Docsity
Docsity

Przygotuj się do egzaminów
Przygotuj się do egzaminów

Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity


Otrzymaj punkty, aby pobrać
Otrzymaj punkty, aby pobrać

Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium


Informacje i wskazówki
Informacje i wskazówki

Podstawy psychologii dla nauczycieli, Notatki z Psychologia

Notatki semestralne z zajęć "Psychologia dla nauczycieli"

Typologia: Notatki

2019/2020

Załadowany 26.03.2020

sandra-hajduk
sandra-hajduk 🇵🇱

4.7

(3)

1 dokument

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Podstawy psychologii dla nauczycieli i więcej Notatki w PDF z Psychologia tylko na Docsity! 01.10.2019 Psychologia – nauka empiryczna, zajmująca się badaniem mechanizmów i praw rządzących zjawiskami psychicznymi oraz zachowaniami człowieka. empiryczny – doświadczalny: nie obserwacja, a badania, eksperymenty psychiczne Psychologia bada również wpływ zjawisk psychicznych na interakcje międzyludzkie oraz te z otoczeniem. – różnice temperamentu mogą rodzić konflikty Nauka – autonomiczna część kultury służąca wyjaśnieniu funkcjonowania świata, w którym żyje człowiek. Nauka jest budowana i rozwijana wyłącznie za pomocą tzw. metody naukowej, nazywanej też paradygmatem nauki poprzez działalność badawczą prowadzącą do publikowania wyników naukowych dociekań. – dążenie do poznania prawdy (o świecie, o człowieku) Proces publikowania i wielokrotne powtarzanie badań w celu weryfikacji ich wyników prowadzi do powstania wiedzy naukowej. Zarówno ta wiedza, jak i sposoby jej gromadzenia określane są razem jako nauka. – rodzaj napięcia zbyt wysokiej motywacji obniża efektywność CELE BADAŃ PSYCHOLOGICZNYCH, PRZYKŁADY – opis zjawiska, które zaistniało – wyjaśnienie, a więc stawianie hipotez dotyczących przyczyn danego zjawiska i prowadzenie badań, by je potwierdzić lub obalić – prognozowanie, przewidywanie, że w podobnych warunkach ludzie zachowają się w podobny sposób – ewentualna korekta (jeśli możliwa) Większa część ludzi ma tendencję do podobnego zachowania. przykład: mieszczańska dzielnica, barmanka wraca do domu, napada ją mężczyzna z nożem; wbiega na podwórko, uciekając, budzi sąsiadów, ale nikt jej nie pomaga – znieczulica? Bezduszni ludzie? Dlaczego nikt nie pomógł? – opis zjawiska PRÓBA WYJAŚNIENIA, HIPOTEZA: im więcej ludzi, tym mniejsza szansa na pomoc (“Bo myślałem, że ktoś inny już pomógł/ pomoże) – zjawisko dyfuzji odpowiedzialności PROGNOZA: ludzie tak właśnie będą się zachowywać (trzeba mówić konkretnie na “ty”, a nie “ktoś” już od małego, w szkołach) KOREKTA: trzeba nauczyć dzieci odpowiedzialności GŁÓWNE KIERUNKI PSYCHOLOGII – obejmują one założenia i poglądy, które wpływają na to, co będzie badane oraz na sposób, w jaki będzie się to badać – określają więc każdorazowo inny obszar ważny dla psychologii. Na gruncie psychologii wyróżnić można co najmniej 5 głównych koncepcji człowieka – kierunków psychologicznych: – psychodynamiczny (psychoanalityczny) – behawiorystyczny – humanistyczny (humanistyczno-egzystencjalny), psychologia pozytywna – biologiczny (neurobiologiczny) – poznawczy. 08.10.2019 SUPEREGO – powinność EGO – realizm ID – hedonizm Superego i Id wywierają presję na Ego. Częstym zjawiskiem w psychice człowieka jest konflikt między wewnętrznym dzieckiem a wewnętrznym rodzicem. Problemem staje się to, gdy konflikt jest nieświadomy. MECHANIZMY OBRONNE OSOBOWOŚCI (MECHANIZMY OBRONNE EGO) to nieświadome, nawykowe sposoby zachowania, obniżające przykre napięcie emocjonalne, najczęściej lękowe i ułatwiające utrzymanie dobrej samooceny. 1. RACJONALIZM – polega na dobieraniu racjonalnego, ale pozornie tylko słusznego wytłumaczenia dla własnego postępowania, którego prawdziwą przyczynę chcemy ukryć przed sobą, np. “piję, bo to dobre dla nerek”. Istnieją dwa rodzaje racjonalizmu: – kwaśne winogrona – słodkie cytryny KWAŚNE WINOGRONA – deprecjonowanie, pozbawianie wartości czegoś, co innym się udało osiągnąć, a nam nie i w związku z czym odczuwamy zazdrość. Jeśli jestem jej świadoma, mogę coś z tym zrobić. Zazdrość jest w Id jako emocja. Emocje to nie uczucia. – jak ktoś zazdrości komuś, że się dostał na studia, a tej zazdrości nie jest świadomy, to będzie mówił teksty typu: “To tylko papier”, “Nic ci po tych studiach” itp SŁODKIE CYTRYNY – podnoszenie wartości efektów naszych działań, które były niekorzystne np. dla innych i były sprzeczne z naszym Superego (“Zrobiłam coś okropnego, ale to dla jego dobra”) – nie definiujemy naszych błędów, nie poprawiamy ich – odcinamy tym samym możliwość ich poprawy 2. PROJEKCJA to przypisywanie innym własnych niekorzystnych cech, są ona rzutowane na zewnątrz, np. osoba wybuchowa i opryskliwa zraża do siebie otoczenie, ale uważa, że to inni mają trudny charakter, a nie ona (“W czyimś oku widzisz źdźbło, a w swoim belki nie widzisz”) – irytuje nas najczęściej to, z czym sami u siebie sobie nie poradziliśmy 3. KOMPENSACJA to dążenie do uzyskania sprawności w danej dziedzinie i wyrównania w ten sposób niepowodzeń na innym polu, np. dziecko niemogące dorównać rówieśnikom sprawnością fizyczną próbuje dobrymi wynikami w nauce zdobyć pozycję w klasie 4. NADKOMPENSACJA polega na osiągnięciu sukcesu w tej dziedzinie, która dotychczas była źródłem lękowym doznań i niepowodzeń. Jeśli więc dziecko z powyższego przykładu w wyniku wytężonych ćwiczeń zdoła dorównać kolegom w sporcie i w tym właśnie obszarze stanie się b. dobre (choć było b. słabe), to świadczy o mechanizmie nadkompensacji. – Czy ja robię to dla siebie czy po to, by komuś coś udowodnić? BEHAWIORYZM Podejście to stoi na stanowisku, że… – zachowanie – a nie świadomość – powinno być przedmiotem psychologii. “Badać możemy to, co widzimy” Bodziec –> reakcja (podstawowy paradygmat behawioralny) Przedstawiciele: John Watson, Iwan Pawłow, Edward Lee Thorndike (twórca prawa efektu), Burrhus Sinner (pojęcie wzmacniania) Skinner wierzył, że człowiek uczy się takich czy innych reakcji, ponieważ są one wzmacniane – powodują ważne funkcje dla organizmu. Wyróżnia się zazwyczaj dwa podstawowe rodzaje uczenia się: – warunkowanie klasyczne (Pawłowskie) – warunkowanie instrumentalne (sprawcze) WARUNKOWANIE KLASYCZNE Pawłow prowadząc badania nad trawieniem, dokonał, przełomowego odkrycia. Badał wydzielanie śliny na poszczególnych etapach trawienia. Zauważył, że psy wydzielają ślinę na widok asystentów, którzy je karmili lub misek, w które wkładano jedzenie, nie mając jeszcze pokarmu w pysku (czyli dzieje się tak, jakby to był I etap trawienia). BODZIEC BEZWARUNKOWY czyli taki, którego znaczenie jest biologicznie uwarunkowane, jak pokarm w pysku psa (wywołuje reakcję wydzielania śliny – automatyczną, niezależnie od wcześniejszego uczenia się). – jak dotykamy wrzątku, automatycznie cofamy rękę (reakcja bezwarunkowa) 15.10.2019 Karanie może być przez dziecko naśladowane jako sposób na radzenie sobie ze stresem – jest skłonne naśladować reakcje osoby karzącej (modela) nawet w dorosłym życiu. Dzieci mogą uczyć się karanych reakcji – kara przyciąga ich uwagę do niepożądanych reakcji. Korzystniej jest więc skupić się na pozytywnym zachowaniu i nagradzaniu dziecka za nie, niż na karaniu zachowań negatywnych. W odpowiedzi na zachowania negatywne skuteczne bywa ignorowanie ich u dziecka lub też czasowe zaprzestanie nagradzania, jeśli dziecko zachowało się w niepożądany sposób. Z kolei, jeśli dziecko zachowuje się w sposób pożądany, powinniśmy je obdarzyć uwagą – jeśli traktujemy pozytywne zachowania jako normalne, a zwracamy baczną uwagę jedynie na negatywne, możemy tym samym zachęcać dziecko do tych ostatnich. Spróbujmy je naprowadzać na właściwy sposób postępowania, a następnie nagradzać. 16.10.2019 PRZYWIĄZANIE FAZA PIERWSZA (3 miesiące życia dziecka) W fazie I, zaraz po narodzinach, niemowlę wysyła sygnały w stronę otoczenia, mające wzbudzić zachowania opiekuńcze wobec niego. Nie są one jeszcze skierowane ku żadnej wybranej osobie, istnieją jednak dane mówiące o tym, że dziecko preferuje opiekę ze strony drugiego człowieka. W tej fazie przeważa aktywność opiekuna, który zapewnia ochronę oraz zaspokaja potrzeby kontaktu fizycznego i bliskości. W ciągu pierwszych tygodni życia ustalają się pierwsze wzorce relacji niemowlę – opiekun, które decydują o częstotliwości i jakości występowania zachowań. Przy właściwej opiece pojawia się diada, dyskomfort, ukojenie. Opłaca się być aktywnym – jeśli coś przedsięwezmę, to zyskam, a nic nie stracę. Dzieci w 1 r.ż. kształtują swoją osobowość. dyskomfort –> ukojenie –> ok feeling (chęć odwdzięczenia się tej bliskiej osobie) – buduje się gotowość do przyjmowania norm – redukcja potrzeby dotyku, napięcie FAZA DRUGA (do 6/7 miesiąca życia) Stopniowe wyodrębnianie jednej / paru figur przywiązania. Zachowania przywiązaniowe dziecka zaczynają tworzyć bardziej złożone “łańcuchowe” systemy. Niemowlę zaczyna przejmować coraz większą część kontroli nad relacją z opiekunem. Staje się np. zdolne do celowego chwytania, przytrzymywania matki, butelki. Powtarzające się sekwencje zachowań między opiekunem a niemowlęciem prowadzą do wykształcenia się u dziecka preferencji do otrzymywania opieki w określony sposób i od określonej osoby. Dziecko przeprowadza eksperymenty np. wyrzuca zabawki. FAZA TRZECIA Rozpoczyna się między 6 a 9 miesiącem życia. Dziecko utrwala przywiązanie do głównej figury (matki) i aktywnie utrzymuje bliskość z nią za pomocą rozwijających się sprawności motorycznych i komunikacyjnych. Staje się zdolne do kontrolowania bliskości z matką i utrzymywania jej za pomocą lokomocji. Pojawiają się nowe zachowania przywiązaniowe: dziecko podąża za figurą przywiązania, okazuje wyraźna radość, kiedy ta wraca do niego i traktuje ją jako “bezpieczną bazę” dla eksploracji otoczenia (odchodzi od niej, wraca od czasu do czasu, porzuca eksplorację, gdy matka się oddali). W sytuacji zagrożenia, niepokoju czy braku komfortu, dziecko zwraca się do matki i prezentuje zachowania przywierające. FAZA CZWARTA (do 3-4 r.ż.) Dotyczy kształtowania się relacji podmiotowej między matką a dzieckiem. Dzięki obserwacji zachowań matki i przyczyn jej postępowania dziecko zaczyna powoli rozumieć, jakie są jej cele i plany, zdobywa wgląd w uczucia i motywy innych ludzi. Zdolność do rozróżniania siebie od matki i postrzegania jej jako odrębnej osoby, kierującej się własnymi celami i coraz bardziej zrozumiałymi dla dziecka motywami jest największym osiągnięciem tego okresu rozwoju. – spostrzeżenie, że inni ludzie też są ważni Rodzaje przywiązania dziecka do opiekunów dzieli się na 2 grupy – bezpieczne i pozabezpieczne. 29.10.2019 Człowiek ma możliwość wyboru. Bierze z niej początek potencjalna umiejętność przekraczania ograniczeń nałożonych na ludzki byt przez przyrodę. Człowiekiem nie rządzą instynkty, ale są ważne, by przetrwać. Działania człowieka są intencjonalne. Dzięki wolnej woli i świadomości może zmieniać świat. Abraham Maslow W świetle tej koncepcji człowiek jest z gruntu dobry, niepowtarzalny rozumny i samookreślający się. Te jego cechy decydują o tym, że jest różny od zwierząt. Obecnie doświadczenia mają wpływ na przyszłość, kierunek ten bowiem kładzie nacisk na przyszłość (behawioryzm zaś na teraźniejszość, psychoanaliza na przeszłość). TEORIA MOTYWACJI WZROSTU WG MASLOWA W teorii ludzkiej motywacji Maslow przeciwstawił motywację braku (za pomocą której człowiek stara się odzyskać równowagę psychiczną) motywacji wzrostu (kiedy jednostce chodzi nie tylko o redukcję pewnych deficytów, ale poszukuje ona pełnej realizacji swojego potencjału). – obie motywacje są potrzebne (braku i przetrwania) Braku – by czegoś uniknąć, zaspokajanie potrzeb: “Muszę jakoś przeżyć”; uniknięcie porażki / dążenie do sukcesu Osoby zmotywowane wzrostem reagują pozytywnie na niepewność czy wzrost napięcia, jeśli jest to droga do pełniejszej wersji realizacji swojego potencjału. Maslow sformułował hierarchię potrzeb, w której wrodzone potrzeby układają się w określoną sekwencję – od prymitywnych do zaawansowanych. 6 POTRZEB TRANSCENDENCJI (potrzeby związane z życiem duchowym) 1. potrzeby samorealizacji 2. potrzeby szacunku i uznania 3. potrzeby miłości i przynależności 4. potrzeby bezpieczeństwa 5. potrzeby fizjologiczne Zanim zaczną działać potrzeby wyższego rzędu, potrzeby niższego rzędu muszą być zaspokojone. Motywacja strachu – ludzie, którzy są syci, bezpieczni, kochani i kochający, pewni siebie, myślący i twórczy wznoszą się na ostatni poziom hierarchii potrzeb – poszukują pełniejszego rozwoju swojego potencjału w procesie samorealizacji. Maslow dopuszcza także możliwość pójścia dalej, do wyższych stanów świadomości i osiągnięcia jedności z siłami ducha. Pragnienie to rozwija się tylko u nielicznych. Carl Rogers – popęd do samorealizacji może czasem wchodzić w konflikt z potrzebą aprobaty społecznej i samoakceptacji, szczególnie, gdy osoba czuje, że aby uzyskać aprobatę, musi spełnić pewne obowiązki i warunki. Dlatego Rogers kładł nacisk na bezwarunkowo pozytywny stosunek rodziców do dzieci. Jego zdaniem dzieci powinny czuć zawsze, że są kochane i aprobowane jako osoby, mimo ich błędów i złych zachowań. Przedmiotem potępienia ze strony rodziców mogą być jedynie negatywne zachowania dziecka, nie samo dziecko. Bezwarunkowo pozytywny stosunek ważny jest także dla dorosłych – potrzebujemy akceptacji ze strony bliskich, ale także ze strony samych siebie, mimo naszych wad i ograniczeń. Podejście humanistyczne skupiło się na ulepszaniu życia człowieka – uwolnieniu naturalnych tendencji, wzrostu samoakceptacji, poszukiwania sensu życia. Centralnym pojęciem teorii Carla Rogersa jest “ja”, składające się ze zbieranych w doświadczeniu informacji o osobistych cechach, wartościach i postawach. Obraz “ja” wpływa na spostrzegania świata i własnego zachowania. Można wymienić dwa aspekty “ja” – “realne”, czyli wizję siebie, takim jakim jestem i “idealne”, czyli wizję tego, jakim powinienem / chciałbym być. Rozwój polega na zbliżaniu ja “realnego” do ja “idealnego”. Brak większych rozbieżności między między ja “realnym” a ja “idealnym” jest warunkiem zachowania zdrowia psychicznego. Problemy psychologiczne pojawiają się w przypadku wystąpienia sprzeczności między ja “realnym” i “idealnym” oraz między ja “realnym” i otoczeniem. W Polsce, analogiczne idee psychologii humanistycznej podjął Kazimierz Dąbrowski – lekarz neurolog, psychiatra, psycholog. KONCEPCJA HUMANISTYCZNA Na przełomie lat 50. i 60. XX wieku pojawił się w psychologii nowy nurt, częściowo w odpowiedzi na mechanicystyczne teorie psychoanalityczne i behawiorystyczne, zgodnie z którymi zachowaniem ludzi kierują treści ich procesów psychicznych albo zewnętrzne bodźce. Wg psychologii humanistycznej człowiek jest wartością samą w sobie, posiada wolną wolę i potencjał twórczy, co pozwala mu wybierać drogi rozwoju osobowego. Wewnętrzna, biologiczna natura człowieka uważana jest raczej za dobrą lub neutralną, a nie za złą i dlatego powinno się ją uzewnętrzniać, a nie powściągać. Każda jednostka jest niepodzielną całością i jako taka jest obiektem zainteresowania psychologii, a relacje zachodzące między jej psychiką a organizmem są złożone. Funkcje i relacje człowieka organizuje zasada “figura – tło”, zgodnie z którą wyłaniająca się w danym momencie właściwość jest emanacją całości – pozostaje częścią tła, mimo iż jest odrębną figurą. ZNACZENIE I PROBLEMATYKA PRZYWIĄZANIA MIĘDZY DZIECKIEM A OPIEKUNEM DLA FUNKCJONOWANIA CZŁOWIEKA Wzajemne interakcje pomiędzy rodzicami (lub innymi ważnymi opiekunami) a dzieckiem we wczesnym okresie jego rozwoju tworzą podstawy funkcjonowania społecznego i emocjonalnego dziecka. Stwierdzenie, że dziecko jest przywiązane do kogoś oznacza, że ma ono silną skłonność do poszukiwania bliskości i kontaktu z tą konkretną osobą, zwłaszcza w sytuacjach, gdy jest przestraszone / cierpiące. Przywiązanie jest ważne nie tylko ze względu na jego znaczenie dla funkcjonowania we wczesnym dzieciństwie, ale również dlatego, że stanowi istotny czynnik prawidłowego przebiegu rozwoju psychicznego w kolejnych okresach życia, wpływając nie tylko na jakość procesów emocjonalnych, ale także poznawczych, a co za tym idzie, stanowią ważną podstawę osiągnięć osobistych. Przywiązanie – każda forma zachowania, którego efektem jest osiąganie lub utrzymywanie przez daną osobę bliskości w stosunku do innej, odróżnianej i preferowanej jednostki. Fazy formowania się przywiązania; kształtuje się do 3 roku życia, na bazie relacji z matką (bądź główną osobą sprawującą opiekę), przechodząc kolejne fazy rozwoju. Pierwsze trzy fazy przebiegają w 1 roku życia, a ostatnia rozpoczyna się około 3 r.ż. 05.11.2019 PSYCHOLOGIA POZNAWCZA – Człowiek badaczem rzeczywistości – człowiek jest bardziej samodzielny niż np. w psychologii behawioralnej Organizacja wiedzy o otoczeniu społecznym w naszym umyśle: podstawowy element wiedzy ogólnej: schemat poznawczy, czyli uogólniona wiedza, wyabstrahowana z konkretnych doświadczeń np. typowy przebieg egzaminu – człowiek zaczyna zbierać informacje o świecie Schematy są bogatymi strukturami informacyjnymi, pozwalają na wyciąganie licznych wniosków (zasada prototypowości – zbiór najbardziej typowych relacji, wartości np. prototyp uczonego). Schemat ma budowę hierarchiczną. Wyróżniamy trzy typy schematów: skrypty, schematy osób i schematy cech. SKRYPT​ jest umysłową reprezentacją zdarzeń, działań lub ich sekwencji (typowe, powtarzające się elementy i okoliczności charakterystyczne dla danego zdarzenia), np. wizyta towarzyska, uczestnictwo w wykładzie, pranie. Jak każdy schemat, skrypt ma strukturę hierarchiczną i prototypową. Nasza pamięć wydarzeń jest wynikiem analizy: faktycznych zdarzeń oraz typowego przebiegu wydarzeń reprezentowanego w skrypcie. Możemy coś odtwarzać w głowie zgodnie z naszym skryptem, to niekoniecznie musiało się zdarzyć. SCHEMATY OSÓB​ to umysłowe reprezentacje ludzi (określonych osób lub różnych kategorii ludzi). Zaliczamy do nich stereotypy i schematy ról społecznych. Stereotyp to uogólniona reprezentacja grupy osób wyodrębniana ze względu na zauważalną cechę, która określa tożsamość członków danej grupy (płeć, zawód, narodowość, wiek). Schemat roli społecznej to zbiór oczekiwań co do zachowań odpowiednich lub typowych dla danej osoby zajmującej jakąś pozycję społeczną, np. schemat roli nauczyciela, lekarza. – jednym z najważniejszych schematów poznawczych jest struktura “ja”, czyli obraz samego siebie SCHEMATY CECH​ są umysłową reprezentacją pewnych cech ludzi, których przejawem są określone zachowania. O danej cesze wnioskujemy na podstawie zachowania. Poszczególnym cechom można przypisać dziesiątki zachowań, np. osoba jest inteligentna, bo szybko rozwiązuje trudne zadania, bardzo dobrze się uczy, świetnie sobie radzi w nowych sytuacjach. Każdy akt zachowania jest zazwyczaj wieloznaczny, może świadczyć o różnych cechach, np. uczeń w klasie często zgłasza się do odpowiedzi. Wnioski: bdb przygotowany do zajęć, jest aktywny. Funkcje schematów poznawczych: – ułatwienie przetwarzania informacji – identyfikacja obiektów i osób – ukierunkowanie uwagi, poszukiwania i selekcji informacji – rozumienie zdarzeń, formułowanie sądów – zapamiętywanie określonej informacji, przypominanie jej – formułowanie planu działania, podejmowanie określonych działań W obrębie tej samej kultury ludzie posługują się podobnymi schematami poznawczymi (efekt socjalizacji). CECHY FORMALNE SCHEMATÓW POZNAWCZYCH (ciągłe) 1. PROSTE – ZŁOŻONE 2. OTWARTE – ZAMKNIĘTE 3. AKTYWNE – BIERNE 4. ABSTRAKCYJNE – KONKRETNE opis biegunów (ciągłe – określone natężenie) określenie zerojedynkowe – być w ciąży lub nie być 1. Człowiek ma złożone struktury poznawcze, jeżeli opisując i próbując zrozumieć rzeczywistość, posługuje się wieloma kryteriami. Jeśli ma częściowo genetycznie zdeterminowane, co potwierdza genezę biologiczną tego aspektu osobowości. Cechy temperamentu należą do tych charakterystyk psychicznych, które w postaci pierwotnych emocji i motoryki są obecne od wczesnego dzieciństwa, a ponadto występują one w świecie zwierząt. – jest to zespół cech formalnych zachowania przejawiającego się w sile, wielkości oraz czasowych parametrach reakcji (jest to sposób zachowania – nie “co”, ale “jak”) – różnimy się zapotrzebowaniem na bodźce, stymulacie, co determinuje nasze zachowanie TEMPERAMENT DZIECI Wyróżniono 9 cech temperamentalnych, które są cechami ciągłymi i mogą charakteryzować się natężeniem niskim, wysokim lub średnim. Aktywność – dotyczy liczby ruchów wykonywanych przez dziecko oraz proporcji czasu spędzonego na aktywności do czasu na pasywności. Poziom aktywności może obejmować zarówno ilość, jak i jakość aktywności umysłowej. Czy dziecko biegnie z przodu, gdy spaceruje z rodzicami? Czy siedzi spokojnie, czy czeka? Rytmiczność – regularność w przejawianiu podstawowych funkcji biologicznych. Dotyczy głównie regularności funkcji cielesnych oraz okresów pasywności i bierności, snu i czuwania, spożywania posiłków. Może być związany z przewidywalnością/nieprzewidywalnością zachowań. U starszych dzieci wymiar ten jest związany z preferencją zachowań rutynowych i poczuciem niezadowolenia, pojawiającym się, gdy zostaną zakłócone zachowania rutynowe i zawiedzione oczekiwania. Adaptowalność – dotyczy łatwości, z jaką kierunek wstępnej reakcji może być zmieniony pod wpływem wymagań zewnętrznych, np. oczekiwań czy poleceń dorosłych. 26.11.2019 Kontakt – wycofanie dotyczy występowania pozytywnych lub negatywnych reakcji na pojawienie się nowych dla dziecka bodźców (pokazy, gry, ludzie, zabiegi). Pozytywne reakcje można identyfikować jako angażowanie się, a negatywne jako niechęć, ostrożność. Próg reagowania – jest to poziom zewnętrznej stymulacji niezbędny do tego, by wywołać reakcję. Obserwowano to poprzez oceny ?? bodźca zmysłowego potrzebnego do wywołania reakcji. U starszych dzieci dotyczy to także wrażliwości na zmiany zachodzące w otoczeniu społecznym – jak szybko dziecko dostrzega i reaguje na nastroje i subtelne zmiany u innych. Intensywność reagowania – poziom energetyczny reakcji niezależnie od jej rodzaju i kierunku. U dzieci continuum tego wymiaru od niskiego do wysokiego wskazując na poziom energii reakcji starszych dzieci. Dotyczy również siły i zaangażowania, którymi reaguje ono na ludzi i sytuacje. Intensywność może dotyczyć ważnych reakcji, może być intensywnie przy ?????? Jakość nastroju – liczba reakcji pozytywnych w stosunku do liczby tzw. “negatywnych”. U dzieci starszych pozytywną jakość nastroju określa się jako globalne ??? z życia. Rozpraszalność uwagi – podatność na zakłócenia. Dotyczy efektywności, z jaką uboczne bodźce zewnętrzne przeszkadzają w wywołaniu aktualnego zadania. U dzieci starszych jest to tendencja do przeżywania jednych czynności na skutek czynników zewnętrznych i podejmowania innych. Uporczywość – rozległość koncentracji uwagi, wytrwałość, długość czasu, w jakim jest w stanie wykonać jakąś czynność. Gotowość do prowadzenia i podtrzymania aktywności mimo przeszkód wewnętrznych takich jak zmęczenie czy znużenie. CZWARTY I PIĄTY R.Ż. Dziecko bada otoczenie i planuje swoje działania. W tym stadium dziecko jest już lepiej rozwinięte fizycznie i umysłowo; dąży do zwiększenia zakresu swoich obowiązków. B. pozytywny: inicjatywa B. negatywny: poczucie winy i obawa przed karą OD 6 DO 12 R.Ż. Dziecko uczy się metodycznej pracy. Opanowuje wiedzę i umiejętności właściwe jego kulturze. Jeżeli zwraca się uwagę na to, co dziecko wytwarza, powstaje u niego poczucie pracowitości. Dzięki gorliwej pracy dziecko osiąga poczucie kompetencji, a w efekcie dochodzi do fachowości: krytyka i wyśmiewanie wysiłków rodzi w nim poczucie niższości. B. pozytywny: poczucie kompetencji i sukcesu B. negatywny: uczucie niedostosowania i niższości W tym okresie kształtuje się poczucie konkluzywności – jak dziecko coś zaczyna, niech to skończy. DORASTANIE (12-18 LAT) Okres dojrzewania – kształtowanie się własnej tożsamości, poczucia, że jest się jednostką jedyną w swoim rodzaju, przygotowaną do pełnienia roli w społeczeństwie; świadomość specyficznych i indywidualnych cech. Młody człowiek poszukuje spójnej tożsamości osobowej i zawodowej. B. pozytywny: tożsamość B. negatywny: rozproszenie tożsamości Tożsamość osiągnięta: – jednostka ceni swoją niezależność – dobrze zintegrowana osobowość – zachowania zgodne z normami etycznymi – osoba przyjazna, otwarta na kontakty z innymi – wydajna w pracy – mająca wgląd we własne zachowanie Tożsamość moratoryjna (eksploracja, podejmowanie, zobowiązania): – ceni własną niezależność – nurtują ją dylematy egzystencjalne – niespokojna, buntownicza – nonkonformistyczna – nastawiona introspekcyjnie Moratorium – jest związane z czasem życzliwej uwagi ze strony osób dorosłych, które przyglądają się poczynaniom nastolatków, są czujni, a czasem sprawiają, że ponoszone przez nastolatki konsekwencje są mniej dramatyczne. Tożsamość nadana: – zachowanie zgodne z płcią – zadowolenie z samego siebie – konwencjonalizm – rygoryzm moralny – wartości konserwatywne – wzmożona kontrola nad emocjami – wypieranie konfliktów – liczne mechanizmy obronne Tożsamość rozproszona: – nieprzewidywalność zachowań – unikanie bliskich związków z innymi ludźmi – kruchy system obrony swojego “ja” – niechęć do działania – brak poczucia sensu życia – wycofywanie się z trudnych sytuacji 03.12.2019 RÓŻNICE INDYWIDUALNE – INTELIGENCJA WIELORAKA Inteligencja wieloraka to teoria opracowana na początku lat 80. XX wieku przez Howarda Gardnera. Co określamy mianem inteligencji wielorakiej? – to potencjał biopsychologiczny człowieka, który może być wykorzystany do rozwiązania problemów lub tworzenia dóbr istotnych ze względu na wartości panujące w danej kulturze. INTELIGENCJA MATEMATYCZNO-LOGICZNA to rodzaj inteligencji oparty na myśleniu przyczynowo-skutkowym. Przejawia się w postrzeganiu świata poprzez ciągi zdarzeń, logiczne myślenie i kreatywne rozwiązywanie problemów. Dzieci z dobrze rozwiniętą inteligencją logiczno-matematyczną dbają o porządek, szczegóły, lubią rozwiązywać zagadki (problemy), samodzielnie dochodzić do rozwiązania. INTELIGENCJA JĘZYKOWA (lingwistyczna) to umiejętność jasnego wyrażania własnych myśli poprzez słowo mówione. Elementami kluczowymi inteligencji językowej są: wrażliwość na dźwięki, brzmienie, rytm, modulację głosu, budowę i znaczenie słów. Wspólne wymyślanie bajek to najlepszy trening kreatywności. INTELIGENCJA PRZYRODNICZA (środowiskowa) – osoba nią obdarzona “czuje” naturę, troszczy się o świat, zwierzęta, pielęgnuje rośliny. Dzieci przyrodnicy aktywnie spędzają czasu na świeżym powietrzu. Lubią zbierać kwiaty i patyki, kolekcjonować kamyki, mogą godzinami obserwować mrówki. INTELIGENCJA MUZYCZNA – osoby nią obdarzone mają tzw. “słuch muzyczny”, czyli są mocno uwrażliwione na dźwięki płynące z otoczenia. Ten rodzaj inteligencji pojawia się najwcześniej. Dzieci muzyczne chętnie śpiewają, nucą, grają, na czym się da, otaczają się dźwiękami. 10.12.2019 RÓŻNICE INDYWIDUALNE c.d. Inteligencja emocjonalna – jest to znajomość własnych emocji i umiejętność posługiwania się nimi, tak, aby nam pomagały w działaniu; umiejętność postrzegania emocji przeżywanych przez innych ludzi i adekwatnego zachowania się w stosunku do nich. INTELIGENCJA EMOCJONALNA ↙ ↘ kompetencje osobiste kompetencje społeczne ​↓ – ​samoregulacja emocjonalna ​ – samoświadomość ↓ ​ poczucie własnej wartości (6 filarów) samoocena ​↶ samoświadomość emocjonalna Samoocena – świadomość swoich możliwości, ale też ograniczeń. Im wyższe poczucie własnej wartości, im stabilniejsze, tym bardziej adekwatna samoocena. Samoświadomość emocji, które w danej chwili przeżywamy. Samoregulacja – umiejętność traktowania przeżywanych emocji jako procesu. 11.12.2019 FAZY REAGOWANIA NA STRES 1. faza alarmowa – w tej fazie pojawiają się zmiany krótkotrwałe w sferze somatycznej, emocjonalnej oraz behawioralnej; 2. faza odporności – organizm zmobilizował się już, aby radzić sobie z trudną sytuacją. Możemy jednak nieadekwatnie reagować na bodźce stosunkowo słabe, różne od głównego stresora, które nas dodatkowo obciążają i dlatego należy je pousuwać; 3. faza destrukcji / rozstrojenia – pojawia się, gdy bodźce stresowe się utrzymują, następuje wyczerpanie organizmu. Może być ryzykiem chorób psychosomatycznych. Pojawia się jednak tylko, gdy człowiek nie uruchamia zasobów w radzeniu sobie ze stresem. ZASOBY CZŁOWIEKA W RADZENIU SOBIE ZE STRESEM – dobranie właściwego stylu radzenia sobie ze stresem Styl zadaniowy – dążenie do jak najszybszego i najbardziej efektywnego rozwiązania trudnej sytuacji. Jego przydatność zależy od specyfiki sytuacji. Styl unikowy – dystansowanie się od przeżywania i doświadczania trudnej sytuacji. Przyjmuje dwie formy: koncentrowanie się na czynnościach zastępczych / koncentrowanie się na relacjach społecznych. Styl emocjonalny – koncentrowanie się na swoich przeżyciach, zwłaszcza na poczuciu winy, wstydu, złości, co najczęściej prowadzi do wtórnego obniżenia sobie nastroju i nie jest efektywnym sposobem radzenia sobie. 17.12.2019 SAMOREGULACJA c.d. Brak umiejętności samoregulacji może prowadzić do zalegania emocji, zaprzeczania im, do różnego rodzaju zaburzeń, które to są zróżnicowane ze względu na płeć. U kobiet najczęściej łączy się to z zaburzeniami odżywiania, u mężczyzn z uzależnieniem od alkoholu. DYSPOZYCYJNY OPTYMIZM – optymizm jako cecha. Oznacza przekonanie człowieka, iż z wielu trudnych sytuacji można znaleźć zadowalające wyjście, co nie oznacza, że taka osoba nie przejmuje się trudnymi sytuacjami, jedynie lepiej sobie z nimi radzi, niż osoba o niskim poziomie dyspozycyjnego optymizmu. (predyspozycja osobowościowa) KOMPETENCJE SPOŁECZNE – UMIEJĘTNOŚĆ POZYTYWNEGO WZMACNIANIA INNYCH (koncentrowanie się na ludzkich zasobach, a nie deficytach) – ZDOLNOŚĆ DO KOOPERACJI (dążenie do takiego rozwiązania sytuacji konfliktowych, aby obie strony wygrywały, czyli przywiązywanie większej wagi do kooperowania niż do kompromisu – ZDOLNOŚCI EMPATYCZNE (umiejętność dostrzegania emocji przeżywanych przez inne osoby i adekwatnego zachowania się w stosunku do ich przeżyć) Nad poziomem inteligencji emocjonalnej można pracować – zwiększać go. ZABURZENIA PSYCHOSOMATYCZNE JAKO EFEKT NIERADZENIA SOBIE Z EMOCJAMI pojawiającymi się w wyniku stresu szkolnego Dwa sposoby wyjaśniania zaburzeń: – nadmierne wymagania – tłok, hałas – poczucie ograniczenia prywatności – atmosfera szkolna, w której nie ma się przyjaciół – wszelkie przejawy przemocy (głównie psychologicznej) wśród rówieśników i nauczycieli. 07.01.2020 Psychologia wychowawcza – tradycyjne ujęcie 1. psychologia nauczania 2. psychologia wychowania 3. opieka psychologiczna Wychowanie i nauczanie to oddziaływania pedagogiczne. Różnice wynikają ze skutków tych oddziaływań i stosowanych środków. Wychowanie dotyczy sfery emocjonalno – motywacyjnej i systemu wartości jednostki, oddziaływania na jej osobowość. Nauczanie dotyczy sfery poznawczej i wykonaniowej (psychomotorycznej). Cechy wspólne: – oddziaływania pedagogiczne i psychologiczne – interakcje dotyczące osób: wychowanek / wychowawca – są oparte na prawidłowościach uczenia się – w interakcjach pedagogicznych ważna jest podmiotowość ucznia i nauczyciela Wychowanie w szerokim znaczeniu – całokształt oddziaływań wychowawców i środowiska wychowawczego na jednostkę / grupę. Wychowanie w wąskim znaczeniu – oddziaływanie wychowawców i środowiska wychowawczego na sferę afektywną człowieka, jego system wartości i osobowość. Wychowanie to złożony system działań, podejmowanych przez osobę o społecznej roli wychowawcy / wychowawcę względem drugiej osoby o społecznej roli wychowanka lub względem jej otoczenia w celu wywołania zmiany zgodnej z założonym programem. Cechy formalne działalności wychowawczej: 1. wyodrębnione są dwie role społeczne: wychowawca / wychowanek – między tymi dwoma podmiotami zachodzi relacja (niesymetryczna) – różnica kompetencji: w zakresie wiedzy, celu i metod działania wychowawczego i w zakresie władzy 2. wychowanie to celowe działanie, którego celem jest wywołanie zmian (zmiany są trwałe, relatywne – zależą od wielu czynników, dokonują się w pożądanym kierunku, są progresywne) 3. jest to działanie bezpośrednie lub pośrednie 4. jest to działanie intencjonalne 5. wychowawca działa z intencją dokonania zmiany, zgodnie z założonym programem, który wynika z przyjętego systemu wartości Relacja niesymetryczna – nauczyciel powinien mieć większą władzę (odpowiedzialność), większą wiedzę, większe kompetencje. Wychowanie ma charakter dynamiczny, jest to interwencja w układ życiowy, który dotyczy osób i grup społecznych. Psychologia wychowania zajmuje się nie tylko dziećmi i młodzieżą, ale też dorosłymi. Psychologia wychowania zajmuje się problemami ludzi w warunkach gwałtownej, szybkiej zmiany społecznej (rozpoznanie problemów, poszukiwanie efektywnych metod rozwiązania). Problemy opieki / wychowania / nauczania / kształcenia dotyczą człowieka w każdym wieku, każdego środowiska / instytucji. Wychowanie a sieć związków społecznych jednostki Działalność wychowawcza ma charakter podwójnej interwencji: 1. dotyczy zmiany indywidualnej (zmiana wewnętrznego świata jednostki, jej zachowania, wiedzy, postaw) 2. zmiany rzeczywistości społecznej, która stanowi ważny kontekst rozwoju jednostki (zmiany funkcjonowania grupy, relacji między grupami) – kontekst społeczny – wg OBOS: prawie połowa respondentów uważa, że nauczyciele mają za długie urlopy oraz za krótko pracują. 54% respondentów nie chciałoby, aby ich dziecko zostało nauczycielem. Brak sensu pracy: – związany z brakiem oczekiwanych efektów mimo ponoszonych wysiłków – współwystępowanie deficytów w efektach kształcenia z dużymi oczekiwaniami wobec nauczyciela – poczucie braku wpływu na sytuację (silny stresor) Zmiany w organizacji i niepewność pracy Wg badań silnie stresują: – rywalizacja ze współpracownikami – brak wsparcia ze strony dyrekcji Ponadto – sytuacja demograficzna, częste zmiany w prawie oświatowym, a więc konieczność stosowania się do przepisów, z których sensem nauczyciel się nie zgadza. Wypalenie zawodowe to stan wyczerpania jednostki spowodowany nadmiernymi zadaniami stawianymi jej przez fizyczne / społeczne środowisko pracy. Jest jedną z możliwych reakcji organizmu na chroniczny stres związany z pracą w zawodach, których wspólną cechą jest ciągły kontakt z ludźmi i zaangażowanie emocjonalne w ich problemy. CZYNNIKI STRESUJĄCE, PREDYSPONUJĄCE DO WYPALENIA a) Czynniki indywidualne – stawianie sobie wysokich wymagań przy niewielkich możliwościach wpływu na sytuację – działania niezgodne z własnymi przekonaniami – defensywna postawa wobec trudności, wyolbrzymianie porażek – słaba dbałość o własne ciało (aktywność fizyczna, dieta, relaks, sen) – perfekcjonizm i nieodpowiedzialność – brak wsparcia społecznego – zaniedbywanie rozwoju zawodowego – sztywność ról – słaba organizacja czasu – utrata pasji zawodowej, brak poczucia wpływu na rzeczywistość, deficyty w umiejętności radzenia sobie ze stresem, konserwatyzm i dogmatyzm, nieumiejętność odmawiania i poświęcenie się dla innych, tłumienie własnych potrzeb, nieumiejętność współpracy, identyfikowanie się tylko z pracą i firmą, brak dystansu wobec problemów zawodowych. Szereg czynników osobowościowych narażających na doświadczenie stresu: – osobowość typu D (stresowa, z negatywną emocjonalnością) – osobowość typu A (osoby, które chcą osiągnąć jak najwięcej ambitnych celów w jak najkrótszym czasie) – osobowość typu C (osobowość nowotworowa – nie potrafi ujawniać trudnych emocji, tłumią je w sobie, obciążając organizm) – deficyty ważnych zasobów: poczucia sensu życia, poczucia własnej wartości, optymizmu, nadziei – kryzysy osobiste i osobowościowe b) Czynniki interpersonalne – konflikty interpersonalne, rywalizacja, brak wzajemnego zaufania, zaburzona komunikacja, kwestionowanie kompetencji lub blokowanie aktywności twórczej pracowników, brak szacunku i wzajemnego zaufania, ciągły kontakt z osobami w trudnej sytuacji życiowej, koncentracja na tragicznych przeżyciach innych ludzi, stykanie się z niezawinionym cierpieniem i okrucieństwem, brak wsparcia. c) Czynniki organizacyjne – nadmierna odpowiedzialność, ilość obowiązków, nadmierne wymagania, brak wpływu na organizację pracy, cele instytucji są sprzeczne z wartościami i normami uznawanymi przez pracowników, zbyt niskie wynagrodzenie, nudna i mało wymagająca praca, hałas, zatłoczenie, źle dopasowane sprzęty lub ich brak.