Pobierz Podstawy wiedzy o turystyce: najważniejsze zagadnienia i więcej Skrypty w PDF z Turystyka i rekreacja tylko na Docsity!
Dr Piotr Gryszel
Podstawy wiedzy o turystyce
Literatura przedmiotu Alejziak W. (2000), Turystyka w obliczu wyzwań XXI wieku, Wyd. ALBIS, Kraków. Gaworecki W.W. (2007), Turystyka, PWE, Warszawa. Niezgoda A., Zmyślony P. (2003), Popyt turystyczny: uwarunkowania i perspektywy rozwoju, Wyd. AE, Poznań. Panasiuk A. (red.) (2006), Ekonomika turystyki, WN PWN, Warszawa. Wodejko S. (1997), Ekonomiczne zagadnienia turystyki, Wyd. WSH, Warszawa. Jedlińska M., Szubert-Zarzeczny U. (1992), Gospodarka turystyczna, Wyd. AE, rocław. Kurek W. (red.) (2007), Turystyka, WN PWN, Warszawa. Łazarek R. (2001), Ekonomika turystyki, Wyd. WSE, Warszawa. Etymologia pojęcia turystyki Słowo „turystyka" pochodzi od francuskiego wyrazu tour, przyjętego także przez język angielski, który oznacza wycieczkę lub podróż kończącą się powrotem do punktu wyjścia. Jest to jedna z cech zjawiska turystyki. Współczesna turystyka:
- jest elementem współczesnego stylu życia,
- jest sposobem poznawania świata, przyrody, ludzi, kultury,
- daje możliwość odpoczynku, relaksu, regeneracji sił, poprawy stanu zdrowia,
- powoduje rozwój gospodarczy i społeczny regionów turystycznych. Interdyscyplinarność problematyki turystyki
- Podejście geograficzne;
- Podejście ekonomiczne;
- Podejście społeczne;
- Podejście socjologiczne;
- Podejście rekreacyjno – zdrowotne. Turystyka jako zjawisko psychologiczne Udział w ruchu turystycznym jest skutkiem realizacji potrzeb współczesnego człowieka, które kształtują motyw podjęcia podróży oraz jej cel wiążący się z jakąś wartością. Podmiotem podróżowania jest człowiek - jako jednostka myśląca, poznająca, czująca, twórcza i stale dokonująca nowych wyborów.
Turystyka jako zjawisko społeczne Turystyka jest zjawiskiem społecznym, ponieważ w czasie wyjazdu turystycznego człowiek zmienia środowisko społeczne, nawiązuje nowe kontakty z innymi uczestnikami podróży i ludnością miejscową. Powstają nowe więzi społeczne. Są one zależne od cech demograficzno - społecznych (wiek, płeć, wykształcenie, zawód, status materialny), jak również od cech osobowościowych osób wyjeżdżających i mieszkańców odwiedzanych terenów. Turystyka jako zjawisko kulturowe Turystyka jest zjawiskiem kulturowym - w bardzo różnych aspektach, ponieważ stanowi element kultury współczesnego życia. Poziom kultury społecznej determinuje zarówno cele wyjazdów, jak i sposób uczestnictwa. Turystyka jest nośnikiem i daje możliwość przekazu określonych wartości kulturowych, a w kontaktach z odwiedzanym środowiskiem jest spotkaniem kultur - często bardzo odmiennych. Przy wyjazdach zagranicznych może wpływać na przemiany kulturowe zarówno osób przyjeżdżających, jak i środowiska odwiedzanego. W czasie wyjazdów turystycznych wytwarza się - determinująca zachowania uczestników wyjazdów turystycznych - kultura turystyczna. Turystyka jako zjawisko przestrzenne Na terenach, gdzie rozwija się ruch turystyczny, dla jego potrzeb przekształcane jest środowisko przyrodnicze, powstaje infrastruktura komunikacyjna, noclegowa, żywieniowa, umożliwiająca korzystanie z walorów turystycznych - wszystko to powoduje zmianę krajobrazu. W efekcie dokonywanych przemian turystyka może być pozytywnym i cennym czynnikiem ładu przestrzennego, ale również może przyczynić się do degradacji środowiska przyrodniczego i kulturowego. Turystyka jako zjawisko ekonomiczne Ekonomiczna treść zjawiska turystyki przejawia się w gospodarczej działalności mającej na celu przygotowanie regionu recepcji ruchu turystycznego do przyjęcia turystów oraz w tworzeniu źródeł dochodów sfery obsługi. Turystyka powoduje powstanie nowych dziedzin usługowych i wytwarzanie nowych produktów, tak więc aktywizuje działalność gospodarczą. Wpływa też na kształtowanie wielkości i struktury popytu oraz społecznego modelu konsumpcji. Turystyka zmienia - w określonych przedziałach czasowych - wielkość i strukturę wydatków ludności, powoduje - w skali kraju i w skali międzynarodowej - transfer osób i transfer środków płatniczych, których realizacja następuje nie w miejscu ich zarobkowania, lecz w miejscu pobytu turystycznego. Dzięki procesom gospodarczym możliwe jest zaspokojenie potrzeb turystów, osiągnięcie satysfakcji z pobytu turystycznego. Definicje turystyki Pierwsza definicja W. Hunzikera Turystyka to zespół stosunków i zjawisk, które wynikają z podróży i pobytu osób przyjezdnych, jeśli nie występuje w związku z tym osiedlenie i podjęcie pracy zarobkowej.
sportowych – i innych pod warunkiem, że miejsce docelowe znajduje się poza miejscem zamieszkania lub pracy,
- Turystyka jest rodzajem podróży. Nie każda jednak podróż jest turystyką. Definicje te wyłączają podróże w celach dojazdu do pracy i podróże lokalne – np. do szkoły, zakupy itp.,
- Turystyka zajmuje znaczną część czasu wolnego i zajęć rekreacyjnych człowieka, ale nie jest ich synonimem, ponieważ większość czynności rekreacyjnych odbywa się w domu i wokół niego. Turyzm Ogół zjawisk społeczno-kulturalnych, gospodarczych, przyrodniczych i organizacyjno-prawnych związanych z turystyką. ( St. Leszczycki, 1937 ) Złożone zjawisko obejmujące społeczno-kulturowe, gospodarcze, prawno-polityczne, przyrodnicze i przestrzenne uwarunkowania oraz przebieg i następstwa turystyki. ( A. Kowalczyk, 2000) Odwiedzający – turysta - wycieczkowicz Komisja Statystyki ONZ w Rzymie – 1963 r. Zgodnie z definicją rzymską przez pojęcie odwiedzający rozumie się każdą osobę, która przebywa w odwiedzanym kraju niezależnie od powodów odwiedzin, z wyjątkiem dotyczących zatrudnienia w tym kraju. Według tej definicji odwiedzających podzielono na dwie kategorie: turystów i wycieczkowiczów, czyli odwiedzających jednodniowych. Turyści to osoby, które w kraju czasowego pobytu spędziły przynajmniej 24 godziny w celach: wypoczynkowych, leczniczych, krajoznawczych, służbowych, sportowych, religijnych, rodzinnych, społecznych, politycznych itp.. Wycieczkowicze (odwiedzający) to osoby, które odwiedzając dany kraj, spędziły w nim mniej niż 24 godziny. Odwiedzający – cel statystyczny Jako odwiedzającego określa się każdą osobę podróżującą do miejsca znajdującego się poza jej codziennym otoczeniem na czas nie dłuższy niż 12 miesięcy, jeśli podstawowym celem podróży nie jest podjęcie działalności zarobkowej wynagradzanej w odwiedzanej miejscowości. Klasyfikacja odwiedzających międzynarodowych (cudzoziemców)
Trzy kryteria odróżniające odwiedzających od innych podróżnych
- Podróż powinna się odbywać do miejsca znajdującego się poza codziennym środowiskiem. Stąd eliminuje się podróże pomiędzy miejscem zamieszkania a miejscem pracy lub nauki;
- Pobyt w odwiedzanej miejscowości nie powinien przekraczać 12 kolejnych miesięcy, powyżej tego czasu odwiedzający zyskałby status mieszkańca tej miejscowości (z punktu widzenia prawa lub statystyki);
- Główny cel wizyty powinien być inny niż zarobkowanie w odwiedzanym miejscu. W ten sposób eliminowana jest migracja ludności związana z pracą. Podział odwiedzających według UNWTO Podróżni Odwiedzający Inni podróżni Turyści Odwiedzający jednodniowi - wycieczkowicze
Negatywne funkcje turystyki (dysfunkcje) Funkcja wypoczynkowa Turystyka zaspokaja potrzeby związane z odnową sił fizycznych i psychicznych – człowiek wypoczęty lepiej funkcjonuje w życiu. Dysfunkcje:
- gdy preferujemy wypoczynek bierny – ograniczenie rozwoju (brak elementów poznawczych)
- z kolei przeładowanie programu powoduje zmęczenie Funkcja zdrowotna Ograniczenie negatywnych skutków rozwoju cywilizacji, oddalenia od natury (choroba cywilizacyjna), stresów - szczególnie istotne znaczenie mają wyjazdy do uzdrowisk. Dysfunkcje:
- „choroba pourlopowa” (gdy wyjazd jest źle zorganizowany: zły wybór miejscowości, środka transportu, zły hotel, wyżywienie, uciążliwi gospodarze lub sąsiedzi);
- brak przygotowania do aktywnego wypoczynku – zbytni wysiłek (brak przygotowania kondycyjnego - formy aktywne): nadmierne zmęczenie i szkodliwe skutki dla organizmu;
- wypadki: w górach, utonięcia, w podróży (na drodze, wypadki lotnicze);
- słońce (dziura ozonowa) – nadmierne opalanie;
- zakażenia chorobami (AIDS, choroby zakaźne). Funkcja wychowawcza Kształtowanie osobowości poprzez: aktywność, wspólnotę przeżyć, odpowiedzialność, więzy koleżeństwa, kontakt z ludźmi, integrację (np. w grupie, zwłaszcza w rodzinie). Dysfunkcje:
- lekceważenie norm społecznych („wolność na wycieczce”) i zachowania patologiczne (alkohol, narkotyki)
- „szok kulturowy związany z turystyką”: lęk u turysty (bo nowe otoczenie, zwyczaje), zmiany w moralności i obyczajowości ludności miejscowej Funkcja kształceniowa (poznawcza) Turystyka uczy (poszerza wiedzę) – „podróże kształcą” – rośnie doświadczenie człowieka, nauka. Dysfunkcje:
- poznanie powierzchowne – „przeładowany program”, pośpiech, „zaliczanie atrakcji” – bo „wycieczka jedzie dalej”;
- moda: zwiedza się to „co wypada zwiedzić i gdzie trzeba być”, a nie to na co się ma ochotę.
Funkcja miastotwórcza: Współzależność między turystyką a urbanizacją:
- turystyka przyspiesza procesy urbanizacyjne,
- urbanizacja wpływa na tempo i kierunki rozwoju turystyki. Dysfunkcje:
- gorsze warunki życia ludności miejscowej;
- gorsze warunki wypoczynku turystów (miejscowości turystyczne przekształcają się i tracą swoje walory turystyczne). Funkcja edukacji kulturowej: Współzależność między turystyką a kulturą:
- turystyka: promuje, wzbogaca, chroni wartości kulturowe;
- kultura: inspiruje i promuje rozwój turystyki. Dysfunkcje:
- regionalna kultura staje się kulturą „na sprzedaż” (kultura sztuczna, skomercjalizowana);
- wandalizm „łowców pamiątek”. Funkcja ekonomiczna Turystyka ze swej natury jest formą konsumpcji (konsumpcja turystyczna) – są tu 4 etapy:
- Przygotowanie
- Podróż tam
- Pobyt
- Podróż powrotna Etap I. Przygotowanie (skutki ekonomiczne w miejscu zamieszkania):
- zmiana konsumpcji (oszczędzanie na wakacje, dodatkowa praca);
- zapotrzebowanie na sprzęt turystyczny;
- odpływ pieniędzy do miejscowości turystycznych;
- inwestycje związane z obsługą: biura podróży, punkty informacji turystycznej. Etap II. Podróż (tam) i Etap IV. Podróż (z powrotem) - (skutki zarówno w miejscu zamieszkania, jak i w miejscach docelowych):
- inwestycje transportowe (budowa, zatrudnienie);
- zatrudnienie w bezpośredniej obsłudze podróżnych;
- wpływy z usług transportowych przewoźników. Etap III. Pobyt(skutki ekonomiczne w miejscu docelowym):
- aktywizacja zawodowa ludności miejscowej;
- wzrost produkcji na potrzeby turystów;
- wpływy z podatków od świadczonych usług;
Determinanty rozwoju współczesnej turystyki
- Walory turystyczne;
- Rozwój środków transportu i infrastruktury turystycznej;
- Wzrastający udział czasu wolnego w puli czasu każdego człowieka;
- Powstanie zorganizowanych, profesjonalnych form obsługi ruchu turystycznego;
- Polityka państw;
- Korzyści ekonomiczne generowane przez turystykę;
- Postępujący wzrost liczby ludności miejskiej;
- Ułatwienia w dostępie do informacji;
- Globalizacja i ułatwienia w obrocie pieniężnym. Indywidualne determinanty wyjazdów turystycznych Czynniki ekonomiczne: a) Dochody indywidualne; b) Dochody w skali kraju; c) Poziom cen produktów i usług turystycznych; Czynniki demograficzne: a) Wiek turystów; b) Aktywność i pozycja zawodowa członków gospodarstwa domowego; c) Poziom wykształcenia Czynniki geograficzne: a) Miejsce zamieszkania; b) Wielkość ośrodka, z którego pochodzi potencjalny turysta; c) Odległość: miejsce zamieszkania – region turystyczny; Czynniki prawno - polityczne: a) Regulacje ruchu turystycznego (np.. wizy, granice); b) Ochrona konsumenta, zapewnienie konkurencji rynkowej; c) Ochrona środowiska; d) Regulacje prawne. Profil społeczny konsumenta: a) Rodzina; b) Grupy odniesienia i liderzy opinii; c) Status i pełnione funkcje społeczne; d) Klasy i warstwy społeczne; e) Kultura i subkultura; f) Wzorce wydatkowania. Profil psychologiczny konsumenta: a) Osobowość, procesy poznawcze i aktywizujące.
Gospodarcze znaczenie turystyki Gospodarka turystyczna: Gospodarka turystyczna to kompleks różnorodnych funkcji gospodarczych i społecznych bezpośrednio lub pośrednio rozwijanych w celu zaspokojenia wzrastającego zapotrzebowania człowieka na dobra i usługi turystyczne. (W. Gaworecki) Zespół różnorodnych funkcji bezpośrednio lub pośrednio rozwijanych w celu zaspokojenia potrzeb ludności związanych i wynikających z chęci jej udziału w określonych formach i rodzajach turystyki i wypoczynku. ( A.S. Kornak, A. Rapacz). Ujęcie systemowe: wyodrębniony z całości gospodarki zespół działań, mających na celu zaspokojenie potrzeb turystów, podejmowanych przez powołane do tego instytucje i organizacje. ( A. Nowakowska ) Termin gospodarka turystyczna ( Travel and Tourism Economy ) wprowadzony przez Światową Radę Turystyki i Podróży (WTTC) oznacza popyt turystyczny obejmujący nie tylko dobra i usługi służące bezpośrednio konsumpcji turystycznej, ale także takie rodzaje aktywności gospodarczej, które są ściśle, bądź częściowo uzależnione od ruchu podróżnych i których rozwój nie byłby możliwy (lub byłby znacznie ograniczony), gdyby nie turystyka.
Gospodarka turystyczna
podział
Gospodarka turystyczna Bezpośrednia Pośrednia Typowa (^) Uzupełniająca m.in. hotelarstwo, gastronomia, transport m.in. produkcja map, pamiątek, ubezpieczenia turystyczne m.in. produkcja art. sportowych, odzieżowych, fotograficznych, telekomunikacja, poczta
- Działalność biur podróży (organizacja imprez turystycznych),
- Działalność agencji podróży (usługi pośrednictwa sprzedaży),
- Działalność biur turystycznych (usługi informacji turystycznej, doradztwa turystycznego, rezerwacji miejsc noclegowych, rezerwacji i sprzedaży biletów i miejscowych wycieczek),
- Pozostała działalność turystyczna (usługi świadczone przez pilotów wycieczek, usługi przewodników turystycznych). Gospodarka turystyczna a inne działy gospodarki:
- Rolnictwo – agroturystyka,
- Handel – spożywczy, sprzedaż artykułów trwałych w tym upominków i pamiątek dla turystów,
- Budownictwo – tworzenie infrastruktury turystycznej,
- Pośrednictwo finansowe – usługi bankowe, ubezpieczenia,
- Nauka – badania naukowe,
- Administracja publiczna – jednostki nadzorujące funkcjonowanie sektora turystycznego, wydawanie dokumentów podróży (paszporty, wizy),
- Edukacja – szkolnictwo turystyczne,
- Ochrona zdrowia – turystyka uzdrowiskowa,
- Działalność komunalna – gospodarka odpadami,
- Działalność społeczna – kultura, rekreacja i sport. Przemysł turystyczny Węższym terminem wprowadzonym przez WTTC jest przemysł turystyczny (Travel and Tourism Industry) obejmujący tylko produkcję dóbr i usług stricte turystycznych: związanych z zakwaterowaniem, wyżywieniem, usługami rekreacyjnymi, transportem itp. Przez przemysł turystyczny rozumiemy najczęściej produkcję dóbr i usług stricte turystycznych, takich jak zakwaterowanie, wyżywienie, usługi rekreacyjne i transport turystów.W pewnym uproszczeniu można przyjąć, że pojęcie przemysłu turystycznego jest równoważne z częściej stosowanym pojęciem sektora turystyki. W roku 2007, według szacunków WTTC, łączny popyt turystyczny na świecie wyniósł około 7 bln USD. Sam przemysł związany z turystyką i podróżami przyczynił się do wytworzenia 3,6% PKB - (1851 mld USD), zatrudniając 76 mln osób (2,7% ogółu miejsc pracy). Szacuje się, że do 2017 r. popyt wzrośnie do ok. 13,2 bln USD, a zatrudnienie do 86,6 mln osób (2,8%). Wpływ szeroko rozumianej gospodarki turystycznej jest znacznie większy.W 2007 r. jej udział w PKB wyniósł 12,2%, a liczba zatrudnionych stanowiła 231,2 mln osób (8,3% ogółu miejsc pracy). Dynamika tego zjawiska będzie rosnąca, gdyż obserwuje się progres w peregrynacjach turystycznych. Eksperci UNWTO szacują, że liczba podróży na świecie w 2020 r. wyniesie 1561 mln.
W krajach Unii Europejskiej gospodarka turystyczna w 2006 r. wytworzyła 11,5% PKB i dawała zatrudnienie ponad 24 mln osób (12,1% ogółu zatrudnionych). Co ósme miejsce pracy istniało dzięki turystyce. Szacuje się, że w ciągu kolejnych dziesięciu lat popyt turystyczny w krajach unijnych powinien rosnąć o ponad 4% rocznie. Udział gospodarki turystycznej w PKB zwiększy się w 2015 r. do 12,6%. Wzrośnie także zatrudnienie, które w 2015 r. powinno osiągnąć poziom blisko 29 mln osób, co stanowić będzie 13,7% ogółu zatrudnionych.Europa pozostanie najczęściej odwiedzanym regionem świata – w 2020 r. przewiduje się 717 mln podróży i 46% udział w światowym rynku. Polska osiąga również wysokie wskaźniki rozwoju sektora turystycznego.WTTC szacuje, że w 2005 r. przemysł turystyczny w Polsce wytworzył 1,63% PKB (w 2007 r. już 1,9%) oraz 1,6% zatrudnienia ogółem (w 2007 r. – 1,9%), podczas gdy cała gospodarka turystyczna dała 7,63% PKB oraz 7,1% zatrudnienia ogółem. Rynek turystyczny Rynek to wg S. Mynarskiego „ogół stosunków wymiennych (towarowo – pieniężnych) między sprzedającymi, którzy oferują do sprzedaży towary i usługi po określonej cenie (czyli zgłaszającymi podaż), a kupującymi, którzy wyrażają chęć zakupu tych towarów i usług popartą odpowiednimi środkami płatniczymi (czyli zgłaszającymi popyt)”. Elementy rynku:
- podmioty rynkowe, którymi są sprzedający i kupujący,
- przedmioty rynkowe, którymi są dobra i usługi oraz środki płatnicze,
- stosunki rynkowe występujące pomiędzy podmiotami rynku. W ujęciu podmiotowym rynek turystyczny to określony zbiór nabywców usług turystycznych i wytwórców turystycznych dokonujących transakcji rynkowych, których przedmiotem są usługi turystyczne. W ujęciu przedmiotowym rynek turystyczny to proces, w którym usługobiorcy (nabywcy usług turystycznych) i usługodawcy (wytwórcy usług turystycznych) określają, co chcą kupić i sprzedać, i na jakich warunkach.
Zmiany w zakresie popytu turystycznego
HARD TOURISM głównie podróże grupowe, model jednego głównego wyjazdu w okresie urlopowym, wygoda i bierność, efekt demonstracji, zakupy, pamiątki masowe, nieznajomość kraju, języka, kultury, komfort SOFT TOURISM przewaga podróży indywidualnych, dwa lub więcej krótkich wyjazdów w roku, wysiłek i aktywność, szacunek i partnerstwo w kontaktach z gospodarzami pamiątki osobiste, nauka języka (zwrotów), przewodniki “pogoń za naturą” Bardziej doświadczony O innym systemie wartości O innym stylu życia O innych cechach demograficznych Bardziej elastyczny Bardziej niezależny NOWY TURYSTA
- Bardziej doświadczony w podróżach,
- Nie odkrywa świata na nowo,
- Ma większe możliwości,
- Lepiej wykształcony,
- Szybko uczy się,
- Posiada specyficzne potrzeby
- Wymaga więcej zabawy i przygody
- Wyznaje zasadę nie mieć, ale być,
- Wrażliwy na środowisko,
- Przewiduje skutki swego zachowania,
- Szuka naturalności i realności
- Akceptuje różnice,
- Szanuje lokalne zwyczaje, religię,
- Gotowy nawiązać nowe znajomości,
- Może ograniczyć swe potrzeby
- Zamożniejszy,
- Ma więcej wolnego czasu,
- Prowadzi zdrowy tryb życia,
- Aktywny,
- Więcej krótkich urlopów,
- Elastyczny czas pracy,
- Podróże - sposób na życie,
- Wyjazd – okazja do nauki
- Pochodzi z niżu demograficznego,
- Członek starzejącej się społeczności,
- Rodzinę zakłada później,
- Model rodziny 2+
- Często osoba samotna lub bezdzietna,
- Często kobieta pracująca
- Bardziej spontaniczny,
- Konsument hybryda,
- Nieprzewidywa lny do końca,
- Często nie planuje wakacji,
- Ma różne potrzeby w krótkim czasie
- Pragnie „być kimś” podczas urlopu,
- Podejmuje ryzyko,
- Pragnie być zauważonym w tłumie
Zmiany w zakresie popytu turystycznego
Podaż turystyczna Wolumen dóbr i usług turystycznych oferowanych na sprzedaż przy danej cenie i w danym okresie. Ilość dóbr i usług turystycznych, którą przy określonej cenie wewnętrznej (turystyka krajowa) lub kursie wymiany waluty danego kraju (turystyka zagraniczna) producenci są skłonni odstąpić nabywcom krajowym lub zagranicznym. Ilość produktu turystycznego oferowanego na sprzedaż przy danej cenie i w danym okresie. Cechy podaży turystycznej:
- Charakter paraturystyczny części elementów podaży;
- Uzależnienie od sytuacji gospodarczej państwa – podaż tworzy także infrastruktura ogólna;
- Charakter łączny - komponenty produktu turystycznego są komplementarne;
- Kapitałochłonne inwestycje;
- Duży udział kosztów stałych i stosunkowo niskie koszty zmienne;
- Sztywna w układzie przestrzennym – tam gdzie walory;
- Miejsca występowania podaży turystycznej mają na ogół niskie walory z punktu widzenia produkcji materialnej;
- Uzależniona od chłonności miejsc występowania walorów turystycznych;
- Sezonowe wykorzystanie podaży;
- Importochłonność;
- Uzależniona od działalności praktycznie wszystkich sektorów gospodarki;
- Cenowo nieelastyczna co wynika z jej sezonowości, układu kosztów stałych;
- W długim okresie podaż może się zmieniać, co związane jest z działalnością inwestycyjną
- ryzyko jest tu większe niż w innych działach gospodarki.
Podaż turystyczna
Elemanty przyrodnicze Atrakcje turystyczne Kultura Infrastruktura ogólna Podaż pierwotna Hotelarstwo Gastronomia Urządzenia wypoczynkowe Organizacja podróży Podaż wtórna Podaż turystyczna
