Pawlak-Kindler.pdf, Egzaminy z Historia

Pobierz Pawlak-Kindler.pdf i więcej Egzaminy w PDF z Historia tylko na Docsity!

Diagnozowanie twórczości uczniów i nauczycieli

dr Agnieszka Pawlak-Kindler

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

Wybrane narzędzia diagnostyczne u progu edukacji szkolnej

Wstęp

O potrzebie kształcenia, wychowania i opieki nad osobami z niepełnospraw- nością intelektualną nie trzeba nikogo przekonywać. Prawo do tych procesów gwarantuje im wiele aktów prawnych zarówno światowych, jak i polskich. Z międzynarodowych aktów prawnych należy wymienić: Konwencję ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych^1 sporządzoną w Nowym Jorku 13 grud- nia 2006 r., deklarację z Salamanki oraz wytyczne do działań w zakresie spe- cjalnych potrzeb edukacyjnych^2 z 7–10 czerwca 1994 r., z polskich zaś pod- stawowy dokument – Kartę Praw Osób Niepełnosprawnych^3 z dnia 1 sierpnia 1997 r. oraz podstawę programową. Od kilku lat w Polsce zwraca się coraz baczniej uwagę na specjalne potrzeby edukacyjne. Od 1 września 2009 r. weszła w życie nowa podstawa programo- wa, która pierwszy raz zaznaczyła wyraźnie potrzebę dostosowywania procesu kształcenia do funkcjonowania uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyj- nymi, by wyrównywać ich szanse. Została ona określona w Rozporządzeniu MEN z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół^4 (w po- staci załączników):

• dla wychowania przedszkolnego – zał. nr 1,
• dla szkół podstawowych – zał. nr 2,
• dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym
  • zał. nr 3,
• dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych – zał. nr 4,
• dla zasadniczych szkół zawodowych – zał. nr 5,
• dla szkół policealnych – zał. nr 6,
• dla szkół specjalnych przysposabiających do pracy dla uczniów z upośle- dzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym – zał. nr 7. Była ona wprowadzana stopniowo od 1 września 2009 r. poziomami klas:
• w roku szkolnym 2009/10 całościowo została wprowadzona do przed- szkoli, kl. I szkoły podstawowej i kl. I gimnazjum,
• w roku szkolnym 2010/11: do kl. II szkoły podstawowej i kl. II gimnazjum,
• w roku szkolnym 2011/12: do kl. III szkoły podstawowej i kl. III gimnazjum, (^1) Dz.U. 2012, poz. 1169. (^2) http://rownosc.info/bibliography/document/deklaracja-z-salamanki-oraz-wytyczne-dla-dziaan-w- (^3) M.P. 1997 nr 50, poz. 475. (^4) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, Dz.U. 2009 nr 4, poz. 17.

XXII Konferencja Diagnostyki Edukacyjnej, Kraków 2016

• w roku szkolnym 2012/13: do kl. IV szkoły podstawowej i kl. I szkół ponagimnazjalnych,
• w roku szkolnym 2013/14: do kl. V szkoły podstawowej i kl. II szkół ponagimnazjalnych,
• w roku szkolnym 2014/15: do kl. VI szkoły podstawowej i kl. III szkół ponagimnazjalnych,
• w roku szkolnym 2015/16: do kl. IV szkół ponagimnazjalnych, czyli do technikum. W 2012 r., kiedy nowa podstawa programowa miała wejść do kl. I szkół po- nadgimnazjalnych od 1 września, MEN przygotowało w tej podstawie pro- gramowej niewielką zmianę w zał. 4 (wątek tematyczny: „Ojczysty panteon i ojczyste spory” stał się obowiązkowy do realizacji w przedmiocie: Historia i społeczeństwo w szkole ponadgimnazjalnej). Ta niewielka zmiana zaowoco- wała zmianą całego rozporządzenia na Rozporządzenie MEN z dnia 27 sierp- nia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół^5 (numeracja załączników została ta sama). Rozporządzenie to obowiązuje od 1 września 2012 r. Na jego podstawie poprzednie, z dnia 23 grudnia 2008 r., straciło moc. Dnia 30 maja 2014 r. MEN podpisało Rozporządzenie zmieniające w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego w po- szczególnych typach szkół^6 – zmiana dotyczy załącznika nr 1 dla wychowania przedszkolnego i załącznika nr 2 dla szkoły podstawowej. Obecnie, mówiąc o nowej podstawie programowej, powołujemy się na rozporządzenie z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkol- nego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, ze zmianami. Pomimo tych zmian termin „specjalne potrzeby edukacyjne” ugruntował się w obecnej szkole. Zauważamy również od kilku lat niesłabnącą tendencję naj- pierw do integracji, w kolejnych zaś latach do inkluzji, czyli nauczania włącza- jącego. Można dywagować oczywiście na temat zasadności włączania wszyst- kich uczniów w proces nauczania – uczenia się w szkołach ogólnodostępnych, ale takie są realia obecnej rzeczywistości. Idea ta, choć bezapelacyjnie szczytna, budzi niemałe kontrowersje, zarówno u samych nauczycieli, jak i rodziców. Z nakreślonych zmian w podstawie programowej i tendencjach edukacyjnych wyłania się ogromna potrzeba diagnozy wszystkich uczniów, którzy mają roz- począć naukę szkolną, dlatego że w klasie mogą znaleźć się uczniowie zdolni, przeciętni i ci, którzy wymagają specjalnych metod pracy, specjalnych dosto- sowań. Na polskim rynku wydawniczym można zauważyć rozkwit różnych narzędzi diagnostycznych, poczynając od diagnozy przedszkolnej, szkolnej, diagnozy różnych zaburzeń, a skończywszy na specjalnych narzędziach dia- gnozy dla ucznia z niepełnosprawnością intelektualną w różnych stopniach. I jest to bardzo dobry kierunek, ponieważ jak pisze J. Wyczesany: „W szerokim (^5) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012,r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, Dz.U. 2012, poz. 977. (^6) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 maja 2014 r. zmieniające rozporządzenie w spra- wie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, Dz.U. 2014, poz. 803.

XXII Konferencja Diagnostyki Edukacyjnej, Kraków 2016

• rozwój motoryczny (umiejętności lokomocyjne, umiejętności nielokomo- cyjne, umiejętności manipulacyjne, samodzielne wykonywanie czynności);
• rozwój poznawczy (zabawy dziecka, rysunki postaci ludzkich, rozwój mowy, rozwój emocjonalny, rozwój teorii umysłu);
• rozwój społeczny – status dziecka w grupie rówieśniczej;
• zaburzenia wieku dziecięcego, w tym: zaburzenia zachowania, zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, ADHD (zespół hiperkinetyczny), zaburzenia lękowe, depresja. Zakres wiekowy dziecka jest dosyć duży, tak więc dostrzegając pewne niepra- widłowości już w grupie przedszkolnej, możemy jak najwcześniej podjąć odpo- wiednie działania naprawcze, które w konsekwencji ułatwią dziecku start szkolny.

2. Diagnoza gotowości szkolnej pięciolatka^10 (Beata Krysiak, Krystyna Zielińska) Bardzo czytelne narzędzie badawcze. W zestawie znajdziemy arkusz, zestaw kart diagnostycznych, podsumowanie rocznej pracy oraz ankietę dla rodziców do wykonania przed I próbą. Arkusz zawiera dwie próby dotyczące rozwoju:

• mowy,
• myślenia dziecięcego,
• kompetencji matematycznych,
• gotowości do nauki czytania i pisania. Integralną częścią tej publikacji jest płyta CD zawierająca program do analizy wyników.

3. Diagnoza gotowości szkolnej pięciolatka. Program do analizy wyników^11 (płyta CD-ROM) Materiały zawarte na płycie przeznaczone są dla nauczycieli, którzy chcą sa- modzielnie przeprowadzić badanie gotowości szkolnej dziecka 5-letniego. Badanie to polega na zebraniu informacji o rozwoju dziecka w następujących obszarach: rozwój emocjonalny, rozwój społeczny, rozwój sprawności rucho- wej, rozwój mowy, rozwój myślenia dziecięcego, rozwój kompetencji matema- tycznych, rozwój gotowości do nauki czytania i pisania. W efekcie badania powstaje tabela wyników, dzięki której można ustalić najle- piej i najgorzej opanowane umiejętności badanego dziecka.
4. Diagnoza gotowości szkolnej sześciolatka^12 (Anna Kałużny) Podobnie jak w powyższej publikacji znajdziemy tu arkusz, dzięki któremu możliwa jest dokładna analizy grupy sześciolatków, wskazówki korygujące i wspomagające rozwój dziecka, wzór formularza określającego gotowość szkolną dziecka, ankietę dla rodziców. Do tej publikacji również sporządzono program analizujący uzyskane przez dziecko wyniki. (^10) B. Krysiak, K. Zielińska, Diagnoza gotowości szkolnej pięciolatka, Raabe, Warszawa 2011. (^11) B. Krysiak, K. Zielińska, Diagnoza gotowości szkolnej pięciolatka. Program do analizy wyników. Płyta CD, Raabe, Warszawa 2011 (^12) A. Kałużny, Diagnoza gotowości szkolnej sześciolatka, Raabe, Warszawa 2013.

Diagnozowanie twórczości uczniów i nauczycieli

5. Diagnoza gotowości szkolnej sześciolatka. Program do analizy wyników^13 (płyta CD-ROM) Płyta pozwala zebrać informacje o rozwoju dziecka w następujących obsza- rach: rozwój społeczny, mowy i myślenia, emocjonalny, gotowości do nauki czytania i pisania, kompetencji matematycznych, artystyczny, a także znajo- mość przyrody i techniki. Dzięki temu badający (nauczyciel, rodzic) może z łatwością ustalić stopień rozwinięcia poszczególnych obszarów. Taka analiza przydatna jest również podczas planowania programu rozwoju dla konkretnej grupy sześciolatków.
6. Diagnoza przedszkolna gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole^14 (Iwona Wąsik, Lucyna Klimkowska) Jest to narzędzie badawcze przygotowane z myślą o nauczycielach pracu- jących w przedszkolach, oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawo- wych oraz w innych formach wychowania przedszkolnego. Zebrane w teczce zadania obejmują zasadnicze kompetencje dziecka w obszarach: odporność emocjonalna, sprawność psychomotoryczna, kompetencje poznawcze oraz aktywność dziecka. Komplet materiałów zebranych w teczce składa się z instrukcji i wskazówek dla badającego, arkusza obserwacyjnego oraz kart pracy dla dziecka. Narzędzie to jest uzupełnieniem programu wychowania i kształcenia oraz wspomagania rozwoju dzieci w wieku przedszkolnym „Kolorowy świat”, rekomendowanym przez wydawnictwo Harmonia.
7. Diagnoza rozwoju dziecka przedszkolnego przed rozpoczęciem nauki w szkole^15 (Alicja Tanajewska, Renata Naprawa, Dorota Kołodziejska) Program do diagnozy i obserwacji dzieci zawiera: szczegółowe cele kształce- nia i wychowania, treści zgodne z treściami nauczania zawartymi w podsta- wie programowej wychowania przedszkolnego oraz sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem możliwości indywidualizacji pra- cy w zależności od potrzeb i umiejętności dzieci. Publikacja została przygoto- wana zgodnie z obecnie funkcjonującym rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 maja 2014 roku (Dz.U. z 2014 r., poz. 803). Integralną częścią tej publikacji są materiały, które tworzą komplet. W skład kompletu wchodzą również:
   • Diagnoza dziecka przedszkolnego przed rozpoczęciem nauki w szkole. Karty pracy;
   • Diagnoza rozwoju dziecka przedszkolnego przed rozpoczęciem nauki w szkole. Arkusz monitoringu rozwoju dziecka przedszkolnego. (^13) A. Kałużny, Diagnoza gotowości szkolnej sześciolatka. Program do analizy wyników. Płyta CD, Raabe, Warszawa 2013. (^14) I. Wąsik, L. Klimkowska, Diagnoza przedszkolna gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole, Harmonia, Gdańsk 2011. (^15) A. Tanajewska, R. Naprawa, D. Kołodziejska, Diagnoza rozwoju dziecka przedszkolnego przed rozpoczę- ciem nauki w szkole, Harmonia, Gdańsk 2014.

Diagnozowanie twórczości uczniów i nauczycieli

11. Kwestionariusz diagnozy i narzędzia badawcze w terapii pedagogicznej^19 (Joanna Tomczak, Renata Ziętara) Kwestionariusz został skonstruowany w taki sposób, aby można było wyko- rzystywać ten sam egzemplarz zarówno do badań diagnostycznych wstępnych, jak i porównawczych. Tak zestawione informacje są czytelne i przejrzyste. Aby ułatwić pracę z kwestionariuszem, dołączono do niego narzędzia badawcze, które można wykorzystywać w całości bądź tylko wybiórczo, a także instruk- taż do badania każdej ze sfer. Poszczególne części kwestionariusza dotyczą: charakterystyki ucznia (za- chowania, koncentracji uwagi, jego uczciwości, stosunku do pracy i gru- py), charakterystyki czynności komunikowania się (aktywności, sposobu porozumiewania się, poprawności stylistyczo-gramatycznej, wad wymowy, rozumienia), słuchu fonematycznego (analizy i syntezy słuchowej oraz testy fonetyczne), czytania (znajomości liter, analizy i syntezy wzrokowej, techniki i tempa czytania, rozumienia czytanego tekstu oraz błędy), pisania (znajomo- ści liter, techniki, formy graficznej pisma, ortografii, sposobu pisania), sfery ruchowej (sprawności manualnej, lateralizacji), percepcji wzrokowej (analizy rysunków, różnicowania figur geometrycznych i kolorów, układania obrazka z części, spostrzegania podobieństw i różnic na podstawie dwóch obrazków), orientacji (schematu ciała, nazywania kierunków i stosunków przestrzennych, ciągów zautomatyzowanych), procesów myślowych (kojarzenia i pamięci).
12. „Entliczek, pentliczek”. Badanie gotowości szkolnej – karty do diagnozowa- nia^20 (Hanna Derewlana, Barbara Michalska, Joanna Świątek, Beata Wosińska) Doskonałe narzędzie do diagnozy dzieci rozpoczynających naukę w I klasie szkoły podstawowej. Publikacja zawiera: karty pracy do diagnozy wstępnej, karty pracy do diagnozy końcowej oraz arkusz indywidualny, który obejmuje wszystkie obszary rozwoju dziecka. Dokładne wskazówki dotyczące przeprowadzenia diagnozy ujęte są w oddziel- nej publikacji pt. „Entliczek, pentliczek”. Badanie gotowości szkolnej – materiały dla nauczyciela.
13. Profil osiągnięć ucznia. Przewodnik dla terapeutów i nauczycieli^21 (Jacek Kielin) Bardzo dobre, czytelne narzędzie diagnostyczne oparte na 11 skalach, obejmu- jących pierwsze pięć lat życia. Przeznaczone jest dla dzieci z niepełnospraw- nością intelektualną. Profil obejmuje następujące skale z podziałem na lata: percepcja wzrokowa, percepcja słuchowa, duża motoryka, mała motoryka, ko- ordynacja wzrokowo-ruchowa, rozwój społeczny i emocjonalny, rozumienie mowy, wokalizacja i mówienie, naśladownictwo bezpośrednie i odroczone, rozwój poznawczy, samodzielność. Publikacja jest oparta na wieloletnim doświadczeniu Autora. (^19) J. Tomczak, R. Ziętara, Kwestionariusz diagnozy i narzędzia badawcze w terapii pedagogicznej, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2014. (^20) H. Derewlana, B. Michalska, J. Świątek, B. Wosińska, „Entliczek, pentliczek”. Badanie gotowości szkolnej - karty do diagnozowania, Nowa Era, Warszawa 2011. (^21) J. Kielin, Profil osiągnięć ucznia, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2016.

XXII Konferencja Diagnostyki Edukacyjnej, Kraków 2016

14. Diagnoza rozwoju ucznia z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym^22 (Alicja Tanajewska, Renata Naprawa) Jedna z trzech stanowiących komplet publikacji. W skład kompletu wchodzą:
    • Arkusz monitoringu rozwoju ucznia,
    • Karty pracy,
    • Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny. W obszernym, bardzo drobiazgowym Arkuszu monitoringu rozwoju ucznia znajdziemy obszary, działy, standardy, treści kształcenia oraz polecenia i pyta- nia dotyczące: samoobsługi, edukacji zdrowotnej i komunikacyjnej, rozwoju poznawczego i emocjonalno-motywacyjnego, edukacji społecznej, edukacji polonistycznej (umiejętności porozumiewania się z otoczeniem, przygotowa- nia do nauki czytania oraz nauki czytania i pisania), edukacji matematycznej, edukacji przyrodniczej, edukacji muzycznej, edukacji plastycznej, edukacji technicznej, zajęć komputerowych, wychowania fizycznego. Całość zestawu stanowi kompletne narzędzie zarówno do diagnozy, jak i pracy z uczniem.

Podsumowanie

Z prezentowanego przeglądu narządzi służących całościowej diagnozie dziec- ka można wybrać te najbardziej odpowiednie dla ucznia z trudnościami w uczeniu się czy z różnymi zaburzeniami, których sami nie potrafimy do- kładnie określić. Duży wybór i dostępność przedstawionych narzędzi pozwala nauczycielowi na komfort pracy, mniejsze zużycie czasu (nie musi sam robić np. kart pracy), zwiększoną efektywność oddziaływań edukacyjnych. Ma do dyspozycji gotowe, standaryzowane, estetyczne, bardzo atrakcyjne dla ucznia pomoce do badań. Może je dobrać do możliwości dziecka, jego wieku bądź niepełnosprawności intelektualnej. Nadal oczywiście obserwacja pozostaje nieoceniona w pracy nauczyciela, ale o ileż łatwiej jest jej dokonać, mając do wyboru tyle narzędzi. Oprócz narzędzi diagnostycznych przedstawionych powyżej nauczyciele, te- rapeuci, rodzice mogą skorzystać z olbrzymiej liczby pomocy dydaktycznych, zeszytów ćwiczeń, kart pracy, podręczników i in., które oferują wydawnictwa internetowe np.: www.eduksiegarnia.pl www.harmonia.edu.pl www.kompendium.info.pl www.ksiegarnia-edukacyjna.pl www.mac.pl. (^22) A. Tanajewska, R. Naprawa, Diagnoza rozwoju ucznia z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym, Harmonia, Gdańsk 2014.