Pedagogika: Wypalenie zawodowe nauczycieli | Eseje Pedagogika, badania pedagogiczne

Cedro Patrycja

Pedagogika Ir, IIo, , Logopedia

Wypalenie zawodowe nauczycieli

Zawód nauczyciela znajduje się wśród grupy zawodów, gdzie stres jest nieodłącznym

elementem pracy. Praca w zawodzie nauczyciela stawia przed nim wysokie wymagania. Nie

ograniczają się one wyłącznie do przekazywania wiedzy. Chodzi bowiem zwykle o

przekazywanie doświadczeń, pobudzanie do aktywności, kreatywności, także o

motywowanie, kształtowanie i rozwijanie systemu wartości młodego człowieka, jego postaw i

osobowości. Realizacja tych wymagań wpływa na poczucie przeciążenia pracą, powoduje

zmęczenie i poczucie wyczerpania. Jednocześnie stan współczesnej edukacji budzi poważne

zaniepokojenie. Niekończące się reformy powodują, że nauczyciel jest zaniedbany,

niedoceniany, krytykowany. Niesprzyjające warunki pracy oraz niezdyscyplinowani

uczniowie przyczyniają się do nawarstwiania problemów, z którymi na co dzień borykają się

nauczyciele. Gdy pojawia się stres, niechęć społeczeństwa, a wyczerpanie pracą przeszkadza

na co dzień, mogą wtedy pojawić się objawy wypalenia zawodowego.

Termin wypalenie zawodowe pojawił się po raz pierwszy w 1974 roku w artykule

Freudenbergera (professional burnout) i od tego czasu zaczęto się nim posługiwać w fachowej

literaturze. Freudenberger analizuje kolejne fazy procesu, takie jak: 1. Nieustanne

udowadnianie własnej wartości – poczucie przymusu. 2. Zwiększenie zaangażowania

w aktywność zawodową. 3. Zaniedbywanie swoich potrzeb. 4. Wyczerpanie przejawiające

się w zaburzonej proporcji między możliwościami a wymaganiami i towarzyszące temu

odczucie utraty energii. . Przewartościowanie (w kierunku oceny negatywnej). 6.

Mechanizmy obronne (wyparcie). 7. Wycofywanie się. 8. Zmiany w zachowaniu. 9. Utrata

poczucia tożsamości. 10. Poczucie wewnętrznej pustki. 11. Depresja i wyczerpanie. 12.

Wypalenie. Według definicji Freuenbergera i Richelsona wypalenie to stan zmęczenia czy

frustracji, który wynika z „poświęcenia się jakiejś sprawie, sposobowi życia lub związkowi,

co nie przyniosło oczekiwanej nagrody”. W Polsce o tej problematyce zaczęto mówić

w latach osiemdziesiątych. Zawód nauczyciela posiada wszelkie predyspozycje, które

pozwalają go zakwalifikować do zawodów podatnych na wypalenie. Charakter tej pracy jest

jednym z najistotniejszych czynników determinujących stopień zagrożenia wypaleniem

zawodowym. Praca w tym zawodzie wymaga zaangażowania i poświęcenia, czego nie

rekompensuje ani status społeczny nauczyciela, ani wysokość zarobków. Wypalenie

zawodowe zwane jest inaczej wypaleniem emocjonalnym. Jest to stan fizycznego,

psychicznego i emocjonalnego wyczerpania, spowodowany długotrwałym zaangażowaniem

w sytuacje, które pod względem emocjonalnym są obciążające. Wypalenie zawodowe obniża

poziom zdolności wykonawczych szczególnie w konfrontacji ze złożonymi zadaniami. Z tego

powodu zmniejsza się efektywność działania. Ten niekorzystny stan upośledza niejako nie

tylko funkcjonowanie zawodowe, ale także funkcjonowanie człowieka w innych sytuacjach

życiowych. Wypalenie jest rezultatem długotrwałego lub powtarzającego się obciążenia w

wyniku zbyt intensywnej pracy dla innych ludzi. Jest ono bolesnym uświadomieniem sobie,

że nie jest się w stanie już więcej pomóc tym ludziom, że już całkowicie zużyte zostały

własne siły . Ten stan dotyczy ludzi, którzy w ramach pracy zawodowej wchodzą w relacje

interpersonalne nacechowane dużym ładunkiem emocjonalnym. Chodzi o te zawody, w

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Pedagogika: Wypalenie zawodowe nauczycieli i więcej Eseje w PDF z Pedagogika, badania pedagogiczne tylko na Docsity!

Cedro Patrycja Pedagogika Ir, IIo,^ , Logopedia Wypalenie zawodowe nauczycieli Zawód nauczyciela znajduje się wśród grupy zawodów, gdzie stres jest nieodłącznym elementem pracy. Praca w zawodzie nauczyciela stawia przed nim wysokie wymagania. Nie ograniczają się one wyłącznie do przekazywania wiedzy. Chodzi bowiem zwykle o przekazywanie doświadczeń, pobudzanie do aktywności, kreatywności, także o motywowanie, kształtowanie i rozwijanie systemu wartości młodego człowieka, jego postaw i osobowości. Realizacja tych wymagań wpływa na poczucie przeciążenia pracą, powoduje zmęczenie i poczucie wyczerpania. Jednocześnie stan współczesnej edukacji budzi poważne zaniepokojenie. Niekończące się reformy powodują, że nauczyciel jest zaniedbany, niedoceniany, krytykowany. Niesprzyjające warunki pracy oraz niezdyscyplinowani uczniowie przyczyniają się do nawarstwiania problemów, z którymi na co dzień borykają się nauczyciele. Gdy pojawia się stres, niechęć społeczeństwa, a wyczerpanie pracą przeszkadza na co dzień, mogą wtedy pojawić się objawy wypalenia zawodowego. Termin wypalenie zawodowe pojawił się po raz pierwszy w 1974 roku w artykule Freudenbergera (professional burnout) i od tego czasu zaczęto się nim posługiwać w fachowej literaturze. Freudenberger analizuje kolejne fazy procesu, takie jak: 1. Nieustanne udowadnianie własnej wartości – poczucie przymusu. 2. Zwiększenie zaangażowania w aktywność zawodową. 3. Zaniedbywanie swoich potrzeb. 4. Wyczerpanie przejawiające się w zaburzonej proporcji między możliwościami a wymaganiami i towarzyszące temu odczucie utraty energii.. Przewartościowanie (w kierunku oceny negatywnej). 6. Mechanizmy obronne (wyparcie). 7. Wycofywanie się. 8. Zmiany w zachowaniu. 9. Utrata poczucia tożsamości. 10. Poczucie wewnętrznej pustki. 11. Depresja i wyczerpanie. 12. Wypalenie. Według definicji Freuenbergera i Richelsona wypalenie to stan zmęczenia czy frustracji, który wynika z „poświęcenia się jakiejś sprawie, sposobowi życia lub związkowi, co nie przyniosło oczekiwanej nagrody”. W Polsce o tej problematyce zaczęto mówić w latach osiemdziesiątych. Zawód nauczyciela posiada wszelkie predyspozycje, które pozwalają go zakwalifikować do zawodów podatnych na wypalenie. Charakter tej pracy jest jednym z najistotniejszych czynników determinujących stopień zagrożenia wypaleniem zawodowym. Praca w tym zawodzie wymaga zaangażowania i poświęcenia, czego nie rekompensuje ani status społeczny nauczyciela, ani wysokość zarobków. Wypalenie zawodowe zwane jest inaczej wypaleniem emocjonalnym. Jest to stan fizycznego, psychicznego i emocjonalnego wyczerpania, spowodowany długotrwałym zaangażowaniem w sytuacje, które pod względem emocjonalnym są obciążające. Wypalenie zawodowe obniża poziom zdolności wykonawczych szczególnie w konfrontacji ze złożonymi zadaniami. Z tego powodu zmniejsza się efektywność działania. Ten niekorzystny stan upośledza niejako nie tylko funkcjonowanie zawodowe, ale także funkcjonowanie człowieka w innych sytuacjach życiowych. Wypalenie jest rezultatem długotrwałego lub powtarzającego się obciążenia w wyniku zbyt intensywnej pracy dla innych ludzi. Jest ono bolesnym uświadomieniem sobie, że nie jest się w stanie już więcej pomóc tym ludziom, że już całkowicie zużyte zostały własne siły. Ten stan dotyczy ludzi, którzy w ramach pracy zawodowej wchodzą w relacje interpersonalne nacechowane dużym ładunkiem emocjonalnym. Chodzi o te zawody, w

których główną rolę odgrywa bliski kontakt interpersonalny, zaangażowanie. Wśród nich znajduje się zawód nauczyciela, ale także lekarza, pielęgniarki, terapeuty, pracownika socjalnego. Wypalenie definiowane jest także jako skutek rozczarowania pracą zawodową. Człowiek stopniowo traci chęć i energię do pracy na skutek niesprzyjających warunków jej wykonywania. Jest to proces, w którym — pod wpływem napięcia wywołanego pracą zawodową — zachodzą zmiany postaw i zachowań mające charakter negatywny. Powodem są zbyt wysokie wymagania stawiane w pracy, które powodują wyczerpanie, ponieważ przekraczają możliwości indywidualnych zasobów danego człowieka. Warto zauważyć, że w tym znaczeniu wypalenie może pojawiać się nie tylko u osób wykonujących zawód, którego istotą jest niesienie pomocy i opieki, ale również u osób, które wykonują inne zawody, ponieważ z każdym zawodem są związane określone wymagania. Jednakże wypalenie zawodowe stanowi zespół zaburzeń w funkcjonowaniu jednostki w układzie człowiek — praca. Wypalenie zawodowe jest procesem, który charakteryzuje się następującymi po sobie etapami. Pierwszy etap, to stadium ostrzegawcze opisywane jako wyczerpanie emocjonalne. Objawia się ono zniechęceniem do pracy, coraz mniejszym zainteresowaniem sprawami zawodowymi, obniżoną aktywnością, znudzeniem, zniechęceniem, pesymizmem, uczuciem irytacji, stałym napięciem psychofizycznym, drażliwością. Występują także zmiany somatyczne, jak: chroniczne zmęczenie, migrenowe bóle głowy, bezsenność, zaburzenia gastryczne, częste objawy przeziębienia itp. Powrót do normalnego funkcjonowania na tym etapie jest dość łatwy, często wystarczy krótki wypoczynek, bądź zajęcie się hobby. Drugi etap pojawia się wtedy, gdy omawiane symptomy trwają dłużej. C. Maslach określa ten etap jako depersonalizację. Jest to związane z obojętnością i dystansowaniem się wobec problemów innych ludzi, powierzchownością, skróceniem czasu i sformalizowaniem kontaktów, cynizmem, obwinianiem innych za własne niepowodzenia w pracy. Depersonalizacja, czyli uprzedmiotowienie, jest próbą zwiększenia psychicznego dystansu. wobec osoby, z którą się pracuje. Charakterystycznymi objawami w tym etapie są: wybuchy irytacji, pogardliwe odnoszenie się do innych, pogorszenie jakości wykonywania zadań. Interwencja na tym etapie wymaga dłuższego odpoczynku niż tylko kilka dni. Konieczny może okazać się urlop oraz skoncentrowanie się na czymś innym, niż praca. Istotną pomocą mogą okazać się spotkania towarzyskie. Trzeci etap wypalenia występuje wtedy, gdy symptomy przybierają charakter chroniczny, rozwijają się objawy fizyczne, psychiczne i psychosomatyczne. Objawy zespołu wypalenia pojawiają się również w sferze somatycznej i dotykają fizycznego funkcjonowania człowieka. Do typowych objawów tego etapu należą: wrzody żołądka, nadciśnienie, napady depresji, uczucie osamotnienia. Pojawiają się też inne kryzysy (w rodzinie, w małżeństwie, w gronie przyjaciół), które nie są związane w sposób bezpośredni z pracą zawodową. Ta sytuacja powoduje, że oprócz osoby dotkniętej wypaleniem zawodowym jego skutki odczuwają również członkowie rodziny, przyjaciele, współpracownicy. C. Maslach opisuje ten etap jako obniżone poczucie dokonań osobistych i zaniżoną satysfakcję z wykonywania zawodu. Występuje tu tendencja do widzenia swojej pracy w negatywnym świetle. Objawia się głównie w niezadowoleniu z osiągnięć w pracy, przeświadczeniu o braku kompetencji, utracie wiary we własne możliwości, poczuciu niezrozumienia ze strony przełożonych, stopniowej utracie zdolności do rozwiązywania pojawiających się problemów i niemożności przystosowania się do trudnych warunków zawodowych. Prowadzi to do obniżonej samooceny, do poczucia klęski, przegranej życiowej oraz utraty poważania samego siebie. W relacji z innymi taki człowiek może przyjmować skrajne formy zachowań agresywnych (np. może dochodzić do agresji werbalnej). Ostatecznym skutkiem jest chęć rezygnacji z zawodu. Interwencja na tym etapie najczęściej wymaga porady lekarza bądź psychologa. Krańcowe wypalenie się może prowadzić do depresji i pociąga za sobą konieczność zmiany pracy. Istnieje zatem swoisty zespół wypalenia zawodowego charakteryzujący się wieloma objawami, na który składają się: zmęczenie, ból

niż leczyć, profilaktyka jest zawsze lepszym sposobem w walce z problemem wypalenia zawodowego, niż zwalczanie już istniejącego zespołu wypalenia. Istotnym środkiem profilaktycznym zapobiegającym wypaleniu zawodowemu jest szeroko pojęta edukacja uświadamiająca ten problem. Chodzi o zapoznanie nauczycieli z czynnikami indywidualnymi, wewnątrzorganizacyjnymi oraz zewnętrznymi, które mają wpływ na powstanie i rozwój syndromu wypalenia zawodowego oraz z jego symptomami. Podstawą jest uświadomienie zagrożenia wystąpienia tego syndromu jeszcze na etapie kształcenia przyszłej kadry pedagogicznej, co umożliwi reakcję już przy pierwszych objawach. Świadomość zagrożenia pozwala na ochronę przed jego skutkami zarówno samego nauczyciela, jak i jego rodziny oraz uczniów. Bardzo ważne jest wczesne rozpoznanie objawów wypalenia zawodowego. W początkowym bowiem jego stadium terapią jest solidny wypoczynek oraz doraźna pomoc psychologiczna polegająca na znalezieniu konstruktywnych sposobów radzenia sobie z obciążeniem emocjonalnym w pracy. W zaawansowanej fazie wypalenia potrzeba już długofalowej pomocy psychologicznej celem wypracowania trwałych nawyków reagowania, jeśli jest to jeszcze możliwe. Ważnym czynnikiem przeciwdziałającym wypaleniu jest umiejętność wycofania się z sytuacji stresowej. Trzeba dać sobie czas na wytchnienie celem odpoczynku i nabrania sił. Łatwiej jest to zrobić osobom, które potrafią korzystać z wypoczynku sobotnio-niedzielnego, z wakacji, szczególnie jeśli jest to wypoczynek czynny. Warto również opanować odpowiedni dla siebie sposób relaksacji. Aktywność nauczyciela nie powinna dotyczyć wyłącznie spraw zawodowych. Niezwykle istotne znaczenie w przezwyciężaniu symptomów wypalenia ma trening rozwoju kompetencji społecznych, do których należą: umiejętność rozwiązywania sytuacji konfliktowych, skuteczna komunikacja i asertywne zachowania, których posiadanie jest warunkiem właściwego zarządzania sobą samym w przestrzeni zawodowej. Nieodzowne dla przeciwdziałania procesowi wypalenia jest zatem dowartościowanie dosyć nowego konstruktu w psychologii, jakim pozostaje inteligencja emocjonalna. Jak nie stracić motywacji do pracy w szkole:

Stawiaj sobie realistyczne cele – nie wymagaj od siebie za dużo.
Nie bierz na siebie zbyt wielu dodatkowych obowiązków szkolnych.
Bądź świadomy swoich braków i akceptuj własne ograniczenia.
Podejmuj nowe wyzwania zawodowe – dobry nauczyciel stale się rozwija.
Korzystaj z możliwości wzięcia urlopu, nie tylko w wakacje.
Pamiętaj, że istniejesz również poza pracą – po powrocie ze szkoły spędzaj czas z bliskimi.
Zwracaj uwagę na drobne radości dnia codziennego – w domu odpocznij po dniu spędzonym w szkole.
Bądź wrażliwi na własne potrzeby fizyczne, psychiczne i emocjonalne – pamiętaj, że świat nie zaczyna się i nie kończy na szkole.
Korzystaj z poczucia humoru; do trudnych spraw podchodź z uśmiechem.
Znajdź sposób na rozładowanie stresu (np. hobby, aktywność fizyczna, spotkania ze znajomymi etc.). Źródło:
D. Adamczyk, Wypalenie zawodowe nauczyciela- w perspektywie odpowiedzialności i troski o człowieka, W: SEMINARE t. 34, 2013, s. 241–
ks. J. Łukasiewicz, A. Płatek, ks. A. Raczkowski, Wypalenie zawodowe u nauczycieli. Przyczyny zainteresowania tematyką wypalenia, W: Sympozjum Rok XXI 2018, nr 1(34), s. 261-

W. Osenkowska, Stres i wypalenie zawodowe w pracy nauczyciela, W: ”Z klasą. Magazyn dla nauczycieli” nr 01(03)/

Pedagogika: Wypalenie zawodowe nauczycieli, Eseje z Pedagogika, badania pedagogiczne

Dokumenty powiązane

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Pedagogika: Wypalenie zawodowe nauczycieli i więcej Eseje w PDF z Pedagogika, badania pedagogiczne tylko na Docsity!