Podstawy pedagogiki społecznej, Skrypty z Pedagogia

Pobierz Podstawy pedagogiki społecznej i więcej Skrypty w PDF z Pedagogia tylko na Docsity!

PRAKTYCZNY PEDAGOG

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

MATERIAŁY SZKOLENIOWE

PODSTAWY PEDAGOGIKI

SPOŁECZNEJ

dr Maria Kotomska

Wyższa Szkoła Handlowa im. B. Markowskiego w Kielcach, ul. Peryferyjna 15, 25 - 562 Kielce tel./fax 41 362 60 27, 41 262 05 43, www.pp.wsh-kielce.edu.pl, [email protected], [email protected]

PODSTAWY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Opracowała:

dr Maria Kotomska

Kielce 2010

świadczenie pomocy chciano oddziaływać na osobowość tych wszystkim, którym pomoc tą świadczono. Od samego początku rozpoczęcia pracy środowiskowo – wychowawczej zakładano, że pomoc społeczna powinna nie tylko zaspokajać podstawowe lecz również kształcić zaradność, wyzwalać energię i wiarę we własne siły oraz uczyć poczucia odpowiedzialności za własne życie, a także uczyć umiejętności współdziałania i współżycia społecznego. W akcji socjalnej problemy dziecka zawsze były działaniem pierwszoplanowym.. Odzwierciedlało się to w regulaminach normujących czas pracy nieletnich, realizację obowiązku szkolnego i zapewnienia dzieciom opieki zdrowotnej. Najważniejsze było zapewnienie praw oraz spraw sierot poprzez stworzenie im odpowiednich warunków bytowych, które kompensowały by dziecku brak własnych rodziców i rodziny lub w przypadku sierot społecznych nieodpowiednie oraz złe funkcjonowanie rodziny biologicznej in. naturalnej. Pomoc dla dzieci i młodzieży nie mogła ograniczać się tylko do pomocy materialnej i bytowej lecz musiała także uwzględniać aspekty wychowawcze. Bardzo ważnym było, aby pomoc świadczona nie nosiła piętna jałmużnictwa. W związku z wprowadzeniem obowiązku szkolnego dla dzieci zakres działalności pedagogiki społecznej. Zadaniem pedagogiki społecznej było udzielenie takiej pomocy, która umożliwiałaby realizacje tego obowiązku. Nastąpił znaczny rozwój różnych instytucji wychowawczych oraz badań środowiskowych, które stanowiły podstawę diagnozy sytuacji, które z kolei stanowiły podstawy do realizacji różnego rodzaju programów działania. Przemiany kulturowe, rozwój czytelnictwa, upowszechnienie książki i rozwój środków masowego przekazu miały także znaczny wpływ na rozwój pedagogiki społecznej. Wówczas określono, że nie tylko szkoła i rodzina ma wpływ na celowe procesy wychowawcze, ale również bardzo ważnym czynnikiem jest środowisko lokalne z cała bazą instytucji takich jak: biblioteki, czytelnie, kina, kluby, świetlice, które dopełniają oddziaływania wychowawcze

szkoły i rodziny. Rozwój tych instytucji następował wraz z rozwojem uprzemysłowienia i techniki, które dokonały industrializacji. Rozwój pedagogiki społecznej następował równomiernie z postępem industrializacji. Koncepcję pedagogiki społecznej jako nauki próbowano rozwijać na drodze filozoficznej, która była utożsamiana z teorią wychowania społecznego ( P. Barth, P. Natorp) lub na drodze empirycznej tj. działalności wychowawczej wynikającej z analizy rzeczywistości społecznej. Koncepcje empiryczną pedagogiki społecznej zapoczątkował w 1900 roku P. Bergemann w swoim dziele pt. „ Pedagogika społeczna oparta na podstawie doświadczalnej”. W swojej teorii uważał on, że osobowość dzieci kształtuje się przede wszystkim w rodzinie. Uważał on, że przy samorządach lokalnych powinny powstawać rady wychowawcze, które miały pilnować rodziny, żeby właściwie wykonywała funkcje opiekuńczo – wychowawcze. Wobec rodzin, które zaniedbywały realizację zadań rodzicielskich i wychowawczych, rada podejmowałaby interwencję do pozbawienia władzy rodzicielskiej włącznie umieszczając dziecko w odpowiednim internacie. Potrzebę rozwoju pedagogiki społecznej głosił również rosyjski pedagog polskiego pochodzenia S. Szacki. Uważał on, że racjonalne wychowanie musi uwzględniać wszystkie wpływy wychowawcze zarówno rodzinne, szkolne jak i środowiskowe. Uważał , że w procesie wychowania znaczna jest rola nauczyciela i z tego powodu powinien on być dobrze przygotowany do pracy w środowisku. Według niego „Pedagog to pracownik społeczny o szerokich horyzontach, organizator swojej pracy, wnikliwy obserwator i badacz”. Na przełomie XIX i XX wieku zaostrzające się problemy socjalne spowodowały rozwój akcji socjalnych. Najpierw były to działania oparte na filantropii, które wspierane były przez organy państwowe i komunalne. Rozwój akcji spowodował potrzebę wytworzenia i rozwoju metodologii dotyczącej diagnozowania potrzeb oraz organizacji pomocy.

Ponieważ oprócz rodziny , szkoła jest drugim najważniejszym środowiskiem wychowawczym, które również bardzo silnie oddziałuje na osobowość wychowanka oraz jego rozwój, a także organizuje najczęściej czas wolny uczniów, a tym samym kształtuje najbliższe jego środowisko to nauczyciele jako organizujący to środowisko wychowawcze powinni być dobrze przygotowani do pracy pedagogicznej. Wielką wagę H. Radlińska przywiązywała do spraw pomocy społecznej, poradnictwa, wypoczynku i rekreacji oraz organizacji życia kulturalnego. Z tego powodu zaproponowała konieczność prowadzenia badań nad działalnością wszystkich instytucji społecznych, które organizują życie społeczno – kulturalne i mają wpływ na rozwój i funkcjonowanie jednostek, grup i społeczeństwa. Do spraw przetwarzania środowiska przywiązywała ona bardzo duże znaczenie. Jednocześnie uważała, że jeżeli w środowisku występują braki w dziedzinie społeczno – kulturowej należy dokonać kompensacji tych braków. Według H. Radlińskiej kompensacja to odnajdywanie sił i ich uruchamianie w celu przeciwdziałania i niwelowania braków, to również zadośćuczynienie niezaspokojonym potrzebom oraz grożącym niebezpieczeństwom. Poprzez pojęcie kompensacji łączy ona pedagogikę społeczną ze służbą społeczną, czyli planowaną pomocą w celu zadośćuczynienia i kompensacji brakom. Temu służy według niej planowane przetwarzanie środowiska, wydobywania z niego sił społecznych zdolnych do dokonywania pozytywnych zmian poprzez działalność kulturalno – oświatową i opiekuńczo – wychowawczą, które z kolei aktywizują i mobilizują siły aktywności społecznej wnosząc do życia społeczeństwa twórczą aktywność, inspirację i dynamizm. Bibliografia:

1. Marynowicz – Hetka E., Pedagogika społeczna, WNPWN, Warszawa 2006.

2. Pilch T., Lepalczyk I., (red.) Pedagogika społeczna, Wyd. „Żak”, Warszawa
3. Pomykało W., (red.) Encyklopedia pedagogiczna, Warszawa 1997 r.

redakcją Heleny Radlińskiej pt. „Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych” (1937 r.). Ad.2. Wychowanie poza szkołą W sytuacji dezorganizacji społecznej oraz wykolejenia i dewiacji dzieci i młodzieży bardzo ważną stała się problematyka wychowania pozaszkolnego oraz czasu wolnego. Koniecznym było więc dokonanie rozbudowy infrastruktury oświatowej i kulturalnej, której działalność powinna służyć rozwijaniu zainteresowań, samokształceniu, czytelnictwu, rekreacji oraz wypoczynkowi. Tak więc przed pedagogiką społeczną postawione zostały duże zadania , ale także możliwości działania, a tym samym możliwości rozwoju. Podstawową tezą pedagogiki społecznej jest bowiem teoria o wychowaniu jako procesie złożonym, w którym zamierzone działania wychowawcy są ściśle powiązane z wpływami i bodźcami działającymi na wychowanka w środowisku jego życia, które z kolei wprowadza młodego człowieka w życie kulturalno – społeczne. W związku z rozwojem koncepcji edukacji permanentnej in. ustawicznej na znaczeniu szczególnym przybrała również problematyka wychowania równoległego jako następstwa przyspieszonego rozwoju nauki i techniki. Zdecydowania wzrosła ranga i znaczenie wychowawcze pozaszkolnych instytucji organizujących czas wolny jako sfery indywidualnej aktywności oraz rozwoju. Wówczas przeprowadzono liczne badania nad wychowawczymi aspektami czasu wolnego oraz przygotowania człowieka w procesie wychowania do aktywnego organizowania i spędzania czasu wolnego. Działania te określono mianem pedagogiki czasu wolnego. Ad.3. Socjalna problematyka wychowania

W zakresie działalności socjalnej problematyki wychowania wytworzyło się szereg nowych problemów teoretycznych i praktycznych. Zaistniała potrzeba tworzenia zabezpieczenia społecznego różnych grup społecznych od dzieci, młodzież, dorosłych oraz ludność w wieku poprodukcyjnym. Zaczęto podejmować różne akcje socjalne wykorzystując psychologię oraz pedagogikę społeczną. Tą działalność akcji socjalnych nazwano pedagogiką opiekuńczą. Pedagogika opiekuńcza istnieje do dnia dzisiejszego. Największe jej zastosowanie kontynuowane jest we współczesnej szkole. W latach 70 – tych XX wieku powołano pedagogów szkolnych i opiekunów społecznych, których zadaniem jest współpraca z rodziną uczniów oraz szeroko rozumianym środowiskiem lokalnym. Praca pedagoga szkolnego polega także na organizowaniu dojazdu uczniów do szkół, zorganizowanie ich czasu wolnego, organizację dożywiania w szkole oraz realizacja zajęć wyrównawczo – kompensacyjnych w ramach terapii pedagogicznej. Działania pedagogiczne pedagoga szkolnego to również organizacja rekreacji i wypoczynku uczniów oraz zagwarantowanie miejsca w internatach i bursach szkolnych dla uczniów. Pedagog szkolny pomaga rozwiązywać różnorodne trudne problemy losowe i życiowe uczniów. Pedagogika społeczna swoim działaniem obejmuje także ludność w wieku poprodukcyjnym. Jej działania związane są z problematyką opieki socjalnej oraz pomocy społecznej, a także oświatowej tzw. trzeciego wieku. Należy domniemywać, że współczesne problemy społeczne będą wpływać na dalszy rozwój pedagogiki społecznej. Która dysponuje całymi profesjonalnymi zespołami specjalistów oraz posiada znaczące osiągnięcia koncepcyjne w zakresie pomocy dla różnych grup potrzebujących. Ad.4. Poradnictwo wychowawcze W wyniku złożoności współczesnego świata w zakresie organizacji społeczeństwa, kultury, postępu nauki, teleinformacji oraz komputeryzacji , a także przeobrażeń związanych z transformacją ustrojową, ekonomiczną i

Temat nr 3. Pedagogika społeczna i jej współdziałanie z innymi dyscyplinami naukowymi. W działalności teoretycznej oraz praktycznej pedagogika społeczna współdziała w szczególności z socjologią, socjologią wychowania oraz pedagogiką specjalną. Pedagogika społeczna jest dyscypliną praktyczną, która bada rzeczywistość instytucji i procesów wychowawczych w celu rozważenia możliwości ich celowego przekształcania, projektowania, a także tworzenia nowej rzeczywistości opiekuńczo – wychowawczej. Pedagogika społeczna rozważa sytuacje, które mieszczą się w granicach normy natomiast pedagogika specjalna zajmuje się sytuacjami, które wykraczają poza normę. Problematyka teoretyczna i praktyczna pedagogiki społecznej wyznacza koncepcja kształcenia współczesnych pedagogów społecznych w zakresie profesjonalnych kompetencji osobowościowych i edukacyjnych. Aktualnie kadry pedagogów społecznych zdobywają wykształcenie w uczelniach wyższych w ramach różnych specjalności. W kategorii pedagogów społecznych usankcjonowana jest kadra pracowników socjalnych, w kształceniu których szczególny nacisk kładzie się ustawowo na rozwój umiejętności praktycznych w zakresie rozwiązywania trudnych problemów społecznych przy pomocy różnych metod pracy tj. metody pracy z indywidualnym przypadkiem (osobą), metody pracy z grupą (rodziną lub grupą osób np. bezrobotnych, bezdomnych, uzależnionych, chorych, niepełnosprawnych itd.) oraz organizacji środowiska lokalnego. Pedagodzy społeczni oraz pracownicy socjalni kształceni są wielokierunkowo z pedagogiki, psychologii, rozwoju biologicznego człowieka, zagadnień medycznych, patologii, prawa, ekonomii, etyki oraz metodologii pracy. Rolą pedagoga społecznego jest wydobywać siły tkwiące w człowieku, mobilizować, aktywizować i rozbudzać jego uspołecznianie oraz integrację

społeczną, a także integrację zawodową. Priorytetowym działaniem pedagoga społecznego (pracownika socjalnego) jest pomóc człowiekowi przejąć odpowiedzialność za siebie , za rodzinę, za najbliższe środowisko. Umieć poruszać się i żyć we współczesnym, trudnym świecie, tak, aby jemu było dobrze i innym z nim również było dobrze. Bibliografia:

1. Marynowicz – Hetka E., Pedagogika społeczna, WNPWN, Warszawa 2006.
2. Pilch T., Lepalczyk I., (red.) Pedagogika społeczna, Wyd. „Żak”, Warszawa
3. Pomykało W.(red.) Encyklopedia pedagogiczna, Warszawa 1997.

rozbudowy instytucji zaspokajających potrzeby społeczne oraz sprzyjać rozwojowi aktywności i integracji społecznej. We współczesnych czasach dużą popularnością badaczy stałą się metoda sondażu diagnostycznego. Łączy ona ze sobą różne elementy obserwacji, wywiadu oraz studium indywidualnego przypadku. Jej zadaniem jest szczegółowe określenie przedmiotu badań oraz zmiennych, które są konieczne do wszechstronnej analizy badanego zjawiska. Pedagogika społeczna ze względu na swój prakseologicznych charakter częściej realizuje badania jakościowe niż ilościowe. Z tego powodu i pod tym kierunkiem dobiera najwłaściwsze techniki badawcze, które źródeł i wpływów na życie jednostek, rodzin, grup i społeczności ( czyli jak dane zjawisko wpływa na społeczeństwo, osobę rodzinę itp.). Natomiast badania ilościowe bardziej określają ilość oraz częstotliwość pewnych zjawisk i są mniejszym zainteresowaniem pedagogiki społecznej. Bibliografia:

1. Marynowicz – Hetka E., Pedagogika społeczna, WNPWN, Warszawa
2. Pilch T., Lepalczyk I., (red.) Pedagogika społeczna, Wyd, „Żak”, Warszawa
3. Pomykało W., Encyklopedia pedagogiczna, Warszawa 1997.

Temat 5. Rodzina jako środowisko rozwoju i wychowania oraz socjalizacji Rodzina jest (oprócz środowiska lokalnego i grup rówieśniczych) jednym z naturalnych i najważniejszych środowisk wychowawczych. Jest pierwszą i fundamentalną grupą w życiu dziecka. Dziecko należy do niej od momentu urodzenia, a nawet poczęcia i pozostaje jej członkiem aż do późnej starości. Najczęściej rodzina opiera się na związkach krwi, małżeństwa lub adopcji. Ogromne znaczenie rodziny dla społeczeństwa dostrzegane było już w starożytności – świadczyć o tym mogą poglądy Platona, który uważał rodzinę za podstawową komórkę życia społecznego i główną instytucję wychowawczą. Arystoteles przedstawił pogląd o priorytetowej roli rodziny w życiu społecznym. August Comte (twórca socjologii) nazwał rodzinę pomostem między jednostką a społeczeństwem, wskazując w ten sposób na jej podstawową rolę w społeczeństwie. Rolę tę niejednokrotnie podkreślali pedagodzy, socjolodzy, psycholodzy, którzy przedstawiali z różnych punktów widzenia funkcje rodziny w społeczeństwie i w procesie wychowania dzieci i młodzieży. Rodzina, jako grupa społeczna, stanowi duchowe zjednoczenie szczupłego grona osób, skupionych we wspólnym ognisku domowym aktami wzajemnej pomocy i opieki, oparte na wierze w prawdziwą lub domniemaną łączność biologiczną, tradycję rodzinną i społeczną. Wyróżnia ją spośród innych grup współwystępowanie następujących cech: wspólne zamieszkanie członków, wspólne nazwisko, wspólna własność, ciągłość biologiczna oraz wspólna kultura duchowa. Rodzinę możemy też określić jako instytucję społeczną. Mamy wówczas na myśli jej formalne ustanowienie i funkcjonowanie według

 Psychohigieniczna – zapewnia członkom rodziny odpowiedni rozwój psychiczny, jak również wszystkie podstawowe aspekty higieniczne, czyli m.in. poczucie bezpieczeństwa. Każdy członek może spełnić swoje pragnienia w zakresie emocjonalności. Są to m.in.miłość, uznanie, szacunek, przynależność, itp.  Stratyfikacyjna - gwarantująca określony status życiowy, wyznacza przynależność do określonej klasy, czy warstwy społecznej. Każda z tych funkcji jest tak samo ważna dla rozwoju i prawidłowego funkcjonowania rodziny oraz przygotowania młodego człowieka do funkcjonowania w społeczeństwie. Najbardziej optymalne warunki dla pełnienia funkcji wychowawczej ma rodzina pełna złożona z dwojga rodziców i dzieci, połączonych ze sobą silną więzią emocjonalną, której przestrzega się powszechnie uznawanych zasad, norm, wartości i ideałów. Rodzina jest dla jednostki grupą odniesienia, z którą świadomie i mocno identyfikuje się ona jako członek, a także współtworzy i przyjmuje kultywowane w niej poglądy i postawy, obyczaje wzory zachowania i postępowania. Najlepiej zabezpiecza prawidłowy rozwój emocjonalny dzieci i młodzieży, chroni je przed niedostosowaniem społecznym, naruszeniem równowagi wewnętrznej. Odgrywa ona istotną rolę w kształtowaniu społecznej i kulturalnej strony osobowości młodego pokolenia , w przekazywaniu społecznie aprobowanych i pożądanych wzorów postępowania i zachowania się. Rodzina wraz ze szkołą zapewnia prawidłowy rozwój intelektualny i przygotowanie młodzieży do pełnienia ról społecznych. Najbliższe otoczenie jednostki, jakim jest rodzina najlepiej zabezpiecza prawidłowy rozwój emocjonalny dzieci i młodzieży, chroni je przed niedostosowaniem społecznym, naruszeniem równowagi wewnętrznej. Rodzina tworzy własną mikrostrukturę, przekazuje wartości kulturowe z pokolenia na pokolenie, „filtruje” wartości prezentowane przez środki masowego przekazu czy środowiska pozarodzinne, tworzy nowe systemy

wartości , a także realizuje własny styl stosunków i współżycia w rodzinie. Zjawiskom tym towarzyszy zawsze wpływ tradycji obyczaju i kultury regionalnej. Rodzina jest takim środowiskiem życia w którym odzwierciedlają się szersze procesy społeczne, zarówno napięcia i konflikty, jak i powodzenie w życiu poszczególnych ludzi i ich sukcesy. Środowisko rodzinne jest głównym ośrodkiem rozwoju sfery emocjonalnej dzieci, kształtuje podstawy moralne i ideowe dziecka. W większości rodzin przyjął się schemat polegający na inwestowaniu swych dóbr w kształcenie dzieci, przygotowanie ich do zawodu. Szczególnie spełnianie funkcji wychowawczej i kulturalnej wywiera silny wpływ na rozwój i wzrost aspiracji życiowych dzieci, na ich sukces i niepowodzenia edukacyjne, na wybór zawodu, drogi kształcenia, wyznacza warunki startu społeczno-zawodowego. Ogromnie ważne są w tym względzie pierwsze lata życia dziecka, jak również okres szkoły podstawowej. Później coraz większego znaczenia nabierają kontakty z rówieśnikami i instytucjami pozarodzinnymi. Środowisko rodzinne jest pierwszym i podstawowym środowiskiem społecznym, podstawową komórką całego życia społecznego. Uspołecznienie dzieci i młodzieży jest podstawową funkcją oddziaływania rodziny. W środowisku rodzinnym dokonuje się socjalizacja dzieci i młodzieży oraz kształtują się pierwsze więzi łączące młode pokolenie z szerszą strukturą społeczną i całokształtem życia społeczeństwa. 1 Cele wychowawcze to normy postulujące określone stany rzeczy czyli tzw. standardy wychowawcze, wskazujące na pożądane cechy osobowości i zachowania. „Cele wychowania określają zwykle pewne ogólne zmiany czy przeobrażenia w tym zakresie. Cele wychowania są zawsze wyrazem określonych wartości, w imię których są głoszone.” 2 Cele wyrażają jednocześnie stanowisko czy postawę wobec człowieka, jego dążenia nadzieje (^1) H. Smarzyński, Szkoła jako środek wychowawczy, Kraków 1987r, s. 101 (^2) M. Łobocki. ABC wychowania. Wyd. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Lublin 2003. s24.