Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Przygotuj się do egzaminów
Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Otrzymaj punkty, aby pobrać
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Społeczność
Odkryj najlepsze uniwersytety w twoim kraju, według użytkowników Docsity
Bezpłatne poradniki
Pobierz bezpłatnie nasze przewodniki na temat technik studiowania, metod panowania nad stresem, wskazówki do przygotowania do prac magisterskich opracowane przez wykładowców Docsity
Wymienisz główne cechy architektury baroku. Scharakteryzujesz barokową architekturę sakralną i świecką. Wskażesz wybrane zabytki sztuki barokowej. Refektarz ...
Typologia: Streszczenia
1 / 25
Ta strona nie jest widoczna w podglądzie
Nie przegap ważnych części!
Wprowadzenie Przeczytaj Wirtualny spacer Sprawdź się Dla nauczyciela
Bibliografia:
Źródło: Adam Jarzębski, Gościniec abo krótkie opisanie Warszawy. Źródło: Mariusz Karpowicz, Sztuka polska XVII wieku, Warszawa 1983, s. 18.
Słyszysz: „barok”, myślisz: „kościół z wystrojem przytłaczającym złotem i marmurem, ołtarzem piętrzącym się po sklepienie, w którym nie istnieje przestrzeń bez dekoracji”. I jest to prawda, ale nie cała, bo barokowa architektura to nie tylko ekspresyjny styl sztuki sakralnej. W nie mniejszym stopniu barok zaistniał również w klasycyzującym budownictwie świeckim – rezydencjach, pałacach i kamienicach – oraz w kompletnych założeniach urbanistycznych.
Twoje cele
Wymienisz główne cechy architektury baroku. Scharakteryzujesz barokową architekturę sakralną i świecką. Wskażesz wybrane zabytki sztuki barokowej.
Refektarz klasztorny w Opactwie Cystersów w Lubiążu Źródło: P. R. Schreyner, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
przepychu liturgii, dlatego stworzenie odpowiedniego kościoła, w którym wszyscy zgromadzeni mogliby jak najpełniej uczestniczyć we mszy, stało się niezwykle ważne.
Budowla, którą uważa się za pierwowzór świątyni barokowej, to kościół zakonu jezuitów w Rzymie pw. Najświętszego Imienia Jezus, znany jako Il Gesù. Świątynia była właśnie odpowiedzią na potrzeby potrydenckiej sztuki, w tym architektury.
Kościół barokowy zniósł podział wnętrza na przestrzeń dla duchownych i osób świeckich. Wierni mieli być blisko ołtarza i w pełni przeżywać nabożeństwo. Dlatego twórca świątyni Il Gesù, Jacopo da Vignola (1507–1573), zaproponował jednonawowy kościół na planie krzyża łacińskiego, przecięty szerokim i krótkim transeptem, który nie wystaje poza bryłę korpusu, oraz z płytkim prezbiterium. Takie ukształtowanie przestrzeni sprawia, że ołtarz jest doskonale widoczny, a duchowny głoszący kazanie – słyszany z każdego miejsca we wnętrzu.
Plan kościoła Il Gesù, 1568 Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Dwukondygnacyjna fasada świątyni autorstwa Giacomo della Porta (1540–1604) jest harmonijna i symetryczna względem głównego wejścia. Została zbudowana z rytmicznie ułożonych elementów tworzących światłocień (pilastry, półkolumny, frontony, nieduży łamany gzyms, nisze), który dodatkowo ją modeluje – okazałość architektury i bogate dekoracje miały stanowić odpowiednią oprawę miejsca kultu. Układ elementów skupia uwagę na drzwiach prowadzących do serca budowli, czyli ołtarza głównego, co było zgodne z założeniem, że architektura powinna równocześnie eksponować sacrum i podkreślać majestat samej przestrzeni religijnego kultu.
Fasada kościoła Il Gesù w Rzymie Źródło: Alejo2083, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Założenia architektoniczne kościoła Il Gesù powielano w całej Europie. Wśród ówczesnych polskich realizacji tej koncepcji wyróżniają się: kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Krakowie, kościół Bożego Ciała w Nieświeżu oraz kościół św. Kazimierza w Wilnie.
Świątynia na planie krzyża greckiego, pierwotny projekt Bazyliki św. Piotra na Watykanie autorstwa Donato Bramantego (1444–1514) Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Świątynie, których przepych i bogactwo form fasady i wnętrz szczególnie zapadają w pamięć, to przede wszystkim budowle należące do okresu dojrzałego baroku. Zazwyczaj
Kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Krakowie Źródło: Mach240390, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 4.0.
litery U, z bocznymi skrzydłami, otwierały się na wspaniałe ogrody o formowanych alejach. Przyroda była częścią założeń pałacowych – roślinność współistniała z elementami małej architektury: fontannami, altanami czy sztucznymi grotami.
Architektura pałacowa doby baroku była swego rodzaju metaforą władzy absolutnej. Styl architektury rezydencjonalnej często określany jest jako styl Ludwika XIV, zwanego Królem Słońce, panującego we Francji w latach 1643–1715. W tym kraju właśnie powstały największe założenia architektury pałacowo‐ogrodowej.
Jedną z pierwszych rezydencji zbudowanych zgodnie z wyznacznikami baroku klasycyzującego jest powstały w latach 1657–1661 pałac Vaux le Vicomte w Maincy projektu Louisa Le Vau (1612–1670) i Charles’a Le Bruna (1619–1690). Z zespołem tym należy wiązać pojęcie entre court et jardin (fr. między dziedzińcem a ogrodem), określające typ pałacu barokowego, który wraz z należącym do niego parkiem ma układ osiowy. Główny budynek pałacu jest usytuowany między dziedzińcem honorowym a ogrodem położonym na tyłach rezydencji. Typ założenia entre court et jardin realizuje także pałac w Wersalu.
Pałac Vaux le Vicomte, arch. Louis Le Vau i Charles Le Brun Źródło: Pixabay, domena publiczna.
Barokowe rezydencje
budowle entre court et jardin – reprezentacyjne założenia dworsko‐parkowe w układzie osiowym, z dziedzińcem honorowym, centralnie położonym pałacem i ogrodami na jego tyłach park/ogród zaprojektowany symetrycznie względem osi budynku, wyposażony w elementy małej architektury, np. gabinety, sztuczne groty, roślinne labirynty, kanały wodne, baseny, fontanny, geometryczne trawniki i żywopłoty pałace na planie litery U – otwarta forma z bocznymi skrzydłami, których pomieszczenia tworzą amfiladę dynamiczna elewacja – wykorzystanie ryzalitu, czyli wystającego z bryły – zazwyczaj w centralnej części – fragmentu budynku część środkowa z rozbudowaną, bogato dekorowaną klatką schodową – głównym wejściem prowadzącym do sali balowej, otwartej na ogród budynki często wyposażone w wysokie okna, z francuska nazywane portfenetr, doświetlające wnętrze
absyda
(gr. apsis – łuk, sklepienie) – część architektoniczna zamykająca prezbiterium, nawę lub transept, najczęściej okrągła lub na planie wieloboku
fronton
Pałac Barberinich w Rzymie (1628–1633), arch. Carlo Maderno (Maderna) (1556–1629), Gianlorenzo Bernini (1598–1680) i Francesco Borromini (1599–1667) Źródło: Jean-Pierre Dalbéra from Paris, France, dostępny w internecie: Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.0.
por enetr
(fr. porte – drzwi, fenêtre – okno) – wysokie okno sięgające do podłogi, charakterystyczne dla architektury pałacowej XVIII–XIX wieku
półkolumna
element architektoniczny, kolumna wystająca ze ściany mniej więcej w połowie swojej grubości, o funkcjach podporowych i dekoracyjnych
prezbiterium
(łac. presbyterium, od gr. presbytérion – starszyzna, rada starszych) – inaczej chór, część kościoła przeznaczona dla duchowieństwa
ryzalit
(niem. Risalit, od wł. risaltare – wyróżnienie, podkreślenie) – fragment wystającego z bryły, zazwyczaj w centralnej części budynku
Sobór trydencki
(ros. sobor – zbór, zgromadzenie) – zgromadzenie, narada przedstawicieli Kościoła katolickiego w obliczu zagrożenia reformacją; odbywał się w Trydencie w latach 1545– 1563 (z przerwami); podczas soboru postulowano propozycje wewnętrznych reform w Kościele rzymskokatolickim i ustalono plan kontrreformacji; omówiono także dekrety wiary i moralności, a także dyscypliny kościelnej
skrzydło boczne
boczna część budynku, często cofnięta lub ustawiona do niego pod kątem
spływy wolutowe
detal architektoniczny w formie spirali, zwykle boczna, symetryczna część dekoracyjna szczytów budowli, harmonijnie łącząca węższy fragment szczytu z niższą kondygnacją budynku
sztukateria
gipsowa, rzeźbiona dekoracja ściany lub sufitu
transept
(łac. trans- – za, przez + saeptum – ogrodzenie) – część architektoniczna budowli sakralnej, inaczej nawa poprzeczna, której oś jest prostopadła do osi głównej budowli
Wirtualny spacer
Polecenie 1
Obejrzyj wnętrze bazyliki kolegiackiej Wniebowzięcia NMP w Krzeszowie. Wynotuj cechy architektury barokowej.
Polecenie 2
Przyjrzyj się dekoracjom wnętrza bazyliki. W jaki sposób stworzono efekt „zatarcia granic” między różnymi dziedzinami sztuki? Dlaczego świątynia ta nazywana jest Europejską Perłą Baroku?
Sprawdź się
Pokaż ćwiczenia: (^) 輸 醙 難
Ćwiczenie 1
Wstaw w tekst odpowiednie wyrażenia.
Architektura barokowa rozwijała się w dwóch nurtach: , związanym z budowlami sakralnymi głoszącymi chwałę Kościoła, i , odpowiadającym potrzebom świeckich realizacji. Bez względu jednak na typ budowli, barokowe założenia były z reguły , posiadały kompozycję i często bogatą. Budynki sakralne chętnie lokowano na planie.
klasycyzującym dekorację centralnym rezydencjonalnych monumentalne
dynamiczną ekspresyjnym
Ćwiczenie 2
Zaznacz cechy architektury barokowej.
w budowlach sakralnych stosowane plany krzyża łacińskiego z długim transeptem
monumentalizm
faliste fasady
stosowanie efektów światłocieniowych
oszczędność dekoracji
kopuły
podkreślanie osi budynku, np. przez symetrię dekoracji, ryzalit części środkowej
輸
輸
Ćwiczenie 3
Jan K. Ostrowski, Sztuka włoska XVII i pierwszej połowy XVII wieku, [w:] Sztuka świata, t. 7, pod red. A. Lewickiej-Morawskiej, Warszawa 1994, s. 29.
Przeczytaj fragment opisujący Kościół św. Karola przy Czterech Fontannach (wł. San Carlo alle Qua ro Fontane) w Rzymie, którego architektem był Francesco Borromini (1599–1667). Zaznacz w tekście cechy budowli, które można uznać za charakterystyczne dla barokowej architektury.
zielony
Kościół, na razie bez fasady, został wzniesiony w latach 1638–1641 i pomimo skromnych rozmiarów, co dało początek potocznie używanemu zdrobnieniu – San Carlino – odegrał przełomową rolę w rozwoju architektury włoskiej (...). Borromini wyszedł od idealnej koncepcji geometrycznej, stopniowo dostosowując ją do potrzeb funkcjonalnych i kształtu działki. Ostatecznie kościół otrzymał rzut będący formą pośrednią pomiędzy krzyżem i elipsą, a wszystkie ściany zostały zarysowane miękką linią. Przykrycie stanowi owalna kopuła, podwyższona optycznie przez formę zmniejszających się ku środkowi kasetonów, spoczywająca na systemie łuków i pendentywów, umożliwiającym jej połączenie z falistymi murami nawy. Płynna i jednolita forma budowli jest zupełnie odmienna od rozwiązań tradycyjnych, wyraźnie odgraniczających poszczególne jednostki przestrzenne. Fasada kościoła, zwanego ze względu na niezwykłość otoczenia San Carlo alle Qua ro Fontane, rozpoczęta dopiero w 1665 roku, jest ostatnim dziełem Borrominiego. I tu linia muru zarysowana jest faliście. Kompozycja składa się z dwóch podobnie potraktowanych kondygnacji o podziałach finezyjnie zestrojonych za pomocą wielkiego i małego porządku (...) oraz bogatą dekoracją rzeźbiarską.
輸
Ćwiczenie 5 Uzupełnij tabelę nazwami konkretnych budowli, których przykłady zostały omówione podczas lekcji.
Opis Budowla sakralna lub świecka (1) pierwowzór barokowej świątyni (2) jedna z polskich realizacji koncepcji założeń architektonicznych kościoła Il Gesù (3) warszawska rezydencja barokowa (arch. Augustyn Locci młodszy) (4) jedna z pierwszych rezydencji zbudowana zgodnie z wyznacznikami baroku klasycyzującego
醙
Ćwiczenie 6
Przyjrzyj się fasadzie i wnętrzu kościoła Kamedułów na Bielanach. Zapisz co najmniej cztery barokowe elementy budowli.
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, Kraków Źródło: Zygmunt Put Zetpe0202, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.
醙
Ćwiczenie 8
Przeczytaj fragment XVII-wiecznego poematu opisowego Gościniec abo krótkie opisanie Warszawy Adama Jarzębskiego, który przedstawia kaplicę loretańską Kościoła Matki Bożej Loretańskiej na warszawskiej Pradze. Wyjaśnij nieznane ci pojęcia za pomocą dostępnych źródeł. Które, twoim zdaniem, cechy budowli opisane w tekście mogą świadczyć o ich barokowej formie? Uzasadnij swój wybór.
Gościniec abo krótkie opisanie Warszawy
Kaplica Lauretańska w Pradze
W bok Lauretańska kaplica (Przy niej cmentarz i ulica) Zmurowana na kształt takiej Drugiej w Lorecie, jednakiej. Tamta w pół kościoła z muru Stoi, wierzch biały z marmuru; Na niej historyje różne, Wyrażono je, nie próżne; W sklepieniu okno pod wierzchem, Żeby od lamp fumy wierzchem Wychodziły, dla zaduchu Tak od zgromadnego duchu. Ma dwoje drzwi przeciw sobie, Trzecie w dymensyją obie. A ołtarz od srebra złotem, Z dyjamentami klejnotem Od monarchów ozdobiony, Wewnątrz sprosta w mur zrobiony. (...)
Źródło: Adam Jarzębski, Gościniec abo krótkie opisanie Warszawy.
“
難
