Budżet państwa jest to plan finansowy zawierający zestawienie dochodów i wydatków rządowych
związanych z realizacją przyjętej polityki społecznej i gospodarczej. Jest to po prostu roczny plan
gromadzenia dochodów i realizacji wydatków przez państwo w związku z wykonywaniem jego
funkcji.
Budżet w Polsce jest ustalany przez Sejm i Senat w formie ustawy, która podpisuje prezydent.
Ustawa budżetowa upoważnia rząd do pobierania dochodów w określonych formach i określonej
wysokości oraz do wydatkowania nagromadzonych zasobów na określone cele i w określonych
kwotach.
Zasady budżetowe- zasady, reguły postępowania, które powinny być przestrzegane w ustalaniu przez
Sejm zadań i form gospodarki finansowej państwa, a także w kontrolowaniu działania rządu. Powinno
to zapewnić sprawne i racjonalne wykorzystywanie budżetu:
- zasada zupełności budżetu – polega na zestawieniu w budżecie wszystkich, a nie tylko wybranych
dochodów i wydatków państwa.
- zasada jedności – oznacza, że istnieje tylko jeden dokument na całość dochodów i wydatków
państwa (jedno zestawienie zwane budżetem). W ramach tej zasady rozróżnia się jedność formalną i
materialną. Jedność formalna osiągana jest poprzez budowę zbiorczego budżetu państwa,
obejmującego budżet władz centralnych i terenowych, co powinno zapewnić lepszą kontrolę i
większą przejrzystość wydatków budżetowych. Jedność materialna natomiast głosi, że dochody
tworzące fundusz budżetowy mają przeznaczenie ogólne, tzn. nie są z góry związane z określonymi
celami finansowanymi z budżetu.
- zasada jawności – polega na tym, że społeczeństwo (obywatele) jest zaznajomione z budżetem, jego
treścią, sposobem uchwalania oraz ze sprawowaniem nad nim kontroli. W praktyce oznacza to raczej
prezentowanie dochodów i wydatków organom przedstawicielskim, różnym ciałom i organizacjom
społecznym.
- zasada realności – postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków
budżetowych.
- zasada szczegółowości – oznacza, że w budżecie muszą być zawarte cele szczegółowe, konkretne, a
nie określone w sposób ogólny.
- zasada równowagi – jest to dążenie do tego, aby dochody były równe wydatkom, co w praktyce nie
jest jednak nigdy osiągane (zawsze występuje nadwyżka lub deficyt budżetowy), a w każdym
wypadku idealne zrównoważenie dochodów i wydatków jest stanem wyjątkowym; poprzestaje się tu
więc na postulacie, że nadwyżka budżetowa wypracowana podczas okresu wysokiej koniunktury
powinna służyć pokryciu deficytu podczas recesji; ta zasada jest nazywana złotą zasadą budżetową.
- zasada jasności – (przejrzystości) polega na takiej konstrukcji budżetu i na takim ujęciu dochodów i
wydatków, który umożliwia prawidłowe planowanie i łatwość oceny przez parlament i opinie
publiczną; służy temu klasyfikacja dochodów i wydatków (działy, paragrafy).
- zasady charakterystyczne dla zarządzania finansami przedsiębiorstwa – przy konstruowaniu budżetu
należy dążyć do oszczędności, efektywności, elastyczności itp.
- zasada jednostronnej dyrektywności budżetu – budżet jest wiążący tylko po stronie wydatków.
Dochody są tylko prognozami.
Podstawowe funkcje budżetu:
1. fiskalna – w tym przypadku celem jest gromadzenie środków, dochodów budżetowych;
2. redystrybucyjna – zadaniem jest tutaj odpowiednie, sprawiedliwe podzielenie środków
budżetowych pomiędzy obywateli państwa;
3. stymulacyjna – funkcja ta polega z kolei na oddziaływaniu na sferę ekonomiczną i gospodarkę
państwa między innymi poprzez użycie środków budżetowych – przykładowo wpływ ten może się
dokonać w wyniku regulacji wysokości podatków czy skorygowanie planu wydatków.