Pobierz Pirandelli i jego umorismo - Notatki - Literatura współczesna i więcej Notatki w PDF z Historia i teoria literatury tylko na Docsity!
UMORISMO
Rozdział pt. „Luigi Pirandello. Życie i Forma” znajdujący się w książce „Historia literatury włoskiej XX wieku” pod redakcją prof. Joanny Ugniewskiej zaczyna się następująco: „O ile Svevo zyskał miano ojca włoskiej powieści współczesnej, Pirandellowi należy się analogiczny tytuł w dziedzinie sztuki dramatycznej.”
Jest to określenie jak najbardziej słuszne, ponieważ powiedzenie, że teatr włoski zawdzięcza Pirandellowi wiele, to za mało. Przede wszystkim:- odszedł on od tradycyjnego schematu mieszczańskiego dramatu, a- wprowadził na scenę sztuki, które miały wymiar egzystencjonalny.- Stworzył osobliwy rodzaj poetyki, która pozwoliła obnażyć tragedię człowieka, który szuka własnej tożsamości, pokazać jego prawdziwą, odartą z maski konwenansów, twarz. Między innymi dzięki tym zasługom teatr Pirandella szybko wykroczył poza granice Włoch i pozwolił swojemu autorowi na zdobycie sławy największego z włoskich pisarzy pierwszej ćwierci dwudziestego wieku.
Cała twórczość Pirandella naznaczona była tym, co później Pirandello określił mianem umorismo. Po raz pierwszy termin „umorismo” użyty został w 1908r. w eseju „L`umorismo” zadedykowanym pamięci Matii Pascala. Pirandello przedstawia w nim swoje poglądy na sztukę i poetykę, dosyć zresztą kontrowersyjne. Otóż twierdzi on, że:- życie społeczne jest nieautentyczne, a więc - każdy człowiek zawsze musi coś symulować. - Przyczyną tego stanu rzeczy jest sprzeczność miedzy Życiem a Formą, chęć zamknięcia żywiołu w Normy i Konwenanse. - Utrzymanie się w tych normach, zazwyczaj zupełnie sprzecznych z naszą naturą, wymaga od nas ciągłego udawania, tworzenia pozorów, nakładania masek. Pirandelowski humor demaskuje te oszustwa, kłamstwa i nieszczerości naszego zachowania. Umorismo jest więc bardzo szczególną formą wyobraźni , która poprzez refleksje nad życiem i światem, potrafi dostrzec jego podwójne oblicze. Najlepiej ilustruje to przykład, który podaje sam Pirandello- przykład starej kobiety, przesadnie umalowanej i ubranej zupełnie niestosownie do swojego wieku, której widok wywołuje śmiech. Niestety komizm tej postaci jest tylko powierzchowny, to tylko wrażenie wzrokowe. Umorismo zagląda pod tą żałosną i śmieszną fasadę i dowiadujemy się nagle, że to desperacja kobiety zmusza ją do takiego ubierania się, żeby zachować miłość młodszego od siebie męża.
Terminu umorismo Pirandello używa do opisu postrzegania rzeczywistości literackiej i autentycznej. Sam tytuł właściwie nie zdradza przedmiotu rozważań, wręcz przeciwnie- sugerować on może mylny kierunek interpretacji. Pojęcie humoryzmu nie wyrasta z rozważań na temat humoru i fenomenu komizmu. Śmiech jest tylko punktem wyjścia rozważań ; jest to jedna z
możliwych reakcji człowieka na obserwowaną właśnie sytuację. Jest to stan emocjonalny, który przeradza się w intelektualną refleksję. Polski przekład terminu humoryzm nie uwzględnia niuansów znaczeniowych obecnych we włoskim słowie umorismo. Choć tłumaczenie tytułu eseju jest podobne brzmieniowo nie oddaje jednak dokładnego znaczenia. Zdaje się jednak, że jest to najlepsze tłumaczenie z możliwych, ale nie doskonałe. Umorismo oznacza zdolność rozpoznawania słabości i wewnętrznych sprzeczności natury ludzkiej. Jest to umiejętność dostrzegania komicznych, dziwnych i wewnętrznie sprzecznych aspektów naszego życia, która powinna wywoływać współczucie ze strony obserwatora. Humoryzm przejawia się w niezliczonej ilości form. Każde wypowiedziane zdanie na jego temat pozostaje prawdziwe tylko w odniesieniu do konkretnego utworu literackiego. Budowanie definicji zjawiska humoryzmu trwałoby wiec bez końca. - Humoryzm to nie system, nie filozoficzna teoria. -To swobodne rozważania, u podstaw których znalazły się pewne starannie wyodrębnione i przemyślane motywy, które przybierają klarowną postać dopiero w odniesieniu do konkretnych przykładów z twórczości Pirandella. Model rzeczywistości prezentowany w eseju oraz w sztukach scenicznych Pirandella opiera się na antonimach. Pisarz dostrzegał je wszędzie: w charakterach postaci, w sytuacjach miedzy bohaterami, w zjawiskach społecznych. Wzajemna nieprzystawalność poszczególnych elementów w realnej rzeczywistości, stanowiła wzór dla rzeczywistości przedstawionej w teatralnych sztukach. Można to zauważyć już w samych tytułach utworów: „Amori senza amore” (Miłość bez miłości), „Beffe Della morte e Della vita” (Drwiny ze śmierci i z życia). Pirandello często stosuje metodę zaprzeczania sugerowanym wcześniej rozwiązaniom : prawie każdy wniosek kryje w sobie element autodestrukcji, z którego można wywodzić całkiem przeciwną opinię. W tytule innego dzieła Pirandella: „ Sogno (e forse no)” – Sen (a może nie) użycie nawiasu oznacza, że ocena rzeczywistości zależy od perspektywy, jaką przyjmie podczas lektury czytelnik. Bohaterka tego dramatu do końca nie będzie pewna czy jej sny mają proroczy charakter i czy zapowiadają pojawienie się w prawdziwej rzeczywistości mężczyzny, którego do szaleństwa kochała, czy pozostają wyłącznie sennymi urojeniami. Ponadto dramat ten jest świadectwem przekonania o kontradyktoryjnej naturze świata, które nie wzięło się po prostu z obserwacji rzeczywistości, ale z głębokiego przeświadczenia, że swoisty „porządek oparty na antynomii” leży u źródeł egzystencji człowieka.
- Świat przedstawiony dramatów Pirandella nigdy nie osiąga stanu finalnej równowagi, charakterystycznej dla wizji rzeczywistości kształtowanej z perspektywy gatunku komedii. - Nie brak rozwiązań opartych na komediowych wzorcach, pojawiają się elementy komedii charakterów, ale często dochodzi do głosu Pirandello- pesymista. - Przedstawia on tragiczną wizję świata wzbogaconą elementami komicznymi. -Dramaty Pirandella to w
3.Dzieło sztuki jest więc przedmiotem do podziwiania. 4.Istnieje na zewnątrz swojego czasu. 5.Jest autoteliczne, powstało samo dla siebie, nie ma innego celu.
Natomiast Pirandello swoją twórczość dramatopisarską sytuuje w przestrzeni współczesności:Nie oznacza to jednak, ze utożsamia się on z czasem sobie współczesnym. 1.Relacją między autorem a światem przedstawionym jest kategoria dystansu. 2.Szczególnie ważny jest dystans człowieka do siebie samego o dystans człowieka do otaczającego go świata. Tu właśnie następuje punkt styczny teorii humoryzmu z próbą jej urzeczywistnienia w swoich dramatach. Autor pokazuje sprzeczności w autentycznym świecie, budując w utworach świat podobnie wewnętrznie rozbity, osobowość opata na paradoksach, tak jak jego własna osobowość.
Kolejnym pojęciem, które nierozerwalnie łączy się z twórczością Pirandella jest maska. Jest ona dla pisarza jednym z kluczowych aspektów problemów z osobowością. Między innymi dlatego opatrzył zbiór swoich sztuk tytułem Maschere Nude. JAK U GOMBROWICZA: - Człowiek przywdziewa maskę, jakiej wymagają od niego okoliczności, by żyć, tak jak inni chcą, żeby żył i musi to zaakceptować.- Każda próba zdarcia maski, swojej albo czyjejś, odsłonięcia prawdziwego oblicza, które się za nią kryje, kończy się tragedią, bo nagle okazuje się, że pod ową maską nie posiadamy twarzy. - W obłudnym i wrogim społeczeństwie nikt nie ma prawa być sobą.
Maska to jeszcze jedna narzucona Forma. Dobrze ilustruje to przykład zaczerpnięty z utworu Henryk IV : w czasie karnawałowej zabawy, turnieju w strojach średniowiecznych, młody arystokrata spadł z konia tak nieszczęśliwie, że wskutek mechanicznego urazu, popadł w obłęd. Przekonuje się, że jest cesarzem Henrykiem IV. Zrozpaczona rodzina stwarza mu teatralne warunki, aby mógł szczęśliwie żyć w swoim nowym świecie. Otacza go ludźmi przebranymi za dworzan, utrzymuje go zatem w obłędnym śnie o czasie, który się zatrzymał. Gdy po latach przyjaciele i krewni, za radą lekarza, postanawiają podjąć próbę uleczenia wariata przez wstrząs psychiczny, okazuje się, że on już dawno wyzdrowiał, ale dobrowolnie, dla wygody pozostał w swojej fikcji, dedukując, że zwyczajne życie nie ma mu nic do zaoferowania. Nie zmieni siwych włosów w czarne, nie odda utraconych szans, miłości, utraconych złudzeń przyjaźni i swobodnego kierowania własnym życiem. Pozostaje tylko zemsta. Postanawia przebić szpadą swojego rywala, sprawcę wypadku, ale ten czyn włącza go powtórnie i tym razem bezpowrotnie do grona szaleńców. Z Formami walczył Pirandello na wszystkie możliwe sposoby. Np. w testamencie prosił, by mu oszczędzono uroczystości pogrzebowych, nekrologów, przemówień, trumny i by jego prochy rozrzucono wokół Agrigento. Twierdził,
że:- wszystko, co żyje przez sam fakt, że żyje, ma formę i dlatego właśnie musi umrzeć. ale- dzieło sztuki właśnie dlatego, że jest formą, żyje wiecznie. Powstała opozycja życia i formy, a więc życia i sztuki.
Paradoksalność połączenia życia, śmierci, formy i dzieła sztuki, uczynił główną tezą swoich rozważań. Aktorzy w sztukach, zgodnie zresztą z istotą swojej profesji, zostają tylko imitatorami życia. Są tymi, którzy próbują zamknąć prawdę życia jako takiego w niedoskonałą skorupę scenicznej formy.
Tu pojawia się: KONCEPCJA TILGHERA: Zjawisko formy przeciwstawia się fenomenowi życia.
Forma: Życie:
- to swoista matryca czasu teraźniejszego,
- podlega nieustannym przeobrażeniom, co czyni je bezforemnym,- Życia nie można zatrzymać w żadnej formie ponieważ nieustannie tworzy nowe,- Życie to nieustanny ruch w poszukiwaniu nowych form krystalizacji.
Cała trudność aktu twórczego polega na nieustannych próbach znalezienia aktualnej formy dla wciąż zmieniającego swe kształty życia. Istnieją dwa odmienne rodzaje formy:
Forma życia: Forma dzieła sztuki:
- życia ubywa wraz ze śmiercią jego kolejnych form- kolejne formy są nieustanym i neutralnym stanem życia
- wraz z formą dzieło zyskuje nieśmiertelność- forma dzieła sztuki przeobraża się na nowo w życie, za każdym razem, gdy po dzieło sięga czytelnik lub ogląda je widz.
Forma może być pojmowana jako wyraz niezmiennej w swojej strukturze idei, albo jako forma rozumiana jako nadawanie pojęciom i zjawiskom bezpośredniego, konkretnego wyrazu.
