Podstawowe nurty myśli polityczno-prawnej - Notatki - Podstawy prawa - Część 1, Notatki z Prawoznawstwo

Pobierz Podstawowe nurty myśli polityczno-prawnej - Notatki - Podstawy prawa - Część 1 i więcej Notatki w PDF z Prawoznawstwo tylko na Docsity! - 1 - I. PODSTAWOWE NURTY MYŚLI POLITYCZNO-PRAWNEJ 1. Pojęcie doktryn politycznych i prawnych. Pojęcia „doktryna polityczna” i „doktryna prawna’ są wieloznaczne. a) jeżeli wychodzi się od przekonania o nierozerwalności państwa i prawa w sensie ontologicznym i funkcjonalnym, wówczas każda doktryna prawna ma charakter polityczny; b) przez doktrynę rozumieć należy pogląd na istotę państwa i prawa, jak również na ich poszczególne formy, wyrażony przez osobę lub określoną szkołę bądź ruch polityczny; c) doktryną jest tylko taki pogląd, u którego podstaw leży świadomość metodologiczna twórcy, jak też bezpośredni zamiar racjonalnej interpretacji zjawiska prawa lub państwa. 2. Ideologia sofistów. Doktryna sofistów rozwija się przede wszystkim w V w. p.n.e., a celem ich działalności było nauczanie. Oferowali wiedzę z gramatyki, retoryki, matematyki, nauki o państwie i prawie oraz innych dziedzin. Nie stanowili oni w zasadzie zwartej szkoły, mianem tym określa się zwolenników bardzo odmiennych poglądów. Łączy ich jednak zdecydowany pragmatyzm, relatywizm w ujmowaniu zagadnień prawa, etyki i państwa. Dostrzegają oni, że stosunki społeczne opierają się na nierówności, na prawie silniejszych. Sofiści starsi:  Protagoras z Abdery – punktem odniesienia dla każdego zjawiska jest człowiek, który stanowi w istocie miarę wszystkich rzeczy i zjawisk; nie funkcjonują absolutne wartości, do których można by odnosić prawo lub etykę; jedynie zmysły informują o tym, co istnieje, ale to, co istnieje jest różnie postrzegane – sensualizm; państwo, prawo i moralność mają wyłącznie umowny charakter; umowa jest początkiem państwa, demokracja jest właściwą formą rządów, a podstawą państwa jest wartość jego obywateli.  Gorgiasz – podstawowe założenia: a) człowiek jako element społeczeństwa jest przedmiotem badań, b) rzeczywiste jest to, co poznawalne dzięki zmysłom, c) rzeczywistość jest obiektywna, d) wynikiem poznania jest wiedza, e) wiedza jest warunkiem prawidłowości indywidualnego i społecznego postępowania – społeczeństwo, a zwłaszcza państwo ogranicza wrodzone popędy (dążenie do korzyści i unikanie cierpień); wiedza powoduje, iż człowiek staje się silniejszy, prawo natury zaś, iż słabszy podporządkowuje się silniejszemu; wobec natury wszyscy są równi, dopiero wiedza dzieli ludzi; państwo i prawo są zmienne, a trafność zmian zależy od wiedzy rządzących.  Prodikos – umowa jest zawsze tym czymś, co poprzedza wszystkie zjawiska społeczne; poznanie natury jednostki jest kluczem do poznania społeczeństwa; państwo powstaje jako rezultat umowy, a jego pomyślne funkcjonowanie zapewnia samopoznanie człowieka i poznanie natury ludzi; państwo jest wówczas dobre, gdy jest zgodne z naturą człowieka, najbardziej zaś naturze ludzkiej odpowiada demokracja; w demokracji najliczniejszy jest stan średni i to on jest gwarantem praworządności Sofiści młodsi:  Hippiasz z Elidy – instytucje społeczne są jego zdaniem ze swej natury umowne, a prawa są dziełem ludzi (prawa tyrańskie); wolność i niewola, panowanie i poddaństwo występujące w społeczeństwie są z prawem natury sprzeczne; państwo i prawo pozostają często w kolizji z prawem równości i dlatego mogą być oceniane negatywnie; akceptacja demokratycznej formy rządów.  Kallikles – społeczeństwo poskramia silniejsze osobowości, fałszywie pouczając je o istocie sprawiedliwości, którą zasadniczo sprowadza do prawa stanowionego; przewaga słabszych wynika z ich liczebności; prawo stanowione jest w istocie gwałtem słabych na silniejszych, umowną równość wprowadza państwo niwelujące naturalne różnice między ludźmi.  Trazymach – sprawiedliwość to interes silniejszego; stosunek rządzącego do słabszego przypomina stosunek pasterza do owiec, który dba o nie dla swojej, a nie dla ich korzyści; skutecznie czyniona niesprawiedliwość jest oznaką mocy i czymś bardziej „szlacheckim i pańskim” niż sprawiedliwość; korzyść silniejszego jest wyrazem prawa natury. 3. Myśl polityczno-prawna Augustyna. Św. Augustyn żył w latach 354-430. Na jego poglądy filozoficzne szczególny wpływ wywarły: dzieła Platona oraz Biblia. W jego doktrynie centralna jest kategoria Boga. Bóg jest jedynym bytem absolutnym, jest też najważniejszą przyczyną wszystkiego. docsity.com - 2 - Państwo: Cała ludzkość dzieli się na bożych wybrańców (mieszkańców państwa bożego) i grzeszników, bezbożnych (obywateli państwa ziemskiego). Państwa te nie mają jakiejś konkretnej instytucjonalnej postaci. Państwo boże to niewidzialny Kościół z Chrystusem jako królem. Jego ojczyzną jest niebo. Członkowie państwa bożego są jedynie pielgrzymami na ziemi. Państwo boże przenika miłość Boga tak głęboka, iż posunięta do pogardy samego siebie. Państwo ziemskie przenika egoizm i ziemska pożądliwość. Państwo boże stworzył Abel, a państwo ziemskie – Kain. Na ziemi członkowie obu państw są przemieszani. U podstaw państwa znajduje się rodzina, która jest zaczątkiem państwa. Augustyn podziela przekonanie Cycerona, iż państwo jest wspólnotą obywateli zawartą ku wspólnemu pożytkowi, połączonych wspólnym prawem. Uważa on że państwo istnieje wówczas, gdy jest dobrze i sprawiedliwie rządzone (monarchia, demokracja, arystokracja). Formami państwa złymi są: tyrania, oligarchia lub brak państwa w ogóle, jeśli bowiem lud przestał być sprawiedliwy, przestał być zarazem gromadą uznającą to samo prawo, a więc państwem. Cechy państwa wg. Augustyna to: sprawiedliwość, dążenie do pokoju i porządek. Cele państwa widział w porządku, jedności i pokoju. Państwo ma zapewnić te wartości na podstawie prawa bożego. Władza: Władza państwowa w swej istocie pochodzi od Boga, a jej podstawą powinna być sprawiedliwość. Władzę pojmuje przede wszystkim jako zbiór obowiązków. Augustyn wyróżnia władców tyranów (kara dla ludzi za ich grzechy, należy im jednak okazywać posłuszeństwo dla pokuty i osiągnięcia królestwa niebieskiego) i władców opiekunów. Prawo: Św. Augustyn utożsamia prawo i porządek. Prawo układa się dlań w hierarchię: 1) prawo wieczne (boska wola i rozum, przenika cały wszechświat) 2) prawo naturalne (norma uniwersalna zapisana przez Boga w duszy człowieka) 3) prawo ludzkie (doczesne, wywodzi się z prawa naturalnego) Prawo ma nie tylko karać, ale i wychowywać. Celem prawa jest zapewnienie pokoju w rodzinie i państwie. 4. Myśl polityczno-prawna Tomasza z Akwinu. Św. Tomasz urodził się w 1225 roku, a zmarł w 1274. Głównymi jego dziełami są: Summa teologiczna, Summa filozoficzna, Komentarze do „Polityki” Arystotelesa. Podstawowa myśl przenikająca cały system św. Tomasza zawiera się w uniwersalnym myśleniu średniowiecznym – idei hierarchii. Hierarchia jest czymś stałym, niezmiennym, właściwa zarówno dla świata przyrody, jak i społeczeństwa ludzkiego. Na czele tej hierarchii stoi Bóg. Państwo: Św. Tomasz przyjmował za Arystotelesem główne idee dotyczące państwa. W szczególności podzielał on pogląd o społecznej naturze człowieka. Człowiek jest dla niego zwierzęciem politycznym, wyposażonym w społeczny instynkt. Zgodnie z naturą człowiek musi żyć w społeczeństwie, a skoro taka jest prawidłowość, musi istnieć pomiędzy ludźmi coś, co może kierować zbiorowością. Państwo jest bytem logicznie pierwszym w porównaniu do wszystkich innych form organizacji społeczeństwa – zarówno koniecznym, jak i pożytecznym. Ludzie są różni i różnymi drogami zmierzają do osiągnięcia swoich celów, stąd niezbędność czynnika ujednolicającego ich działania. Jest nim państwo, które zapewnia wszystkim jedność zbiorowości (pokój) i porządek. Podstawą i celem państwa jest: pokój, porządek i sprawiedliwość. Społeczeństwo składa się wg. niego z 3 grup: optymaci świeccy i duchowni, ludzie honoru i ludzie biedni. Władza: Władza w swej istocie pochodzi od Boga. Rządy mogą być sprawiedliwe lub niesprawiedliwe. Rząd niesprawiedliwy istnieje wówczas, gdy władza jest źle nabyta, bądź gdy jest ona nadużywana. Tylko w przypadku, gdy brak jest tytułu do sprawowania władzy, poddani mają prawo jej nie słuchać i mogą przeciwko niej wystąpić. Można to uczynić, gdy władza: - występuje przeciwko prawom bożym i podstawowym normom moralnym; - przekracza granice swoich uprawnień; docsity.com - 5 - 8. Myśl polityczno-prawna Kalwina. Jan Kalwin (1509-1564) urodził się w pn. Francji. W r. 1536 wydaje głośne dzieło Urządzenie wiary chrześcijańskiej. Doktryna Kalwina w znacznym stopniu pozostawała pod wpływami św. Augustyna. Podzielał zwłaszcza jego idee dotyczące ciała i duszy, odrzucił jednak augustyniańską koncepcję kościoła. Wg. Kalwina to Bóg wyznacza nam odpowiednie miejsce w społeczeństwie. Głosił on także pochwałę pracy, która jest moralnie dobra, jest cnotą. Kalwin uznał własność prywatną za nienaruszalną, pochodzi przecież od Boga. Pesymistycznie oceniając naturę ludzką Kalwin głosił pochwałę autorytetu państwa, realizującego wolę Boga. Z jego woli ustanowiona została władza państwowa, stąd jej głównym zadaniem jest wypełnianie tej woli, której poddani muszą być bezwzględnie posłuszni, nie dysponując prawem sprzeciwu wobec jej postanowień, chyba że przejawia ona zbytnią zachłanność bądź postępuje z naruszeniem praw boskich. Kalwin ani nie był zwolennikiem monarchii, ani nie aprobował rządów „ludu”, dlatego krytycznie wypowiadał się o demokracji, upatrując najlepszą formę rządów w republice arystokratycznej, gdzie władzę sprawują „najlepsi”. Swoje idee starał się wcielić w życie reformując radę miejską Genewy. Władza powinna się troszczyć nie tylko o sprawy materialne mieszkańców, ale czuwać także nad przestrzeganiem prawd wiary i zwalczać wszelkie jej naruszenia czy odstępstwa od jej zasad. Również dbać powinna o czystość obyczajów. Ciałem kontrolnym miał być Konsystorz. Za wykroczenia przeciwko przykazaniom groziły nie tylko kary duchowne, ale także wymierzane przez władze świeckie. 9. Ideologia monarchomachów. Ideologia kalwinizmu stworzyła podstawę do powstania doktryny skrajnie antykrólewskiej – doktryny monarchomachów, która zrobiła karierę we Francji i stąd przeniknęła do prawie wszystkich państw Europy zachodniej. Monarchomachizm miał swoje źródła w konfliktach społecznych, w separatyzmach terytorialnych, a nade wszystko w rozwoju gospodarki towarowej, hamowanej przez absolutyzm królów francuskich. W doktrynie tej ścierały się rozmaite wątki i uzasadnienia. Wspólną tezą było prawo do obalenia tyranii oraz do tyranobójstwa. Monarchomachowie to królobójcy. Umiarkowany nurt reprezentował m.in. François Hotman, który w swoim dziele pt. Franco-Gallia podejmował krytykę absolutyzmu z pozycji dawnych praw ludu francuskiego. Gloryfikował on czasy Franków, gdy królestwo nie było dziedziczne, gdy lud rozstrzygał o rozmiarach władzy monarchy i kiedy mógł złych władców usuwać z tronu (1 maja każdego roku miała być zwoływana publiczna rada całego królestwa). Krytykował także współczesna arystokrację, widząc gwarancje przywrócenia pomyślności ludu francuskiego w restauracji potęgi Stanów Generalnych. Inni przedstawiciele tego kierunku byli bardziej radykalni. Ich główną zasadą była idea suwerenności ludu. Posiłkowano się tu uzasadnieniem historycznym, że lud określił stanowisko władcy w drodze umowy, powołując do życia państwo. Treścią tej umowy było przekazanie królowi tylko władzy delegowanej; najistotniejszą część tej władzy lud zatrzymał sobie. Monarcha jest związany porozumieniem z ludem; jeżeli go nie przestrzega może zostać usunięty, a nawet zabity. Tkwią w ideologii monarchomachów elementy indywidualizmu, a także wyrazy troski, by prawo oporu nie prowadziło do anarchii. Król jest niższy od ludu, który jest suwerenem i ma prawo kontroli króla, ale jest wyższy ponad jednostkę. Większość pisarzy stała na stanowisku, że prawo do oporu ma dygnitarz, arystokrata, jako reprezentant ludu. Teza była proarystokratyczna, ale można w rozległej panoramie poglądów szkoły monarchomachów znaleźć i treści demokratyczne. 10. Myśl ustrojowa Bodina. Jean Bodin (1530-1596) pozostawił po sobie następujące dzieła: Metoda łatwego poznania historii, Odpowiedź na niedorzeczności p. Malestretti, Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej i wiele innych tekstów. W swoich badaniach Bodin posługiwał się wieloma metodami badawczymi, zwłaszcza metodą historyczną, ale i metodą empiryczną, i porównawczą. Postulował oparcie badań na doświadczeniach wypływających z praktyki ustrojowej. Państwo: Zajmując się istotą państwa, Bodin nawiązuje do powszechnie podzielanej tezy Arystotelesa, iż podstawą państwa jest rodzina. Rodzinę definiował w następujący sposób: „Gospodarstwo rodzinne jest prawym rządzeniem wielu poddanymi w podległości naczelnikowi rodziny oraz rządzeniem tym, co jest jego własne”. Państwo wyłoniło się z rodzin i ma ochraniać rodzinę, rodzina jest jego celem. Zdaniem Bodina faktycznym źródłem powstania państwa jest przemoc lub zgoda tych, którzy dobrowolnie podporządkują się drugim. W odróżnieniu od władzy naczelnika rodziny, mającej prywatny charakter, państwo jest publiczną władzą rozkazywania. Państwo definiuje Bodin następująco: docsity.com - 6 - „Rzeczpospolita jest prawym rządzeniem wielu gospodarstwami rodzinnymi i tym, co jest im wspólne, z władzą suwerenną. Suwerenność: Bodin jako pierwszy autor suwerenność uznaje za immanentną cechę państwa. Cechą władzy suwerennej jest jej ciągłość, niepodzielność, niezbywalność, niezależność, nieograniczoność i bezwarunkowość. Suwerenność jest władzą absolutną. Znamiona władzy suwerennej, to: o ustawodawstwo – zasadnicze uprawnienie suwerena; o wypowiadanie wojny i zawieranie pokoju; o mianowanie urzędników; o rozstrzyganie w ostatniej instancji spraw sądowych; o nakładanie na poddanych ciężarów i danin oraz zwalnianie od nich i inne. Stanowione przez suwerena prawo powinno być sprawiedliwe, tzn. odpowiadające wymogom norm prawa boskiego (zawartego w Piśmie Świętym) i naturalnego (oczywiste nakazy rozumu ludzkiego). Ustrój: Porównując różne formy rządów, za najlepszą z nich uznaje Bodin monarchię, bowiem w niej tylko suwerenność jest najpełniejsza. Wyróżnia monarchię patrymonialną, „królewską” i tyranię. Krytykuje on natomiast rządy ludowe oraz odrzuca starożytną koncepcję mieszanej formy rządów. Suwerenność jest bowiem niepodzielna, stąd jej nosicielem może być tylko jeden podmiot, któremu też przysługuje wyłączne prawo stanowienia norm powszechnie obowiązujących. Do zadań władcy należy zwłaszcza czuwanie nad bezpieczeństwem własności poddanych. Podległość panującemu jest stanem naturalnym i odnosi się do całej społeczności, bez względu na przynależność stanową. W przypadku łamania prawa przez suwerena poddani mogą jedynie bronić się przed zagrożeniem ze strony władcy, nie mając prawa wystąpienia wprost przeciwko niemu, chyba że byłby to uzurpator gwałcący prawa naturalne i boskie. Jeśli chodzi o pozycję kościoła w państwie, uważał, że kościół może odgrywać w państwie znaczącą rolę, zwłaszcza gdy chodzi o wychowanie i oceny moralne ludności kraju. Władza państwowa nie powinna jednak zajmować się kwestiami teologicznymi czy wewnętrznym życiem kościoła. Kościół i duchowieństwo podlegają jurysdykcji państwa. Bodin był zwolennikiem tolerancji i przeciwnikiem stosowania siły w sprawach wiary. 11. Myśl utopijna – More, Campanella, Bacon. Myślą przewodnią, która łączy omówione poniżej utopijne traktaty, jest przekonanie, że wspólna własność i powszechność obowiązku pracy zapewnić może społeczeństwu najważniejsze dobra: materialny dobrobyt i pokój. 1. Tomasz More (Morus): Tomasz More (1478-1535), najwybitniejszy humanista angielski, w r. 1516 ogłosił niewielką rozprawę po łacinie zatytułowaną Książeczka zaiste złota i niemniej pożyteczna jak przyjemna o najlepszym ustroju państwa i nieznanej dotąd wyspie Utopii. Ou topos oznacza w języku greckim miejsce, którego nie ma. Autor wszystkich panujących ocenia źle. Ocena ta dotyczy zarówno monarchów jak i rządów republikańskich. Wprawdzie pod wpływem „mądrych doradców-filozofów” mogą rozsądni władcy przeprowadzić czasami pożądane reformy, nie są jednak w stanie zmienić gruntownie sytuacji w państwie. Głównie stoi temu na przeszkodzie istnienie w państwach prywatnej własności. Aby można było stworzyć sprawiedliwy ustrój i zapewnić pomyślność mieszkańcom kraju, należy znieść własność prywatną. Ustrój i podstawowe zasady Utopii: - wyspa podzielona była na 54 okręgi miejsko-rolnicze; - stolicą było położone w środku wyspy Amaurotum, miasto, do którego codziennie na obrady udaje się trzech najstarszych i najbardziej doświadczonych obywateli każdego miasta; - na wyspie panuje ustrój demokratyczny; - podstawą organizacji społeczeństwa jest rodzina; - władze państwa wyłaniane są drogą demokratycznych wyborów – liczące po 30 rodzin grupy wybierają jednego urzędnika zwanego filarchem, natomiast 10 rodzinami kieruje protofilarcha. 200 filarchów wybiera w tajnym głosowaniu księcia spośród czterech kandydatów przedstawionych im przez lud; - książę pełni swój urząd dożywotnio, jednak może zostać pozbawiony swej godności jeśli zajdzie podejrzenie, że zamierza rozszerzyć swe uprawnienia; - protofilarchowie wraz z księciem oraz delegacją dwóch filarchów zbierają się na posiedzeniach senatu; docsity.com - 7 - - najważniejsze sprawy dotyczące całości wyspy dyskutowane są publicznie z możliwością udziału w niej wszystkich dorosłych mieszkańców; - cała młodzież ma obowiązek nauki i możliwość ukończenia studiów; - praca jest obowiązkiem wszystkich obywateli (z wyj. 500 prawnie zwolnionych od niej osób); - obowiązek wykonywania najcięższych prac ciąży na niewolnikach (jeńcy, bądź przestępcy); - Utopianie są z zasady przeciwnikami wojen i prowadzą je tylko w ostateczności; - na wyspie panuje tolerancja religijna.  Giovani Domenico Campanella (1568-1639): Campanella (Włoch) napisał utopijny traktat Civitas solis (Państwo Słońca), traktujący o państwie, które miało się znajdować na jednej z odległych wysp oceanu indyjskiego. Ustrój: - ma charakter republiki kapłańskiej; - na czele stoi wielki Metafizyk, zwany Słońce (HOH), wybierany z grona 24 najwybitniejszych duchownych – sprawuje on władzę najwyższą, zarówno świecką, jak i duchowną, wydaje też ostateczne wyroki; - 3 współrządców: „Moc” (Pon, od Potentia), „Mądrość” (Sin, od Sapientia) i „Miłość” (Mor, od Amor) – zbierają się oni codziennie; - w państwie jest tylu funkcjonariuszy, ile wyróżnia się cnót, np: Męstwo, Czystość, Sprawiedliwość karna i cywilna itd. - szczególnym ciałem jest zgromadzenie ludowe, w którym uczestniczą wszyscy Solaryjczycy po ukończeniu dwudziestego roku życia – zbiera się ono przy każdym nowiu i pełni księżyca, daje ono możliwość wypowiadania się społeczeństwu we wszystkich najważniejszych sprawach państwa i oceny urzędników; - wszyscy obywatele podlegają jurysdykcji swego kierownika zawodu, nie ma tradycyjnego procesu, rozprawa trwa 3 dni; - prawa na wyspie są nieliczne i jasne, a ich naruszenia zdarzają się rzadko; - nieznana jest własność prywatna; - obywatele podlegają powszechnemu obowiązkowi pracy, w państwie nie ma niewolnictwa; - pieniądz służy tylko w obrocie zewnętrznym; - nieznana jest im tradycyjna rodzina, a dzieci są wychowywane z pożytkiem dla całej wspólnoty przez przygotowanych do tego pedagogów; - są religijni, wierzą w jednego boga, którego uosobieniem jest słońce; - niezwykłą rolę odgrywa nauka – tylko posiadanie wiedzy umożliwia obejmowanie stanowisk państwowych i wpływ na sprawy publiczne.  Franciszek Bacon (1561-1626): Był Anglikiem. Jego dzieła to m.in.: Novum Organum i niedokończona Nowa Atlantyda. Nowa Atlantyda opisuje społeczność żyjącą na nieznanej wyspie Bensalem, leżącej gdzieś na Oceanie Spokojnym. Ustrój: - życie na wyspie skupia się wokół Domu Salomona (inaczej Kolegium Sześciu Dni) będącego najważniejszą instytucją wyspy – tworzy ją 36 mędrców, których zadaniem jest gromadzenie materiału naukowo-badawczego, na czele tego zespołu stoją trzej najwięksi badacze, zajmujących się odkrywaniem naczelnych praw rządzących przyrodą, wykorzystywanych następnie do praktycznych potrzeb mieszkańców Bensalem; - podstawą istnienia tej społeczności jest własność ogólnospołeczna, obejmująca najważniejsze działy gospodarki, zarządzana centralnie, natomiast władza prywatna odgrywała tam rolę drugorzędną; - fundamentem społeczeństwa są rodziny wychowujące młode pokolenie; - społeczność Nowej Atlantydy zorganizowana jest według zasad monarchicznych – na jej czele stoi monarcha, wysłuchujący, przy podejmowaniu decyzji, rad senatu, a w sprawach gospodarczych – mędrców z Domu Salomona; - na całej wyspie działa sprawna sieć urzędów i służących społeczeństwu instytucji, których uprawnienia i stosunki między nimi określane są przez logiczny i klarowny system prawny. 12. Myśl ustrojowa Modrzewskiego. Andrzej Frycz Modrzewski (1503-1572) – urodził się w zubożałej rodzinie szlacheckiej. Do jego głównych dzieł należą: Mowy o karze za mężobójstwo, O języku ojczystym. Ogólną ocenę ustroju społeczno- politycznego w Polsce i projekty reform zawarł A. F. Modrzewski w swoim głównym dziele O poprawie Rzeczypospolitej (5 ksiąg: O obyczajach, O prawach, O wojnie, O Kościele, O szkole). Całość traktatu docsity.com - 10 - - Grocjusz jest uważany za twórcę międzynarodowego prawa publicznego, ponieważ w dziele Wolność mórz uzasadnia prawo wszystkich narodów do swobodnej żeglugi morskiej i prowadzenia wymiany handlowej bez żadnych w tym zakresie ograniczeń; - w traktacie O Prawie wojny i pokoju Grocjusz wyraża ideę humanizacji życia międzynarodowego (np. ofiarami wojny nie mogą być kobiety i dzieci); z zasady był przeciwnikiem wojny, sądził że usprawiedliwione mogą być jedynie wojny obronne oraz takie, które się prowadzi w obronie zagrożonych praw natury; - w literaturze prawniczej uważa się Grocjusza za teoretyka praw podmiotowych (m.in. podzielił je na uprawnienia, prawa w stosunku do innych i prawa nad rzeczami); treść praw podmiotowych jest rozumiana przez Grocjusza prawniczo, a nie filozoficznie czy politycznie; prawa podmiotowe wynikają z prawa przedmiotowego. 16. Myśl polityczna Pufendorfa. Samuel Pufendorf (1632-1649) – Niemiec. Uważany jest za jednego z bardziej znaczących teoretyków prawa natury, który rozwinął jego racjonalistyczną koncepcję i rozszerzył ją na różne dyscypliny nauk prawnych. Oddzielił on sferę prawa naturalnego od teologii i prawa pozytywnego (ustaw państwowych). Odróżniał religię od etyki. Etyka dzieli się na normy prawa naturalnego i religię naturalną. Pufendorf uważał, iż w stanie obywatelskim oddziałuje wyłącznie władza świecka, której wszyscy podlegają. Odgranicza on doktrynę teologiczną stanu natury od doktryny prawniczej stanu natury. Pufendorf odróżniał ius naturale i ius positivum. Dowodzi przewagi tego pierwszego, m.in. dlatego, iż jest ono wcześniejsze niż państwo, zatem dominuje nad prawem stanowionym. Ustawę rozumie jako wolę lub rozkaz przełożonego, za pomocą którego narzuca on osobom, które od niego zależą, konieczność postępowania w określony sposób. Uważał, że człowiek z natury posiada dwie skłonności. Są to: instynkt samozachowawczy i instynkt życia społecznego. Podstawowe zasady prawa natury wyrażają następujące treści: a) każdy powinien chronić swoje życie i majątek (własność – podstawowe prawo natury); b) nikt nie może działać na szkodę społeczeństwa. Państwo: Państwo powstaje na skutek 3-stopniowej umowy społecznej. Pierwszym aktem jest porozumienie o zrzeszeniu się jednostek w społeczeństwo, akt drugi ma przesądzić o ustroju konstytucyjnym tego społeczeństwa, trzeci akt zaś stanowi decyzje o podporządkowaniu się społeczeństwa, ustanowionej w akcie poprzednim władzy suwerena. Obowiązkiem ustanowionej władzy jest zapewnienie społeczeństwu bezpieczeństwa i porządku. Społeczeństwo nie może korzystać z prawa oporu przeciwko władcy, jeśli ten wywiązuje się z przyjętych na siebie obowiązków. 17. Ideologia Rewolucji Angielskiej. Rewolucja angielska 1640-1660 była wielkim przewrotem społeczno-politycznym, który zasadniczo zmienił układ sił politycznych w Anglii i zapoczątkował jej nowożytny okres historyczny. Źródłem był potęgujący się konflikt pomiędzy zmierzającą do wzmocnienia swej władzy monarchią, opierającą się głównie na feudalnej arystokracji ziemskiej, a rosnącym w siłę mieszczaństwem. Dodatkowymi przyczynami napięć okazały się problemy wyznaniowe (purytanie - angielscy zwolennicy Kalwina, mający swe oparcie w parlamencie, krytycznie nastawieni do zależnego od króla kościoła państwowego). W rewolucji tej ujawniły się różne programy polityczne:  Rojaliści – głównym ich teoretykiem był Robert Filmer;  Independenci – opowiadający się za niezależnością i swobodą działania każdej z religijnych gmin; przywódcą Cromwell; związani z purytanizmem, wrogo nastawieni zarówno do kościoła katolickiego, jak i anglikańskiego;  Diggerzy (lewellerzy) – odrzucali stosowanie przemocy, nie postulowali też odbierania komukolwiek własności. W oparciu o Ewangelie wzywali do pokojowej przebudowy społecznej, opartej na chrześcijańskiej idei pokoju i miłości, oczekując, aż bogaci sami zrezygnują ze swej własności James Harrington (1611-1677: Był związany z obozem independenckim. Napisał m.in.: Prerogatywa ustroju ludowego, Oceana. Harrington uważa, iż najlepszy jest ustrój mieszany. Wg. niego o istocie ustroju decydują stosunki własnościowe w rolnictwie. Państwo staje się republiką, gdy ziemia jest własnością ludu (gdy znajduje się w jednym ręku to mamy do czynienia z monarchią absolutną). Wychodził z założenia, że własność i stan docsity.com - 11 - posiadania są ściśle związane z władzą. Jego zdaniem, przewrotom zapobiegać miały: właściwe stosunki agrarne, ustrój mieszany, system elekcyjny. Istotą ustroju mieszanego miało być połączenie czynnika monarchicznego (magistratura), arystokratycznego (senat) i demokratycznego (Grupa Uprzywilejowana). Harrington szczegółowo określił liczbę członków, zasady wyboru i kadencje tych organów. Kompetencje: Senat prowadzi wyłącznie debatę, akty prawne uchwala Grupa Uprzywilejowana, a wykonuje je magistratura. Robert Filmer: Głosił, iż nie ma innej formy ustrojowej poza monarchią, i to monarchią patrymonialną. Nie istnieje ani demokracja, ani arystokracja. Nie istnieje tyrania jako forma rządów, a ludzie nie są równi z natury. Był on zdecydowanym przeciwnikiem idei praw natury jednostki oraz teorii umowy społecznej. Gerrard Winstanley: Był jednym z najbardziej znaczących przywódców i teoretyków ruchu lewellerów. Jedynym autorytetem, do którego sięgał, była Biblia. Jego ideał ustrojowy to republika komunistyczna drobnych dzierżycieli ziemi, faktycznie i prawnie należącej do ogółu. Państwo miało być oparte na komunistycznej idei własności ziemi. Doskonały ustrój gwarantować miały: aparat urzędniczy, zrozumiałe prawa oraz ich przestrzeganie. Ustrój tworzony byłby w drodze wyborów (2 grupy pozbawione praw wyborczych: zwolennicy monarchii – biernego, oraz żyjący nieobyczajnie – czynnego). Organem centralnym miał być parlament o jednorocznej kadencji, a strażnikami ustroju – starsze, doświadczone osoby (65 lat). 18. Myśl ustrojowa Hobbesa. Tomasz Hobbes (1588-1679) stworzył 3 powiązane ze sobą logicznie dzieła: The Elements of Law: Natural and Politics, De corpore, De homine, De cive. Dziełem poświęconym władzy i państwu jest Lewiathan. Metoda badawcza preferowana przez Hobbesa to zastosowanie indukcji, metod matematycznych, zwłaszcza zaś geometrii do badania rzeczywistości. Głosi on, iż z natury wszyscy ludzie są równi. Nierówność jest skutkiem prawa państwowego. Hobbes uważa, że prawa natury są niezmienne i wieczne. Pierwszym i fundamentalnym prawem natury jest dążenie do pokoju. Kolejne z praw natury (wynikające z poprzedniego) przekonuje nas, iż nie jest możliwy stan, w którym wszyscy mają do wszystkiego równe uprawnienia. Drugim pochodnym prawem natury jest zasada, iż umów należy dotrzymywać. Państwo: Hobbes traktował umowę społeczną jako hipotezę powstania państwa. Istotą umowy jest podporządkowanie swojej indywidualnej woli woli innego człowieka. Ponieważ wszyscy podporządkowują się suwerenowi tak samo, uzyskuje on wystarczające siły, by utrzymać zgodę i jedność tych jednostek. Powstaje więc zjednoczenie jednostek i władzy. Tak powstałe zjednoczenie nazywa się państwem. Stwierdza on, że każde państwo jest osobą publiczną, ale nie każda osoba publiczna jest państwem. Hobbes wyróżnia 2 rodzaje państw ze względu na sposób ich powstania. Są to państwo naturalne (powstało przez zdobycie obywateli przez władcę) i państwo polityczne (jest ustanowieniem panowania jednej osoby lub zgromadzenia wolą ludzi, którzy dają mu moc najwyższą – umowa ta nie może być zmieniana). Dla niego państwo to zło konieczne. Ratuje jednak ludzi od zła jeszcze większego, jakim jest stan anarchii i powszechnego zagrożenia życia i zdrowia. Wprawdzie wraz z powstaniem państwa ludzie tracą przyrodzoną im naturalną wolność, w zamian zyskują jednak bezpieczeństwo, możliwość życia w społeczeństwie zorganizowanym, szanującym stan posiadania i prawo własności, gdzie postępowanie ludzi wyznaczane jest przez normy obowiązującego prawa państwowego. Państwo uzyskuje wyłączne prawo prowadzenia wojny i zawierania pokoju, prawo wymierzania sprawiedliwości, do władzy najwyższej należy ustalanie reguł powszechnych i ich ogłaszanie. Ponadto władza najwyższa ma wyłączne prawo określania obowiązującej doktryny religijnej, prawo zakazywania doktryn niebezpiecznych dla pokoju. Państwo określa obowiązujący porządek religijny. Ustrój: Hobbes wyróżnił 3 rodzaje ustrojów państw: demokrację, arystokrację i monarchię. Był zarazem przeciwnikiem koncepcji ustroju mieszanego. Forma państwa nie odgrywa w poglądach Hobbesa zasadniczej roli. Najważniejsze jest, aby było to państwo wystarczająco silne, by było władzą absolutną. Władza absolutna nie może jednak naruszać praw naturalnych jednostki, jej wolności. Kościół musi być podporządkowany państwu. docsity.com - 12 - 19. Idee polityczne Locke’a. John Locke (1632-1704) pochodził z rodziny posiadaczy ziemskich, która w okresie rewolucji związana była z obozem independencko-purytańskim. Opublikował m.in. prace: List o tolerancji, Dwa traktaty o rządzie. Jego metoda badawcza to empiryzm i sensualizm. Z punktu widzenia postawy politycznej zalicza się go do prekursorów liberalizmu politycznego. Stan naturalny charakteryzuje się brakiem istnienia społeczeństwa i władzy politycznej. Wynika stąd, iż nikt nikomu nie podlega. Ludzie posiadają naturalne prawo do wolności, własności, prawo do życia oraz prawo do równości. W stanie natury wykonywanie prawa natury powierzone jest każdemu człowiekowi. Każdy też ma prawo do ukarania przestępcy, który narusza prawo natury. Państwo i ustrój: Jedyną drogą do rzeczywistego zagwarantowania wolności jest połączenie naturalnie wolnych jednostek na podstawie umowy każdego z każdym w społeczeństwo. Dla Locke’a wolność i własność to synonimy. Jednostki, zawierając umowę społeczną i tworząc państwo, czynią to z myślą o własnych, indywidualnych interesach, dla lepszej ochrony swych praw przez władzę publiczną, której deklarują podległość z własnej woli. W żadnym razie nie wyzbywają się dotychczasowych praw, ponieważ rezygnacja z nich byłaby największą niedorzecznością. W sytuacji kiedy rząd państwa nie wykonuje swoich zobowiązań, zagraża naturalnym prawom jednostek, społeczeństwo ma prawo do obrony, a w sytuacjach skrajnych nawet do zmiany bądź obalenia rządu. Umowa społeczna według Johna Locke’a jest dwuetapowa: I etap - porozumienie się ze sobą ludzi i utworzenie społeczeństwa (wymaga jednomyślności); II etap – powstanie konkretnej władzy państwowej (wymaga jedynie większości). Społeczeństwo drogą umowy społecznej nie tyle powołuje suwerena, ile wyłania z siebie władze: ustawodawczą, wykonawczą i federatywną. Locke optował za ustrojem umiarkowanej monarchii, w której władza byłaby podzielona pomiędzy różne jej organy. Podział władzy zapobiega władzy absolutnej. Państwo nie jest suwerenem tylko reprezentantem społeczeństwa. Ma ono działać z myślą, że dobro ludu jest największym prawem. Władza prawodawcza posiada najwyższą pozycję. Ma należeć do dwuizbowego parlamentu (Izba Lordów i Izba Gmin), do którego wybory powinny być cenzusowe, ponieważ równość wszystkich ludzi odnosi się jedynie do ich praw naturalnych. Parlament, stanowiąc prawa powszechnie obowiązujące, jest skrępowany koniecznością nienaruszania naturalnych praw człowieka, stąd np. może ustanawiać podatki wyłącznie za społeczną akceptacją. Poniżej ustawodawczej znajduje się władza wykonawcza, która ma należeć do króla i jego ministrów. Władza federatywna jest rodzajem władzy wykonawczej i dotyczy stosunków międzynarodowych. Natomiast Locke nie wyróżnia władzy sądowej. Kompetencje sądownicze, w jego ujęciu, należą do władzy wykonawczej. Własność jest nienaruszalna. Jedynym przypadkiem, gdy można w nią ingerować, jest marnotrawienie przez właściciela. Państwo ma być z założenia tolerancyjne. 20. Idee polityczne Monteskiusza. Karol Monteskiusz (1689-1755) dużo podróżował, zapoznając się z ustrojami politycznymi zwiedzanych krajów oraz ich systemami prawnymi. Szczególne wrażenie wywarł na nim ustrój polityczny Holandii i Anglii, w którym dostrzegł wzorzec godny naśladowania w innych krajach, a zwłaszcza w swojej ojczyźnie – Francji. Opinie na ten temat zawarł przede wszystkim w swoim fundamentalnym dziele O duchu praw (1748). Z punktu widzenia wartości politycznych określić go można jako przedstawiciela liberalizmu arystokratycznego. Posługiwał się w badaniach metodą empiryczną, odwoływał się do doświadczenia. Prawa natury dotyczą istoty człowieczeństwa. Prawom tym człowiek podlegał przed powstaniem państwa. Wyróżnia Monteskiusz 4 główne prawa natury: 1) pokój pomiędzy słabymi, równymi sobie jednostkami; 2) zaspokajanie potrzeby pożywienia; 3) potrzeba łączenia się w pary, potęgowana uczuciem przyjemności współżycia; 4) pragnienie życia w społeczeństwie. Ponieważ natura nakazuje życie w społeczności, pojawia się nowe prawo. Jest to prawo narodów, prawo polityczne i prawo cywilne. Prawo narodów reguluje stosunki pomiędzy różnymi społecznościami. Monteskiusz uważa, że sposób życia poszczególnych narodów jest zróżnicowany. Zatem nie można ustalić jednego uniwersalnego modelu ustroju ani prawa. Tytułowy duch praw (duch narodu), to doświadczalnie sprawdzalny zespół faktów i przesłanek, który powinien być brany pod uwagę dla zachowania jedności społeczeństwa w przygotowywaniu, i realizacji reform prawno-ustrojowych. docsity.com - 15 - Władza wykonawcza powinna dzielić się na: komisję skarbową, wojskową, interesów cudzoziemskich, policji i edukacyjną. Władzę sądową chciał umieścić przy komisji skarbowej. Na czele władzy wykonawczej powinien stać król wraz z ministrami. W dziedzinie sądownictwa proponował powołanie sądów ziemskich na pięcioletnią kadencję, w składzie czterech sędziów i jednego pisarza. Funkcja przewodniczącego miała być także kadencyjna i co roku przechodzić na inną osobę. Inne: - człowiek jest z natury wolny; Kołłątaj odrzucał feudalną koncepcję wolności, opartej na przywilejach i łaskach, przeciwstawiając jej ideę równości wszystkich wobec prawa; w państwie ma być zagwarantowana równość obywatelska i bezpieczeństwo osobiste; - podatki i inne ciężary finansowe król może nakładać jedynie za zgodą stanów; - w państwie powinna istnieć wolność głoszenia poglądów, za które nikt nie powinien być karany, o ile nie naruszają one czci innego człowieka; - postulował tolerancję religijną; - chłopi mieli uzyskać wolność osobistą, bez przyznania im jednak własności ziemi; - reforma armii; - językiem urzędowym w kraju powinien być język polski. Program polityczny Kołłątaja zmierzał do stopniowego, spokojnego, ewolucyjnego przekształcenia feudalnego społeczeństwa polskiego w społeczeństwo nowoczesne, któremu dobrze zorganizowane i sprawne państwo stworzy warunki do rozwoju poprzez własną, indywidualną przedsiębiorczość, opierając się na naturalnym, przyrodzonym każdemu, prawie własności. 23. Myśl polityczna Staszica. Stanisław Wawrzyniec Staszic (1755-1826) urodził się w Pile (Wielkopolska) w znaczącej i wpływowej rodzinie. Był związany z domem Andrzeja Zamojskiego. W 1807 został członkiem Izby Edukacyjnej i Dyrekcji Skarbowej Księstwa Warszawskiego. W 1816 roku założył Hrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze. Z jego inicjatywy otworzono Szkołę Akademiczno – Górniczą w Kielcach oraz powołano w 1817 Korpus Górniczy. Staszic piastował wiele stanowisk państwowych. Jego najważniejsze dzieła to: Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, Przestrogi dla Polski, Ród Ludzki. Termin „naród” dla Staszica oznaczał wspólnotę ludzi, której członkowie biorą udział w stanowieniu praw. Wspólnota ta, to nie jedynie szlachta, toteż Staszic postulował rozciągnięcie udziału we władzy prawodawczej także na inne stany. Nie był tu jednak konsekwentny. Wysuwając postulaty reformatorskie, domagał się pełnego uprawnienia jedynie dla mieszczan, zasadniczo pomijając chłopów, dla których chciał jedynie polepszenia losu. Zaznaczyć jednak trzeba, że Staszic zarazem posługuje się pojęciem „prawdziwej” Rzeczypospolitej, w której wszystkim obywatelom przysługują jednakowe prawa. Staszic zdecydowanie przeciwstawiał się szlacheckiemu partykularyzmowi. Krytykował szlachtę przede wszystkim za to, że pod zgubnymi wpływami magnatów sprzeniewierzyła się swej wielkiej przeszłości. Magnaterię piętnował bezkompromisowo (…”Oni zniszczyli wszystkie uszanowanie dla prawa…”). Krytykuje on magnatów jako grupę zdecydowanie szkodliwą i wrogą narodowi. Postuluje zniszczenie ekonomiczne magnaterii. Staszic był zdania, że władza ustawodawcza i władza wykonawcza nie mogą być podzielone. Dostrzegał on zalety monarchii absolutnej, lecz nie pragnął absolutyzmu dla Polski. Mimo, że wzorował się na Anglii, podkreśla, że w Polsce król winien posiadać władzę jeszcze mniejszą niż monarcha angielski, gdyż w „kilka lat miałaby Polska despotyzm”. Król powinien być całkowicie podporządkowany izbie ustawodawczej i może być tylko „stróżem ustaw”. Zdaniem Staszica państwo powstaje w wyniku umowy społecznej. Zajmuje się jednak głównie nie teorią państwa, a programem jego naprawy. Program reform Staszica:  ograniczenie roli senatu, nawet głosił ideę sejmu jednoizbowego;  oczynszowanie chłopów i ograniczenie ich feudalnego wyzysku;  domagał się zupełnej równości szlachty i mieszczan pod względem prawnym, postulował, aby szlachta i mieszczanie byli zjednoczeni w jednej izbie sejmowej;  władza wykonawcza miałaby należeć do Straży Praw, na której czele stałby król, natomiast jej członkowie byliby wybierani przez sejm; do jej zadań należałby nadzór nad całością administracji w okresach poza obradami parlamentu;  utworzenie 4 komisji uzależnionych od sejmu: skarbowej, wojskowej, zagranicznych interesów i policji, do których komisarzy miał wybierać sejm co 2 lata;  sejm powinien być nieustający; docsity.com - 16 -  zasadnicze idee przyszłej konstytucji: zniesienie elekcji, liberum veto, wprowadzenie dziedziczności tronu;  wybory do sejmu oparte na cenzusie majątkowym, głosowanie tajne;  reforma sądownictwa: uniezależnienie sądów od władzy wykonawczej, likwidacja podziału sądów na ziemskie i grodzkie, a wprowadzenie podziału na sądy kryminalne i ziemskie oraz specjalne sądy dla chłopów;  reforma sił zbrojnych: stworzenie stałej armii, w oparciu o wojewódzkie kontyngenty;  w dziedzinie polityki zagranicznej Staszic zalecał taki postępowanie, które doprowadziłoby do skłócenia 3 mocarstw zaborczych;  reforma systemu podatkowego: każdy obywatel-właściciel powinien płacić podatki;  zniesienie ceł zaporowych na towary wywożone za granicę, a wprowadzenie ceł protekcyjnych na towary przywożone do Polski. 24. Ideologia Rewolucji Amerykańskiej (1775-1783). Dzieło tzw. rewolucji amerykańskiej, które dopełniało się w walce kolonistów z Anglią o niepodległość, było syntezą wielu procesów gospodarczo-społecznych (głębokie przedziały dzielące wielką burżuazję i bogatych plantatorów od ogółu ludności) oraz wielu wątków doktrynalnych. Doświadczyli też Amerykanie wszystkich konsekwencji wieloletniego eksploatowania kraju przez Anglię. Silnie oddziaływała angielska myśl polityczna: Amerykanie należeli do gorliwych czytelników traktatów Locke’a, cenione były dzieła Monteskiusza. Nowy kontynent zachował jednak dystans wobec europejskich konstrukcji; czynił w nich staranny wybór, z pietyzmem adaptował je do miejscowych warunków. Największą ideę zrobiła idea praw naturalnych. Amerykanie przyjęli pogląd, że prawa natury są nie tylko zbiorem nakazów moralnych, ale tworzą zarazem system abstrakcyjnej sprawiedliwości, któremu człowiek musi się podporządkować, ponieważ wyrażają one naturalny stan człowieka. Głosili, że naturalnym stanem jednostki jest pełna wolność i równość. Stali na gruncie praw fundamentalnych, stanowiących odbicie praw naturalnych, niepodzielnych i niezbywalnych (prawo do życia, do wolności, do własności, do szczęścia oraz do wolnego sumienia, a w ich konsekwencji wolność słowa, pracy, zgromadzeń i petycji). Liberalizm amerykański stracił swą nieskazitelną postać w toku rewolucji, kiedy to na szczytach hierarchii społecznej zarysowały się istotne różnice zdań w kwestiach pojmowania poszczególnych jego składników:  Prawica – wielka burżuazja, w której skrzydło skrajne reprezentowali tzw. federaliści. Do rzeczników obozu federalistów należeli m.in. George Washington, Alexander Hamilton, John Jay, James Madison, Beniamin Franklin. Wypowiadali się oni za silną władza centralną i zależnym od prezydenta parlamentem, chcieli ograniczyć udział niższych warstw społecznych w życiu politycznym, bronili cenzusu majątkowego.  Lewica – demokraci, którzy korzystali z oparcia w żołnierskich masach i pospólstwie miejskim, a także mieli zwolenników wśród farmerów. Ich przywódcami ideowymi byli Thomas Jefferson (żądał autonomii stanów, szerokich prerogatyw dla parlamentu, rozdziału kościoła od państwa, ograniczonej władzy prezydenta, skutecznych gwarancji praw obywatelskich) oraz Thomas Paine (apelował o demokratyczny kształt ustroju amerykańskiego, podkreślał konieczność oparcia go na zasadzie suwerenności ludu oraz równych praw i gwarancji dla wszystkich; był gorącym wyznawcą tolerancji religijnej oraz rzecznikiem praw dla kobiet). W rezultacie zaciekłych sporów – nie tylko ideowych – zwyciężyła koncepcja pośrednia. Doktrynalny wyraz znalazły przede wszystkim dwie zasady: zasada suwerenności ludu oraz zasada podziału władzy. Obie zostały – za pomocą liberalnych haseł – ze sobą zsynchronizowane. Ustrój amerykański odrzucił powszechne prawo wyborcze. 25. Ideologia Rewolucji Francuskiej (1789). Wielka rewolucja francuska podsumowała wiek oświecenia, reasumowała jego tendencje gospodarcze i społeczne, jego tęsknoty ustrojowe, a także jego konflikty ideowe. Stanowiła uwieńczenie politycznych aspiracji francuskiego mieszczaństwa. Symbolizowała wielkie zwycięstwo wszystkich wrogów tyranii. Zasady 1789 roku nie mogły jednak okazać się stabilne ze względu na ich burżuazyjny charakter, który w miarę upływu czasu budził coraz większe niezadowolenie szerokich kręgów społecznych. Po „miodowym” okresie solidarności wszystkich przeciwników absolutyzmu, doszło do ostrej walki politycznej, w której ujawniły się nowe postawy i nowe programy społeczne i polityczne. docsity.com - 17 - a) Ideologia jakobinów: Ukształtowała się w latach 1792-1793. jakobini nie stanowili jednolitej grupy, poglądy ich miały szeroki zakres: - hebertyści – najbardziej na lewicy, ich przywódcą ideowym był Jacques Réne Hébert; zwolennicy skrajnego terroru wobec kontrrewolucjonistów, uzbrojenia ludu i walki z obcą interwencją aż do zwycięstwa; żądali zastosowania radykalnych środków przeciwko spekulantom i paskarzom; - dantoniści – prawica, ich głównym ideologiem i przywódcą był Georges Jacques Danton; ze względu na kryzys wewnętrzny i trudną sytuację na frontach, żądali złagodzenia terroru w stosunku do przeciwników politycznych i głosowali za jak najszybszym wszczęciem rokowań pokojowych; - między tymi dwiema orientacjami walczyli o miejsce najgłośniejsi przywódcy ruchu: Jean Paul Marat, Maximilien Robespierre oraz Antoine Saint-Just. Brutalna rozprawa z lewicą i prawicą sprawiła, że w latach 1793-1794 grupa Robespierre’a stała się największą siłą jakobinów i zarazem główną reprezentantką ich ideologii. Głosili, iż trzeba uchwalić nową konstytucję, trzeba by stała się ona dziełem ludu. Jako jej zasady wymieniano: równość, bezpieczeństwo, własność, gwarancje społeczne oraz prawo do oporu przeciwko uciskowi. Własność przestała być prawem naturalnym człowieka, stawała się ona instytucją społeczną, tworzoną i swobodnie regulowaną przez państwo. Granicą każdego prawa człowieka są prawa innego człowieka. Postulowali oni upowszechnienie własności i złagodzenie skrajnych dysproporcji majątkowych. Rząd jakobiński zniósł bez odszkodowania wszystkie istniejące jeszcze ciężary feudalne, popierał nabywanie przez chłopów majątków narodowych, skonfiskowanym kontrrewolucjonistom i kościołowi. Za niezbędny atrybut suwerenności ludu uważali zgromadzenie ludu. Pod wpływem nauk Rousseau mocno akcentowano idee patriotyzmu, miłości ludu, rewolucyjnego hartu i osobistej uczciwości. W połowie 1794 roku dyktatura jakobinów zastała obalona, a władza przeszła do rąk burżuazji, której reprezentantem został Dyrektoriat. b) Babuwizm: Po przewrocie termidoriańskim, w warunkach represji stosowanych teraz przez Dyrektoriat, myśl radykalna nadal się rozwijała. Wyrazem tego było m.in. Sprzysiężenie Równych założone w 1796 przez Filipa Buonarottiego. Sprzysiężenie to stawiało sobie za cel obalenie rządów burżuazyjnej prawicy i przejęcie władzy oraz stworzenie na gruzach pierwszej rewolucji – drugiej, prawdziwej, która uzna nie tylko fakt, że ludzie rodzą się równi i wolni, ale także to, że chcą w równości i wolności żyć. Czołowym teoretykiem Sprzysiężenia był Gracchus Babeuf, który pozostawał pod urokiem komunistów utopijnych francuskiego oświecenia, a w szczególności Morelly’ego. Babeuf widział w istnieniu klas przyczynę wszystkich zjawisk politycznych. Prawdziwa wolność polityczna nie ma żadnego znaczenia bez równości ekonomicznej. Domagał się on uspołecznienia wszelkich form własności (ziemskiej, przemysłowej i handlowej) oraz zalecał produkcję zbiorową. Postulował Babeuf podział ziemi na równe działki, niepodlegające sprzedaży lub odstąpieniu. Z czasem zaś poszedł jeszcze dalej, nawołując do organizowania opartych na równości komun. Babuwizm był jednak czymś więcej niż jeszcze jedną wersją utopijnego komunizmu – zawierał postulat jego urzeczywistnienia przez polityczne działanie. Babeuf wespół ze swoją grupą opracowywał zasady i technikę zamachu stanu. c) Ideologia bonapartyzmu: 9.XI.1799 Napoleon Bonaparte dokonał przewrotu, a jego jedynowładztwo przybrało zrazu formę konsulatu, a od 1804 – cesarstwa. Napoleon ogłaszał się wykonawcą testamentu wielkiej rewolucji, szczodrze operował hasłami suwerenności ludu, równości i wolności i często deklarował negatywne stanowisko wobec starego reżimu. Władzę swoją wywodził z woli narodu i wolą narodu tłumaczył jej rozmiar. Najważniejszym składnikiem tej doktryny był pogląd, że jednostka, przez lud powołana do sprawowania pełnej władzy, uosabia ten lud i jego wolę. Innym składnikiem bonapartyzmu było odrzucenie idei parlamentaryzmu jako organu władzy państwowej. Ponad parlamentem stoi rząd z jego szefem na czele. Cesarz jest więc wodzem swego ludu. Cechą bonapartyzmu było jednak połączenie apologii jedynowładztwa z doktryną rewolucyjną; ideologia absolutyzmu sąsiadowała tu z zasadą zwierzchnictwa narodu. 26. Myśl polityczna Kanta. Immanuel Kant (1724-1804) był twórcą klasycznej szkoły idealizmu filozoficznego. Do jego podstawowych prac zaliczamy: Krytykę czystego rozumu, Krytykę praktycznego rozumu, Naukę prawa. Kant nie rozwinął teorii państwa i prawa w jakiś szczególny sposób. Jawią się one jako oczywista konsekwencja jego założeń etycznych. Dochodzi Kant do wniosku, że największym zadaniem ludzi, do którego zmusza ich przyroda, jest utworzenie społeczeństwa obywatelskiego rządzącego się prawem. Chodzi tu o sprawiedliwy ustrój obywatelski w najwyższym stopniu łączący wolność z przymusem. docsity.com