Pobierz Państwo demokratyczne – kryteria i więcej Notatki w PDF z Filozofia tylko na Docsity!
Państwo demokratyczne – kryteria
Wprowadzenie Przeczytaj Film Film Dla nauczyciela
Bibliografia:
Źródło: Grażyna Ulicka, Parlament Republiki Włoskiej, Warszawa 1992, s. 56. Źródło: Konstanty Adam Wojtaszczyk, Wiedza o społeczeństwie, red. Wojciech Jakubowski, Warszawa 2000, s. 152–153. Źródło: Wojciech Ciszewski, Zasada suwerenności ludu w demokratycznym państwie, „Filozofia w Praktyce” 2017, nr 3. Źródło: INFOR, Czy obecna Konstytucja przewiduje zasadę pluralizmu politycznego, [dostęp 27.09.2020 r.].
Źródło: Marek Pietrzak, Demokratyczne, świeckie państwo prawne, Warszawa 1999, s. 14–
Scharakteryzujesz sposoby realizacji modelu podziału władzy w państwach demokratycznych. Zdefiniujesz pojęcie państwa prawa i ocenisz znaczenie zasad prawa dla trwałości demokracji.
Przeczytaj
Państwo demokratyczne
Współczesne państwo demokratyczne może funkcjonować jedynie z poszanowaniem określonych przez politologów zasad.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Suwerenność narodu
Zasada suwerenności narodu jest fundamentalną zasadą ustrojową państwa demokratycznego, zapisaną we wszystkich konstytucjach. Rozumie się przez nią nieograniczoną, najwyższą władzę narodu, przejawiającą się w decydowaniu i ostatecznie rozstrzygającą. Oznacza ona współcześnie, że władza państwowa pochodzi od narodu. Zasada suwerenności narodu określa więc cele władz państwowych i znajduje swoją praktyczną realizację w zgodności rozstrzygnięć organów państwowych z oczekiwaniami społecznymi. Stwierdzenie, że władza należy do narodu, urzeczywistniane jest za pomocą dwóch form demokracji: bezpośredniej i pośredniej.
Społeczeństwo uczestniczące w wyborach ma wpływ na skład organów sprawujących władzę. W drodze wyborów wyłaniane są przede wszystkim parlamenty, głowa państwa w republikach (zwłaszcza prezydenckich), organy przedstawicielskie czy organy samorządu lokalnego.
Wybory w państwie demokratycznym opierają się na zasadach:
Systemy wyborcze
Większościowy system wyborczy polega na tym, że mandaty otrzymuje tylko ta partia, która zebrała określoną prawem większość głosów w danym okręgu. Okręgi wyborcze są najczęściej jednomandatowe, a każda z partii w okręgu wystawia tylko jednego kandydata i wyborca oddaje swój głos na kandydata z danej partii.
Proporcjonalny system wyborczy ma za cel podział mandatów między partie odpowiednio do liczby głosów zebranych przez każdą z nich. Może być stosowany tylko wtedy, gdy występują okręgi wielomandatowe oraz gdy partie polityczne przystępują do wyborów z własnymi listami kandydatów. Zaletą tego systemu jest to, że każda partia ma tylu posłów w parlamencie, ilu proporcjonalnie zebrała zwolenników wśród wyborców. Wadą jest fakt, że system ten sprzyja rozbiciu parlamentarnemu i wymaga tworzenia koalicji. Tworzone na tej podstawie rządy są często mało stabilne. Konstytucje współczesnych państw przekazują
Pluralizm polityczny
Pluralizm polityczny stwarza prawne i rzeczywiste możliwości organizowania się obywateli, aby realizować cele polityczne. Najpełniejszym i najistotniejszym jego wyrazem jest prawo do opozycji, obejmujące możność prezentowania punktów widzenia alternatywnych wobec podejmowanych decyzji i uprawnienie do ich kwestionowania. Pluralizm (różnorodność w wielości) odnosi się również do swobody zakładania partii politycznych, formowania grup interesu oraz niezależności środków masowego przekazu. Dla pełnej realizacji pluralizmu politycznego w danym państwie niezbędne jest zróżnicowanie interesów w otoczeniu systemu politycznego, zwłaszcza w społeczeństwie i gospodarce.
Kontynuacją pluralizmu jest neokorporatyzm, który stanowi znaczny postęp koncepcyjny wobec różnych wariantów pluralistycznych, uwarunkowany zmianami w przedmiocie badań lub w jego kontekście. Państwa demokratyczne są ściśle związane zarówno z funkcjonowaniem, jak i respektowaniem zasad pluralizmu. W pluralizmie żadna grupa interesu nie może być z własnej woli wyłączona z systemu.
Uwarunkowania społeczne, ekonomiczne i polityczne wpływają na zmiany poglądów dotyczących pluralizmu politycznego. Istotną rolę odgrywają tu także grupy społeczne (np.
ustawodawcze. Zgodnie z Konstytucją RP z 02.04.1997 r. inicjatywa ustawodawcza (prawo wniesienia projektu ustawy pod obrady Sejmu) przysługuje grupie co najmniej 100 000 obywateli, mających czynne prawo wyborcze.
Weto ludowe jest stosowane przeciwko uchwalonej ustawie. Polega ono na tym, że na żądanie określonej liczby obywateli domagających się przyjęcia lub zniesienia jakiegoś przepisu ogłasza się referendum, które w tym przypadku spełnia funkcję weta (wyrażenie negatywnego stanowiska wobec decyzji innego organu).
Występuje m.in. we Włoszech (wniosek 500 tys. wyborców), w Szwajcarii i w niektórych stanach USA.
związki pracodawców, związki zawodowe), które nie tylko uczestniczą w wyborach, ale za pośrednictwem swoich reprezentantów biorą udział w procesach podejmowania decyzji.
Podział władzy
Podział władzy jest typowy dla państwa demokratycznego.
Zasadę podziału władzy formułowali niezależnie od siebie John Locke (1632–1704) i Charles Louis Montesquieu (1689–1755). Koncepcja Johna Locke’a była historycznie wcześniejsza, mimo to powszechnie recypowano propozycję Charlesa L. Montesquieu, którą uważa się za „klasyczną”.
Z normatywnego punktu widzenia trzy władze mają taką samą legitymizację do rządzenia, pochodzą bowiem od suwerena.
Praktyka realizacji podziału władz wskazuje na kompetencje, które wynikają z władzy:
Zastosowanie trójpodziału władzy w założeniach miało prowadzić do rozbicia tzw. koncentracji władzy i rozproszenia jej pomiędzy odrębne segmenty (wykonawcze, ustawodawcze i sądownicze). Te trzy rodzaje władzy piastowanej przez odrębne organy winny być oparte na realizacji zasady wzajemnego hamowania się i oddziaływania na siebie (checks and balance system). Wzajemne ograniczanie się władzy przebiega w różny sposób w Europie i USA. W Europie przyjęto rozwiązania oparte na współdziałaniu i wzajemnym hamowaniu się legislatywy i egzekutywy. W USA natomiast utorowała sobie drogę zasada separacji władz. W większości jednak krajów koncepcja podziału władz zmniejsza rolę władzy sądowniczej, a główne relacje mieszczą się w mechanizmie rządzenia znajdującym się na linii władza ustawodawcza – władza wykonawcza. Najogólniej mówiąc, demokratyczne systemy polityczne czynią z instytucji władzy ustawodawczej i wykonawczej autentyczne ośrodki decyzji politycznej, zdolne w większym bądź mniejszym stopniu do wzajemnego ograniczania swych wpływów. Współczesne systemy
Konstanty Adam Wojtaszczyk
Wiedza o społeczeństwie
Istota podziału władzy przejawia się nie tylko w wyraźnym rozdziale
władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, ale także
w ochronie niezawisłości sędziów, roli mass mediów, federalistycznej
budowie państwa, autonomii terytorialnej, silnej parlamentarnej
opozycji i zorganizowanych silnych grup interesu.
Źródło: Konstanty Adam Wojtaszczyk, Wiedza o społeczeństwie, red. Wojciech Jakubowski, Warszawa 2000, s. 152–153.
podstawowa zasada demokracji, zapisana w każdej konstytucji państwa demokratycznego; jej fundamentalnym kryterium jest założenie, że źródłem władzy jest naród (wszyscy obywatele państwa), który jest suwerenem uprawnionym do decydowania w sprawach najwyższej wagi państwowej
Film
Polecenie 1
Zapoznaj się z filmem. Wskaż wady i zalety demokracji ateńskiej i demokracji liberalnej w XXI wieku.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DljmCv9MX Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Film pod tytułem Współczesne państwo demokratyczne a demokracja ateńska. Różnice.
Ćwiczenie 3
Zapoznaj się z tekstem i wykonaj ćwiczenie.
Marek Pietrzak
Demokratyczne, świeckie państwo prawne
Po pierwsze zasada jedności władzy państwowej i odrzucenie zasady
podziału władzy, co w konsekwencji podważa skuteczność kontroli
przestrzegania prawa przez organy wykonawcze, sprzyja preferowaniu
autokratycznych metod sprawowania władzy państwowej, uniemożliwia
zagwarantowanie niezawisłości sądownictwa, podważa skuteczność
ochrony prawa i swobód obywatelskich (…). Po drugie suwerenność
ludu realizowana w praktyce przez jedną par ę, której przyznaje się
kierowniczą rolę, narusza zasadę równości praw politycznych
wszystkich obywateli, zwłaszcza równego ich udziału w tworzeniu
prawa. Po trzecie brak w konstytucji istotnych gwarancji niezawisłości
sędziów oraz formalnych gwarancji wielu praw i swobód obywatelskich,
zwłaszcza wolności koalicji oraz wolności słowa i prasy. (…) Należy
żywić nadzieję, że zapowiadana od lat osiemdziesiątych odnowa
i demokratyzacja ustroju socjalistycznego pójdzie, i to w szybszym niż
dotychczas tempie, w kierunku pełniejszego urzeczywistnienia modelu
demokratycznego państwa prawnego.
Źródło: Marek Pietrzak, Demokratyczne, świeckie państwo prawne, Warszawa 1999, s. 14–15.
Uzasadnij, że autor tekstu charakteryzuje państwo niedemokratyczne. Odwołaj się do trzech argumentów.
Ćwiczenie 4
Zapoznaj się ze schematem i wykonaj ćwiczenie.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Przeanalizuj schemat i zaznacz poprawne zakończenie zdania: W polskiej konstytucji…
sądy i trybunały maja prawo kontrolowania realizacji zasady demokratycznego państwa prawnego.
brak wzajemnej kontroli władz publicznych.
władzę suwerenną w imieniu narodu sprawuje sejm i senat.
obowiązuje zasada podziału i równowagi władz.
Ćwiczenie 1
Zapoznaj się z opisami zasad wyborów w państwie demokratycznym i wykonaj polecenie.
Zasada I
Wszyscy obywatele państwa mają prawo głosować (czynne prawo wyborcze) i być wybieranymi (bierne prawo wyborcze).
Zasada II
Każdy wyborca dysponuje jednakową liczbą głosów, a wszyscy wyborcy głosują na tych samych zasadach, stanowiąc jednolite kolegium wyborcze.
Zasada III
Obywatele osobiście głosują na kandydatów do objęcia wybieralnych stanowisk w państwie.
Zasada IV
Wyborca głosuje w warunkach gwarantujących, że treść jego głosu nie zostanie ujawniona.
Podaj nazwy powyższych opisów zasad wyborów.
Zasada I: Zasada II: Zasada III: Zasada IV:
Ćwiczenie 2
Zapoznaj się z tekstem i wykonaj ćwiczenie.
INFOR
Czy obecna Konstytucja przewiduje zasadę
pluralizmu politycznego
Zasadę pluralizmu politycznego należy interpretować szeroko. Oznacza
to, że oprócz swobody tworzenia i działania par i politycznych
zapewnia się w Polsce również swobodę tworzenia:
innych organizacji,
związków zawodowych,
stowarzyszeń,
towarzystw,
fundacji.
Par e polityczne zrzeszają się na zasadzie dobrowolności i równości
obywateli polskich. Celem par i jest wpływanie metodami
demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa. Poza
kształtowaniem polityki państwa par e polityczne mogą sprawować
władzę publiczną. Par a polityczna powinna występować pod określoną
nazwą.
Źródło: INFOR, Czy obecna Konstytucja przewiduje zasadę pluralizmu politycznego, [dostęp 27.09.2020 r.].
Na podstawie tekstu zaznacz, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.
Ćwiczenie 3
Zapoznaj się z tekstem i wykonaj ćwiczenie.
Wojciech Ciszewski
Zasada suwerenności ludu w demokratycznym
państwie
Kiedy można uznać, że dane działanie jest wyrazem woli suwerennego
ludu? Ponieważ, jak wspomniałem wyżej, lud demokratyczny stanowi
swoisty kolektyw, powstaje pytanie, czy – a jeśli tak, to pod jakimi
warunkami – możemy przyjąć, że w określonej sprawie zdecydował lud.
Jest to możliwe wyłącznie w sytuacji, gdy określone rozstrzygnięcia
daje się w sposób wiarygodny przypisać ludowi ujmowanemu jako
całość. Podobnie bowiem jak części ludu nie można uznawać za całość,
tak samo woli wyrażonej przez część nie można utożsamiać z wolą
całości.
Warto zaznaczyć, że powyższe spostrzeżenie stoi w sprzeczności
z traktowaniem większościowej decyzji obywateli jako wyrazu woli
suwerennego ludu. Wydaje się jednak, że to powszechne w debacie
publicznej uznawanie każdego rozstrzygnięcia podjętego w procedurze
wyborczej bądź referendalnej za werdykt ludu nie jest uprawnione.
Wystarczy wspomnieć, że bardzo często czynniki takie jak niska
frekwencja, skomplikowana procedura wyborcza, bądź nieznaczne
różnice między zwycięzcami i przegranymi uniemożliwiają wiarygodne
przypisanie danego rozstrzygnięcia ludowi ujmowanemu jako całość.
Dobrego przykładu dostarcza rezultat ostatnich wyborów
prezydenckich w Stanach Zjednoczonych, w których kandydat
Republikanów zwyciężył pomimo faktu, że kandydatka Demokratów
uzyskała blisko trzy miliony więcej głosów. Zwycięstwo to jest rzecz
jasna bezsprzeczne na gruncie amerykańskiej ordynacji wyborczej.
Trudno jednak zgodzić się z twierdzeniem mocniejszym – że stanowi
ono wyraz wspólnej woli ludu amerykańskiego.
Ćwiczenie 4
Zapoznaj się z ilustracją i wykonaj ćwiczenie.
Źródło: Andrzej Krauze, dostępny w internecie: wpolityce.pl [dostęp 29.09.2020 r.], tylko do użytku edukacyjnego.
Źródło: Wojciech Ciszewski, Zasada suwerenności ludu w demokratycznym państwie, „Filozofia w Praktyce” 2017, nr 3.
Rozstrzygnij, czy autor tekstu uważa, że wybory prezydenckie w Stanach Zjednoczonych były wyrazem suwerennej woli narodu.
Rozstrzygnięcie: tak
Uzasadnienie:
Przeanalizuj karykaturę i oceń, czy przedstawia ona współczesne zasady funkcjonowania państwa demokratycznego.
