Podejścia do ustalania skal pomiaru w międzynarodowych ..., Notatki z Gospodarka

Pobierz Podejścia do ustalania skal pomiaru w międzynarodowych ... i więcej Notatki w PDF z Gospodarka tylko na Docsity! P R A C E N A U K O W E A K A D E M II E K O N O M IC Z N E J W E W R O C Ł A W IU Nr 1075 ------------------------------------------------------------------------------------------------------- 2005 Gospodarka a Środowisko 3 Elżbieta Sobczak* PODEJŚCIA DO USTALANIA SKAL POMIARU W MIĘDZYNARODOWYCH ANALIZACH PRZESTRZENNYCH 1. Wstęp Problematyka międzynarodowych badań przestrzennych nabiera współcześnie ogromnego znaczenia ze względu na postępujące procesy globalizacji i integracji gospodarczej, powodujące wzrost zainteresowania przedsiębiorstw ekspansją na rynki zagraniczne. Efektywne badania rynków zagranicznych wspomagają proces opracowania i późniejszego wdrażania strategii internacjonalizacji. Ułatwiają również przedsiębiorstwom funkcjonującym na rynku międzynarodowym poprawę pozycji konkurencyjnej. W badaniach przestrzennych prowadzonych w przekroju wielu krajów i kultur doniosłą rolę odgrywa kwestia porównywalności danych będących podstawą dalszych analiz statystycznych. Pomiar może dotyczyć skali makroekonomicznej (krajów), mezoekonomicznej (regionów, np. NUTS-II, NUTS-III) lub mikroeko­ nomicznej (firm, indywidualnych respondentów). Pomiaru różnego rodzaju wskaź­ ników można dokonać, stosując określoną miarę zwaną skalą pomiaru. Wyróżnia się szereg skal pomiarowych, jednak najczęściej stosowane w badaniach przestrzennych są cztery spośród nich: nominalna, porządkowa, przedziałowa i ilo­ razowa. Przydatność skal pomiaru w badaniach międzynarodowych napotyka szereg ograniczeń i powinna podlegać wcześniejszej ocenie. Celem tego opracowania jest charakterystyka i ocena możliwych ujęć opraco­ wania skal pomiaru użytecznych w międzynarodowych analizach przestrzennych. Praca stanowi próbę syntezy ujęć skalowania oraz trudności związanych z ich konstrukcją w wielokulturowym środowisku. * Górze. Katedra Gospodarki Regionalnej Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu - Wydział w Jeleniej 2. W iarygodność pomiaru w badaniach przestrzennych Dane otrzymane w wyniku zastosowania opracowanych skal pomiaru są obciążone w mniejszym lub większym stopniu błędem. Wykorzystanie ich w wielokulturowych badaniach przestrzennych powinno być poprzedzone analizą ich wiarygodności. Wyodrębnia się następujące kryteria oceny przydatności skal pomiaru w prze­ kroju międzynarodowym [2; 7]: 1. Równoważność instrumentu pomiaru. 2. Rzetelność skali. 3. Trafność skali. 4. Możliwość uogólnień. Międzynarodowe badania przestrzenne mają charakter porównawczy. Konieczne jest zatem stwierdzenie, czy zaobserwowane podobieństwa i różnice występujące między poszczególnymi krajami (regionami) są rzeczywiste, czy wy­ nikają jedynie z nierównoważności pomiaru. Na ogólną ocenę równoważności in­ strumentu pomiaru w przekroju wielu krajów składają się oceny cząstkowe [2]: - równoważności badanej cechy, - równoważności jednostek miary, - równoważności pozycji skali. Równoważność cechy oznacza, że w przekroju badanych krajów cecha taka występuje i ma ekwiwalentne znaczenie. Równoważność jednostek miary dotyczy jedynie skal przedziałowej i ilorazowej. Badacz powinien zadbać również o jednolitość stosowanych jednostek miary. Elementami każdej skali są pojedyncze pozycje (kwestie, stwierdzenia), do których powinien się odnieść respondent. Ustalone pozycje skali łącznie mierzą daną cechę. W badaniach przestrzennych rozróżnia się skale proste (jednopo- zycyjne) i powszechniej stosowane skale złożone (wielopozycyjne). Równo­ ważność pozycji skali oznacza, że są one porównywalne w przekroju między­ narodowym, tzn. istnieją i funkcjonują w ten sam sposób w każdym z badanych krajów. Pozycje skali obciążone błędem systematycznym (funkcjonujące odmiennie w badanych krajach) powinny zostać usunięte. Rzetelność skali oznacza konsekwencję pomiaru danej cechy. Odnosi się do stopnia, w jakim skala daje zgodne wyniki przy dokonaniu powtórnego pomiaru. Badanie stopnia rzetelności skali pomiaru polega na ocenie [2; 7; 8]: - zgodności (stabilności) w czasie, - zgodności niezależnych ocen, - zgodności wewnętrznej (spójności) skali. Im bardziej zgodne są pomiary, tym wyżej oceniana jest ich rzetelność. Wewnętrzna zgodność bądź spójność pozycji skali oznacza ich wzajemnie skorelowanie. Ponieważ pozycje skali odzwierciedlają poszczególne aspekty danej cechy, powinny pozostawać w istotnej współzależności. opracowana w określonych uwarunkowaniach kulturowych, właściwych dla jed­ nego kraju, a następnie narzucona innym krajom. Skala przeniesiona z kraju bazowego powinna być oceniona pod względem jej przydatności poprzez określenie, czy w innym kraju: - respondenci odpowiadają w zgodny sposób (rzetelność skali), - skala różni się od instrumentów pomiaru odmiennych wskaźników (trafność dyskryminacyjna), - skala w ogóle mierzy dany wskaźnik (trafność nomologiczna). Skalę pierwotną należy następnie przystosować do warunków wewnętrznych każdego kraju. Uwarunkowania występujące w kraju bazowym i innych krajach oraz uzyskane wyniki badań są potem porównywane. Im większe podobieństwa występują, tym bardziej może być zalecane omawiane podejście do konstrukcji międzynarodowej skali pomiaru. W przypadku braku podobieństw skala pojedyn­ czego kontekstu nie może być stosowana w badaniach międzynarodowych. Omawiane podejście budzi również bardziej fundamentalne kontrowersje, powstaje bowiem pytanie, czy skala opracowana w innym kraju byłaby taka sama jak przystosowana skala pojedynczego kontekstu. Przystosowanie skali pomiaru opracowanej w jednym kraju do wielu krajów może być przeprowadzane poprzez [2]: - skrócenie skali oryginalnej do jej najistotniejszych elementów (przewaga podejścia etic), - dodanie nowych pozycji skali (przewaga podejścia emic). Skrócenie skali oryginalnej bazuje na podejściu etic, skupiając się na ustaleniu stopnia uniwersalności mierzonego wskaźnika. Ocenia się wewnętrzną rzetelność skali zastosowanej w innych krajach, a następnie usuwa się pozycje skali uznane za błędne. Opracowanie skali międzynarodowej polega więc w tym przypadku na redukcji skali pojedynczego kontekstu. To podejście udoskonala skalę opracowaną w jednym kraju, ale nie przyczynia się do jej przystosowania do specyfiki innego kraju. Kolejny sposób konstrukcji skali międzynarodowej bazuje na podejściu emic uwypuklającym specyfikę poszczególnych rynków zagranicznych. Uznaje się tutaj również, że bazowy instrument pomiaru jest w pewnym stopniu uniwersalny, jednak wymaga pewnej modyfikacji poprzez dodanie pozycji skali specyficznych dla kultury innego kraju. Takie podejście, w przeciwieństwie do poprzedniego, wzbogaca skalę, kreując nową, odmienną od bazowej. Jeżeli prowadzone są badania międzynarodowe w przekroju wielu krajów, to analiza ich wyników staje się bardzo skomplikowana, ponieważ występują zarówno elementy uniwersalne, jak i charakterystyczne dla każdego kraju. Najbardziej poprawnym metodologicznie podejściem jest opracowanie skali zdecentralizowanej, nie bazującej na żadnej istniejącej i nie związanej w sposób dominujący z kulturą żadnego kraju. Można wyodrębnić następujące etapy proce­ dury konstrukcji międzynarodowej skali zdecentralizowanej (por. [2]): 1. Zdefiniowanie i sprawdzenie stopnia równoważności mierzonego wskaź­ nika. 2. Ustalenie zespołu badaczy reprezentujących każdy z krajów poddanych analizie. 3. Generowanie pozycji skali i przeprowadzenie badań odrębnie w każdym kraju. 4. Analiza i porównanie skal zdecentralizowanych. 5. Przeprowadzenie badań we wszystkich krajach na podstawie łącznej puli pozycji skali. 6. Ustalenie skali zdecentralizowanej. Analizę i porównanie skal zdecentralizowanych przeprowadza się w celu zidentyfikowania wymiarów wspólnych i specyficznych w przekroju badanych krajów. Jeżeli wspólne pozycje skali nie występują lub jest ich relatywnie mało, mierzony wskaźnik jest nieporównywalny i nie można opracować międzynaro­ dowej skali pomiaru. Porównanie skal zdecentralizowanych przebiega na zasadzie porównywania parami. We wszystkich krajach przeprowadzane jest badanie na podstawie łącznej puli opracowanych pozycji skali. Poszczególne pozycje skali są następnie oceniane wewnątrz każdego kraju, eliminowane są te, które wykazują niską rzetelność lub trafność. Identyfikuje się również typowe i specyficzne pozycje skali. Tak skon­ struowana skala zdecentralizowana nie jest obciążona błędem dominacji kultury żadnego kraju i to stanowi zasadniczą jej zaletę. Dominacja typowych pozycji skali wskazuje, że mierzony wskaźnik ma charakter uniwersalny (etic), natomiast sy­ tuacja przeciwna uniemożliwia realizację badań międzynarodowych. 4. Zakończenie Jak wynika z wcześniejszych rozważań, opracowanie skali pomiaru przydatnej w analizach przestrzennych realizowanych w wielokulturowym środowisku to zadanie niezwykle trudne i pracochłonne. Jest to spowodowane ogromnym zróżni­ cowaniem międzyregionalnym występującym nie tylko w przestrzeni globalnej, ale również europejskiej. Występujące dysproporcje międzyregionalne dotyczą za­ równo rozwoju ekonomicznego, jak i społecznego, zróżnicowane są również uwarunkowania kulturowe, środowiskowe i przestrzenne. To wszystko powoduje, że analizy porównawcze prowadzone w środowisku międzynarodowym napotykają na poważne bariery związane z ograniczoną porównywalnością danych. Szczegól­ nego znaczenia w tym kontekście nabiera opracowanie trafnej i rzetelnej skali pomiaru przydatnej w wielokulturowych analizach przestrzennych. Nieprzywią- zywanie należytej uwagi do tej kwestii może prowadzić do błędnych wniosków oraz kwestionowania wyników przeprowadzonych badań. Literatura [ 1 ] Churchill G.A., Badania marketingowe. Podstawy metodologiczne, PWN, Warszawa 2002. [2] Craig C.S., Douglas S.P., International Marketing Research, John Wiley & Sons, Ltd, Chiche­ ster 2000. [3] Duliniec E., Marketing międzynarodowy, PWE, Warszawa 2004. f4] Kaczmarczyk S., Badania marketingowe. Metody i techniki, PWE, Warszawa 2002. [5] Kaczmarczyk S., Skalowanie i pomiar w badaniach marketingowych, [w:] Zastosowanie metod wielowymiarowych w badaniach segmentacji i selektywności rynku, red. S. Mynarski, AE, Kraków 1999. [6] Kowal J., Metody statystyczne w badaniach sondażowych rynku, PWN, Warszawa 1998. [7] Kumar V., International Marketing Research, Prentice Hall, New Jersey, 2000. [8] Sagan A., Badania marketingowe. Podstawowe kierunki, AE, Kraków 1998. APPROACH FOR SETTING MEASUREMENT SCALES IN INTERNATIONAL SPATIAL ANALYSES Summary The objective of this study is the characteristics and evaluation of possible approaches to the development of measurement scales useful in international spatial analyses. Criteria of measurement scales evaluation and difficulties connected with their construction in a multicultural environment were discussed.