Pobierz Podstawowe pojęcia i kategorie makroekonomiczne oraz czynniki wzrostu gospodarczego i więcej Notatki w PDF z Ekonomia tylko na Docsity!
Podstawowe pojęcia i kategorie makroekonomiczne oraz czynniki
wzrostu gospodarczego.
Makroekonomia – zajmuje się analizą gospodarki jako całości i bada czynniki wpływające np.: na poziom globalnej produkcji i konsumpcji w danej gospodarce, ogólną wielkość cen, globalne zatrudnienie i poziom inwestycji, a także dochody i wydatki budżetu państwa. Dlatego stwierdza się, że makroekonomia bada zagregowane wielkości w kontekście całej gospodarki.
Makroekonomia decyduje o poziomie kształtowania się podstawowych wskaźników makroekonomicznych łącznie z tempem wzrostu gospodarczego oraz kształtuje poziom życia narodów. Do zagadnień, którymi zajmuje się makroekonomia należą:
- produkt narodowy brutto ( PNB )
- inflacja
- bezrobocie
- bilans płatniczy w połączeniu z bilansem handlowym
Wydatki na dobra i usługi = 5000 zł.
Oszczędności Dobra i usługi Wydatki na 2000 zł inwestycje 2000 zł
Usługi czynników produkcji
Dochody czynników produkcji = 7000 zł
Z punktu widzenia makroekonomii najważniejsze są cztery cele:
- produkcja
- wysoka stopa wzrostu
- wysoki poziom w stosunku do rozporządzalnego kapitału
- zatrudnienie
- wysoki poziom zatrudnienia
- niskie bezrobocie
- stabilność poziomu cen przy swobodnej grze sił rynkowych
- bilanse zagraniczne:
- równowaga eksportu i importu
- stabilność kursu waluty
Gospodarstwa domowe Przedsiębiorstwa
Bardzo ważne są też cztery podstawowe narzędzia, którymi makroekonomia się posługuje:
- polityka fiskalna
- wydatki publiczne
- podatki
- polityka monetarna
- kontrola podaży pieniądza wywierająca wpływ na stopę procentową
- polityka dochodowa
- stosunki międzynarodowe
- polityka handlu zagranicznego
- interwencjonizm w odniesieniu do kursów walutowych
Jedną z najlepszych miar poziomu produkcji w gospodarce jest produkt narodowy brutto, który może być rozpatrywany w dwóch pojęciach. Jeżeli PNB jest wyrażony w cenach bieżących to mówimy, że jest to PNB nominalny. Natomiast PNB realny jest skorygowany o poziom inflacji w danym kraju. Uwagę zwraca się na znaczenie PNB realnego, który jest określany jako tętno gos podarki narodowe j. W okresie największego kryzysu gospodarczego w latach 1929 –33 doszło na wskutek spadku produkcji do spadku zatrudnienia i wzrostu bezrobocia. Analizując to zjawisko też w przyszłości dla wielu krajów stwierdzono, że kiedy produkcja i zatrudnienie są na wysokim poziomie to wzrasta inflacja, natomiast przy wysokim bezrobociu inflacja przygasa. Często wyodrębnia się tzw. naturalną stopę bezrobocia , która aktualnie w USA wynosi ok.. 5% ogółu całej siły roboczej. Stwierdzono, że gdy następowałby spadek bezrobocia poniżej tej stopy to inflacja zaczęłaby wzrastać. Jeżeli naturalna stopa bezrobocia odpowiada tendencjom rozwojowym w PNB to mówimy, że mamy do czynienia z produktem potencjalnym. Jest to najwyższy poziom PNB, do którego utrzymania zdolna jest dana gospodarka bez wywoływania inflacji. Pojawiająca się różnica między produktem potencjalnym, a realnym stanowi tzw. lukę PNB i oznacza ona ilość dóbr i usług, którą traci gospodarka z powodu nadmiernego bezrobocia. W przypadku USA największa luka PNB wystąpiła w latach 30 oraz 60. Wielu autorów uważa, że luki w PNB nie muszą być wynikiem złej polityki finansowej państwa, lecz mogą być też skutkiem wcześniejszego zwalczania inflacji, co często wiąże się z uruchomieniem inwestycji na rzecz de inflacji.
Można stwierdzić, że zmiana bezrobocia jest różnicą pomiędzy wielkością napływu a odpływu siły roboczej. Spotyka się różne klasyfikacje bezrobocia, ale najczęściej wymienia się jako przyczynę bezrobocia zmiany strukturalne w gospodarce, które mogą powodować wzrost skali bezrobocia w sytuacji nierównowagi i równowagi rynku pracy. Bezrobocie może przyjąć dwie postacie:
- bezrobocia strukturalnego
- bezrobocia frykcyjnego
Bezrobocie strukturalne powstaje w warunkach niedopasowania struktury podaży i popytu na siłę roboczą w aspekcie: a) kwalifikacyjnym b) zawodowym c) regionalnym
Bezrobocie frykcyjne jest charakterystyczne dla gospodarek wysoko rozwiniętych, gdzie istnieją niedopasowania ilości miejsc pracy do ilości wolnej siły roboczej. Zawsze bowiem musi upłynąć pewien okres czasu zanim bezrobotni znajdą pracę. W trakcie analiz udowodniono, że stopa bezrobocia ma wpływ na okres trwania bezrobocia i tak im jest ona większa, tym dłużej trwa bezrobocie w kraju. Rynek pracy wykazuje się typowymi zależnościami w przypadku równowagi i stanowi, że jest to punkt przecięcia się krzywej popytu i podaży na pracę przy określo nej stawce płac realnych.
Stawka płac realnych Ppp Pdp w % A B Płr Płr0 C
Sr2 Sr0 Sr1 Siła robocza
Według neoklasyków sytuacja ta jest związana z tzw. bezrobociem dobrowolnym, gdyż przez działalność związków zawodowych robotnicy wywalczyli wyższą stawkę płac realnych na poziomie Płr1, jednak ta zwiększona stawka płac wywołała na odcinku AB powstanie dodatkowego bezrobocia. Teorie te zostały rozbudowane w odniesieniu do naturalnej stopy bezrobocia i sformułowane przez P. E. Phelpsa i M. Friedmana. Dopuszczali oni istnienie bezrobocia w równowadze, które określili bezrobociem naturalnym. Przyczyn tego bezrobocia doszukiwali się w niedoskonałym funkcjonowaniu rynków, a zwłaszcza:
- niepełnej informacji co do wolnych miejsc pracy
- w niedoskonałej mobilności siły roboczej
- w zakresie ograniczonym występowania konkurencji z powodu istnienia zasiłku, płac nominalnych i dlatego państwo powinno dążyć do stworzenia mechanizmów rynków oraz dążyć do usprawnienia rynku pracy. Odwrotne poglądy reprezentowali keyniści, którzy postulowali o konieczności ingerencji państwa w procesy gospodarcze, a zwłaszcza w kształtowanie się bezrobocia.
I tak państwo powinno kształtować popyt na towary za pomocą instrumentów fiskalnych i pieniężnych. Twierdzili oni, że w sytuacji braku popytu na asortyment producenci:
- ograniczają produkcję i zatrudnienie
- pojawia się trwałe bezrobocie w postaci nadwyżki popytu nad podażą siły roboczej, która nie może być zlikwidowana przez działanie mechanizmów rynkowych. Sytuację tę przedstawia keynesistowskie ujęcie bezrobocia na rysunku
Stawka płac Ppp Ppd A
Płr0 C
Sr1 Sr0 Siła robocza
Według tego ujęcia przyjęto, że podaż siły roboczej jest stała (Pdp) i kształtuje się na poziomie Sr0. Gdyby przyjęto ponadto, że odpowiada jej popyt na poziomie Sr0 przy poziomie płacy Płr0, wówczas równowaga ustali się w punkcie C. W przypadku, gdy nastąpi spadek popytu, a tym samym i podaży towarów, to wówczas producenci zmniejszą zatrudnienie siły roboczej i jej poziom spadnie z Sr0 do Sr1. Może temu towarzyszyć wzrost płacy, natomiast odcinek S (^) r Sr1 ukazuje wielkość bezrobocia. Powszechny jest pogląd, że na stopę bezrobocia w sposób bezpośredni oddziaływują instrumenty makroekonomii:
- fiskalne ( podatki, wydatki budżetowe )
- pieniężne ( stopa procentowa, podaż pieniądza )
Wszystkie one stymulują popyt na towary, ale na stopę bezrobocia wpływ ma także polityka mikroekonomiczna:
- tworzenie przez państwo dodatkowych miejsc pracy
- substydiowanie zatrudnienia
- finansowanie przez państwo szkoleń zawodowych
- świadczenie przez biura pracy usług pośrednictwa
- stworzenie przez państwo zachęt do skrócenia czasu pracy
W zakresie zwalczania bezrobocia zwraca się uwagę na pasywną politykę państwa, która polega na:
- przydzielaniu zasiłków finansowych dla bezrobotnych
- gwarantowaniu wypłat świadczeń odszkodowawczych dla zwalnianych
- państwo może gwarantować wypłatę zasiłków dla osób przechodzących na wcześniejszą emeryturę
Wśród tych elementów polityki państwa duże znaczenie ma stopa kompensacji rozumiana jako stosunek wielkości otrzymywanego zasiłku do średniej krajowej. Najwyższy wskaźnik kompensacji ma Szwecja, Austria, Holandia, Hiszpania, a najmniejszy zbliżony do Polski ma Wielka Brytania.
Ceny i inflacja.
Stopa bezrobocia
Według Philipsa te dwie zależności mają charakter nieliniowy, tzn. że stosunkowo mały spadek stopy bezrobocia wywołuje silny wzrost płac nominalnych. Krzywa ta była bardzo popularna w praktyce gospodarczej w latach 60 i 70, wśród rządów wysokorozwiniętych państw, które stawiały sobie cele:
- zmniejszenie nadmiernej stopy bezrobocia
- zmniejszenie tempa wzrostu inflacji W późniejszych czasach, kiedy inflacja zaczęła wzrastać krzywa Philipsa była krytykowana. Poszczególne państwa próbowały ją zwalczać poprzez ograniczenie popytu, jednak inflacja była na te zabiegi odporna oraz rosło bezrobocie. Kiedy próbowano obniżyć bezrobocie to wzrastała inflacja. Zasada ta stała się więc nieprzydatna i poddana została krytyce. Przełom stanowiła koncepcja Friedmana, w której twierdził on, że w każdej grupie gospodarczej istnieje naturalne bezrobocie o charakterze dobrowolnym lub frykcyjnym i nie można go zmniejszyć. Sytuację tę można zobrazować wykresem.
Stopa inflacji % D E 6 G F 3 B C
A b 2 b 1 =bN stopa bezrobocia
W modelu tym Friedman oparł się o pionową krzywą Philipsa, którą tworzą punkty A, E, C i ma ona charakter stały. Przyjął on też, że punktem wyjściowym gospodarki jest poziom bezrobocia b 1 , który jest równy bezrobociu naturalnemu. Założył on, że prawidłowość ta nie jest optymalna, więc państwo podejmuje decyzję o zwiększonym dopływie pieniądza na rynek, przez co zwiększa się produkcja i zatrudnienie, ale wzrastają też ceny. Ze względu na to, że w punkcie B ceny wzrosły o 3% i pracownicy nie mogą otrzymać rekompensaty w postaci wzrostu płac o 3% następuje powrót gospodark i do punktu równowagi C, czyli do poziomu, gdzie bezrobocie osiągnęło ponownie poziom b 1 = bn, a inflacja wynosi 3%. Mechanizm ten będzie dalej się powtarzał. W tej sytuacji możliwy jest trzeci wariant. Inflacja zostaje ograniczona, wówczas punkt równowagi może osiągnąć poziom F, ale oznacza on wzrost stopy bezrobocia, więc na dłuższą metę musi być skorygowany i inflacja zostaje obniżona i gospodarka osiągnie punkt równowagi G, przy poziomie bezrobocia b 1 = bn, ale przy inflacji 4,5 %. Mechanizm ten oznacza wykorzystanie i manipulowanie społeczeństwem z tytułu tzw. iluzji posiadanego pieniądza. Z kwestii tej wynikają dla polityki państwa dwa wnioski:
- próba stymulowania zatrudnienia przez politykę makroekonomiczną w dłuższym okresie czasu jest skazana na niepowodzenie
- poprzez wybór stymulowanej polityki pieniężnej można wpływać na inflację i jeżeli chcemy ją obniżyć to obniżamy przyrost pieniądza w obiegu Poza wpływem na poziom bezrobocia przez narzędzia makroekonomiczne, można też wpływać na nie narzędziami mikroekonomicznymi poprzez:
- obniżenie zasiłków dla bezrobotnych
- zachęcanie do zwiększania mobilności siły roboczej
- przez rozwijanie sieci biur pośrednictwa pracy
Charakterystyczne jest to, że odrzuca się tu model sterowania inflacją i bezrobociem Philipsa oraz sugeruje się wykorzystanie narzędzi polityki pieniężnej i podatków, które wpływają na stabilizację cen.
Zagraniczna polityka gospodarcza.
Aktualnie wszystkie gospodarki świata są otwarte na politykę zagraniczną, gdyż:
- importują i eksportują dobra i usługi
- aktywnie uczestniczą w przepływach kapitałowych, zaciągając lub udzielając kredyty
- pomiędzy gospodarkami świata trwa proces wymiany myśli technicznych
Polityka makroekonomiczna z punktu widzenia efektów rynkowych jest oceniana pod względem zadań:
- wysokości i tempa wzrostu PNB
- wysokiego zatrudnienia i niskiej stopy bezrobocia
- stabilizowanego lub łagodnego wzrostu poziomu cen i płac
- stabilizacji kursu walutowego w relacji powiązania danej gospodarki z zagranicą
Narzędzia polityki makroekonomicznej.
Wzrost gospodarczy należy rozumieć jako wzrost produkcji w gospodarce jako całości. Ten wzrost należy odróżnić od rozwoju gospodarczego, który obejmuje:
- nie tylko wzrost produkcji w gospodarce, ale też jakościowe zmiany dotyczące systemu społeczno – gospodarczego
- dotyczy aspektów wzrostu gospodarczego w odniesieniu do struktur gospodarczych
Dokonując analiz wzrostu gospodarczego ważne jest określenie mierników mierzących ten wzrost i okresów, dla których jest badany, choć zazwyczaj zmiany produkcji liczymy w odniesieniu do jednego roku. Najbardziej rozpowszechnionym miernikiem jest stopa wzrostu produkcji ( tempo wzrostu produkcji ). Możemy ją ująć jako różnicę między wzrostem produkcji jaki nastąpi między okresem poprzednim, a obecnym w stosunku do okresu wyjściowego:
G =
Y 0
Y
0
1 0
Y
Y Y
Y – oznacza przyrost produkcji między okresem końcowym a wyjściowym; Y 0 – wielkość produkcji w okresie wyjściowym; Y 1 – wielkość produkcji w okresie końcowym
W obliczeniach stopy wzrostu produkcji interesują nas wielkości w ujęciu relatywnym, dlatego też do obliczenia tego wskaźnika przyjmujemy ceny stałe z okresu wyjściowego. Charakterystyczne jest to, że dla okresu 1990 – 97 największy przyrost miała Polska ( wzrost z –12 do 7 %) oraz Słowacja, USA i Węgry.
Determinanty wzrostu dochodu narodowego w długim okresie czasu.
Do rozpatrzenia tej kwestii niezbędne jest wprowadzenia pojęcia produkcji potencjalnej i faktycznej. produkcja potencjalna Wielkość produkcji produkcja realna
czas
Produkcja faktyczna oznacza produkcję faktycznie wytworzoną w danej gospodarce, a jej poziom jest wyznaczony przez rozmiary popytu. Natomiast produkcja potencjalna to taka produkcja, którą dana gospodarka może wytworzyć przy pełnym wykorzystaniu zasobów i czynników produkcji i jest ona określana jako produkcja maksymalna. W analizach przyjmuje się, że długi wzrost gospodarczy jest uzależniony od poziomu wzrostu produkcji potencjalnej. Warunkiem wzrostu produkcji potencjalnej jest powiększenie zdolności wytwórczych gospodarki, które decydują o jej wzroście. Takie ujęcie wzrostu
gospodarczego jest określane jako ujęcie podażowe. Do podstawowych czynników produkcji zaliczamy: a) siłę roboczą b) kapitał c) ziemię wraz z jej zasobami
Zdolność gospodarki do wzrostu zależy nie tylko od tych czynników, ale także od stopnia efektywnego jej wykorzystania, przy czym przez efektywność rozumie się wielkość produkcji, którą można osiągnąć w danej gospodarce przy wykorzystaniu istniejących czynników produkcji. Zasadniczym czynnikiem wpływającym na zwiększenie efektywności jest postęp techniczny rozumiany przez zmiany techniczne i organizacyjne w procesie produkcji, których rezultatem są bardziej efektywne metody produkcji. Poprawę efektywności wykorzystania produkcji możemy zdefiniować w dwojaki sposób:
- jak przy danych zasobach wytworzyć większą ilość produktów
- jak wyprodukować tę samą ilość produktów przy mniejszych zasobach
Zależność tą możemy zapisać, że dochód narodowy jest funkcją zatrudnienia, kapitału jakim dysponuje gospodarka i stanu techniki ( postępu technicznego ): Y = f ( Z, K, A )
W badaniach udowodniono, że wzrost liczby zatrudnionych w gospodarce pociąga za sobą wzrost produkcji, przy czym ten sam wzrost jest wolniejszy od tempa wzrostu zatrudnienia.
Produkcja F ( Z, K, A 1 ) Y 1 F ( Z, K, A 0 ) Y 0
Z 0 Zatrudnienie
Na wykresie tym przyjęto założenie, że parametr Z oraz K nie ulegają zmianie, natomiast zostaje osiągnięty tu wyższy poziom parametru A, który ulega przesunięciu z A 0 do A 1 i zachodzi tu zależność, że w punkcie Z 0 możemy dokonać porównania wydajności, która przy poziomie A 0 jest równa Y 0 / Z 0. Przez zastosowanie postępu technicznego wydajność ulega zwiększeniu do poziomu Y 1 / Z 0 , przy czym Y 0 / Z 0 < Y 1 / Z 0. Z wykresu wynika, że przyrost produkcji związany z przyrostem zatrudnienia o jedną jednostkę daje nam krańcowy produkt pracy. Można też stwierdzić, że w miarę wzrostu zatrudnienia krańcowy produkt pracy ulega zmniejszeniu.Jeżeli tendencja ta wystąpi w gospodarce to mamy do czynienia z prawem male jącej produkcyjności krańcowe j.
Krańcowy produkt pracy KPP KPP
Z 0 Zatrudnienie
Ponieważ tempo wzrostu kapitału zależy od tempa wzrostu inwestycji w gospodarce, natomiast na tempo wzrostu efektywności kapitału wpływa dynamika postępu technicznego przyrost dochodu narodowego można zapisać: Y = I * Error! I – inwestycje ; 1 / K – współczynnik efektywności inwestycji, który określa wielkość przyrostu dochodu narodowego przypadającego na jedną jednostkę inwestycji
Z wzoru tego wynika zależność, że głównym czynnikiem decydującym o przyroście dochodu narodowego są globalne inwestycje. Istotną rolę pełni tu współczynniki efektywności inwestycji, który jest odwrotnością współczynnika kapitałochłonności wskazującego ile złotówek trzeba zainwestować w gospodarkę, aby dochód narodowy wzrósł o jedną złotówkę ( np.: gdy K = 2,5 zł to trzeba zainwestować 2,5 zł w celu otrzymania przyrostu dochodu narodowego o 1 zł. ) Ostateczny wzór na tempo wzrostu dochodu narodowego w zależności od wielkości inwestycji i współczynnika efektywności inwestycji przyjmuje postać:
Y
Y
= Error! + Error!Error!
I / Y - stopy inwestycji
Można stwierdzić, że wielkość przyrostu dochodu narodowego zależy od stopy inwestycji i współczynnika kapitałochłonności.
Postęp techniczny i jego determinanty.
Postęp techniczny ma znaczenie dla wzrostu gospodarczego w długim okresie czasu. Aby rozpatrzyć wpływ postępu technicznego na tempo wzrostu dochodu narodowego należy uwzględnić relacje zasobów pracy i kapitału. Zależność tę ujmuje tzw. krzywa jednakowego produktu , która określana jest jako izokwanta produkcji. Należy przez to rozumieć zbiór wszystkich kombinacji czynników produkcji, które pozwalają wytworzyć da ny poziom produkcji. Jej funkcjonowanie jest następujące:
Kapitał D K 0 B F C K 1 Y 0
E G
Z 0 Z 1 Praca
Y 0 oznacza izokwantę produkcji, która stwarza możliwość wyboru dwóch metod produkcji:
- metodę kapitałową – wyznaczoną przez relację Z 0 , K 0 , w punkcie B
- metodę pracochłonną – wyznaczoną przez relację Z 1 , K 1 , w punkcie C
Najczęściej spotyka się opinię, że poziom wydajności pracy zależy od poziomu kapitałochłonności produkcji, więc im lepsze wyposażenie zakładu, tym większa wydajność pracy. Natomiast producenci wybierają te metody produkcji, które umożliwiają osiągnięcie optymalnego poziomu produkcji przy minimalnych kosztach produkcji, o których decydują czynniki produkcji.
Czynniki wzrostu gospodarczego w krótkim okresie czasu.
Równowaga na rynku oznacza sytuację, w której kupujący chcą nabyć dokładnie taką samą ilość towarów, jaką są w stanie im zaoferować producenci. Stwierdza się, ze suma wydatków zamierzonych musi być równa sumie wartości nabywanych towarów. W praktyce jednak jest to rzadkością, gdyż pojawia się tu problem równowagi gospodarczej tzn. wydatki na nabycie towarów są wyższe lub niższe od podaży towarów. Stan nierównowagi gospodarczej może być zlikwidowany przez:
- dokonanie zmiany produkcji
- dokonanie zmiany popytu
- dokonanie zmiany produkcji i popytu łącznie
Pojawienie się nadwyżki popytu na rynku powoduje wzrost produkcji, a pojawienie się nadwyżki podaży powoduje jej spadek. S Agregatory popytu D A E C APP B
45 o Y 1 YE Y 0 Dochód narodowy
Punkt E na rysunku jest punktem równowagi, gdyż wielkość YE jest równa wartości zagregowanego popytu. Z rysunku tego też widzimy, że na odcinku AB występuje nadwyżka popytu ( Y 0 > APp0 ), a na odcinku DC nadwyżka podaży ( Y 1 < APP0 ). Przykład ten stanowi klasyczne ujęcie determinantów dochodu narodowego w krótkim okresie czasu, gdyż wskazuje on, że ta równowaga jest możliwa jeżeli zagregowany popyt jest równy wytworzonemu dochodowi narodowemu. Mówimy, że jest to popytowa teoria krótkotrwałego kształtowania dochodu narodowego.
Składniki globalnego popytu i ich determinanty.
Zagregowany popyt można rozpatrywać uwzględniając:
Z modelu tego wynika, że przy większej skłonności do konsumpcji prosta jest bardziej pionowa, a przy mniejszej skłonności staje się bardziej płaska. Funkcję tę można opisać wzorem: C = 10 + 0,8 * Y
Ogólny wzór dla liniowej postaci konsumpcji ogółem można opisać jako: C = CA + KSK + Y
CA – wielkość autonomicznych wydatków na konsumpcję KSK – krańcowa skłonność do konsumpcji Y – dochód narodowy C – wydatki konsumpcyjne ogółem
Wpływ dochodu na oszczędności.
Ilustrację graficzną funkcji oszczędności można przedstawić następująco:
Oszczędności
Y = 10
C = 2
45 o 50 Dochód narodowy
Funkcję tę można ująć także wzorem: S = - 10 + 0,2 * Y
Prosta przedstawiająca oszczędności leży poniżej linii 45o^ co oznacza, że dla każdego poziomu dochodu narodowego oszczędności są niższe od niego. Stosunek oszczędności do dochodu narodowego ( S / Y ) jest określany jako przeciętna skłonność do oszczędzania i ukazuje nam jaka część dochodu narodowego jest przeznaczana na oszczędności. Część ta wzrasta w miarę wzrostu dochodu narodowego. Oznacza to, że ludzie bogaci w miarę wzrostu dochodów są skłonni oszczędzać więcej niż ludzie biedni. Stosunek zmiany oszczędności do zmiany dochodu narodowego ( S / Y ) jest określany mianem krańcowe j skłonności do oszczędzania. Występuje tu zależność, że im jest on wyższy tym prosta funkcji oszczędności jest nachylona bardziej pionowo. Suma krańcowych skłonności do konsumpcji i oszczędzania zawsze musi być równa jeden. KSK + KSO = 1 Ogólny wzór na oszczędności ma postać: S = SA + KSO + Y
SA – autonomiczne wydatki na oszczędności
Przy rozpatrywaniu funkcji wzrostu dochodu narodowego ważne jest odniesienie do wielkości zrealizowanych inwestycji o charakterze odtworzeniowym lub netto. W analizach ekonomicznych wyróżnia się efekt podażowy i popytowy inwestycji. Efekt popytowy polega na tym, że inwestycje powodują wzrost popytu na dobra konsumpcyjne z chwilą rozpoczęcia danej inwestycji. Natomiast efekt podażowy polega na tym, że inwestycje powiększają możliwość kreowania podaży dóbr przez rozbudowę możliwości wytwórczych gospodarki. Łączny efekt podażowy pojawia się z momentem zakończenia inwestycji. Do najważniejszych czynników wpływających na inwestycje zalicza się:
- wielkość stopy procentowej
- wielkość i efektywność wyposażenia kapitałowego
- oczekiwania co do efektów inwestycji
Inwestycje są odwrotnie proporcjonalne do stopy procentowej, gdyż im jest ona wyższa tym droższa i mniej opłacalna staje się inwestycja. Celem działalności inwestycyjnej jest doprowadzenie do zdynamizowania zysków w przyszłości. Oczekiwania co do zysków mają znaczenie dla podejmowanych decyzji co do wielkości procesu inwestycyjnego. Kolejnym elementem kształtującym globalny popyt są wydatki rządowe, których wielkość zależy od:
- rozmiarów dochodu narodowego państwa
- polityki podatkowej państwa
W zależności od wydatków, budżet państwa przyjmuje kształt: a) deficytu budżetowego b) nadwyżki budżetowej
Zależność dochodu narodowego od eksportu netto.
W gospodarce wielkość eksportu zależy od:
- relacji cen towarów krajowych w stosunku do relacji cen towarów w handlu zagranicznym
- wielkości dochodu narodowego państwa
- wielkości kursu walutowego
Dochód narodowy wpływa na wielkość eksportu netto, gdyż w miarę zwiększania dochodu narodowego w gospodarce następuje jednocześnie wzrost wielkości realizowanego importu towarów, który niezbędny jest do wytworzenia większego dochodu narodowego. Ten zwiększony import prowadzi jeszcze do zmniejszenia eksportu netto.
Dochód narodowy zapewniający równowagę.
APP = 20 + 0,8Y Agregatowy popyt, wydatki C = 10 + 0,8Y
- jeżeli dochód narodowy jest większy od 100 to zagregowany popyt jest niższy od podaży, co w rezultacie powoduje spadek dochodu narodowego do osiągniętego stanu równowagi
- jeżeli dochód narodowy jest mniejszy od 100 to zagregowany popyt przewyższa podaż, co w rezultacie powoduje wzrost dochodu narodowego do osiągniętego stanu równowagi
Mnożnik inwestycyjny.
Zakłada się tu, że następuje zmiana wydatków autonomicznych oznaczająca przesuwanie się funkcji zagregowanego popytu. Zmiana ta następuje na wskutek zmiany wydatków inwestycyjnych. Działanie mnożnika inwestycyjnego można przedstawić: APP’ E’ APP Agregatowy popyt I = 6
E
Y= 30
45 o
Punktem wyjścia w tej analizie jest założenie, że punkt równowagi osiągany jest przy dochodzie narodowym na poziomie 100 jednostek ( punkt E ). Wówczas popyt przybiera wartość początkową 20 jednostek, jednak na wskutek wzrostu optymizmu wśród przedsiębiorców, podejmują oni decyzję o przyroście inwestycji o I = 6 jednostek. Na wskutek tego następuje przesunięcie krzywej zagregowanego popytu w lewo i w górę, przez co ustala się nowy punkt równowagi E’. Dzięki temu następuje wzrost dochodu na rodowego o 6 jednostek, czyli Y = 6, które trafiają do gospodarstw domowych, a te przeznaczają część z nich na konsumpcję, a część na oszczędności. Dzięki temu dochód narodowy wzrasta do 130 jednostek. Dla zbadania i opisania tych zależności opracowano wzory, które ujmują ciąg zależności związany z wtórnymi wydatkami konsumpcyjnymi:
Y =
1 K SK
*** I = mi * I**
Mnożnik inwestycyjny ( mi ) przybiera zawsze wielkości większe od jeden, gdyż uruchamia on dalszy ciąg zależności w wydatkach konsumpcyjnych. Wielkość jego zależy od przyrostu krańcowej skłonności do konsumpcji i im jest ona wyższa tym wyższy jest mnożnik. Mnożnik ten informuje nas jak zmienia się dochód narodowy pod wpływem zmiany autonomicznych wydatków inwestycyjnych, np.: mi = 3 ; I = 1000 ; Y = 3000.
Czynniki wzrostu dochodu narodowego w długim okresie czasu.
100 130 Dochód narodowy
Problematyką tą zajmowało się wielu badaczy, którzy opracowali ścisłe wzory matematyczne ujmujące podstawowe zależności makroekonomiczne wpływające na dochód narodowy. W sposób najbardziej optymalny dokonał tego noblista z 1987 roku R. Solow, który opracował teoretyczny model, w którym możliwe jest określenie udziału siły roboczej, kapitału, zmian technologii we wzroście gospodarczym, co można zapisać wzorem:
Y
Y
A
A
N
N
K
K
Wynika z tego, że stopa wzrostu produkcji jest równa sumie stopy wzrostu technologii, 0,7 stopy wzrostu nakładów pracy oraz 0,3 wielkości przyrostu kapitału. Solow przyjął wskaźnik 0,7 dla wydajności pracy oraz 0,3 dla przyrostu kapitałowego opierając się na założeniu względnego udziału kapitału i nakładów pracy w dochodzie narodowym badanych gospodarek świata. Dociekania Solowa można ująć następująco:
- ze zrównoważonym wzrostem mamy do czynienia wówczas, jeżeli zasoby kapitału, siły roboczej oraz produktu realnego rosną w tym samym tempie
- z modelu tego wynika, że na ścieżce zrównoważonego wzrostu stosunek przyrostu kapitału do produkcji jest równy stosunkowi stopy oszczędności do stopy wzrostu siły roboczej
- ścieżka zrównoważonego wzrostu jest stabilna i jeśli gospodarka zostanie wytrącona z tej ścieżki to po pewnym czasie będzie ona dążyć do powrotu na tą ścieżkę
- wyższa stopa oszczędności wykazuje możliwość podniesienia poziomu produktu krajowego brutto, ale nie podniesie na stałe stopy wzrostu. Zależność tę można przedstawić w formie graficznej
Oszczędności = inwestycje inwestycje zrównoważonego wzrostu na robotnika oszczędności na robotnika
Kapitał na robotnika
Dana gospodarka osiąga optymalny moment wzrostu, gdy następuje przecięcie się krzywej zrównoważonego wzrostu oraz oszczędności na robotnika. Przecięcie to następuje w tzw. punkcie stacjonarnym, w którym generuje się taki poziom inwestycji, który jest wystarczający aby gospodarka pozostawała na ścieżce zrównoważonego wzrostu. Zastosowanie modelu Solowa wykazuje, że w USA w latach 1964 – 73, 1974 – 83 oraz 1984 – 93 uwidoczniło się duże zróżnicowanie udziału poszczególnych składników zagregowanych we wzroście dochodu narodowego i tak w okresie 1964 – 77 stopa wzrostu wykazała spadek z 4,4 do 2 % i jednocześnie w sposób zdecydowany spadły wszystkie trzy elementy z modelu Solowa.
Funkcja produkcji dla technologii.
