliców i Horeszków, doprowadzając do ślubu Tadeusza - swego syna z Zosią - córką Ewy. Tadeusz początkowo romansuje z Telimeną, ale później zakochuje się w Zosi. Na przeszkodzie planom księdza Robaka staje spór o zamek między hrabią Horeszką (który do walki o rodowe dobra zostaje namówiony przez starego klucznika Horeszków - Gerwazego) i Sędzią Soplicą. Hrabia wraz z zaściankiem Dobrzyńskich organizuje zajazd na Soplicowo. Na odsiecz Soplicowu przybywa oddział wojska rosyjskiego. W obliczu wroga następuje pogo- dzenie zwaśnionych i wspólny atak na Rosjan. Bitwa kończy się zwycięstwem Polaków, ale powoduje, że jej uczestnicy muszą emigrować w obawie przed prześladowaniami. W czasie bitwy zostaje też śmiertelnie ranny Robak, przed zgonem odbywa spowiedź i uzyskuje przebaczenie Gerwazego. Ostatnie dwie księgi opisują wkroczenie wojsk napoleońskich na Litwę, ucztę na cześć Dąbrowskiego i Kniaziewicza oraz zaręczyny Tadeusza i Zosi.
WYBRANI BOHATEROWIE:
JACEK SOPLICA – bohater dynamiczny (z butnego i dumnego szlachcica staje się bezimiennym sługą sprawy narodowej). W przeszłości zawadiaka znakomicie władający bronią, o dużym autorytecie wśród niezamożnej szlachty, przeżywający miłość odwzajemnioną, ale nieszczęśliwą (do Ewy, córki Stolnika Horeszki, który nie akceptuje jej związku z niezamożnym szlachcicem i doprowadza do jej ślubu z kasztelanem). Człowiek hardy, samowolny, spełniający własne zachcianki, nie liczący się z prawem. Wierny swojemu uczuciu, nie umie go pokonać mimo ślubu z inną kobietą, narodzin syna, śmierci żony ze zgryzoty. Szuka ucieczki w alkoholu, a potem kierowany silnymi emocjami dokonuje zemsty na ojcu Ewy. Uznany za zdrajcę narodu, odkupuje swe winy. Odrzuca dumę, przyjmuje postawę pełną pokory. Przybiera imię Robaka i poświęca się dobru narodu. Walczy jako żołnierz na różnych frontach wojen napoleońskich (m.in. w wąwozie Samossiery), pełni funkcję emisariusza. Kilkakrotnie więziony i katowany. Nosi bernardyński strój brata- kwestarza. O jego żołnierskiej przeszłości świadczą liczne blizny. Przygotowuje powstanie na Litwie. Dwukrotnie ratuje życie Hrabiemu – ostatniemu z rodu Horeszków (strzela do niedźwiedzia w czasie polowania, podczas walki z Moskalami zasłania Hrabiego własną piersią od kul moskiewskich), ocala też Gerwazego od salwy moskiewskiej, podstawiając mu nogę. Jest odważny, ma duże doświadczenie wojskowe. W obliczu śmierci dokonuje spowiedzi. Pośmiertnie zostaje zrehabilitowany i odznaczony Krzyżem Legii Honorowej.
Jacek Soplica jako nowy typ bohatera romantycznego
- Cechy, które Jacek przejął od poprzednich bohaterów romantycznych:
- przeżycie tragicznej miłości, która zdeterminowała jego życie
- tragizm
- tajemniczość postaci i wiążąca się z tym samotność
- górowanie uczucia nad rozumem (zbrodnia)
- przemiana duchowa
- Cechy nowe
- bardziej niż inni bohaterowie romantyczni związany ze zwykłym życiem
- działa (przygotowuje powstanie na Litwie) w oparciu o szerokie kręgi społeczeństwa Uwaga: Bohater pierwszego okresu literatury romantycznej był z reguły człowiekiem niezwy- kłym, zdolnym do czynów, a przede wszystkim przeżyć niedostępnych przeciętnym śmiertel- nikom. Z tego wynikała jego samotność, wyobcowanie, świadomość, że przerasta innych. Owo poczucie wyższości dawało bohaterowi romantycznemu zadowolenie, ale i gorycz. Przekonanie o własnej wielkości rodziło także odczucie moralnej konieczności odegrania wybitnej roli (Konrad Wallenrod, Konrad z III cz. „Dziadów”). Jednak skłócony ze światem bohater romantyczny dawnego typu działając w imię interesów narodu, działał bez narodu. Taka jego koncepcja wiązała się z ideą szlacheckiego rewolucjonizmu, zakładającą zbędność ogólnonarodowej walki o niepodległość. Klęska zrywu listopadowego spowodowała zmianę w myśleniu o metodach walki. Bohater przestał być zbawcą narodu, a stał się działaczem.
NIKITA RYKOW – Rosjanin, stary żołnierz, ma wiele odznaczeń, przebywa na kwaterze w bliskiej Soplicowa wiosce, podwładny majora Płuta, dobry człowiek darzący szacunkiem Polaków, zaproszony na wieczerzę przez Sędziego mówi, że rozumie, czym dla Polaków jest ojczyzna. Odważny w czasie bitwy, po jej zakończeniu chce się porozumieć z Polakami.
MAJOR PŁUT – dowódca Moskali przybywający na odsiecz Soplicowu, z pochodzenia Polak Płutowicz, który zmienił nazwisko, zrusyfikował się w carskiej służbie, każe pozamykać w dyby uczestników zajazdu, nie słucha próśb Sędziego, Telimeny i Zosi o litość dla nich. Nie przyjmuje też propozycji Rykowa, by załagodzić sytuację. Nazywa Dobrzyńskich buntownikami, których trzeba oduczyć buntu. Straszy stryczkiem i Sybirem, żąda po tysiąc rubli gotówką za każdego uwięzionego. Obraża Telimenę, chce ją zmusić do tańca i całuje w ramię, za co zostaje spoliczkowany przez Tadeusza. W czasie walki tchórzliwy i podstępny. Zabity przez Gerwazego.
MACIEJ DOBRZYŃSKI – przedstawiciel zaścianka, czerstwy starzec (ma 72 lata), dawny konfederat barski, uczestnik powstania kościuszkowskiego, słynął z odwagi, walczył szablą, którą nazwał rózeczką, patriota, mądry, nie ulega namowom Gerwazego. Przybywa wraz z Robakiem i Bartkiem Prusakiem na ratunek uwięzionym przez Płuta
BARTEK PRUSAK – przedstawiciel zaścianka, zajmował się handlem, m.in. z Prusami, czyta gazety, interesuje się polityką, patriota, broni Sędziego podczas narady w Dobrzynie
WYBRANE WĄTKI:
- spór o zamek
- losy Jacka Soplicy i jego działalność spiskowa
- perypetie miłosne Tadeusza
„PAN TADEUSZ” JAKO EPOS
- ważne wydarzenia historyczne (wkroczenie wojsk napoleońskich na Litwę, odchodzenie w przeszłość tradycyjnego świata szlacheckiego) ukazane na bogatym tle obyczajowym
- obecność wszechwiedzącego narratora
- inwokacja, czyli rozbudowana apostrofa zamieszczona na początku utworu (do Litwy i Matki Boskiej)
- charakterystyczny styl bogaty w środki artystycznego wyrazu (epitety, porównania homeryckie) „Pan Tadeusz” zawiera także cechy, które nie pojawiały się w antycznym eposie, jak liryczny monolog w spowiedzi Jacka Soplicy czy komizm
ROLA EPILOGU
- epilog – końcowa część utworu, wyodrębniona z całości, stanowiąca samodzielną cząstkę kompozycyjną. Zazwyczaj epilog rozwiązuje wątki lub informuje o dalszych losach
bohaterów. W „Panu Tadeuszu” epilog ma inny charakter – przedstawia przede wszystkim genezę utworu.
- w epilogu Mickiewicz pisze o trudnej sytuacji polskiej emigracji (skłóconej, rozważającej przyczyny klęski powstania listopadowego, traktowanej jak „nieproszeni goście”). Jego utwór ma pokrzepić serca, pozwolić zapomnieć o sporach i trudnej sytuacji.
- autor powraca wspomnieniami do „kraju lat dziecinnych”, który idealizuje i sakralizuje (wprowadzony topos raju w postaci obrazu łąki pełnej kwiatów, miejsce radości, szczęścia, bliskich i ciepłych relacji międzyludzkich)
HISTORIA W UTWORZE
- To co dla bohaterów utworu jest przeszłością
- portrety w dworze soplicowskim (Kościuszko, Rejtan, Jasiński)
- wspomnienia młodości Jacka Soplicy i opis serwisu, zdobionego rysunkami polskiego sejmu - stary świat szlachecki
- koncert Jankiela - echa Konstytucji 3 Maja, Targowica, rzeź Pragi
- To co dla bohaterów utworu jest teraźniejszością
- wkroczenie wojska napoleońskiego na Litwę. Występują postacie historyczne - Dąbrowski i Kniaziewicz
- wspominana w utworze postać Napoleona REALIZM. OBRAZ PROCESÓW SPOŁECZNYCH
- realizm utworu literackiego to zgodność obrazu fikcyjnego, wymyślonego przez pisarza, z rzeczywistością, która była pierwowzorem fikcji
- utwór fabularny nigdy nie jest autentyczny w taki sposób, by przedstawiał dokładnie prawdziwe osoby i wydarzenia. Dzieło artystyczne z samej swojej istoty musi zawierać elementy fikcji. Obraz rzeczywistości podlega tu świadomemu i celowemu przekształceniu, uporządkowaniu
- „Pan Tadeusz” jest utworem o wysokim stopniu realizmu m.in. dlatego, że udało się poecie odtworzyć typowy obraz dawnej Polski szlacheckiej oraz procesów zachodzą- cych w tym społeczeństwie
- Proces chłopienia szlachty zaściankowej (zaścianek Dobrzyńskich - patrioci, ale brak im rozeznania politycznego, są kłótliwi, łatwo ulegają demagogii Gerwazego)
zaścianek – osada drobnej szlachty wywodzącej się z jednego rodu, gospodarującej na własnej ziemi
- ubożenie szlachty, która niegdyś trudniła się żołnierką, obecnie zajmuje się pracą na roli albo handlem
- nieco humorystycznie brzmiące rozmowy na temat starożytności rodów i herbów, podkreślanie różnic z warstwą chłopską np. strojem miało przyczynę w sytuacji po-
- komizm słowny – w przydomkach szlachty WAŻNE MOTYWY
- obraz dworu szlacheckiego, salonu będącego świadectwem patriotyzmu
- postacie historyczne (generałowie Dąbrowski i Kniaziewicz)
- zamek (ruiny zamku są przedmiotem sporu między Horeszkami i Soplicami, odbyła się tam wieczerza zakończona kłótnią, w tym miejscu Hrabia usłyszał z ust Gerwazego historię stolnika Horeszki )
- natura
- obraz szlachty i jej obyczajów
- muzyka (koncert Jankiela, Mazurek Dąbrowskiego)
- etykieta określająca sposób zachowania i relacje między ludźmi (Sędzia, Podkomorzy i Wojski jako strażnicy etykiety)
- mała ojczyzna (wyznaczana w ludzkiej świadomości przestrzeń najbliższa emocjonalnie człowiekowi, oswojona, stanowiąca najbliższe otoczenie – dla Mickiewicza i bohaterów Pana Tadeusza to Litwa, nad Niemnem)
- Żyd
- Sybir – straszy nim major Płut, obawiają się zesłania na Sybir uczestnicy bitwy z Moskalami
- odkupienie winy
- przemiana bohatera
