Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Przygotuj się do egzaminów
Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Otrzymaj punkty, aby pobrać
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Społeczność
Odkryj najlepsze uniwersytety w twoim kraju, według użytkowników Docsity
Bezpłatne poradniki
Pobierz bezpłatnie nasze przewodniki na temat technik studiowania, metod panowania nad stresem, wskazówki do przygotowania do prac magisterskich opracowane przez wykładowców Docsity
Wymienisz przyczyny i opiszesz przebieg pierwszych powstań kozackich. ... W połowie września 1625 roku wybuchło tzw. powstanie Żmajły. Przyczyną rewolty ...
Typologia: Notatki
1 / 19
Ta strona nie jest widoczna w podglądzie
Nie przegap ważnych części!
Wprowadzenie Przeczytaj Linia chronologiczna Film + Sprawdź się Dla nauczyciela
Bibliografia:
Źródło: Opinia historyka ukraińskiego Pantelejmona Kulisza o wydarzeniach w Sołonicy. Cytat za: Zbigniew Wójcik, Wojny kozackie w dawnej Polsce, Kraków 1989, s. 20. Źródło: Opinia polskiego historyka Zbigniewa Wójcika o wydarzeniach w Sołonicy. Cytat za: Zbigniew Wójcik, Wojny kozackie w dawnej Polsce, Kraków 1989, s. 20.
Scharakteryzujesz organizację społeczności Kozaków i jej znaczenie dla dalszych relacji z Rzecząpospolitą. Wymienisz przyczyny i opiszesz przebieg pierwszych powstań kozackich. Opiszesz politykę polskich królów wobec Kozaków.
Przeczytaj
Zaporoże obfitowało w ryby i zwierzynę, dlatego latem ściągały tam grupy myśliwych i rybaków, chętnie podejmujące również wyprawy łupieżcze na Tatarów i czarnomorskie prowincje tureckie. Kozacy lub Niżowcy, jak ich nazywano, wytworzyli już w XVI w. specyficzny typ organizacji militarnej. Na jej czele stał obieralny hetman zaporoski, wyprawami dowodzili zaś atamani. Głównym ośrodkiem Kozaczyzny była Sicz, warowny obóz i zarazem jedyna na Zaporożu większa osada. Zimą większość Kozaków powracała na północny zachód, w okolice Czehrynia, Białej Cerkwi, Czerkasów lub Kaniowa. Na Siczy pozostawała kilkusetosobowa straż.
Rada kozacka. Był to decyzyjny organ władzy kozaków. W radzie brali udział niemal wszyscy Kozacy, czasem nawet kilkadziesiąt tysięcy osób. Sprawowała ona władzę sądowniczą, ustawodawczą oraz wykonawczą i decydowała m.in. o wyprawach wojennych, czy wyborze atamana. Opisz na podstawie ilustracji sposób obradowania rady. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Elitę społeczności kozackiej stanowiła starszyzna, złożona z ludzi bogatszych, nieraz posiadających własne gospodarstwa lub majątki na Ukrainie. Ubożsi, zwani hołyszami, utrzymywali się z myślistwa i łupów wojennych, co wielu chłopom ukraińskim wydawało się atrakcyjniejsze od bycia poddanym. Polska magnateria stopniowo zaprowadzała na Ukrainie porządki typowe dla Korony, zwiększając kontrolę nad chłopstwem, wprowadzając poddaństwo osobiste i egzekwując monopol propinacyjny. Fakt, że cieszący się swobodami
Ograniczenie autonomii i kilkuletni nieurodzaj stanowiły tło pierwszych powstań kozackich. W latach 90. XVI w. na czele buntu stanął najpierw Krzysztof Kosiński, a wkrótce w jego ślady poszedł Semen Nalewajko. Oba powstania stłumiono. Uspokojenie przyniósł początek XVII w., kiedy Kozacy brali udział w walkach z Moskwą. Jednocześnie jednak wzrosła ich liczba, gdyż przyłączali się do nich zwykli chłopi. Kiedy tylko wojna moskiewska ustała, Niżowcy wznowili wyprawy na Krym i posiadłości tureckie, na co Rzeczpospolita odpowiedziała podniesieniem rejestru do 6 tys. i próbami przeciwdziałania wyprawom. Kolejne powstania kozackie z powodu ograniczania swobód wybuchały w 1625, 1630, 1635 i 1638 roku.
W połowie września 1625 roku wybuchło tzw. powstanie Żmajły. Przyczyną rewolty była zbrojna wyprawa Kozaków na Kaffę, leżąca ówcześnie na terytorium Imperium Osmańskiego oraz tajne pertraktacje z carem Michałem I Romanowem. Aby powstrzymać kozackie wyprawy łupieżce, Rzeczpospolita wysłała na Ukrainę swoje wojska w sile 8 tys. żołnierzy pod dowództwem hetmana Stanisława Koniecpolskiego. Naprzeciw nim z Zaporoża wyruszyli Kozacy pod dowództwem hetmana Marka Żmajły. Po decydującej bitwie na uroczysku Niedźwiedzie Łozy koło Jeziora Kurukowego, Koniecpolski zaproponował zawieszenie broni. Przeciwnego rozejmowi Żmajłę usunięto z funkcji hetmana, a jego miejsce zajął Michał Doroszenko. Ugoda kururkowska kończąca rewoltę zakazywała Kozakom wypraw przeciw Turcji oraz ograniczała ich rejestr do 6 tys. ludzi.
Kolejne zbrojne wystąpienie Kozaków, tym razem pod wodzą hetmana Tarasa Fedorowicza wybuchło w 1630 roku. Ograniczenie liczby Kozaków rejestrowanych spowodowało wzrost liczby Kozaków bez określonego statutu prawnego, co rodziło tarcia. Rosło również napięcie pomiędzy wyznawcami prawosławia niezależnymi od papiestwa a wyznawcami kościoła unickiego podległymi papieżowi i utożsamianymi z Polakami, których mnisi prawosławni oskarżali m.in. o niszczenie cerkwi i wprowadzanie siłą religii rzymskokatolickiej. Wciąż też trwały kozackie wyprawy łupieżcze na pogranicze Rzeczpospolitej. Sygnałem do powstania było ścięcie przez kozactwo nierejestrowane hetmana Hryćko Czarnego, prowadzącego propolską politykę. W marcu 1630 r. pod wodzą hetmana Tarasa Fedorowicza wyruszyło z Zaporoża ok. 700 wypisanych z rejestru Kozaków. W Czerkasach pojmali oni hetmana Kozaków rejestrowych Grzegorza Czornyja, następnie wraz z okolicznymi chłopami zaatakowali i zdobyli Korsuń. Tutaj przyłączyli się do nich Kozacy rejestrowani. W kwietniu liczba powstańców sięgnęła ok. 40 tys. W maju armia Rzeczpospolitej rozpoczęła oblężenie warownego taboru kozackiego pod Perejasławiem. W końcu w czerwcu ruszyły rozmowy zakończone podpisaniem ugody perejasławskiej, w której Kozacy zobowiązali się zaprzestać wypraw na ziemie tureckie, a liczbę Kozaków rejestrowych powiększono do 8000. Zapisy te nie uspokoiły sytuacji i wkrótce doszło do kolejnych powstań kozackich.
W 1635 r. Sejm Rzeczpospolitej po raz kolejny ograniczył swobody kozackie, zmniejszając liczbę wojska zaporoskiego i zatwierdził
budowę twierdzy Kudak, która miała trzymać wojowniczych Kozaków w ryzach. W sierpniu tego samego roku hetman Kozaków nierejestrowanych Iwan Sulima, wracając z wyprawy łupieżczej nakazał zaatakować nowo powstałą twierdzę. Po 6‐godzinnej walce siły Rzeczpospolitej się poddały, a Kudak został zniszczony. Wkrótce na miejsce dotarła ekspedycja karna pod wodzą Stanisława Koniecpolskiego. Sulima został wydany, wywieziony do Warszawy i stracony.
Na Zaporożu wciąż wrzało. W 1637 roku doszło do buntu chłopsko‐kozackiego skierowanego przeciw szlachcie pod wodzą Pawła Pawluka. Ten zrwy wojska Rzeczpospolitej dość szybko stłumiły. Pawluka stracono, a część powstańców wziętych do niewoli nabito na pal. Zawieszenie broni nie trwało długo. Kilka miesięcy później, wiosną 1638 roku, hetmani kozaccy Jakub Ostranica i Dymitr Hunia na wieść o ograniczeniu rejestru i likwidacji Kozaczyzny, wywołali kolejne powstanie. Bunt objął tereny środkowego Dniepru, okolice Czerkas i Łubniów, nie był jednak dobrze zorganizowany i siły Rzeczpospolitej stłumiły powstanie w sierpniu 1638 roku.
„Stateczni” Kozacy rejestrowi zachowywali się lojalnie i uczestniczyli w zwalczaniu buntów „swawolnych”. Po zdławieniu ostatniego z nich zastosowano szczególnie ostre represje. Kozackie swobody zniesiono, na czele rejestru postawiono Polaków, a Niżowców spoza rejestru zrównano z chłopami. Armaty twierdzy Kudak kontrolowały Dniepr, uniemożliwiając Kozakom wyprawy na Morze Czarne. Na Ukrainie zapanował złoty pokój. Do czasu.
Stosunki polsko‐tureckie po pokoju chocimskim z 1621 r. układały się poprawnie. Jedynym zagrożeniem z południowego wschodu były najazdy tatarskie. Aby to zmienić, hetman koronny Stanisław Koniecpolski planował wyprawę na Krym, sugerując przy tym nawiązanie współpracy z Rosją. Zamysł ten podjął Władysław IV, ale w jego oczach wyprawa na Krym miała być wstępem do rozprawy z Turcją. Tylko wielka wojna z potężnym
Iwan Sulima, hetman nierejestrowych wojsk Kozaków zaporoskich w latach 1628–1629 i 1630– 1635, przywódca powstania kozackiego z 1635 r. Drobny szlachcic, jeden z zarządców majątku Stanisława Żółkiewskiego. Prowadził wyprawy kozackie przeciw Chanatowi Krymskiemu i Imperium Osmańskiemu. Tuż przed śmiercią przyjął wyznanie rzymskokatolickie. Zwróć uwagę na wizerunek Sulimy. Wyjaśnij, dlaczego przypomina on polskich szlachciców. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
(łac. conversio – odwrócenie) przekształcenie; tutaj: zmiana wyznania w obrębie wyznań chrześcijańskich
monopol propinacyjny
(łac. propinatio – przepijanie do kogoś) w dawnej Polsce: wyłączne prawo szlachcica do produkcji trunków; też: obowiązek kupowania przez chłopów określonych ilości tych trunków
magnateria
(z łac. magnatus – możnowładca) w Polsce najbogatsza warstwa szlachty
Sicz Zaporoska
(ukr. Запорозька Січ) główny ośrodek Kozaków zaporoskich; ufortyfikowany obóz kozacki, zakładany od XVI w. na różnych wyspach dolnego Dniepru
wojna trzydziestoletnia
konflikt w Europie trwający w latach 1618‐1648, rozgrywający się pomiędzy katolicką dynastią Habsburgów a protestanckimi państwami Świętego Cesarstwa Rzymskiego oraz wspierającymi je państwami europejskimi - Szwecją, Danią, Republiką Zjednoczonych Prowincji, Francją
Zaporoże
historyczna kraina nad dolnym Dnieprem; teren siedzib kozackich
rejestr kozacki, Kozacy, Krym, najazdy tatarskie, Ukraina, Zaporoże, Rzeczypospolita Obojga Narodów
M. Markiewicz, Historia Polski 1492–1795, Kraków 2011.
W.A. Serczyk, Na dalekiej Ukrainie, Kraków 1984.
Z. Wójcik, Wojny kozackie w dawnej Polsce, Kraków 1989.
Linia chronologiczna
Polecenie 1
Zapoznaj się z linią chronologiczną, a następnie wykonaj polecenia.
Polecenie 2
Wyjaśnij, czym był Kudak, czemu służył i jaki był jego los.
Polecenie 3
Czy twierdzenie prof. Władysława Tomkiewicza, że Rzeczpospolita mogła zaprowadzić spokój na Ukrainie jedynie przez zniszczenie Kozaczyzny lub stworzenie jej odpowiednich warunków bytu, jest uzasadnione w świetle powyższych źródeł? Uzasadnij swoje zdanie.
Polecenie 3
Scharakteryzuj źródła utrzymania Kozaków w XVI i XVII wieku. Opisz, czym był i czemu służył rejestr Kozaków.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DoTNlts8A
Nagranie filmowe dotyczące kozaków i pierwszych powstań kozackich, część druga.
Twoja odpowiedź
Polecenie 4
Podaj przyczyny powstań kozackich, które wybuchały w Rzeczpospolitej pod koniec XVI i w pierwszej połowie XVII wieku.
Polecenie 5
Scharakteryzuj politykę królów polskich wobec Kozaków.
Powstanie: Przyczyny:
Powstanie Kosińskiego (1591)
Powstanie Nalewajki (1594-1596)
Powstanie Żmajły (1625)
Powstanie Fedorowicza (1630)
Powstanie Pawluka (1637)
Powstanie Ostranicy i Huni (1638)
Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 2 Ułóż wydarzenia w kolejności chronologicznej (od najwcześniejszego do najpóźniejszego).
zdobycie Kudaku przez powstańców Iwana Sulimy
wybuch powstania Semena Nalewajki
wybuch powstania Marka Żmajły
wybuch powstania Krzysztofa Kosińskiego
zawarcie polsko-litewskiej unii realnej w Lublinie
wybuch powstania Tarasa Fedorowicza
wybuch powstania Dymitra Huni
zawarcie religijnej unii brzeskiej
Dla nauczyciela
Autor: Stanisław Mrozowicz
Przedmiot: Historia 2022, Historia
Temat: Pierwsze powstania kozackie
Grupa docelowa:
Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum
Podstawa programowa: Zakres rozszerzony Treści nauczania – wymagania szczegółowe XXII. Polityka wewnętrzna i zagraniczna Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII w. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji; kompetencje cyfrowe; kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się; kompetencje obywatelskie.
Cele operacyjne:
Uczeń:
opisuje organizację społeczności Kozaków; przedstawia relacje łączące Kozaków z Rzecząpospolitą; wyjaśnia przyczyny i opisuje przebieg pierwszych powstań kozackich; opisuje politykę polskich królów wobec Kozaków.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
Faza podsumowująca:
Praca domowa:
Materiały pomocnicze:
M. Markiewicz, Historia Polski 1492–1795, Kraków 2011.
W.A. Serczyk, Na Dalekiej Ukrainie, Kraków 1984.
Z. Wójcik, Wojny kozackie w dawnej Polsce, Kraków 1989.
Wskazówki metodyczne:
Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z informacjami w sekcji „Linia chronologiczna”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.
