Pedagogika społeczna – geneza, podstawowe pojęcia, główni, Publikacje z Filozofia

Pobierz Pedagogika społeczna – geneza, podstawowe pojęcia, główni i więcej Publikacje w PDF z Filozofia tylko na Docsity! Pedagogika społeczna – geneza, podstawowe pojęcia, główni przedstawiciele Pedagogika społeczna stanowi część teorii wychowawczej koncentrującą się wokół problematyki środków wychowawczych jako czynników oddziałujących na wychowanka oraz warunkujących rozwój i rezultaty działalności wychowawczej. Dyscyplina ta również dokonuje analiz różnych rodzajów potrzeb na poszczególnych etapach życia człowieka (jak dzieciństwo, młodość i wiek dojrzały), a jej szczególny przedmiot zainteresowań stanowią te sytuacje wychowawcze, które wymagają pomocy społecznej i działań kompensacyjnych (sytuacje takie jak osierocenie, rozbicie rodziny, itp.). Po raz pierwszy terminu "pedagogika społeczna" w literaturze użył Adolf Diesterweg, żyjący w czasach nasilających się tendencji upowszechniania oświaty; autor ten dostrzegł złożoność struktury ówczesnego mu społeczeństwa, jej zróżnicowanie klasowe i ekonomiczne oraz biedotę chłopskich i robotniczych rodzin, dla których uczęszczanie dzieci do szkoły wymagało przezwyciężenia wielu trudności natury ekonomicznej jak i tych związanych z oporem środowiska. Diesterweg obrał więc sobie za cel przygotowanie nauczycieli do niesienia odpowiedniej pomocy dziecku, który to zakres działalności nazwał właśnie pedagogiką społeczną, przy czym działalność tę traktował na równi z przygotowaniem do nauczania przedmiotów i innych ogólno - wychowawczych zadań w szkole. Zatem utworzona przez niego pedagogika społeczna skoncentrowana była głównie wokół społeczno - kulturowych składników procesu wychowania, kształtując nowe obszary działalności wychowawczej (szczególnie poza szkołą, czyli we własnym środowisku ucznia) interesowała się przede wszystkim funkcjonowaniem różnych instytucji wychowawczych, kulturalnych i socjalnych w perspektywie ich celu wspomagania i rozszerzania procesów planowej działalności wychowawczej. Dynamiczny rozwój dziedziny pedagogiki społecznej był uwarunkowany zachodzącymi przemianami społecznymi oraz kulturowymi, które to nadały jej empirycznego charakteru, który z kolei został utrwalony przez działalność kolejnego pedagoga i praktyka - Paula Bergemanna. Jego zdaniem, wychowanie jest przede wszystkim procesem społecznym, gdyż człowiek traktowany jako indywidualna jednostka ludzka stanowi jedynie abstrakcję, natomiast w doświadczeniu jest on istotą społeczną. Konsekwencją tego założenia jest kolejne, mówiące iż pedagogika indywidualna, której przedmiotem zainteresowania jest jednostka, nie może stanowić nauki o wychowaniu, gdyż pedagogika musi mieć społeczny charakter. Również i ten autor kładł duży nacisk na procesy wychowania odbywające się poza szkołą, czyli w środowisku życia dziecka, przy czym szczególnie zainteresowany był on rodziną będącą instytucją wychowawczą, gdzie zwracał on uwagę na jej zasadniczą funkcję w zakresie rozwoju oraz wychowania dziecka. W oparciu o powyższe założenia, postulował on nadanie publicznej kontroli nad wychowawczą funkcją rodziny oraz wykazywał potrzebę organizowania pracy wychowawczej i oświatowej dla ludzi już nie uczących się, których procesy wychowawcze mają autonomiczny charakter; twierdził on, iż takie jednostki pogłębiają i rozszerzają swoje doświadczenia w toku uczestnictwa w społecznym, kulturalnym oraz politycznym życiu. W początkach XX wieku nastąpiło ponowne odkrycie naukowego dorobku Pestalozziego wraz z próbą nowego, innego spojrzenia na jego koncepcję szkoły elementarnej oraz koncepcję sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą. Starano się wykorzystać jego idee dla wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej, a dzieła te stworzyły podstawy teoretyczne dla pedagogiki społecznej. Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące wszechstronny proces realizuje się nie tylko w toku planowej działalności nauczyciela (wychowawcy), lecz również poprzez działanie różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak i w środowisku lokalnym i rówieśniczym. Nakreślił on wzór nauczyciela, który oprócz odpowiedniego przygotowania do swojej pracy nauczycielskiej, jest również zaangażowany w pracę społeczną i wychowawczą w środowisku oraz wskazał środowisko, jako główne źródło bodźców oraz wpływów determinujących skuteczność pracy szkoły. Pestalozzi zatem sformułował podstawowe tezy, rozwijane później na gruncie pedagogiki społecznej, czyli założenia dotyczące wychowawczej funkcji środowiska i potrzeby doświadczania pozytywnych bodźców rozwojowych (według zamierzonych celów pracy wychowawczej). Jego teoria oraz liczne osiągnięcia miały znaczący wpływ na dalsze losy pedagogiki społecznej, której empiryczny charakter nadano w chwili wyprowadzenia przez jej reprezentantów uogólnień teoretycznych z wieloletniej praktyki wychowawczej. Wśród owych praktyków znalazł się między innymi Stanisław Szacki, wśród którego podstawowych tez można wyróżnić następujące: • wychowawcza rola środowiska realizuje się poprzez działanie różnych czynników natury społecznej, fizycznej i ekonomicznej • jeszcze przed rozpoczęciem przez dziecko jego nauki w szkole, jest ono już w pewien sposób ukształtowane przez środowisko, w którym się wychowuje (środowisko życia) • osiąganie przez szkołę zamierzonych przez nią celów wymaga więc uwzględnienia całokształtu wpływów oddziaływujących na proces wychowania • szkoła nie może się ograniczać do organizacji oraz realizacji na swoim terenie procesów dydaktyczno - wychowawczych, gdyż powinna ona kierować całym życiem dziecka, obejmując swymi działaniami również jego środowisko pozaszkolnym W oparciu o powyższe tezy, Szacki wyznaczył szkole cztery podstawowe zakresy działalności: 1. dostarczanie dzieciom i młodzieży wiadomości oraz umiejętności (wykształcenie racjonalne) nauczania jest obieg informacji pomiędzy nauczycielem oraz innymi źródłami a uczniami, który umożliwia im opanowywanie wiedzy naukowej zarówno przez przyswojenie jej w gotowej postaci jak i w toku samodzielnie rozwiązywanych zadań; nabywanie przez uczniów wiedzy dotyczącej rzeczywistości pozwala im na podejmowanie decyzji regulujących stosunek do owej rzeczywistości a jednoczesne zapoznawanie się z licznymi wartościami moralnymi, estetycznymi, społecznymi oraz przeżywanie ich w procesie nauczania, kształtuje ich stosunek do tych wartości oraz buduje własny system wartości; znaczącym czynnikiem dokonywanych w uczniach zmian jest również właściwie zharmonizowana z procesem opanowywania wiedzy - ich działalność praktyczna; tak pojmowane nauczanie pozwala nie tylko na zdobywanie wiadomości, umiejętności, nawyków oraz rozwój zainteresowań i zdolności, lecz również na kształtowanie przekonań, postaw i trwałych dyspozycji do uczenia się (przez co łączy się ono z kształceniem i wychowaniem); z uwagi na jego ogromne znaczenie, nauczanie we wszystkich krajach jest otoczone szczególną opieką wyrażającą się w instytucjonalizacji procesu nauczania polegającej na tworzeniu systemu szkolnictwa i oświatowej infrastruktury, budowaniu szkół, wprowadzaniu obowiązku szkolnego oraz na tworzeniu systemu kształcenia nauczycieli • KSZTAŁCENIE stanowi całokształt czynności oraz procesów umożliwiających poznawanie przyrody, społeczeństwa i kultury oraz uczestniczenie w procesach ich przekształcania, jak również osiąganie wszechstronnego rozwoju umysłowych i fizycznych umiejętności, zdolności i zainteresowań, postaw i przekonań oraz zdobycie odpowiednich kwalifikacji zawodowych; kształcenie coraz częściej rozumiane jest jako nauczanie i uczenie się; kształcenie może być zorganizowane zarówno przez instytucję (rodzinę, szkołę), jak i pojedyncze osoby czy podejmowane przez samą jednostkę (samokształcenie); rezultat kształcenia stanowi wykształcenie; wyróżnia się kształcenie ogólne (podstawowe i średnie), umożliwiające opanowanie niezbędnych dla wszystkich obywateli danego kraju wiadomości i sprawności oraz kształcenie specjalne (zawodowe), którego celem jest zdobycie odpowiednich kwalifikacji w danej dziedzinie zawodowej; w społeczeństwie klasowym mamy do czynienia z pewnym dualizmem, polegającym na funkcjonowaniu dwóch dróg kształcenia: drogi przeznaczonej dla dzieci z rodzin klasy uprzywilejowanej, prowadzącej do zdobycia wyższego wykształcenia, oraz drogi dla dzieci z rodzin chłopskich i robotniczych, która ogranicza ich możliwości kształcenia jedynie do szkoły elementarnej i niepełnej średniej (dualizm ten funkcjonował w krajach socjalistycznych, gdzie powoli wchodzi ogólna dostępność do nauki); główne formy kształcenia stanowi kształcenie stacjonarne i korespondencyjne • KULTURA (łac. uprawa) to całokształt wartości naukowych, społecznych, artystycznych oraz technicznych będących wynikiem działalności ludzkiej wraz z procesami tworzenia tych wartości; pojęcie kultury nie jest jednorodne - w przeszłości kojarzone było z uprawą roli lub też uprawą umysłu; przeciwstawiano kulturę jako całokształt dorobku ludzkości procesom tworzenia owego dorobku; inni z kolei za dobra kultury uważali wartości godne czci; w XIX wieku termin kultura używano zamiennie z terminem cywilizacja i dopiero w wieku XX nastąpiło rozróżnienie tych pojęć poprzez skojarzenie z terminem kultury dóbr duchowych a z cywilizacją - materialnych; współcześnie kultura jest rozumiana bardzo szeroko: jako efekt i proces tworzenia dóbr, normy, wartości oraz wzory zachowań, dzieła, wartości artystyczne, naukowe, społeczne oraz techniczno - cywilizacyjne; kontrowersyjnym tematem jest obecnie kultura elitarna i masowa - niektóre teorie filozoficzne ujmowały kulturę jako produkt grup i jednostek wyjątkowych, posiadających szczególne predyspozycje, dlatego też tylko im przypisywały zdolność przeżywania kultury, natomiast filozofia marksistowska traktowała kulturę jako wynik twórczości mas, której przyczyną rozkwitu była sytuacja, gdzie praca nie stanowiła obliczonej na zysk produkcji pewnych towarów, lecz obiektywizację twórczych możliwości człowieka w tworzonych przez niego dziełach; obecnie trwający rozwój środków masowej komunikacji prowadzi do demokratyzacji kultury poprzez stopniowe zacieranie granic między kulturą elitarną i kulturą masową • CZAS WOLNY jest to jaki posiada do swojej dyspozycji jednostka po wykonaniu swoich obowiązkowych zadań, takich jak praca zawodowa, nauka w szkole i w domu czy niezbędne zadania domowe; czas wolny jest racjonalnie przeznaczany na takie zajęcia jak: → odpoczynek (regeneracja sił fizycznych oraz psychicznych) → sprawiającą przyjemność rozrywkę → dobrowolną i bezinteresowną działalność społeczną → rozwój zainteresowań i uzdolnień w toku zdobywania wiedzy i amatorskiej działalności artystycznej, technicznej, naukowej i sportowej • ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU (masowej komunikacji) są to wszelkie urządzenia służące przekazywaniu określonych treści (komunikatów) przez pośredni kontakt, do których zaliczyć można radio, filmy, książki, telewizję czy prasę; urządzenia te przekazują różne treści dzięki za pomocą obrazów, słów i dźwięków; akt przekazywania komunikatu przez nadawcę nazywa się procesem komunikacji (informacji), który w sytuacji, gdy komunikat ten przekazywany jest w trakcie bezpośredniego kontaktu interpersonalnego ma charakter bezpośredni, natomiast gdy odbywa się przy wykorzystaniu środków masowego przekazu - ma on charakter pośredni, a jego nadawcami mogą być różnego rodzaju specjaliści (np. uczeni, pisarze, muzycy, plastycy, twórcy filmowi, inżynierowie itp.); specyficzną cechę środków masowego przekazu stanowi to, iż komunikaty te trafiają niemal równocześnie do dużej ilości odbiorców; środki te są ciągle udoskonalane i wykorzystywane do coraz to nowszych celów • ŚRODOWISKO stanowi całokształt procesów ekologicznych, społecznych, ekonomicznych, kulturalno - oświatowych, instytucjonalnych i politycznych, we wzajemnych ich związkach oraz zależnościach; jest to więc przestrzeń, w obrębie której dane społeczeństwo prowadzi różne formy działalności, przez co tworzy odpowiednie warunki dla własnego życia i zaspokajania materialnych oraz duchowych potrzeb • SOCJALIZACJA - (łac. - społeczny) stanowi ogół działań społeczeństwa (przede wszystkim rodziny, szkoły oraz środowiska społecznego), których celem jest uczynienie z jednostki istoty społecznej, a więc umożliwienie jej zdobywania odpowiednich kwalifikacji, systemów wartości i rozwoju osobowości, które umożliwia jej stanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa; inna definicja socjalizacji mówi, iż jest to ogół zmian zachodzących w jednostce pod wpływem oddziaływań społecznych, umożliwiających jej stopniowe stawanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa • OSOBOWOŚĆ najczęściej oznacza pewien zespół stałych właściwości oraz procesów psychofizycznych, które odróżniają jednostkę od pozostałych ludzi, wpływają na jej zachowanie poprzez nadawanie jej pewnej stałości w nabywaniu oraz porządkowaniu wiadomości, doświadczeń i sprawności, emocjonalnych reakcjach wobec ludzi oraz stałości w obrębie wyboru wartości i celów; te stałe mechanizmy zachowania się stanowią właśnie rezultat rozwoju osobowości, gdzie szczególną rolę odgrywają pierwsze lata życia dziecka, kiedy to nabywane przez nie wzory zachowań wywierają niezwykle trudny do przezwyciężenia wpływ na całe życie • RODZINA stanowi małą grupę społeczną, która składa się z rodziców, dzieci i innych krewnych, przy czym rodziców łączy tutaj więź małżeńska a ich dzieci z nimi - więź rodzicielska, będąca podstawą rodzinnego wychowania (również formalna więź definiująca obowiązki rodziców i dzieci względem siebie) o Rozwój polskiej pedagogiki społecznej Zainteresowanie zagadnieniem środowiska wychowawczego wśród polskich naukowców pojawiło się na przełomie XIX i XX wieku, kiedy to brak narodowego systemu oświaty oraz wychowania kompensowany był przez