Docsity
Docsity

Przygotuj się do egzaminów
Przygotuj się do egzaminów

Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity


Otrzymaj punkty, aby pobrać
Otrzymaj punkty, aby pobrać

Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium


Informacje i wskazówki
Informacje i wskazówki

Pedagogika kultury - Notatki - Pedagogika kultury - Część 2, Notatki z Pedagogika, badania pedagogiczne

Zagadnienia związane z filozoficznymi podstawami pedagogiki kultury, definicja pojęć i prezentacja ważnych sylwetek.

Typologia: Notatki

2012/2013

Załadowany 04.03.2013

Polanski_R
Polanski_R 🇵🇱

4.6

(107)

353 dokumenty

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Pedagogika kultury - Notatki - Pedagogika kultury - Część 2 i więcej Notatki w PDF z Pedagogika, badania pedagogiczne tylko na Docsity! 13 GEORG KERSCHENSTEINER (1854-1932) (na podstawie: Charakter. Jego pojęcie i wychowanie) 6.1. definicja charakteru i osobowości 1. Czym jest Kerschensteinerowski charakter i osobowość? „Stały ustrój duszy, dzięki któremu każdy akt woli określony jest jednoznacznie przez zasady i maksymy, w tej duszy utrwalone”. Dobrowolność podlegania maksymom. Rozróżnienie: charakter „obyczajny”, czyli heteronomiczny i „moralny”, czyli autonomiczny. Charakter moralny to postawa, przyznająca wartościom bezwzględnie ważnym wyższość nad wszelkimi innymi wartościami. Charakter nieobyczajny (niezgodny z ogółem) nie musi być niemoralny, jeżeli akurat panujący obyczaj jest niemoralny (np. palenie czarownic). Człowiek całkiem bez charakteru to człowiek po prostu samowolny. Charakter może wytwarzać osobowość (czyli coś jeszcze dojrzalszego niż charakter) - rozumiejąc swoją odrębność i potwierdzając ją wielkodusznym, sensownym i spójnym działaniem. Charakter a osobowość:  Charakter może być małostkowy i pedantyczny, związany jest z siłą, ale nie dobrotliwością;  Osobowość zawsze jest wielkoduszna, tj, ruchliwa i swobodna w ocenie środków, dróg i metod postępowania. 2. Czy trwałe nawyki wskazują na charakter? Nie, nawyki mogły zostać wyciśnięte w miękkich wychowankach przez rygorystycznych wychowanków i są bezmyślnie powtarzane. Stałość nawyków nie jest stałością charakteru. Zby silny przymus wychowawczy może hamować kształtowanie charakteru. 3. Jak zdobywamy charakter? W ciągłej walce z wrodzoną naturą. Charakter nigdy nie jest zakończony, dąży asymptotycznie do wyznaczonego ideału etycznego. 4. Charakter, osobowość a wartości kultury Osobowość moralna dąży do wszechstronnego samopoznania oraz do tego, by jak najbardziej rozwinąć swą wrażliwość na wartości – przy dobrowolnym ograniczeniu się do własnego zakresu uzdolnień. Każdy wraz z obudzeniem się w nim praw świadomości coraz bardziej stara się być wiernym swej naturze duchowej i korespondującym z nią wartościom kultury. 5. Podsumowując: Charakter to scentralizowana, zogniskowana indywidualność, konsekwentna względem maksym postępowania. Charakter moralny kieruje się wartościami ważnymi bezwzględnie (ideami). Osobowość to charakter rozumiejący swoją indywidualność i potwierdzający ją wielkodusznym działaniem ku doskonałości. 6. Ostateczny cel wychowania „Wola kształtowania wszelkich działań według praw własnej i niepowtarzalnej świadomości.” 7. Czy charakter może być dowolnie kształtowany? Nie! Każdy z nas posiada „zadatek charakteru” – czyli indywidualny zasób dyspozycji, którego nie wolno przełamywać. Kształtowanie charakteru to sprawianie, by dyspozycje zogniskowały się w jednolitą i zgodną siłę. Jak to uczynić? Organizować otoczenie tak, by stwarzało najpomyślniejsze warunki dla rozwijającego się zespołu dyspozycji. „Wielkie zadanie wychowania polega na kształtowaniu właściwego charakteru przy możliwie największym oszczędzaniu indywidualności jednostki.” 6.2. o wrodzonych zadatkach charakteru docsity.com 14 1. Wrodzone zadatki charakteru Należą do dwu grup: zadatki animalne + duchowe.  Zadatki animalne: uczucia + instynkty + popędy. Zwane też temperamentem, typowe także dla innych stworów.  Zadatki duchowe: ich obecność (lub brak) decyduje o możliwościach wychowania. 2. Cztery składniki duchowego zadatku charakteru A. siła woli B. jasność sądu C. subtelność D. wzruszalność A. Siła woli Akty woli są procesami świadomymi, rozwijającymi się ze ślepych dążeń popędów wrodzonych. Wola jest świadomym aktem pragnienia czegoś w połączeniu z wyobrażeniem osiągnięcia tego rzeczywiście przez naszą działalność. Akty woli związane są z wartościowaniem, z wybieraniem. Pozytywne cechy aktu woli:  Samodzielność (niezawisłość).  Stanowczość – wtedy, gdy postanowienie zapada we właściwym czasie, nie za późno. Samodzielność i stanowczość ujawniają się przed decyzją.  Stałość – raz powzięte, przemyślane postanowienie jest niezależne od przeszkód wewnętrznych, np. egoizmu. Niezawodność.  Niezłomność – postanowienie jest niezależne od przeszkód zewnętrznych. Stałość i niezłomność ujawniają się po decyzji. B. Jasność sądu (logiczne myślenie) Człowiek myślący niejasno nie może postępować konsekwentnie. Wychowanie ma sprawić, by badanie wszystkich wniosków stało się regułą, a także, by człowiek wydobył się z własnych kajdan myślenia, czyli pośpiechu, namiętności, egoizmu i poglądów heteronomicznych - rodzinnych lub partyjnych. Człowiek ma tendencję by sądzić na zasadzie przekazanych norm, potocznych zapatrywań lub wielokroć doznawanych przeżyć. Wypada jak najwcześniej te skłonności zastąpić głęboką refleksją i starannym analizowaniem, krytycznym i wątpiącym. Trzy źródła jasności sądu:  Pierwiastek wrodzony, niezależny od wychowania,  Krąg myślowy utworzony przez doświadczenie i tradycję,  Nawyk sumiennego badania wszelkich wniosków. C. Subtelność „To łatwość i różnorodność przejmowania się duszy wobec tysięcznych rozmaitego rodzaju położeń i warunków wynikających z wzajemnego obcowania ludzi w społeczeństwie.” Dostrzeganie różnicy. Subtelność zabijają: twarde lata dzieciństwa, brutalne stosunki szkolne, wielkie nieszczęście, nieuleczalne cierpienia. Pozwalają jej kwitnąć: miłość, dobroć, zaufanie, subtelność wychowawcy. D. Wzruszalność „To zakres, głębokość i trwałość emocji duchowych, które towarzyszą pojawiającym się i znikającym w prądzie świadomości spostrzeżeniom, wyobrażeniom i pojęciom, a zwłaszcza tym, które dotyczą człowieka i jego losu, boskości, prawdy, piękna i moralności.” Głębokie i trwałe zachwyt, współodczucie, miłość do idei. Jak godzić wzruszalność z wątpieniem jasności sądu? Sił do racjonalnych poszukiwań dostarcza poruszona przez idee dusza. 6.3. kształtowanie charakteru w procesie wychowania 1. Wychowanie charakteru moralnego docsity.com 17 8. Wolność w Hessenowskiej filozofii wychowania SERGIUSZ HESSEN (1887-1950) (na podstawie: Podstawy pedagogiki, Studia z filozofii kultury) Indywidualność - osobowość Indywidualność oznacza dokładnie nie-podzielność. Indywidualność to niezastąpioność, dotyczy nie tylko człowieka, ale także jedynych w swoim rodzaju wydarzeń historycznych i pomników kultury („dziejowość jest indywidualna”). Jakikolwiek podział niweczy swoistą wartość indywidualności – podobnie jak podział diamentu niweczy jego wartość. Przeciwieństwem indywidualności jest egzemplarz (czyli przykład jakiegoś rodzaju, np. żaba = przykład żabowatości). Egzemplarz jest mechaniczny, indywidualność natomiast jest twórcza. Indywidualność zdobywamy dzięki zadaniom ponadindywidualnym: ponadczasowym zadaniom kultury (dążenie do prawdy, piękna i dobra). Indywidualność zdobywamy, stając się mikrokosmosem, zdobywając światopogląd, tzn. ujmując świat (makrokosmos) w całości. „Człowiek odzwierciedla w sobie cały świat, i im bardziej świadomy i wyraźny jest jego światopogląd, tym bardziej jest on osobowością, tj. mikrokosmosem, w którym świat odzwierciedla się w swój własny, niepowtarzalny i niezastąpiony sposób.” Światopogląd jest zawsze wykrywaniem sensu i urzeczywistniających się w nim wartości. Stosunek między osobowością a wszechświatem jest o wiele szerszy i bardziej pierwotny niż stosunek między poznającym podmiotem a poznawanym przedmiotem. Każdy wytwór kultury jest próbą ucieleśnienia wszechjedni świata, którą chciałbym wchłonąć – światopogląd tkwi w głębi życia duchowego, tam gdzie spotykam się z upragnioną wszechjednią. Czyli świat kultury i mikrokosmos osobowości to wytwory światopoglądu: dążenia do jedności. Rozumienie Rozumienie wydarzeń historycznych i pomników kultury (czyli tradycji) nie może opierać się na psychologii – historia bada sprawy indywidualne, a psychologia ogólne prawa przebiegu procesów psychicznych. „Matematyką” nauki historycznej powinna być filologia (czyli hermeneutyka). Zadanie filologa: „wyprowadzić z martwego tworzywa ukryty w nim sens, biorąc ze znaku wszystko to, co on mówi, i nie wkładając weń nic zbytecznego”. Filozofia To samoistna nauka o sensie, treści i znaczeniu wartości kulturalnych, do których wdrożenie jest zadaniem wychowania. „Filozofia jest właśnie naukowym uświadomieniem tego, co intuicyjnie, bezwiednie tak dobrze jest znane każdemu człowiekowi, uczestniczącemu w procesie twórczości kulturalnej. Ponieważ tylko ten proces wznosi życie człowieka ponad prostą egzystencję, nadaje jej sens i dostojeństwo, to powiedzieć można, że filozofia jest samopoznaniem człowieka, jest poznaniem człowieka w jego człowieczeństwie”. Historia jest opowiadaniem o przeszłości człowieka, nagromadzonej przezeń w pracy nad dobrami kulturalnymi. Filozofia jest nauką o samych dobrach, ich sensie, składzie, prawach. A dobra te są właśnie celami wychowania. Gałęzie poznania  Matematyczne poznanie rzeczywistości egzemplarycznej. Metoda przyrodnicza i matematyczna;  Filologiczne poznanie rzeczywistości indywidualnej. Metoda filologiczna.  Dialektyczne poznanie sensu obowiązujących wartości. Metoda filozoficzna. Cele wychowania Zadaniem pedagogiki jako nauki jest wprowadzenie refleksji i stosunku krytycznego do potocznego, nawykowego wychowania. Środki powinny być przeniknięte celami, podobnie jak byt człowieka – powinnością. Cele życia i wychowania nie powinny być zakończone, lecz otwarte (cele-zadania), wymagające ruchu i rozwoju. Możemy więc utożsamiać je z absolutnym wartościami, których zespół (w postaci materialnej) przywykliśmy nazywać kulturą. Idee są zawsze „zadaniami bez rozwiązania” (ponieważ żadne rozwiazanie nie wyczerpie idei, np. można namalować nieskończenie wiele pięknych docsity.com 18 obrazów) choć nie są celami ułudnymi, jak np. perpetuum mobile czy kamień filozoficzny. Kultura zachowuje się w ciągłości dążeń do tych celów-zadań-wartości. Czyli tradycja możliwa jest przez zadanie, które ciągle domaga się rozwiązania: np. gdyby znikła idea liczby, znikłyby zadania dla matematyków, a tym samym cała matematyczna przeszłość. Kultura Składa się z trzech warstw:  Cywilizacji, gospodarstwa (wytwórstwo, technika) – materialna; Gospodarstwo, wytwarzając więcej, niż samo potrzebuje, staje się źródłem kapitału i podstawą wyższych warstw.  Obywatelskiej (państwo, prawo) – społeczna;  Oświaty (nauka, sztuka, religia, moralność) – duchowa. Odpowiadają warstwom dostępnego nam bytu, naszej drodze rozwojowej. Uwaga: prawo jest społeczne, moralność duchowa, jednak prawo nie istniałoby bez moralności: warstwy niższe podtrzymują wyższe, jednak bez światła wyższych nie miałyby racji bytu. Sołowjow: „Prawo jest minimum moralności”. Anomia, heteronomia, autonomia: szczeble rozwoju i wychowania Swobodne wychowanie, anomia - zabawa Ideał swobodnego wychowania niezniszczalny w swej części krytycznej. Pedagog, który się nigdy nim nie zafascynował (np. antypedagogiką, Neillem), nie jest właściwym pedagogiem. Elementy przymusu w przedszkolu: plan dnia, uważanie na potrzeby innych... Heteronomia - praca Ma wartość nie sama przez się, ale jest szczeblem przejściowym do autonomii, jak i prawo, będące swego rodzaju skrystalizowaną powinnością. Źle zorganizowane lekcje wychowują ludzi, którzy w ciągu całego życia umieją urzeczywistniać tylko cele przepisane przez innych, wychowują rzemieślników. A jak powinna wyglądać sensowna lekcja? Należy dobrze znać ucznia i stawiać mu cele takie, jakie sam sobie by postawił, gdyby umiał. Im uczeń starszy, tym dalsze cele i więcej samodzielności. Nie należy oznaczać środków. Możliwe wypaczenia lekcji w dwu kierunkach:  Mechaniczna praca, naśladowanie wzoru.  Przedwczesna twórczość i jej skutki: dyletantyzm i niedbalstwo. Dyletant: zaspokajający się rozpływającą się ogólnikowością, wykonaniem przybliżonym. Szkoła mechaniczna, a w niej naśladujące nauczyciela ludzkie egzemplarze, to szkoła bierna, aspołeczna i antyindywidualna, ponieważ indywidualność można zdobyć tylko na tle powiązanej zadaniami całości. Szkoła pracy: społeczny organizm, rodzące się indywidualności. Duch pracy (współpraca, twórczość, konsekwencja, organizm) to zupełnie co innego niż „zatrudnienie” – mechaniczna robota. Heteronomia - autorytet i swoboda w szkole „Znaczenie autorytetu na tym właśnie polega, że jest on niezbędnym stopniem pośrednim między siłą zewnętrzną, której w sposób naturalny podporządkowuje się dziecko, a wolnym podporządkowaniem się wewnętrznemu prawu powinności.” Kiedy nauczyciel będzie autorytetem? Kara? Na ogół lepiej zapobiegać niż karać, a kar używają przede wszystkim uczyciele przemęczeni, znudzeni i bezsilni. A jednak tam, gdzie akceptujemy przymus, musimy też akceptować karę. Tylko jaką? Kara jako „akt prawny” – wydany przez sąd koleżeński z udziałem nauczyciela. Jeżeli ich autorytet jest silny, wystarczy nagana. Karane powinny być wykroczenia przeciwko szkolnemu prawu, przede wszystkim brak szacunku dla innych uczniów. (Na szczeblu anomii sensowna jest kara naturalna). Autonomia – kształcenie uniwersyteckie i praca twórcza. docsity.com 19 9. Nawroczyński o życiu duchowym BOGDAN NAWROCZYŃSKI (1882-1974) (na podstawie: Życie duchowe. Zarys filozofii kultury, oraz Główna zasada Szkoły Pracy) Odrzucenie momentu celowości, czyli astawienia na wartości (sens) świata kultury – rodzi wyjaśnienia naturalistyczne i socjologistyczne. Wyjaśnianie przeżyć wewnętrznych przez fakty zewnętrzne, czyli biologiczne lub społeczne, czyni z przeżyć kulturowych jedynie przejściowe zjawiska. Nie należy więc tak postępować (jak postępował np. Durkheim). Składniki życia duchowego: 1. czynności – przeżycia wartości + cele/wartości. 2. wytwory – materialne i niematerialne (np. decyzje moralne) skutki przeżyć i wartościowania. 9.1. O czynnościach i wartościach Czynności kulturalne i kulturowe: Każda czynność celowa jest kulturowa, ale nie każda jest kulturalna. Cel jest zawsze wartością, lecz wartość posiada znak: +, 0, -. Kulturalne są tylko cele o wartości dodatniej. Np. wielokrotnie wspomniane palenie czarownic jest czynnością kulturową o znaku „minus”, a więc czynnością niekulturalną. Czynności bezpośrednie i pośrednie: Bezpośrednia: dla kultury, drugiego człowieka. Pośrednia: dbając o siebie przy okazji chronię kulturę, np. kolekcjonuję drogie obrazy (jak np. amerykański nafciarz J. Paul Getty). Definicja czynności: Czynność kulturalna jest czynnością telehormiczną bezpośrednio lub pośrednio skierowaną na dodatnią wartość normatywną i zmierzającą do jej zrealizowania. Wartości normatywne i nienormatywne: Nienormatywna: ważna dla mnie, ale niekoniecznie dla ludzi o „wyrobionym sumieniu”. Normatywna: obowiązująca każdego, oczywista dla ludzi potrafiących „trafnie oceniać”, czyli dla tych, których sąd jest przystosowany do obiektywnego stanu rzeczy. A zatem wartości nie są wyłącznie subiektywne. Skąd się biorą, Nawroczyński nie pisze. Sumienie rozumiane szeroko: moralne, naukowe, artystyczne. Wartości normatywne posiadają tzw. „walor” – obowiązują niezależnie od wartościowań. Walor posiada zasięg: rodzina, państwo, szerszy krąg kulturowy. Czy coś może posiadać walor uniwersalny? Zapewne prawdziwe zdania logiczne. Ale... Wartości normatywne wolne i związane: Lokalny (polski) walor z pewnością ma np. Pan Tadeusz. Ale czy samo piękno i miłość, w nim wyrażone, nie mają charakteru uniwersalnego? Piękno Pana T to wartość związana, a Pan T jest jej nosicielem. Lecz samo piękno jest „wolne”: to wartość absolutna, ma walor kulturowoniezależny. Spory dotyczące wartości dotyczą nie samych wartości, ale ich nosicieli (czyli dzieł, uczynków). Cechy wartości absolutnych (normatywnych wolnych): 1. Mieszczą się zawsze na krańcu +; 2. są nieograniczone czasem i przestrzenią, obowiązują powszechnie; 3. nie są psychiczne, ale też nie istnieją realnie; 4. są celami ostatecznymi; 5. wymagają konsekwencji i ofiarności. docsity.com 22 obowiązku. Piękno jest wyrazem umiłowania bytu, jest świadectwem jakiegoś głębokiego pojednania człowieka i rzeczywistości. Wychowanie estetyczne Lub wszelka akcja, mająca na celu zbliżenie ludzi do piękna, jest nierozłącznie związana z dążeniem do odrodzenia całej kultury, do przezwyciężenia deprawujących rozdźwięków, zachodzących w jej dwuwarstwowym istnieniu, do przywrócenia ludziom bezpośredniości i pełni. B. Wychowanie dla przyszłości (1947, 68) Zadanie wychowania Odrodzenie życia osobowego przez powołanie go społeczne, które chroni przed niebezpieczeństwani egoizmu, zarozumiałości, osamotnienia, zniechęcenia. Odrodzenie życia osobowego przez odbudowę łączności człowieka z rzeczywistością, w której żyje, przez rozbudzenie miłości do niej, pragnienie podjęcia trudów dla niej i w niej. Pięć zasad edukacji kulturalnej 1. prowadzić ku akceptacji ludzkiej wspólnoty; 2. budować osobowość: raczej „być jakimś” niż „mieć coś”; 3. wierzyć w potrzebę i sens wartości autotelicznych; 4. przedkładać wartości nad korzyści; 5. poszukiwać w rozmaitości tego, co trwałe. 11. Przezwyciężenie czasu w koncepcji Ingardena ROMAN INGARDEN (1893-1970) (na podstawie: Książeczka o człowieku) O naturze ludzkiej Bez bezpośredniego i intuicyjnego obcowania z wartościami, bez radości, jaką daje mu to obcowanie, człowiek jest głęboko nieszczęśliwy. Dzięki szczególnej umiejętności przewidywania ich jakości, człowiek wytwarza na podłożu świata realnego świat szczególny – świat kultury ludzkiej, w którym wartości mogą się ukazywać. „Natura ludzka polega na nieustannym wysiłku przekraczania granic zwierzęcości tkwiącej w człowieku i wyrastania ponad nią człowieczeństwem i rolą człowieka jako twórcy wartości. Bez tej misji i bez tego wysiłku wyrastania ponad samego siebie człowiek zapada z powrotem i bez ratunku w swoją czystą zwierzęcość, która stanowi jego śmierć.” Człowiek i jego rzeczywistość Czy człowiek tym różni się od innych istot, że najdoskonalej podporządkował sobie przyrodę? Nie – tym, że stwarza nową, unikalną rzeczywistość kultury. „A gdy dzieł naszych własnych nie umiemy należycie pojąć i oddać im sprawiedliwości w naszym przeżyciu, gdy nie dorastamy do ich doskonałości, wówczas czujemy się poniżeni, wynaturzeni, nawracamy w pewnej mierze ku granicy, na której zatarłaby się różnica między nami a zwierzętami.” Człowiek i czas Dwa sposoby doświadzcania czasu: 1) przede wszystkim istnieję ja, jako trwały byt, a czas jest czymś pochodnym i zjawiskowym, wynikiem moich wrażeń; 2) czas i przemiany stanowią rzeczywistość, która mnie unicestwia, a ja się zmieniam, ciągle pojawiam się w czasie. docsity.com 23 W pierwszym wypadku pozostaję pod ciężarem przeszłości, ponieważ wydaję się sobie trwały - naginam teraźniejsze decyzje do wypadków przeszłości. „Jak gdyby nie minęło to, co przeszło” – „klątwa przeszłości”, dawnych win, sporów i zobowiązań. W wypadku drugim wszystko się zmienia, oglądane pod kątem teraźniejszości przyjmuje coraz to inne barwy. Kim więc jestem „naprawdę”? Upływ czasu mi zagraża, a niepewność jutra sprawia, że „zabijam czas”, wynajdując chwilowe zajęcia. „Myśli, że buduje świat dokoła siebie i siebie w tym świecie, a tymczasm tłumi tylko własny lęk przez zagrażającą mu pustką. I przez to tym bardziej już dziś pustką się staje”. Jak pokonać tę alternatywę? Pozostać przy sobie: zaufać sobie i swemu istnieniu, nie ulegać pozorowi bycia rzeczą. Rozwiązywać samodzielnie zagadnienia praktyczne wysuwane przez życie, podejmować moralne decyzje, umieć oddać się działaniu, mieć odwagę i siłę, nie zdradzać siebie samego. „Jestem siłą, co che być wolna. I nawet trwanie swoje wolności poświęci. Ale zewsząd pod naporem sił innych żyjąca, niewoli zaródź sama w sobie znajduje, jeśli się odpręży, jeśli wysiłku zaniedba. I wolność swoją utraci, jeżeli się sama do siebie przywiąże. Trwać i być wolna może tylko wtedy, jeżeli siebie samą dobrowolnie odda na wytwarzanie dobra, piękna i prawdy. Wówczas dopiero istnieje”. docsity.com