Pobierz Podstawowe pojęcia i teorie metodologii ogólnej nauk oraz składni semantycznej i więcej Schematy w PDF z Metodologia Badań tylko na Docsity!
1. Podstawowe pojęcia: a) metodologia ogólna nauk - Metodologia ogólna nauk zajmuje się analizą procesu badawczego w nauce, niezależnie od samego przedmiotu badań (w odróżnieniu od szczegółowych metodologii nauk, np. historii, socjologii, językoznawstwa) b) dedukcja i indukcja - Dedukcja to wnioskowanie niezawodne – prawdziwość wniosku jest zagwarantowana prawdziwością przesłanek. Indukcja– wnioskowanie zawodne, uprawdopodobnienie, generalizacja. Od jednostkowych przesłanek do ogólniejszych wniosków indukcja. np. Ten kot miauczy. ⟹ Wszystkie koty miauczą. Od ogólnych przesłanek do jednostkowych wniosków dedukcja. np. Wszystkie koty miauczą. ⟹ Ten kot miauczy. c) weryfikacja i falsyfikacja (hipotez) - – weryfikacja– metoda polegająca na poszukiwaniu faktów potwierdzających prawdziwość danej hipotezy;– falsyfikacja– metoda polegająca na wykrywaniu faktów niezgodnych (sprzecznych) z daną hipotezą i na eliminowaniu hipotez fałszywych. d) nauki nomotetyczne i nauki idiograficzne - Nauki nomotetyczne – z gr. nomos prawo– odkrywają i formułują prawa ściśle ogólne, dotyczące zależności koniecznych, bezwyjątkowych, dających się ująć w formule „dla każdego x jest tak, że …” , „ilekroć zachodzi A, zachodzi B” itd., np. prawo grawitacji = nauki przyrodnicze. Nauki idiograficzne – z gr. idios swoisty, jednostkowy– opisują fakty, które nie mają charakteru ogólnego, uniwersalnego; opis i wyjaśnianie zależności jednostkowych, niepowtarzalnych, np. przyczyny wybuchu I wojny światowej = nauki humanistyczno-społeczne. e) podział logiczny, klasyfikacja, typologia - KLASYFIKOWANIE polega na przeprowadzaniu wielostopniowych podziałów logicznych. Pełni funkcję porządkującą. Podział jest operacją na zbiorze, w wyniku której otrzymuje się dwa podzbiory. Podział poprawny logicznie to podział rozłączny i adekwatny
(inaczej: wyczerpujący). Jeżeli podział nie spełnia warunków podziału logicznego (np. nie jest adekwatny lub wyczerpujący) to jest to TYPOLOGIA. f) kontekst odkrycia i kontekst uzasadniania - KONTEKST ODKRYCIA – przebieg konkretnych operacji myślowych, realizacja procesu odkrywania. KONTEKST UZASADNIANIA – ogólne schematy, reguły rządzące sprawdzaniem, potwierdzaniem, obalaniem, dowodzeniem g) paradygmat nauki - ustanawia standardy właściwej pracy w ramach nauki, którą kieruje, koordynuje i kieruje „rozwiązywaniem łamigłówek”, któremu oddają się pracujące w jego ramach grupy uczonych, według Kuhna jego istnienie i wspieranie tradycji danej nauki normalnej jest cechą odróżniającą naukę od nie-nauki.
2. Główne założenia podstawowych teorii z zakresu metodologii ogólnej nauk: a) falsyfikacjonizm K.R. Poppera - - jako kryterium rozstrzygające, czy dana teoria jest naukowa - funkcja falsyfikowalności jest analogiczna do funkcji niesprzeczności zdania niosą informację o świecie, jeśli można je poddawać falsyfikacji - teoria musi mieć taką formę logiczną, by było możliwe jej obalenie b) teoria pardygmatów nauki T. Kuhna - - u podstaw każdej nauki leżą przyjmowane apriorycznie założenia „metafizyczne” (a więc: spekulatywne) , np. Z jakich składników zbudowany jest świat? Jakie pytania o nie można zadawać? Jakich technik używać w poszukiwaniu odpowiedzi?; - teorie kształtują nasze sposoby myślenia i postrzegania świata; - każdy z nas przejmuje sposoby postrzegania świata i kategorie, którymi się posługuje w myśleniu o świecie od społeczności, w której wyrasta - Wspólnotę naukową tworzą praktycy danej specjalności; łączy ich wspólne wykształcenie, znają wzajemnie swoje prace, utrzymują ze sobą kontakty i są „względnie jednomyślni w swoich zawodowych poglądach”.
- weryfikacjonizm - metoda polegająca na poszukiwaniu faktów potwierdzających prawdziwość danej hipotezy
- falsyfikacjonizm - metoda polegająca na wykrywaniu faktów niezgodnych (sprzecznych) z daną hipotezą i na eliminowaniu hipotez fałszywych
- postmodernizm - jego osobliwości to defragmentacja, relatywizm kulturowy i epistemologiczny, wykorzystywanie symboli i metafor, subiektywizm poznawczy c) definiowanie terminów w nauce i definiowanie wyrażeń języka naturalnego - W nauce definiowanie pojęć jest procesem kluczowym dla klarownej komunikacji i rozwijania wiedzy w danej dziedzinie. Definicje pozwalają na precyzyjne określanie znaczeń terminów oraz umożliwiają zrozumienie i interpretację wyników przeprowadzanych badań, a także teorii naukowych. Podstawowym celem definiowania pojęć w nauce jest stworzenie spójnej terminologii, która jest zrozumiała i jednoznaczna dla wszystkich osób zajmujących się daną dziedziną. W języku naturalnym definiowanie pojęć polega na próbie określenia znaczenia słów lub fraz w sposób zrozumiały dla użytkowników języka. Jest to proces niezwykle istotny dla komunikacji, zarówno w codziennych rozmowach, jak i kontekście rozumienia literatury, filozofii i innych nauk. Definiowanie pojęć w języku naturalnym często opiera się na konwencji społecznej oraz na porozumieniu między osobami posługującymi się językiem co do znaczenia danego słowa lub wyrażenia. d) cechy językoznawstwa jako nauki - na tle znanych klasyfikacji nauk - Językoznawstwo, inaczej lingwistyka, to nauka badająca język (języki). Ze względu na różne kryteria (np. przedmiot badań, cel badań, metodę badawczą) wyróżnia się różne dziedziny językoznawstwa. 4. Metody badawcze w językoznawstwie: a) metody statystyczne - Zbieranie, gromadzenie i opracowywanie danych statystycznych oraz ogłaszanie i udostępnianie wyników dokonanych obliczeń, opracowań i analiz, w tym podstawowych wielkości i wskaźników.
b) metody korpusowe - Korpusy są narzędziami, które w ogromnym stopniu skracają czas poszukiwania danych językowych, umożliwiają także szybkie dokonywanie operacji na danych. Nie zastępują jednak analizy danych i analizy językowej. c) metoda introspekcyjna - język jest bytem psychicznym i jako taki dostępny jest introspekcji dobrze nadaje się do opisu podstawowych struktur gramatycznych języka, gorzej do opisu tego, co w gramatyce rzadkie lub niesystemowe. d) metody ilościowe vs. jakościowe - W językoznawstwie rzadko wykorzystuje się w analizie wyłącznie metody ilościowe, poza tym nie każde pytanie badawcze poddaje się analizie ilościowej. Podstawą badań są metody jakościowe, właściwe danej subdyscyplinie językoznawstwa (np. dialektologii, stylistyki, semantyki, onomastyki itd.). Często łączy się metody jakościowe i ilościowe. Metody ilościowe mogą być wykorzystywane: a) do analizy zjawisk językowych; b) do prezentacji wyników analiz pozyskanych innymi metodami. e) źródła danych w metodach językoznawczych -
- badania historycznojęzykowe opierają się na dawnych zachowanych tekstach, są to zbiory zamknięte (chyba że ktoś odkryje nowy tekst);
- badania współczesnego języka można prowadzić na podstawie istniejących tekstów (metoda korpusowa, przykłady autentyczne, udokumentowane) lub własnej kompetencji językowej badacza (metoda introspekcyjna, przykłady preparowane). 5. Wybrane pojęcia: a) związek frazeologiczny - utrwalone w języku związki wyrazowe, których znaczenie jest inne, niż wynika ze składających się na nie słów. Wyrażenia te mają więc charakter przenośny i nie możemy traktować ich dosłownie. b) frazemy - (związki hiperonimiczne) – ich sens mieści się w zakresie znaczeniowym wyrazu dominującego semantycznie, choć całe połączenie jest nieregularne znaczeniowo czarna rozpacz, wieczne pióro, złodziej kieszonkowy. c) argumenty i modyfikatory - Argumenty vs. modyfikatory: Chłopiec postąpił bardzo ładnie (A). Vs. Chłopiec narysował żyrafę bardzo ładnie (M). Argument – wyrażenie,
kapuściana głowa. I: ze względu na KRYTERIA SKŁADNIOWE: Lewicki i Pajdzińska wyróżnili: 1) frazy– związki frazeologiczne używane podstawowo w funkcji zdania; nie wymagają żadnych uzupełnień wyszło szydło z worka, klamka zapadła, i po krzyku 2) zwroty– frazeologizmy pełniące podstawowo funkcję czasownika; wymagają uzupełnienia członem nominalnym ktoś zbija bąki, kamień spadł komuś z serca, czyjeś akcje idą w górę 3) wyrażenia rzeczownikowe – frazeologizmy przystosowane do funkcji rzeczowników biały kruk, kocie łby, pies ogrodnika b) podstawowe założenia składni semantycznej na tle założeń tzw. składni tradycyjnej - semantyczna: pojęcia są nadrzędne, warunkują formę wyrażeń Kierunek: TREŚĆ → FORMA, W Polsce: Stanisław Karolak gramatyka semantyczna, Podstawowe założenia: 1. Współzależność słownika i gramatyki 2. Hierarchia składni 3. Opis struktury głębokiej (nie powierzchniowej). Składnia tradycyjna • Związki współrzędne i podrzędne (zgody, rządu, przynależności) [ze względu na typ związku].
- Drzewo zależności (części zdania) [ze względu na funkcję w zdaniu]. • Drzewo składników bezpośrednich (człony nadrzędne dystrybucyjnie reprezentują człony syntaktyczne). • Akomodacja (morfologiczna, leksykalna, składniowa) i konotacja c) ewolucja metodologii składni polskiej - Tekst opisuje ewolucję metodologii składni polskiej, szczególnie w kontekście trzydziestu lat od publikacji "Gramatyki współczesnego języka polskiego" (GWJP) pod redakcją Stanisława Urbańczyka. GWJP, zwana potocznie "żółtą gramatyką", była kamieniem milowym w polskim językoznawstwie. Kluczowymi postaciami byli Stanisław Karolak, który napisał część dotyczącą składni wyrażeń predykatywnych, oraz Zuzanna Topolińska i Roman Laskowski. W latach 70. XX wieku stan badań nad współczesnym językiem polskim był niezadowalający. Przygotowanie nowej gramatyki wymagało wielu lat pracy i dyskusji, a proces ten trwał piętnaście lat. Warunki badawcze były trudne ze względu na brak nowoczesnych narzędzi cyfrowych. Autor porównuje metodologię GWJP z wcześniejszymi pracami, wskazując na dziesięć kluczowych kryteriów. Dyskutuje również o słabych stronach wydania z 1984 roku i proponuje kierunki przyszłych badań, ze szczególnym uwzględnieniem aspektów semantycznych.
Podsumowując, tekst podkreśla znaczenie GWJP w historii polskiego językoznawstwa, jej wpływ na rozwój badań nad składnią polską oraz konieczność dalszych prac w tej dziedzinie. d) inspiracje i kierunki ewolucji teorii semantycznej Anny Wierzbickiej - Inspiracje: Arystoteles – zasady definiowania, G.W. Leibniz – ”alfabet myśli ludzkiej” , słownik łacińsko-filozoficzny, J.D. Apresjan i szkoła moskiewska – zasady opisu semantycznego, A. Bogusławski – powrót do idei poszukiwania indefinibiliów (pojęć elementarnych, za pomocą których można objaśniać znaczenia wyrażeń).
7. Podstawowe problemy współczesnego językoznawstwa – synteza: a) frazeologia porównawcza – możliwości i ograniczenia - Metoda porównawcza pozwala: - Opisać tendencje rozwojowe frazeologii - Wydzielić w każdym języku to, co jest w nim: - swoiste (związane ze strukturą języka lub kulturą danego narodu) - wspólne wielu językom lub grupom językowym. b) problemy zwiazane z ustalaniem ekwiwalencji międzyjęzykowej frazeologizmów - Ekwiwalenty absolutne to jednostki o identycznej strukturze, składzie leksykalnym, znaczeniu i zabarwieniu stylistycznym, czyli związki wykazujące największe podobieństwo do frazeologizmów języka wyjściowego. Sabine Fiedler słusznie zauważa, że absolutna zgodność wszystkich możliwych do przeanalizowania parametrów dwóch danych jednostek, z uwzględnieniem frekwencyjności badanych związków, wydaje się niemożliwa. Bardziej zasadne jest więc używanie terminu quasi-ekwiwalent, ponieważ termin ten precyzyjniej nazywa relację zachodzącą między dwoma idiomami c) inspiracje i ewolucja teorii Naturalnego Metajęzyka Semantycznego - Inspiracje: Arystoteles – zasady definiowania, G.W. Leibniz – ”alfabet myśli ludzkiej” , słownik łacińsko-filozoficzny, J.D. Apresjan i szkoła moskiewska – zasady opisu semantycznego, A. Bogusławski – powrót do idei poszukiwania indefinibiliów (pojęć elementarnych, za pomocą których można objaśniać znaczenia wyrażeń). Ewolucja teorii NSM w ujęciu Wierzbickiej:
