Pobierz PARAMETRYCZNA WAŻONA OCENA DOSTAWCÓW (PWOD ... i więcej Prezentacje w PDF z Transport tylko na Docsity!
P R A C E N A U K O W E P O L I T E C H N I K I W A R S Z A W S K I E J
z. 117 Transport 2017
Rafał Burdzik
Politechnika Śląska , Wydział Transportu
PARAMETRYCZNA WAŻONA OCENA
DOSTAWCÓW (PWOD), CZ. 1 – PODSTAWOWE
ZAŁOŻENIA METODY
Rękopis dostarczono: maj 2017
Streszczenie: Analiza tendencji przedsiębiorstw produkcyjnych na rynkach globalnych wykazuje wzrost zjawisk powodujących dynamiczne i zmienne potrzeby w zakresie doboru dostawców, które stają się bardzo istotne w zarządzaniu łańcuchem dostaw. Autor na podstawie wieloletnich badań i licznych studiów przypadku opracował nową komplementarną metodę oceny dostawców zorientowaną na potencjał i możliwości w zakresie realizacji procesów transportowo-logistycznych. Swoje podejście uzasadnia istotnością, wymiernością i obiektywizmem ilościowych miar efektywności i czasu realizacji. W tym ujęciu opracował Parametryczna Ważoną Ocenę Dostawców (PWOD), która umożliwia wielokryterialną analizę z uwzględnieniem zdefiniowanych poziomów istotności wybranych parametrów oraz opracowanie karty oceny dostawców. Niniejszy artykuł stanowi pierwszy z cyklu opisującego Parametryczna Ważoną Ocenę Dostawców (PWOD), którego celem jest przedstawienie i otwarta dyskusja założeń proponowanej metody. Słowa kluczowe: dobór dostawców, Parametryczna Ważona Ocena Dostawców, metody ilościowe
1. WSTĘP
W dobie postępującej globalizacji i dynamicznej ekspansji sieci produkcyjno- dystrybucyjnych wzrasta liczba podmiotów uczestniczących w procesach dostaw, produkcji i dystrybucji. Producenci coraz częściej poszukują nowych lokalizacji kierując się potencjałem i kosztami siły roboczej oraz rynkiem zbytu. W konsekwencji dzisiejsza produkcja coraz częściej jest podzielona na różne fabryki produkujące półfabrykaty lub podzespoły, które konsoliduje się w produkt końcowy w innej lokalizacji [21-25]. Ta elastyczność destynacji produkcji skutkuje „wyścigiem” rządów różnych państw w zakresie oferowania atrakcyjnych udogodnień rejestracyjnych i podatkowych. Preferencje te mają charakter tymczasowy, co w konsekwencji skutkuje często migracją producentów w okresach kilkuletnich. Wszystkie te zjawiska powodują dynamiczne i zmienne potrzeby w zakresie doboru dostawców, które stają się bardzo istotne w zarządzaniu łańcuchem dostaw. Dlatego w ostatnich latach zagadnienie oceny i doboru dostawców stało się bardzo istotne i istnieje bardzo wiele opracowań i metod szeroko opisywanych w literaturze.
42 Rafał Burdzik
W zależności od ujęcia problemu można wyróżnić podejścia: jakościowe, konkurencyjności, elastyczności, niezawodności i wiarygodności. Każde z tych (i wielu innych) podejście definiuje różne kryteria oceny dostawców. Przedsiębiorstwa poszukując dostawców, oprócz faktu dysponowania właściwymi zasobami o odpowiedniej jakości i cenie, zwracają również uwagę na posiadane przez dostawcę umiejętności, jego kondycję finansową, a także aspekty logistyczne, m.in. niezawodność dostaw, czy lokalizację dostawcy. Wszystkie te cechy stanowią podstawę oceny. Natomiast klasyfikację potencjalnych dostawców przeprowadza się przy użyciu różnorodnych metod, służących do wyłonienia najlepszego z nich. Autor na podstawie wieloletnich badań i licznych studiów przypadku postanowił opracowań nową komplementarną metodę oceny dostawców zorientowaną na potencjał i możliwości w zakresie realizacji procesów transportowo-logistycznych. Swoje podejście uzasadnia istotnością, wymiernością i obiektywizmem ilościowych miar efektywności i czasu realizacji. W tym ujęciu opracował Parametryczna Ważoną Ocenę Dostawców (PWOD), która umożliwia wielokryterialną analizę z uwzględnieniem zdefiniowanych poziomów istotności wybranych parametrów oraz opracowanie karty oceny dostawców. Niniejszy artykuł stanowi pierwszy z cyklu opisującego Parametryczna Ważoną Ocenę Dostawców (PWOD), którego celem jest przedstawienie i otwarta dyskusja założeń proponowanej metody.
2. METODY OCENY DOSTAWCÓW
Jako dostawcę można rozumień producenta, dystrybutora lub usługodawcę, w zależności od jego roli w łańcuchu dostaw lub kanale dystrybucji [1]. Z punktu widzenia nauki o zarządzaniu, jako istotne kompetencje dostawców można wymienić: koncepcyjne, techniczne, interpersonalne, motywacyjne, analityczne i diagnostyczne [2]. Jako rezultat działań dostawcy należy traktować dostawę. W tym ujęciu istnieje możliwość opracowania miar ilościowych rezultatu, które powinny stanowić podstawę jego oceny. Miary te można zdefiniować w oparciu o jedno z najbardziej istotnych logistycznych kryteriów, jakim jest czas dostawy, czyli czas od chwili złożenia zamówienia do momentu otrzymania produktu przez odbiorcę. Analizując proces realizacji zamówienia możemy wyróżnić następujące elementy czasu dostawy [3]:
- czas składania zamówień, który zależy od przyjętego sposobu komunikowania się klienta z firmą i składania zamówień,
- czas przygotowania zamówionych towarów do wysyłki, który obejmuje czas przeznaczony na wyprodukowanie dobra oraz czas na przeprowadzenie prac manipulacyjnych i czas załadunku zamówionych produktów na środki transportu,
- czas przewozu. Dodatkowo w zakresie obsługi dostaw można wyróżnić następujące parametry oceny:
- elastyczność dostaw, czyli zdolność dostosowywania czasu, wielkości, asortymentu oraz sposobu dostawy do oczekiwań odbiorców,
- częstotliwość dostaw, czyli zdolność realizacji liczby dostaw w określonym czasie,
- niezawodność dostaw, czyli poprawność jakościową i punktualność realizacji dostaw,
44 Rafał Burdzik
zakończeniu wszystkich czynności związanych z procesem oceny [6]. Wybór nowego dostawcy powinien składać się z następujących etapów [7]:
- identyfikacja potrzeby współpracy z nowym dostawcą,
- definicja i wytypowanie kryteriów oceny dostawców,
- wstępna selekcja dostawców,
- wybór dostawcy finalnego. Na rysunku 2 przedstawiono schemat procesu oceny i wyboru dostawcy [8].
Rys. 2. Schemat procesu oceny i wyboru dostawcy
Jednym z pierwszych opracowań w tym zakresie jest lista opublikowana w latach 60- tych XX wieku autorstwa Dicksona. Wykaz ten zawiera listę kryteriów uszeregowanych
Parametryczna ważona ocena dostawców (PWOD), cz. 1 – podstawowe założenia metody 45
według rangi, którą wykorzystuje się jako bazową do przeprowadzania oceny dostawców. W tabeli 1 przedstawiono wyżej wspomnianą listę kryteriów. Zważywszy na różnorodność branż nie wszystkie wymienione kryteria są zawsze brane pod uwagę, ponieważ odbiorcy klasyfikują dostawców zgodnie z własnymi preferencjami.
Tablica 1. Ranking kryteriów oceny dostawców [9]
W [10] sklasyfikowano ogólnie wszystkie kryteria oceny dostawców i podzielono na następujące grupy dotyczące:
- aspektów finansowych,
- działalności organizacyjnej,
- działań logistyczno – serwisowych,
- potencjału techniczno – produkcyjnego,
- budowy i utrzymania relacji w układzie dostawca - odbiorca,
- pozycji rynkowej dostawcy. W praktyce kryteria oceny dostawców skoncentrowane są jednak wokół trzech podstawowych określanych akronimem QCD (Quality – jakość, Cost- koszty, Delivery –
Parametryczna ważona ocena dostawców (PWOD), cz. 1 – podstawowe założenia metody 47
Najczęściej stosowanymi metodami ilościowymi są metody oceny ważonej (głównie punktowa i graficzna) oraz metoda wskaźnikowa. Standardowa metoda punktowa, która nazywana jest również metodą taksonomiczną, polega na doborze kryteriów mających identyczne znaczenie dla przedsiębiorstwa oraz nadaniu im bardziej szczegółowych cech, które umożliwiają dokonanie wiarygodniejszej oceny, a w konsekwencji precyzyjny wybór dostawcy. W metodzie punktowej z przypisaną wagą (średniej ważonej) w pierwszej kolejności przypisuje się wagę (W (^) y) wyszczególnionym kryteriom. Waga jest odzwierciedleniem istotności danego kryterium. Ogólny wskaźnik preferencji dla każdego dostawcy jest obliczany następująco:
ܹ ܱ ൌ ܹή (^)
ୀଵ
gdzie: X – dostawca X, Y – kryterium Y, O – ocena wyniku kolejnego dostawcy w odniesieniu do kryterium Y, Wy – waga przypisana kryterium Y, przy czym ܹσ ୀଵ ൌ ͳ Wyniki otrzymano podczas przeprowadzania metody punktowej w przejrzysty sposób można zaprezentować w metodzie graficznej. Polega ona na przedstawieniu uzyskanych wyników za pomocą geometrycznego modelu poszczególnych stanów jakościowych cech dostawcy w układzie znaczeniowym. Geometrycznym odpowiednikiem stanu doskonałego jakości dostawcy jest okrąg, natomiast stanu niedoskonałości – środek okręgu [13]. Poniżej przedstawiono przykładowy wynik oceny metodą graficzną.
Rys. 3. Schemat procesu oceny i wyboru dostawcy
Metoda wskaźnikowa pozwala na przeprowadzenie oceny dostawców na podstawie wskaźników ilościowych oraz jakościowych, które opisują sferę współpracy na linii dostawca – odbiorca. Wybrane mierniki i wskaźniki logistyczne pozwalają zwrócić uwagę na problem, jednak nie tłumaczą przyczyn zaistniałych sytuacji. Realizacja oceny dostawcy metodą wskaźnikową wymaga analizy występowania poszczególnych odchyleń [14].
48 Rafał Burdzik
Kolejnym przykładem jest metoda AHP (Analityc Hierarchy Process). Podejście oparte na wykorzystaniu metody AHP pozwala nie tylko zdefiniować czynniki wpływające na powstanie danego zjawiska, ale również ocenić ich wagę i znaczenie na podstawie analizy czterech kluczowych kryteriów określających przydatność danej metody działań w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Metoda AHP daje możliwość matematycznego (liczbowego) porównania kryteriów ilościowych z jakościowymi z punktu widzenia ich znaczenia dla decydenta.
3. PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA METODY
PARAMETRYCZNEJ WAŻONEJ OCENY DOSTAWCÓW
(PWOD)
Parametryczną Ważoną Ocenę Dostawców (PWOD) należy zakwalifikować do grupy metod wielokryterialnego podejmowania decyzji (MCDM). Podstawowym założeniem metody jest przeniesienie ciężaru oceny dostawców na aspekty związane z dostawą, zawężając ocenę do analizy potencjału i zdolności realizacji procesów logistyczno- transportowych. Wynika z tego, że PWOD może i powinna stanowić rozwinięcie metody oceny dostawców według kryteriów jakościowo-produktowych. Autor jednak wprowadził pewne algorytmy analityczne, które zwiększają „odporność” metody na błędne decyzje w zakresie jakości i przewagi konkurencyjnej, nadając tym kryteriom dominujące wagi. W początkowym etapie identyfikowane są potrzeby materiałowe, wskazujące produkty względem których dokonywana będzie ocena. Następny etap polega na określeniu wymagań jakościowych, a także wymagań ilościowych, definiowane są kryteria oceny oraz nadawany jest im poziom istotności, czyli waga. Następnie przydzielana jest punktacja dla sformułowanych parametrów w świetle każdego z kryteriów, zgodnie z przyjętą skalą. A ostateczne wartości liczbowe, będące iloczynem wag oraz przyznanej punktacji, są wyznacznikiem podjęcia decyzji o wyborze dostawcy i zarazem ostatnim etapem oceny. Uzyskane wyniki umieszczane są w karcie oceny dostawcy w celu sprawniejszego porównania efektów badania.
Rys. 4. Schemat procesu oceny dostawców w metodzie PWOD
50 Rafał Burdzik
3.2. POZIOM ISTOTNOŚCI KRYTERIÓW OCENY
Priorytetowym kryterium jest jakość dostarczanych półfabrykatów. Równorzędnym kryterium jest przewaga konkurencyjna. Te dwa kryteria są warunkami koniecznymi, które warunkują zasadność dalszej analizy, gdyż determinują pozycję produktu na rynku i zgodność z oczekiwaniami klienta. Następnym kryterium według poziomu istotności jest kryterium opakowania, jego wymiary przekładają się na ilość produktu, jaka może być dostarczona w ramach jednej jednostki ładunkowej z uwzględnieniem modułu magazynowego. W dalszej kolejności występują kryterium odległości rozpatrywane pod względem położenia geograficznego i czasu niezbędnego na dostarczenie towaru, uwzględniając wpływ rodzaju trasy i występujących na niej tzw. wąskich gardeł. Kolejnym kryterium w tej hierarchii jest kryterium środka transportu, gdyż wybrana gałąź transportu rzutuje na ilość asortymentu w jednej dostawie oraz znacząco wpływa na czas trwania całego procesu dostawy [17-20]. Terminowość jest ważnym kryterium, gdyż tak jak wspomniano wcześniej produkcja odbywa się na zamówienie, więc firma w wyznaczonym czasie musi wywiązać się z realizowanego zlecenia. Jednak w przypadku oceny nowego dostawcy wagę kryterium terminowości w związku z trudnością w jej jednoznacznym i zarazem prawidłowym określeniu uznano za następną. Natomiast kryterium załadunku, rozumianego jako czynności oraz wykorzystane technologie, czy urządzenia, ale także jako wyznacznik bezpieczeństwa towaru [16], przypisano najmniejszą ilość punktów. Poszczególne kryterium ocenione jest najpierw punktowo w zależności od jego poziomu istotności w skali obejmującej przedział liczbowy od 1 do 10, gdzie 10 jest oceną najwyższą, a 1 najniższą, a następnie przypisana została waga danemu kryterium na zasadzie proporcji. Waga [W] pochodzi z przedziału liczbowego: 0 < W < 1, gdzie suma wag wszystkich kryteriów jest równa 1. Do wyznaczenia wagi kryterium zaproponowano następujący wzór:
ܹσ ୀଵ ܲσ ୀଵ
ܲή (^) (2)
gdzie: Wk – waga kryterium k, Pk – ocena punktowa kryterium k, ܹσ – suma wag wszystkich kryteriów, równa 1, ܲσ (^) – suma ocen punktowych wszystkich kryteriów.
Tablica 3 Przykładowe oceny poziomów istotności i wyliczone wagi kryteriów PWOD [15]
Kryterium Przewód Taśma Izolacja Ocena punktowaP Waga W Przewaga konkurencyjna Miedź^ Grafitowa^ Żywiczna^10 0,
Jakość
Przewodnictwo Grubość taśmy Izolacja 10 0, Wymiary Wytrzymałośćdielektryczna Odporność 10 0,
Parametryczna ważona ocena dostawców (PWOD), cz. 1 – podstawowe założenia metody 51
Tablica 3 Przykładowe oceny poziomów istotności i wyliczone wagi kryteriów PWOD [15]
Kryterium Przewód Taśma Izolacja Ocena punktowaP Waga W
Dostawa
Opakowanie 9 0, Odległość^7 0, Środki transportu 5 0, Terminowość 4 0, Załadunek^3 0, SUMA: 58 1,
4. PODSUMOWANIE
Przegląd metod doboru dostawcy wskazuje ciągłe prace w tym zakresie, co potwierdza aktualność problematyki. Dodatkowo warto podkreślić, że wiele z tych metod jest aplikowanych i szeroko stosowanych w przedsiębiorstwach. Propozycja Parametrycznej Ważonej Oceny Dostawców jest narzędziem, które powstało w efekcie analizy i syntezy wielu metod i stanowi rozwinięcie w aspekcie procesów logistyczno-transportowych. Założenie uniwersalności PWOD oraz minimalizacji wpływu błędów ludzkich, które mogą wpłynąć na decyzję zrealizowano przez dobór odpowiednich (dominujących) wag kryteriów związanych z jakością i czynnikami zapewniającymi przewagę konkurencyjną produktu. Jako kryteria oceny dostawcy w aspekcie logistyczno-transportowym zaproponowano: opakowanie, odległość, środek transportu, terminowość i załadunek. Takie podejście umożliwia analizę wielokryterialną z uwzględnieniem wpływu kilku parametrów. Ocena poziomów istotności powyższych kryteriów oraz wyliczone na jej podstawie współczynniki wagowe umożliwiają sterowanie czułością metody na wybrane parametry.
Bibliografia
- Matuszek J.: Logistyka zaopatrzenia. Wałbrzych 2012, s. 53.
- Ciesielski M (red): Zarządzanie łańcuchami dostaw. Warszawa 2011, s. 105.
- Kempny D.: Logistyczna obsługa klienta. Warszawa 2001, s. 18-19.
- Nowakowski T., Werbińska-Wojciechowska S.: Metody oceny i wyboru dostawców w przedsiębiorstwie- studium przypadku (cz.1). Logistyka, 2012, nr 3.
- Porter M. E.: Porter o konkurencji. Warszawa 2001, s. 35.
- Bozarth C., Handfield R. B.: Wprowadzenie do zarządzania operacjami i łańcuchem dostaw. Gliwice, 2007, s. 395-397.
- Brzeziński M.: Logistyka w przedsiębiorstwie. Warszawa 2006, s. 53.
- Nogalski B., Niewiadomski P.: Koncepcja oceny dostawcy w elastycznym zakładzie wytwórczym – strategiczna perspektywa sukcesu.
- Serafin R., Luściński S.: Dynamiczna ocena dostawców z zastosowaniem adaptacyjnego systemu oceny ryzyka dostaw. Konferencja Innowacje w Zarządzaniu i Inżynierii Produkcji 2014.
- Nowak D.: Determinanty doboru i selekcji dostawców w przedsiębiorstwach przemysłowych. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2013, nr 786, s. 376.
