Pedeutologia: zarys problematyki, Poradniki, Projekty, Badania z Pedagogika nauczycielska

Pobierz Pedeutologia: zarys problematyki i więcej Poradniki, Projekty, Badania w PDF z Pedagogika nauczycielska tylko na Docsity!

Przemysław Ziółkowski

PEDEUTOLOGIA

ZARYS PROBLEMATYKI

Bydgoszcz 2016

R e c e n z e n c i prof. zw. dr hab. Czesław Banach prof. dr hab. Małgorzata Kowalczyk-Jamnicka R e d a k c j a j ę z y k o wa i k o r e k t a dr Hanna Trubicka S k ł a d Adrianna Górska P r o j e k t o k ł a d k i Studio Grafiki Wyższej Szkoły Gospodarki ISBN: 978-83-64628-48- Liczba znaków: 373548 Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy

PEDEUTOLOGIA – ZARYS PROBLEMATYKI Przemysław Ziółkowski www.wsg.byd.pl Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Gospodarki Wstęp „Współcześnie konieczne jest wykształcenie i doskonalenie nauczycieli o nowych, innych niż dotychczas kompetencjach: w sensie treści bardziej łącznych niż wysoko specjalistycznych, bardziej otwartych niż zamkniętych, bardziej twórczych niż odtwórczych, a w sensie charakteru i roli zawodowej odchodzących od funkcji przekaziciela i egzekutora do roli przewodnika i tłumacza”. prof. zw. dr hab. Zbigniew Kwieciński Każdym z nas wstrząsają powtarzające się w mediach doniesienia o uczniach, którzy w sposób wulgarny i agresywny odzywają się do na- uczyciela. Wielu ludzi wciąż jeszcze ma w pamięci nagrany telefonem komórkowym przez jednego z uczniów film, na którym zobaczyć moż- na grupę młodzieży która zakłada kosz na śmieci na głowę swojego na- uczyciela, a na dodatek jeden z uczniów jeszcze go kopie i bije. Czy takie zachowanie świadczy o złym wychowaniu młodzieży, czy o niekompe- tencji nauczyciela? Z pewnością o jednym i o drugim, ale w niniejszej publikacji uwaga poświęcona zostanie przede wszystkim nauczycielowi, i jego szeroko rozumianym kompetencjom zawodowym. Nauczyciel według Wincentego Okonia to osoba wykwalifikowana do nauczania i wychowania dzieci, młodzieży i dorosłych. Nauczyciel kształci, wychowuje, rozwija znajdujących się pod jego opieką uczniów (dzieci, młodzież i dorosłych). Efekty jego pracy zależą między inny- mi od: uczniów, programu edukacji (tj. kształcenia i wychowania), zewnętrznych warunków edukacji, lecz przede wszystkim od samego nauczyciela (Okoń 1976). Inni autorzy definiują „nauczyciela” jako od-

PEDEUTOLOGIA – ZARYS PROBLEMATYKI Przemysław Ziółkowski www.wsg.byd.pl Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Gospodarki Pedeutologia jako nauka Pedeutologia to dział pedagogiki (subdyscyplina) zajmujący się za- gadnieniami dotyczącymi zawodu nauczyciela (Okoń 2007, s. 305). Pedeutologia powstała w wyniku potrzeby sprofesjonalizowania za- wodu nauczyciela. Profesjonalizm – rozumiany jako zawodowe upra- wianie jakiejś specjalności – w odniesieniu do specjalności nauczyciela bywa rozpatrywany w kilku sferach:

• w sferze wiedzy i kompetencji,
• w sferze potrzeb, emocji i wartości,
• w sferze świadomości kontaktu z drugim człowiekiem. Z pojęciem pedeutologii, czy szerzej: zawodu nauczycielskiego, związane są jeszcze dwa terminy:
• deontologia nauczycielska , który oznacza subdyscyplinę peda- gogiczną, zajmującą się powinnościami nauczyciela,
• aksjologia nauczycielska , który oznacza naukę o wartościach nauczycielskich (np. o etyce zawodu nauczyciela). Za koniecznością profesjonalizacji zawodu nauczyciela przemawiają argumenty poznawcze, dotyczące przekazu wiedzy, możliwości jej zro- zumienia, ukształtowania umiejętności, utrwalenia i rozwoju zaintereso- wań, a także racje egzystencjalne, związane z kształtowaniem u uczniów pozytywnego stosunku do siebie, do ludzi i świata, zapobieganiem lę- kowi czy niskiemu poczuciu wartości. Składnikami nauczycielskiego profesjonalizmu są: świat myśli i sprawstwa, związany z przyswajaniem wiedzy i ćwiczeniem umiejętności, oraz świat uczuć i wartości – atrybu- tów świata humanistycznego (Kwiatkowska 2008, s. 24).

Pedeutologia – zarys problematyki Profesjonalizm to spełnienie wysokich standardów poznawczych, działaniowych i etycznych. W przypadku nauczyciela oznacza on samo- dzielne badanie własnych doświadczeń, i tworzenie na ich podstawie osobistej wiedzy na temat tego czym jest wykonywany zawód. Istotą nauczycielskiego zawodowstwa jest to, że związek nauczyciela z uczniem jest związkiem dwóch osób obdarzonych podmiotowością. Ten atrybut spełnia się w warunkach relacji wychowawczej, nie oznacza on jednak, że związek nauczyciela z uczniem jest w pełni symetrycz- ny. Przeciwnie, jest on często asymetryczny – ze względu na odmien- ność pełnionych przez obydwa podmioty ról. Nauczyciel odpowiada za nauczanie i wychowanie, uczeń ma się uczyć i wychowywać – pod wpływem własnych chęci i możliwości, oraz tego, co ma mu do zaofe- rowania nauczyciel-wychowawca. Nauczycielski profesjonalizm wiąże się z czynnikami swoistymi dla tego zawodu: różnorodnością sytuacji napotykanych przez nauczyciela w jego życiu zawodowym oraz stałą zmiennością warunków jego pracy. W XXI wieku fachowość jest nie tylko wymogiem czasów, ale przede wszystkim naturalną, wewnętrzną potrzebą każdego kto chce osiągnąć sukces, w szczególności na płaszczyźnie zawodowej. Aby stać się autentycznie profesjonalnym nauczycielem, należy po- konać długą i złożoną drogę rozwoju zawodowego, drogę, która będzie związana z systematycznym samodoskonaleniem. Rozwój zawodowy nauczyciela, będący nieodłącznym elementem jego rozwoju osobo- wego, prowadzi do osiągania kompetencji profesjonalnej, skonkrety- zowanej w postaci wzorca roli zawodowej, który również stopniowo ewoluuje. Przez fachowość można rozumieć zatem zamierzone wypełnianie zadań zawodowych, które jest poparte właściwym systemem motywa- cyjnym, jak również kompetentnym systemem wiedzy i umiejętności oraz wysoką świadomością pedagogiczną. Zarówno funkcjonowanie profesjonalne nauczyciela, jak i jego ce- chy, poddawane są procesowi samooceny, rozumianemu jako sąd war- tościujący, dotyczący specyficznych cech osobowości jednostki, jej wła- ściwości fizycznych, relacji z innymi ludźmi. Prawidłowo ukształtowana samoocena wykazuje pewną podatność na zmiany. Pojęcie o sobie sa-

Pedeutologia – zarys problematyki Rys. 1. Jakoś ć pracy nauczyciela Źródło: opracowanie własne Warunki pracy

• sytuacja ekonom. kraju
• rynek pracy
• forma zatrudnienia, wynagrodzenie i przywileje
• obowiązki zawodowe
• awans zawodowy
• zmiany w prawie oświatowym Kształcenie
• rekrutacja i selekcja na studiach
• programy kształcenia
• wymagania kwalifikacyjne
• kadra kształcąca Doskonalenie zawodowe
• motywacja
• zakres
• oferta Wprowadzenie w pracę zawodową w szkole
• staż
• wsparcie
• budowanie motywacji do pracy i rozwoju zawodowego Instytucja szkoły
• kultura szkoły
• współpraca między nauczycielami w szkole
• relacje z uczniami
• relacje z dyrekcją
• relacje z rodzicami
• satysfakcja zawodowa Jakość pracy nauczyciela

PEDEUTOLOGIA – ZARYS PROBLEMATYKI Przemysław Ziółkowski www.wsg.byd.pl Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Gospodarki Zarys historii nauczycielstwa System oświaty i wychowania jest to zespół instytucji oświatowo- -wychowawczych istniejących w określonym czasie w danym kraju i powiązanych ze sobą pod względem organizacyjnym i funkcjonalnym (na podstawie zasad ustalonych przez politykę oświatową). Powiąza- nie szkół pod względem organizacyjnym i funkcjonalnym decyduje o ustroju szkolnym, o strukturze organizacyjnej szkolnictwa. Niezmier- nie ważną rolę w tym systemie organizacyjno-funkcjonalnym szkolnic- twa stanowią nauczyciele. Dzieje szkolnictwa nauczycielskiego w Polsce, mimo niewątpliwej wagi tego zagadnienia, nie znalazły dotąd należnego miejsca w litera- turze naukowej. Wykazanie zależności poziomu pracy szkół od pozio- mu nauczycieli w nich uczących może i powinno pobudzać do refleksji wszystkich którym sprawy nauczycieli, a przede wszystkim dzieci i mło- dzieży, nie są obojętne. Zawód nauczyciela należy do najstarszych zawodów świata, początki tej profesji sięgają początków ludzkości. Prymitywne czynności wyko- nywane przez starszych członków danej społeczności naśladowane były przez młodsze pokolenia, co prowadziło do zdobywania przez nie no- wych umiejętności. Wszelkie nauczanie przypisane było w społeczeń- stwach tradycyjnych osobom dorosłym. Można zatem śmiało stwier- dzić, że każde społeczeństwo ludzkie, nawet najbardziej prymitywne, wytworzyło coś na kształt zawodu nauczyciela. Wykonywanie zawodu nauczyciela wymaga posiadania wiedzy, za- równo ogólnej, jak i z nauczanego przedmiotu, a także wielu umiejęt- ności, odpowiednich cech osobowych, oraz solidnego przygotowania

Złecn zindaeii kłjęycęiowndrł W Rzymie za rozpowszechnianie nauki odpowiedzialni byli literato- rzy, czyli nauczyciele pisania i czytania. Sprawowanie funkcji pedagoga upoważniało do korzystania z przywilejów: zwalniało z z służby wojsko - wej oraz z konieczności płacenia podatków. Przełomowym momentem w procesie budowania systemu edukacji było średniowieczne. Kościoły były miejscem rozpowszechniania umie- jętności pisania, liczenia oraz czytania. Powstały pierwsze uniwersyte- ty. Dominowały szkoły katedralne oraz parafialne. Instytucje szkolne w Polsce rozpoczęły swoją działalność po przyjęciu przez Polskę chrze- ścijaństwa. Razem z rozkwitem organizacyjnym instytucji kościoła, tworzeniem się parafii, zaczęło rozwijać się również szkolnictwo. Już w XI wieku powstawały szkoły kształcące kler zakonny i diecezjalny. Szkolnictwo w średniowieczu opierało się na trzech rodzajach szkół – katedralnych, kolegiackich oraz parafialnych. Nauczyciel był ważnym elementem ustroju szkolnego w średniowieczu, gdyż to właśnie od niego zależał poziom nauczania. Do pierwszej połowy XV wieku wy- kształcenie nauczycieli było zróżnicowane ze względu na rodzaj szkół w jakich pracowali. W szkołach parafialnych ich wykształcenie było dość niskie, natomiast w szkołach katedralnych i katolickich – wyższe. Edukacja nauczycieli zaczęła się zmieniać razem z działalnością Akade- mii Krakowskiej, która została powołana 12 maja 1364 roku, przez Kazi- mierza Wielkiego. Nauczyciel średniowieczny nie posiadał konkretnych kwalifikacji. Na wsiach nauczycielami byli organiści oraz słudzy kościel- ni, którzy ukończyli szkołę parafialną. W miastach natomiast funkcja nauczyciela pełniona była przez osoby, które posiadały wykształcenie uniwersyteckie pierwszego stopnia. Byli to tzw. bakałarze. Nieliczni byli w tym czasie nauczyciele, którzy posiadali tytuł magistra. Na prze- łomie XV i XVI wieku do rozwoju szkolnictwa w Polsce przyczyniła się Akademia Krakowska, a to dzięki wykształceniu znacznej liczby nauczycieli o wysokich kwalifikacjach. W XVI wieku zaczęło zmniej- szać się znaczenie szkół katedralnych, które wcześniej były uważane za podstawowe instytucje oświatowe. Młodzież szlachecka zaczęła wyjeż- dżać i kształciła się na uniwersytetach w Europie Zachodniej. W Polsce zaczęło powstawać coraz więcej szkół parafialnych. Epoka odrodzenia to czas, w którym nastąpił u nas rozwój humanistycznej myśli pedago- gicznej. To właśnie w tym okresie tak ważnym stało się, by każdy kto

Pedeutologia – zarys problematyki zechciał zostać nauczycielem posiadał, oprócz wiedzy i pożądanych cech, również kompetencje pedagogiczne. Szymon Marcjusz z Pilzna (1516-1574), autor pierwszego w Polsce traktatu pedagogicznego pt. O szkołach czyli akademiach ksiąg dwoje, uważał szkołę za bardzo ważną jednostkę w państwie. Ważny był dla niego poziom umysłowy społe- czeństwa, który jego zdaniem stanowił o sile państwa i miał bezpośred- ni wpływ na jego rozwój. W związku z tym stawiał nauczycielom duże wymagania i dbał o ich wysokie kwalifikacje. Uważał, że nauczyciel po- winien cechować się znajomością psychologii dzieci i młodzieży oraz wykazywać entuzjazm w stosunku do swojej pracy. Również Andrzej Frycz Modrzewski (1503-1573), wielki polski humanista, mówił dużo o korzyściach jakie mogą przynieść dobre szkolnictwo i postęp nauki. Podkreślał, iż istotne jest podniesienie ważności zawodu nauczyciela, dbanie o szacunek do tego zawodu i jego znakomitość. Swój udział w rozwoju zawodu nauczyciela miał również zakon jezuitów. W całej Europie były organizowane przez jezuitów kolegia wyższe i niższe, które opierały się na jasno określonych zasadach doty- czących rozkładu zajęć, obowiązków profesorów i rektorów, programu nauczania oraz podręczników. Kolegia te spowodowały, że w Europie zaczął funkcjonować jednolity system szkolnictwa. Kandydat na na- uczyciela jezuitę, po czasie „próby”, tzw. nowicjacie, musiał ukończyć trwające trzy lata studia filozoficzne. Następnie odbywał kilkuletnią praktykę, w trakcie której zdobywał wiedzę dotyczącą przepisów szkol- nych, uczestniczył w konferencjach, prowadził lekcje próbne. Nad na- uczycielem praktykantem czuwał doświadczony nauczyciel, który trzy razy w ciągu tygodnia przychodził do niego na hospitację. Po odbyciu praktyki nauczyciel kończył studia teologiczne i tym samym posiadał wszelkie niezbędne kwalifikacje, by wykonywać samodzielnie swój zawód. Znaczącą rolę w powstawaniu koncepcji dotyczących kształcenia nauczycieli odegrał również Jan Amos Komeński, nauczyciel i rektor gimnazjum w Lesznie Wielkopolskim. Uważał, że osoba chcąca zostać nauczycielem musi posiadać szereg umiejętności, które wzbudzałyby w uczniach chęć do zdobywania wiedzy oraz motywowały ich do pracy. Nauczyciel miał sprawić, by dzieci chętnie i bez przymusu przebywały w szkole.

Pedeutologia – zarys problematyki kich dał do zrozumienia, że nauczyciel jest najważniejszym i bezpośred- nim czynnikiem, który tworzy kształt działalności dydaktyczno-wycho- wawczej szkół. W zaborze pruskim nauczyciele kształceni byli podczas trwających trzy lata seminariów nauczycielskich. Ewaryst Estkowski, założyciel Towarzystwa Pedagogicznego oraz miesięcznika „Szkoła Polska”, pod- kreślał konieczność wprowadzenia do programów kształcenia nauczy- cieli historii pedagogiki. Towarzystwo Pedagogiczne miało swój udział w podnoszeniu poziomu kształcenia nauczycieli, rozwijaniu patrioty- zmu oraz rozpowszechnianiu w społeczeństwie wiedzy społecznej i pe- dagogicznej. W zaborze austriackim działała Rada Krajowa Szkolna, która zajmo- wała się kształceniem przyszłych nauczycieli w trzyletnich seminariach nauczycielskich. W 1930 roku utworzony został przez Marię Grzegorzewską Państwo- wy Instytut Nauczycielski, który zajmował się dokształcaniem młodych nauczycieli. Program studiów zawierał przedmioty podstawowe: filo- zofię, pedagogikę, socjologię, psychologię, ekonomię, prawo i higienę społ.; przedmioty dydaktyczno-wychowawcze oraz przedmioty wpro- wadzające zagadnienia kultury i etyki. W związku z tym, iż po odzyskaniu niepodległości brakowało bar- dzo wielu nauczycieli, utworzone zostały pięcioletnie seminaria na- uczycielskie, które opierały się na siedmiu klasach szkoły powszech- nej. Osoby kończące takie seminaria były przygotowani do tego, by prowadzić biblioteki, świetlice, chóry. Podczas pierwszych trzech lat nauki seminarzyści zdobywali wykształcenie ogólne, natomiast przez kolejne dwa lata uczyli się przedmiotów pedagogicznych. Seminarzyści zdobywali doświadczenie praktyczne w szkołach ćwiczeń, które działały przy seminariach nauczycielskich. Absolwenci którzy ukończyli seminaria nauczycielskie i zdali egzamin, posiadali uprawnienie do objęcia stanowiska nauczyciela tymczasowego w powszechnej szkole. Następnie po dwóch latach praktyki przystępowali do kolejnego egzaminu, który opierał się na przeprowadzeniu przez nich lekcji oraz na sprawdzeniu wiedzy z wybranego przedmiotu pedagogicznego oraz ogólnokształcącego, ustawodawstwa szkolnego i organizacji

Złecn zindaeii kłjęycęiowndrł szkolnictwa. Zdany egzamin dawał uprawnienia do pracy na stanowisku nauczyciela stałego. W celu zwiększenia liczby nauczycieli w szkołach powszechnych utworzone zostały zastępcze zakłady kształcenia nauczycieli, tzw. Pań- stwowe Kursy Nauczycielskie, które później zostały przekształcone w Wyższe Kursy Nauczycielskie. W związku z tym, iż dla osób kończących seminaria nauczycielskie niedostępne były uniwersytety, utworzone zostały instytuty nowego typu, kształcące nauczycieli. W latach 1919-1925 w Warszawie działał Państwowy Instytut Pedagogiczny, a w latach 1921-1926 Państwowy In- stytut Nauczycieli. W 1937 r. zostały zlikwidowane seminaria nauczy- cieli i powstały trzyletnie licea pedagogiczne. Inna formą kształcenia nauczycieli było pedagogium, które opierało się na pełnym wykształce- niu średnim i trwało dwa lub trzy lata. Okres międzywojenny przyniósł dużą zamianę w kształceniu na- uczycieli, a to za sprawą państwowego systemu edukacji nauczycielskiej, którego zadaniem było zapewnienie w szkołach średnich odpowiednio wykwalifikowanej kadry nauczycielskiej, będącej po studiach wyższych. Po drugiej wojnie światowej nauczyciele szkół podstawowych kształ- cili się początkowo w czteroletnich liceach pedagogicznych, a od 1957 roku nauka trwała pięć lat. Po 1968 roku zaczęły pojawiać się trzyletnie Wyższe Szkoły Nauczycielskie, które z czasem zostały przekształcone w wyższe szkoły pedagogiczne, a także w filie pedagogiczne. W latach

70. XX wieku wszyscy nauczyciele byli kształceni na poziomie wyż- szym, w wyższych szkołach pedagogicznych oraz na uniwersytetach. W ciągu kolejnych dziesięciu lat powstawały nowe koncepcje kształce- nia nauczycieli (m.in. koncepcje Wincentego Okonia, Henryki Kwiat- kowskiej, Tadeusza Lewowickiego).

Instytucje przygotowujące do zawodu nauczyciela

Placówki edukujące aspirantów na nauczycieli podlegały ewolu- cji związanej z potrzebami i możliwościami naszego kraju w zakresie szkolnictwa. Przed 1989 rokiem, uznawanym za przełomowy w polity- ce, gospodarce i oświacie, oprócz szkół wyższych rolę tę pełniły szkoły

Złecn zindaeii kłjęycęiowndrł sześcioletniego otrzymywali świadectwo dojrzałości, natomiast cyklu dwuletniego – dyplom ukończenia studium nauczyciel- skiego. Na odrębne omówienie zasługuje problem praktyk peda- gogicznych słuchaczy studiów nauczycielskich. Zarówno władze oświatowe, jak i nauczyciele SN-ów przywiązywali dużą wagę do ich prawidłowego przebiegu, oczekując od nich realizacji wielu celów dydaktycznych i wychowawczych. Praktyki realizowano w formie zwiedzania szkół i innych placówek oświatowo-wycho- wawczych, praktyki asystenckiej w szkole ćwiczeń, obserwacji dzieci, hospitacji zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych, zajęć prób- nych typu lekcyjnego i pozalekcyjnego.

• Studium wychowania przedszkolnego : Placówki te funkcjono- wały od 1974 do 1984 roku, kiedy to przekształcono je w studium nauczycielskie. Prowadzono w nich kształcenie na wydziałach dziennym i dla pracujących. Na wydziale dziennym kształcono kandydatów do zawodu nauczyciela przedszkola na podbudowie programowej szkoły podstawowej (12 semestrów), liceum ogól- nokształcącego (4 semestry) oraz szkół artystycznych II stopnia
  • muzycznych i plastycznych (3 semestry). Oferta dla pracują- cych obejmowała kształcenie czynnych nauczycieli przedszkoli w systemach: zaocznym (2 semestry), wieczorowym (2 semestry) i eksternistycznym. W tym trybie niezbędne wykształcenie pe- dagogiczne mogli uzupełnić również nauczyciele niewykwalifi- kowani. Studium umożliwiało przystąpienie do egzaminu doj- rzałości osobom kształcącym się na wydziałach dziennych (na podbudowie programowej szkoły podstawowej) po ukończeniu ósmego semestru. Uzyskanie matury było warunkiem kontynu- acji nauki w ciągu kolejnych czterech semestrów.
• Studium nauczania początkowego : Funkcjonowało ono zaled- wie dwa lata, od 1982 do 1984 roku. Absolwenci szkół średnich
  • liceów ogólnokształcących i szkół artystycznych II stopnia (muzycznych i plastycznych) – uzyskiwali tam wykształcenie nie- zbędne do pracy na stanowisku nauczyciela nauczania początko- wego i stosowny dyplom potwierdzający te kwalifikacje.
• Pedagogiczne studium techniczne: Instytucje te prowadziły swą działalność do 1995 roku i kształciły nauczycieli praktycz-

Pedeutologia – zarys problematyki nej nauki zawodu. Zajęcia realizowano w dwóch cyklach: czte- roletnim (na podbudowie programowej szkoły zasadniczej) oraz dwuletnim (na podbudowie programowej szkoły średniej zawo- dowej). Absolwenci cyklu czteroletniego zdawali egzamin doj- rzałości i otrzymywali tytuł zawodowy technika. Wszyscy absol- wenci uzyskiwali dyplom ukończenia pedagogicznego studium technicznego.

• Kolegium nauczycielskie: Ten rodzaj zakładów kształcenia nauczycieli funkcjonuje od 1990 roku. Oferta programowa kolegiów adresowana jest do kandydatów na nauczycieli oraz zawodowo czynnych nauczycieli przedszkoli, szkół podstawo- wych i innych placówek oświatowo-wychowawczych. Kolegia mogą powstawać w kooperacji ze szkołami wyższymi mającymi uprawnienia do kształcenia na kierunkach nauczycielskich. Jed- nym z wymogów formalnych powstania kolegium jest podpi- sanie z daną uczelnią umowy normującej kwestie programowe, tryb nadawania tytułu zawodowego licencjata pod jej auspicja- mi oraz warunki podejmowania w jej murach uzupełniających studiów magisterskich. Nauka trwa trzy lata i może się odbywać w trybie stacjonarnym bądź niestacjonarnym. Cykl kształcenia kończy się egzaminem dyplomowym. Absolwenci otrzymują tytuł zawodowy licencjata, nadawany przez uczelnię, z którą kolegium podpisało porozumienie o współpracy oraz dyplom ukończenia studium.
• Nauczycielskie kolegium języków obcych: Kolegia tego rodza- ju rozpoczęły swą działalność w 1990 roku. Przygotowują na- uczycieli języków obcych, zwłaszcza języka angielskiego, fran- cuskiego i niemieckiego do pracy w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach średnich. Zasady tworzenia i funkcjono- wania tych placówek nie odbiegają od zasad sformułowanych wyżej dla kolegiów nauczycielskich. Oprócz przedstawionych instytucji powołanych do kształcenia kandydatów na nauczy- cieli w systemie edukacji funkcjonują placówki i działania ma- jące na celu doskonalenie nauczycieli aktywnych zawodowo. Są to centra edukacji nauczycieli, studia podyplomowe, szkolenia, warsztaty.